فرهنگ و تمدن اسلامی گورکانیان

فرهنگ و تمدن اسلامی گورکانیان

اسلاید 1: فرهنگ و تمدن اسلامی گورکانیان استاد محترم : جناب آقای دکتر مجتبوی گرد آورندگان : علی اکبر ظفری - جواد نظری - قاسم نیا دانشگاه تربیت معلم : شهید بهشتی مشهد بهار 90

اسلاید 2: فهرست مطالب 1- تاریخ سیاسی 2- روابط گورکانیان با صوفیان 3- روابط گورکانیان با دول اروپایی 4- ساختار ادلری – سیاسی 5- ادبات فارسی 6- عارفان مسلمان و نقش آنان در هند 7- هنرهای هند و اسلامی

اسلاید 3: گورکانیان ( بابریان ) ورود اسلام به هند و تشکیل حکومت اسلامی در آن سرزمین مراحل مختلفی داشت مرحله اول : در ابتدای قرن اول هجری توسط تجار و بازرگانان مسامان که با سواحل ملایار و گجرات در ارتباط بودند مرحله دوم : آشنایی و جذب هندوان به اسلم باحمالت غازیان مسلمان شدت گرفت که عارفان و صوفیان بسیاری وارد این منطقه شدند مرحله سوم : فتوحات سلاطین ترک و افغان به مناطق شمالی هند .مرحله چهارم : تشکیل سلسله های متعدد مسلمان نظیر بهمنیان ، دکن ، قطب شاهیان، تغلقیان مرحله پنجم : تشکیل سلسله گورکانیان که سراسر هند را تحت لوای حکومت واحد مسلمان در آورد.

اسلاید 4: تاریخ سیاسی تشکیل گورکانیان1- ظهیر الدین بابر بنیان گذار گورکانیان ( چون نسبش به تیمور گورکانی می رسید و تیمور تبار مغولی داشت برخی منابع از بابریان با عنوان مغولان هند نیز نام می بردند . ) ظهیرالدین در ابتدا حاکم سمرقند بود با وجدو دو قدرت بزرک یعنی صوفیان و ازبکان وی با تصرف کابل در سال 910ق متصرفات خود را به سمت شرق یعنی هند گسترش داد . 2- همایون در سال 936ق پس از مرگ پدرش بر تخت نشست او پس از شکست از شیرشاه سوری به دربار شاه تهماسب صفوی پناه برد تا در سال 962ق توانست با کمک ایرانیان تاج و تخت خود راپس بگیرد .

اسلاید 5: 3- جلال الدین اکبر که با تدبیر سرپرست ایرانی خود یعنی بیرام خان شیعی توانست در سن چهارده سالگی قدرت را بعداز پدرش همایون به دست آورد .او مرکز حکومت خود را از دهلی به آگره منتقل کرد و با کمک وزیر با هوش خود یعنی ابوالفضل غلامی با سرکوبی شورشهای فراوان رقبا ، گورکانیان را به اوج قدرت برساند . اکبر در سال 1014 ق در گذشت4- جهانگیر پسر جلال الدین اکبر او شورش عظیم سیکهای هند را سرکوب کرد لذا هندوها هم با سایر رقبای جهانگیر همراه شدند . و مناطقی مثل دکن و احمد نگر از قلمرو گورکانیان خارج شد .5- شاه جهان فرزند جهانگیر در سال 1037 ق بر تخت نشست . چون زن او نورجهان ایرانی بود ایرانیان فراوانی به دربار او را یافتند . 6- اورنگ ریب آخرین پادشاه قوی و قدرتمند گورکانیان بود که به خاطر گرایش های مذهبی اش میانه چندانی با ایرانیان نداشت . بعد از او قدرت گورکانیان رو به افول رفت .

اسلاید 6: روابط گورکانیان با صفویانجواهر لعل نهرو- نخست وزیر فقید هند – در کتابی که تحت عنوان کشف هند نوشته، می‌نویسد: «در میان نژادها و ملتهای بسیار که با هندوستان رابطه داشته‌اند و در تمدن و فرهنگ هند نفوذ داشته‌اند، قدیمی‌تر و مداوم‌تر از همه ایرانی‌ها بوده‌اند .» بابر بابهرگیری ار دوستی با شاه اسماعیل و شاه تهماسب توانسته بود در برابر ازبکان مقاومت کند . جهانگیر و شاه جهان هم با صفویان روابط خوبی داشتند . و تنها مسئله قنداهار بود که با تصرف یکی دیگری صبور و خویشتن دار بود . همایون با اقامت در ایران و آشنایی با ایرانیان زمینه را برای راهیابی آن ها در دربار خود فراهم ساخته بود. که مهترین آنه بیرام خان وزیر همایون بود .جلال الدین اکبر با شاه تهماسب و شاه عباس کبیر معاصر بود . و روابط خوبی با آن ها داشت تنهاد مسئله مهم قندهار بود . که به تصرف اکبر درآمده بود .

اسلاید 7: روابط گور کانیان با دول اروپایی با سفر واسکو دو گاما در سال 1498 م اولین اشنایی پرتغالی ها و اروپاییان با هند آغاز شد. با مخالفت مسلمانان آن ها در منطقه کوچین مستقر شدند . پرتغالی ها با تصرف بندر گوا بین سال های 1509 تا 1515 م اولین پایه های استعماری خویشس را بنا نمایند . آن ها انحصار تجارت خارجی هندوستان در دست داشتند و اقلمی مثل پنبه و ادویه هند را به اروپا صادر می کردند . جلال الدین اکبر در 1508 با آیین مسحیت آشنا شد . انگلیسی ها کمپانی هند شرقی را در سال 1600 م بنیاد گذاشتند . و اولین هیئت این شرکت به رهبری ویلیام هاوکنیز توانست به دربار جهانگیر در آگره راه یابد . تا روابط برقرار شود .

اسلاید 8: جهانگیر در سال 1612 م با کمک انگلیسی ها توانست شکست سختی به پرتغالی ها وارد کند و آنان را از سواحل هند دور سازدشاه جهان هم با کمک انگلیسی ها توانست پرتغالی های مستقر در مناطق هوگلی شکست دهد و آنان را به عنوان برده در بازار بفروشد . انگلیسی ها در زمان اورنگ زیب موسسات فراوانی در مناطق مختلف مثل مدرس ، بمبئی ، کلکته دایر کند و پس از مرگ اورنگ زیب توتنستند کاملا جای پرتغالی ها را در اقیانوس هند بگیرند . فرانسوی ها هم در سال 1664 م با کمک کلبرت کمپانی هندشرقی فرانسه را پایه گذاری کردند و در منطقه بیچاپور با تاسیس شهر (( پوندیچری )) توانستند موسسات تجارتی در بنگال و چاندرناگور برقرار سازد .

اسلاید 9: ساختار ادری و سیاسی گورکانیان 1- امپراطور در راس نظام قرارداشت . سلطان ( امپراطور ) باعنوان شاه به موازات اقتدارآن دخالت وی در امور گسترش می یافت بخصوص در زمان جلال الدین اکبر 2- دیوان ها : الف : دیوان اعلی که وظیفه نظارت بر دآمدهای سلطان و املاک وی بود . (خالصات ) که در وزیرریاست آن را برعهده داشت . ب : دیوان بخشی به ریاست میر بخشی که مسئولیت حفظ امنیت حکومت را بر عهده داشت . ج : دیوان قضا به ریاست ((صدر الصدور )) که در امور سیاسی و مظالم و قضا فعالیت داشتند . 3- مقامات نظامی به عنوان منصب شناخته می شدند . مانند منصب پنج هزاری ، سه هزاری ، چهار هزاری این مناسب پاداش های خود را بصورت ( اقطاع ) یعنی املاک و زمین هایی که از پادشاه می گرفتند . دریافت می کردند .

اسلاید 10: ادبیات فارسی گورکانیان . به قول شیمل ، اسلام شناس معروف آلمانی ، گورکانیان اوج ادبیات فارسی درهند است .در دوره حکومت اکبر به سال 990 ق زبان فارس زبان رسمی کشور هند شد و با اسیس دارالترجمه متون قدیمی از سنسکریت و هندی به فارسی ترجمه می شد . شاعران معروف دوره اکبر عبارت بودند از فیضی دکنی ، غزالی مشهدی و عرفی شیرازی .شاعران معروف دوره جهانگیر و شاه جهان عبارت بودند ازصائب تبریزی، بیدل دهلوی ، حزین لاهیجی . مهمترین متونی که در دوره گورکانیان از زبان سنسکریت و هندی به فارسی ترجمه شدند عبارت بودند از ترجمه رامایانا و حماسه مهابهاراتا (رزمنامه ) واوپانیشاد

اسلاید 11: مهمترین عارفان مسلمان هند صوفیان و عارفان از زمان غزنویان به بعد در هند بخصوص در شمال هند نفوذ و اعتبار بسیار زیادی پیدا کرده بودند . بطوری کا سلاطین و امرا مجبور به ادای احترام به آنان بودند . مثلا شهر مولتان در زمان شیخ بهاالدین زکریا مرکز مسلمانان شبه قاره بود . به طور کلی تصوف در شبه قاره در چهار سلسله مهم نمود پیدا می کند .سهروردیه : منسوب به شهاب الدین سهروردی است . که گسترش آن به همت شیخ بهاء الدین زکریای مولتانی ( م 666 ق ) صورت گرفت . این سلسله بیشتر در قسمت بنگال تاثیر گذار بوده و اقطاب معروف این سلسله فخرالدین عراقی شاعر معروف ایرانی داماد شیخ زکریا بود .

اسلاید 12: قادریه : موسس آن عبدالقادر گیلانی (م 561 ق) است . اولین خلیفه آن صفی الدین صوفی گیلانی بود . مهم ترین خلیفه آن ابوعبدالله محمود غوث گیلانی در زمان ظهیرالدین بابر وفات یافت . نقشبندیه : موسس آن خواجه بهالدین نقشبند (791 - 718 ق ) است . پایه گذاری آن در هند در زمان بابر توسط محمد باقی عبدالله ( م 1012 ق ) صورت گرفت . مهم ترین خلیفه آن شیخ احمد سر هندی معروف (( الف ثانی )) بود .چشتیه : قدیمی ترین سلسله صوفیانه است . موسس آن خواجه معین الدین می باشد او در سال 537 ق متولد شد . او تحصیلات خود را با آشنایی مشایخ سلسله چشتیه آغاز ودر بغداد و اصفهان ادامه داد . در بعداز آن به هندوستان سفر کرد . خواجه معین الدین مرد احترام اکثر خلفای سلسله چشتیه بود . بطوری که بابریان هم به این قرد احترام زیادی می گذاشتند مخصوصا سلطان اکبر هر سال پیاده به مزار خواجه معین الذین مرفت و هدایای زیادی به زوار وی اهدا میکرد . سخنان شیخ در کتابی به نام فواید الفوائد به همت مریدش حسن دهلوی جمع آوری شد. او در سال 663ق از دنیا رفت .

اسلاید 13: ازدیگر عرفای معرف هند عبارت بودند از علی بن عثمان هجویری به لقب داتا گنج بخش ( داتا به معنب معلم ) - که اولین کتاب فارسی مکتوب عرفانی به نام کشف المحجوب را گردآوری کرد. معرف ترین فرد این سلسله امیر خسرو بود او علاوه به شاعری عارفی کامل بود . وی به زبان های ترکی ، فارسی، و هندی مسلط بود و در موسیقی هم استاد بود . امیر خسرو در سرودن مثنوی تابع نظامی - و در غزل تابع سعدی بود . به همین خاطر او بزگترین شاعر فارسی زبان شبه قاره هند بر می شمارند . مهمترین آثار او عبارت اند از: 1- دیوان 2- خمسه :شامل مطاع الانوار ، شیرین و خسرو ، مجنون و لیلی ،آئینه اسکندی ، هشت بهشت . 3- حماسه های تاریخی : مانند قران السعدین ، مفاتح الفتوح .

اسلاید 14: هنرهای هند و اسلامی به علت پیشینه مشترک جغرافیایی و حتی نژادی و نیز بکارگیری استادان هندی باعث راهیابی در کنار سبک مخصوص مسلمانان شد . سخن گفتن از هنر خالص اسلامی در شبه قاره چندان اعتبار ندارد . 1- دوره فاتحان اولیه 2- دوره غزنویان تا گورکانیان 3- دوره گورکانیان هنرها و معماری در دوره گورکانیان به اوج خود رسید .معماری گور کانیان به علت خود نمایی و اظهار وجود در این سرزمین وسیع با فرهنگ وعقاید گوناگون با سرعت پیشرفت کرد .همچنین حاکمان می خواستند به بهترین وجه باساختن بناهای بزرگ خود را چنان معرفی کنند که شان و مقامشان در میان مردم بیشتر شود .

اسلاید 15: ما از معماران که بر خلاف نقاشان کمتر نام خویش را ذکر می کردند بجز چند نفر اطلاعات دقیقی نداریم در دوره جلال الدین اکبر مقبره همایون و مسجد فتحپورسیکری از مهمترین بناهای اولیه گورکانیان می باشد . در زمان جهانگیر و شاه جهان معماری به اوج خود رسید مثل باغ های معروف شالیمار در زمان جهانگیر و تاج محال که شاه جهان آن را برای همسر ایرانی خویش ، ارجمند بانو بیگم ساخت که حدود 22 سال ساخت آن طول کشید . و هزینه های نگهداری آن توسط بازارها و کاروانسراهای اطراف آن فراهم می شد . به قول ویل دورانت این بنا را فقط می توان با کلیسای ((سن پیترو )) در واتیکان مقایسه کرد . نکگته مهم معماری گورکانیان ترکیبی هنرمندانه از سبکهای ایرانی و آسیای مرکزی و هندی و حتی اروپایی است .

اسلاید 16: نقاشی : در ابتدا از تلفیق دو مکتب ایرانی (تیموری ) و هندی شکل گرفت . اولین محل تولد نقاشی دربارها و مشوق صورتگران ، حاکمان بودند . ظهیرالدین بابر به نقاشی بسیاز علاقه داشت بخصوص نقاشی طبیعت و شکار تنها نقاشی منتسب به بابر در موزه دولتی برلین وجود دارد . در زمان همایون نقاشان بزرگی مانند میر سید علی و عبدالصمد شیرازی و فرخ بیگ قلماق مکتب نقاشی گورکانیان را پایه گذاری کردند. در این دوره ، داستان مصور امیر حمزه آغاز و تا دوره جلال الدین اکبر ادامه یافت . که شامل دوازده جلد و چهار هزار صفحه می باشد . اکبر در فتحپور مدرسه دولتی نقاشی تاسیس کرد صد هنرمند زیر نظر استادان ایرانی کار می کردند. نقاشان معروف زمان اکبر عبارت بودند از بساوان ، بش داس ، عبدالصمد . در دوره جهان گیر و شاه جهان استفاده از رنگهای بدیع و مدل سازی و سایه زنی رونق گرفت . تصویر شاه جهان بر تخت طاوس و سوار بر اسب در موزه متروپولیتن بیویورک وجود دارد . نقاشان معروف این دوره عبارتند از ابوالحسن ، میر هاشم ، محمد نادر سمرقندی .

اسلاید 17: خط و خوش نویسی بابر قرآن را با خط زیبایی نوشت و آن را به کعبه اهدا کرد . در زمان شاه جهان خوشنویسی به اوج خود رسید بطوری که شاه جهان القابی مثل جواهر قلم و یاقوت قلم به نقاشانی چون سید علی تبریزی و خواجه عبدالباقی داد. قالیبافی و نساجی هم در دوره گورکانیان پیشرفت های داشتند . که بن مایه ایرانی دارد . در شهر های فتحپور ، لاهور و آگره کارگاه های قالی بافی زیر نظر استادان ایرانی اداره می شد . و امروزه مجموعه از آن درگالری ملی واشنگتن و موزه متروپولتین نگهداری می شود . انواع پارچه های مانند ململ کتان و ابریشم زرین در لاهور و دکن و احمد آباد بافته می شد و ساریها و شال کمرهای زیبای هندی از عالترین منسوجات دنیا بودن که صادر می شد .

اسلاید 18: منابع تارچند ، تاثیر اسلم در فرهنگ هند ترجمه علی پیرنیا انتشارات تهران پاژنگ 1374 حکمت علی اصغر ، سرزمین هند انتشارات دانشگاه تهران 1377 ریاض الاسلام ، تاریخ روابط ایران و هند ، ترجمه محمد باقر آرم و عباسقلی غفاری فرد ، امیرکبیر 1367 کخ ، ابا ، معماری و هنر ، ترجمه حسین سلطان ززلده ، دفتر پژوهش های فرهنگی ، 1373