ابزارهای مالی در بازار سرمايه

عنوان ارائه : ابزارهاي مالي در بازار سرمايه ارائه دهندگان : زیر نظر استاد ارجمند : ابزارهاي مالي در بازار سرمايه ابزارهاي مالي مشتقه در بازار سرمايه مقدمه هدف از اين مقاله بيشتر تشريح ابزار مشتقه و طراحي ابزار نوين براي بازار سرمايه است .شايان ذكر است كه اين ابزارهاي مالي در بسياري از نقاط دنيا سخت مورد توجه افكار عمومي واقع شده و اميد است كه در آينده نزديك بتوان از اين ابزار در بازار سرمايه ايران نيز بهره گرفت. :مشتقه گونه اي از ابزار مالي است كه فقط ،متخصصان فن ،از چندوچون عملكرد آنها آگاهي كامل دارند و معموالً خبرگان حرفه اي روي آنها سرمايه گذاري مي كنند.به طور خالصه مي توان گفت كه مشتقه ها ( ، )FINANCIAL DERVATIVESقراردادي بين دو يا چند طرف است كه پرداختهاي آن ،براساس موقعيت سنجي ( )BENCHMARKتعيين Jمي شود -درواقع ،مشتقه ها ،ابزارهايي براي كاهش يا انتقال مخاطره (ريسك) به شمار مي آيند .برخي از مشتقه ها كه توسط شركتهاي بزرگ صادر شده اند ،به صورت استاندارد و تضمين شده در بورس ،سازمان يافته و معامله مي شوند و برخي در حاشيه بورس و به صورت خارج از بورس ،با توافق و مذاكره دو طرف انجام مي گيرد. :مهمترين گونه مشتقه ها عبارتند از قراردادهاي سلف(:)FORWARD CONTRACT قراردادي است كه به موجب آن دو طرف تعهد مي كنند در يك تاريخ مشخص با يك قيمت مشخص يك كاال با كيفيت مشخص كه ك ً ال براساس توافق طرفين تعيين خواهد شد را مبادله كنند .در اين قرارداد هم پيش شرط اين است كه تفاوت ديدگاه نسبت به قيمت آينده براي خريدار و فروشنده وجود داشته باشد. براساس قرارداد سلف تمامي مبلغ بايستي قب ً ال پرداخت گردد و كاال در سررسيد تحويل شود .بدين ترتيب ،در اين معامالت ،غالباً يا پول نقد رد وبدل مي شود يا اسنادي كه معادل پول نقد به شمار مي آيند .يكي از دارائيهايي كه معامله سلف آنها بسيار متداول است ،نفت خام (مثل نفت خام سبك عربستان ،تحويل در ژانويه) است. :قراردادهاي آينده قراردادي است كه در آن دو طرف تعهد مي كنند كه دريك تاريخ مشخص تعيين شده طبق ضوابط بازار رسمي بورس و با يك قيمت مشخص و تعيين شده طبق ضوابط بازار رسمي بورس .،يك كاال با كيفيت مشخص و تعيين شده طبق ضوابط بازار رسمي بورس ،را مبادله كنند .مبلغ اين معامله يا در زمان معامله قرارداد آينده يا در زمان سررسيد معامله قرارداد آينده تعيين مي شود.لذا اگر مبلغ معامله در زمان معامله تعيين شود فروشنده معموالً نگران است كه قيمت كاال در آينده باال رود و خريدار نگران است كه قيمت كاال ثابت مانده يا پايين بيايد و برعكس در صورتي كه مبلغ معامله در زمان سررسيد مشخص شود خريدار نگران است كه قيمت كاال در آينده باال رود و فروشنده نگران است كه قيمت كاال ثابت مانده يا پايين بيايد .اين قراردادها در بازارهاي رسمي يا بورس انجام مي گيرد و مقداري از مبلغ مورد معامله نزد سازمان بورس به عنوان وجوه تضمين حسن انجام قرارداد قرار مي گيرد. :قراردادهاي معاوضه اي قراردادي است كه طرفين به موجب آن تعهد مي كنند كه براي مدت معين (توافق شده) دو دارايي يا منافع حاصله از دو دارايي را با كيفيت مشخص (توافق شده) به نسبت تعيين شده معاوضه كنند .پس از سررسيد ،هريك از طرفين متعهد است عين دارايي را به صاحب آن مسترد دارد .اين دارايي ممكنست فيزيكي يا مالي باشد ،اين قراردادها به صورت غيررسمي(OVER THE - )COUNTER MARKETانجام مي گيرند .نمونه متداول و شناخته شده معاوضه ،معامله دو روش پرداخت سود براي يك مبلغ اصل يگانه است .در اينگونـــــه مشتقه ،مث ً ال پرداخت سود يك وام 1000 .دالري در 10سال با نرخ ثابت 7درصد با پرداخت سود يك وام 1000دالري 10ساله با نرخي كه طي 10 سال تغيير مي كند ،معاوضه مي شود .معاوضه نرخ بهره ،معموالً به سه صورت (نرخ ثابت در برابر نرخ شناور ،نرخ شناور در برابر نرخ ثابت و نرخ شناور در برابر نرخ شناور) انجام مي شود. :قراردادهاي اختيار مشتقه اي است كه براساس آن ،به خريدار مشتقه اختيار داده مي شود كه در مدتي معين و با قيمتي مشخص ،اوراق قرضه يا دارايي معلومي (از قبيل سهامي معين يا سبدي از سهام مشخص) را بخرد يا بفروشد .حق انتخاب به اين معناست كه خريدار ،الزامي به انجام معامله ياد شده ندارد .اگر حق انتخاب براي خريد باشد ،آن را «حق خريد» و اگر براي فروش باشد «حق فروش» مي نامند.در ذيل به كمك نمودارها به تشريح عملكرد اين نوع قراردها مي پردازيم: تحليل اختيار خريد از ديدگاه خريدار (الف): در صورتي اين قرارداد موضوعيت پيدا مي كند كه ديدگاه خريدار و فروشنده نسبت به قيمت كاال كه در اينجا سهام شركت آلفاست .متفاوت باشد .به عبارتي خريدار تصور مي كند كه قيمت سهام فوق افزايش خواهد يافت در حالي كه فروشنده نگران است كه قيمت در 5000ريال باقي مانده و يا كاهش مي يابد. همان طوري كه از نمودار يك مي توان نتيجه گرفت چنانچه پس از 3ماه قيمت سهام از 5000ريال كمتر شود خريدار اختيار خريد (الف) قرارداد را اجراء نكرده و فقط ضرر او مبلغي است كه براي خريد اختيار خريد پرداخت كرده است كه در مورد هر سهم 500ريال خواهد بود .چنانچه قيمت از 5000 ريال بيشتر شود يعني در 5500ريال از ديد خريدار (الف) بي تفاوت است چون 500ريال براي خريد اختيار پرداخت كرده و 5000ريال هم براي خريد ورقه سهم كه مجموعاً 5500 ريال مي شود .اما چنانچه قيمت سهام فراتر از 5500ريال شود مسلماً سود عايد اين خريدار خواهد شد.  - 2تحليل اختيار خريد از ديدگاه فروشنده (ب): در صورتي كه فروشنده (ب) با دريافت 500ريال در ازاي هر سهم اختيار خريد را به خريدار (الف) فروخته باشد ،چنانچه قيمت كمتر از 5000ريال باشد طبعاً قرارداد اجرا نخواهد شد و فروشنده (ب) يك درآمد از اين بابت خواهد داشت ولي چنانچه قيمت بيشتر از 5000ريال شود يعني در 5500ريال وضعيت بي تفاوتي وجود دارد ولي براي قيمت بيش از 5500 ريال قطعاً فروشنده (ب) ضرر خواهد كرد ،زيرا سهامي كه ارزش آن مث ً ال 6000يا 7000ريال است را مجبور است به قيمت 5000ريال معامله كند.  :خريد و فروش اختيار فروش - ) PUT POTION(1تحليل اختيار فروش از ديدگاه خريدار (ب) :با همان مفروضات قبلي فروشنده سهام (ب) كه خريدار اختيار فروش است با پرداخت مث ً ال 500ريال به خريدار سهام (الف) ،اختيار فروش 10000سهم را به قيمت 5000ريال خريداري كرده است و مدت قرارداد نيز سه ماه تعيين شده است .در سررسيد قيمت سهام ممكن است كمتر يا بيشتر از 5000ريال باشد كه نمودار شماره 3نشان دهنده وضعيت از ديدگاه خريدار اختيار فروش (ب) است. چنانچه در سررسيد قيمت سهام كمتر از 5000ريال باشد فروشنده (ب) سود مي كند چون سهامي كه قيمت آن مث ً ال 4000ريال شده را به قيمت 5000 ريال به فروش مي رساند. قيمت در نقطه بي تفاوتي 4500ريال Jاست چون در اين حالت ارزش سهام فروخته شده 4000ريال به عالوه 500ريال اختياري خريدار شده كه جمعاً 4500 ريال خواهد شد .هر قيمتي باالتر از 4500ريال به زيان براي فروشنده (ب) منجر خواهد شد .مث ً ال اگر قيمت سهام 6000ريال باشد ،فروشنده سهامي را كه داراي ارزش 6000ريال Jاست را به قيمت 5000ريال بايد معامله كند كه در اين صورت از اجراي اختيار خودداري كرده و زيان او همان 500ريال خواهد بود.  - 2تحليل اختيار فروش از ديدگاه فروشنده (الف): همان طوري كه از نمودار 4مي توان نتيجه گرفت ،چنانچه قيمت سهام كمتر از 4500ريال باشد خريدار سهام (الف) زيان خواهد كرد چون سهامي كه قيمت آن در بازار مث ً ال 4000ريال است را مجبور است به قيمت 5000ريال خريداري كند .باتوجه به اينكه مبلغ 500ريال بابت فروش اختيار فروش دريافت كرده ،كه زيان خالص با احتساب اين مبلغ محاسبــــه مي شود .در صورتي كه قيمت سهام بيش از 5000ريال باشد قرارداد به اجرا گذاشتـــه نمي شود و فقط درآمد فروشنده اختيار (الف) همان 500ريال خواهد بود .اگه اجازه بديد تعريفي از forwardو futureرا در اينجا ميگذارم تا تفاوت آن روشن شود .اين مطالب از برخي كتابهاي انگليسي اقتباس شده است. الف) قراردادهاي فور وارد: قرارداد سلف به عنوان ساده‌ترين اوراق مشتقه به شمار مي‌آيد .اين قرار داد توافق خريد يا فروش يك دارايي در يك زمان مشخص در آينده با يك قيمت مشخص است. اين قيمت مي‌تواند از قيمت نقدي آن – كه قيمت معامله در روز قرارداد مي‌باشد – متفاوت باشد .قرارداد سلف در بازار فرابورسي(غيررسمي) معامله مي‌شود كه اصوالً مابين دو موسسه مالي يا يك موسسه مالي و مشتري او صورت مي‌گيرد. طرف هاي قرارداد سلف با خريد دارايي مورد معامله در يك زمان مشخص در يكي از ‌ آينده و با قيمت مشخص براي خود وضعيتي مثبت از دارايي در محاسبات خود فرض مي‌كند و به عكس طرف ديگر با توافق‌ فروش دارايي در همان زمان و به همان قيمت براي خود وضعيتي منفي از آن دارايي‌ در آن زمان را فرض ميكند. قيمت در يك قرار داد سلف به قيمت deliveryموسوم است .در زماني كه اين قرادراد ثبت مي‌شود ،قيمت deliveryبراي محاسبات منظور مي‌ شود و لذا قرارداد سلف براي هر دو طرف قرارداد – داراي هزينهاي نداشته و معادل صفر است. ‌ وضعيت چه مثبت و چه منفي – :قيمت سلف در زمان انعقاد قرارداد ،قيمت سلف با قيمت deliveryبرابر است .قيمت سلف يك قرارداد اصوال به سررسيد بستگي دارد .طبيعي است هرچه زمان سررسيد قرارداد طوالني‌تر باشد قيمت سلف پايين‌تر خواهد بود .در معامله نقدي قيمت باالترين مقدار ممكن خواهد بود. در اين صرافي‌ها يا ديگر صرافي‌ها دارائي‌هاي بسيار زيادي از دارائيهاي فيزيكي و دارائي‌هاي مالي معامله مي‌شوند. ‌ وجه تمايز ديگر قرارداد آتي با قرارداد سلف در اين است كه تاريخ دقيق تحويل كاال مشخص نمي‌شود. رابطه قيمت قرارداد آتي با قيمت نقدي: با نزديک شدن به زمان سررسيد قيمت آتي به قيمت نقدي نزديک مي شود و با رسيدن به زمان سررسيد قيمت آتي با قيمت نقدي برابر ‌ بوده و يا اختالف کمي دارد. :الگوي قيمت قراردادهاي آتي براساس داده‌هاي سري زماني مي‌توان الگوهاي مختلفي را براي قيمت اين قراردادها استخراج کرد .بطور معمول در يک بازار عادي قيمت‌هاي آتي نسبت به زمان روندي صعودي دارند (همانند قراردادهاي آتي طال) ،وليکن در برخي موارد ازجمله نفت خام ،قيمت آتي اصوالً تابعي کاهنده نسبت به سررسيد مي‌باشد.جدول مقايسه قراردادهاي سلف و آتي سلف آتي قرارداد خصوصي بين دو طرف معامله در صرافي (بازار) معامله مي‌شود قرارداد غيراستاندارد قرارداد استاندارد اصوالً يک روز مشخص براي تحويل دارد داراي يک دوره زماني براي تحويل تسويه در پايان دوره تسويه روزانه تحويل کاال و يا تسويه نقدي فسخ قرارداد قبل از سررسيد داراي ريسک اعتباري تقريباً فاقد ريسک اعتباري مبلغ اين معامله يا در زمان معامله قرارداد آينده يا در زمان سررسيد معامله قرارداد آينده تعیین می شود . قيمت در روز انعقاد قرارداد تعيين ميشود ولي چون قراردادهاي آتي استاندارد هستند در بازار ثانويه قابل معامله هر روز قيمت گذاري ميشود و به قيمت روز ميتواند معامله و يا قبل از سررسيد فسخ()close out شود. مهندسى مالى و طراحى ابزارهاى مالى جديد عالوه بر اوراق بهاءدار يادشده اوراق بهاءدار ديگرى نيز وجود دارند که در سال هاى گذشته و به دنبال تعيير و تحوالت بازارهاى مالى ابداع شده‌اند .تحوالتى ‌ که از پيامدهاى مقررات‌زدائى از بازارهاى سرمايه بود و در اثر آن ،شرکت‌ها اقدام به انتشار اوراق بهاءدار بسيار متنوعى کردند که تا آن زمان سابقه نداشت و بازار اين کشورها هر روز با گونه جديدى از اوراق بهاءدار روبه‌رو شد؛ اقتصاد غرب در اواخر دهه ۱۹۷۰و دهه ۱۹۸۰با تورم بسيار باالئى روبه‌رو شد؛ که از پيامدهاى افزايش قيمت نفت در سال ۱۹۷۳بود و سبب شد تا اقتصاد کشورهاى غربى با ضربهاى سهمگين و تورمى دو رقمى ـ حدود ۱۵درصد ـ روبه‌رو شود. ‌ ارتباط ابزارها و بازارها به دو شيوه مى‌توان با مسئله برخورد کرد: .۱راهى آسان و کاهالنه: اگر ساختار اقتصادى مختلف و موجود بر عرصه گيتى را مشابه فرض کنيم ،هر چه براى کشورهاى صنعتى و از نظر اقتصادى پيشرفته خوب است ،براى ما هم خوب است .اگر آمريکا و اروپا ابزار متنوع مالي ،بازارهاى پيچيده و نهادهاى مالي ،با وظايف و مسئوليتهاى گوناگون دارند و آنها را الزم مى‌دانند ،ما هم به ناچار بايد از همان مسير ‌ طورىکه ،دقيقاً همان نهادها و ابزارها و يا اگر هم نتوانستيم ،شبيه ‌ به به مقصد برسيم‌ . آنها را بسازيم (چرخ چاه را که نبايد دوباره اختراع کرد) .تضاد موجود در اين شيو ٔه ساده يکدست نيست. انديشانه ،آن است که اوضاع در خود کشورهاى صنعتى پيشرفته نيز ‌ انگلستان با بازارهاى سرمايه پيچيده و تنوع بى‌نظير ابزارها و نهادهاى مالي ،از آلمان ـ که بازار سرمايه بسيط دارد ـ از نظر رشد ،تشکيل سرمايه اشتغال کامل ،و ساير شاخصهاى مهم اقتصادي ،فرسنگ‌ها عقب افتاده است. ‌  .۲راهى دشوار و عالمانه: هر اقتصادى ساختار ويژه خود را مى‌طلبد .بازار سرمايه در هر کشور متناسب با ساختار اقتصادى آن کشور شکل مى‌گيرد .هر بازار سرمايه‌اى ابزار و نهادهاى متناسب با خود را دارد .همه ويژگى‌هاى خاص هر بازار سرمايه را بايد به‌طور عميق مورد بررسى قرار داده و قبل از صدور مجوز براى هر نهاد و ابزار مالى خاص ،جايگاه آن را به درستى در بازار سرمايه تعيين کرد .ابزارها و نهادهاى مال در خالء ايجاد نمى‌ شوند .هر ابزار با نهادى پاسخگوى نيازى در بازار سرمايه است؛ پس با جستجو و بررسى دائمي ،برقرارى رابطه‌ها و تناسب‌ها ،پى‌جوئى علت‌ها و حلها است. ضرورتها و ...ويژگى اصلى اين راه‌ ‌ ‌ سيستم اقتصJادى کشور سيستم اقتصادى هر کشورى را به چند روش مى‌توان توصيف نمود .يکى از اين روشها تقسيم‌بندى اقتصادى کشور به دو بازار مى‌باشد” :بازار دارائى‌هاى واقعي“ ‌ و ”خدمات و بازار دارائى‌هاى مالى“)۱(. 2ـ Don M.Chance (1990). An Introduction to . (۱)Options and Futures، Dryden Press، P.P: 1 بازار دارائی‌های واقعی و خدمات ()The Market for Assets and Services بازار دارائی‌های مالی ()The Market for Financial Assets بازار دارائى‌هاى واقعى و خدمات ()The Market for Assets and Services بازار دارائى‌هاى مالى (The Market for Financial )Assets دارائى مالى عبارت است از :طلب يا ادعائى ( )Claimبر روى يک واحد اقتصادي ،مانند يک شرکت يا شخص حقيقي ،براى مثال ممکن است شما در قبال اعطاء سفته ،پولى را از Jخويشاوند خود قرض بگيريد .اين سفته در واقع يک نشاندهنده طلبى از شما ”دارائى مالي“ است که خويشاوند شما در دست دارد و ‌ مىباشد .از ديد شما اين سفته يک ”بدهى مالي“ يا به‌عبارت ساده‌تر يک ”بدهي“ ‌ مىباشد؛ چرا که تمام بدهى‌هاى مالى هستند. ‌ با تشکر از شما دوستان که حوصله به خرج داده و ما را همراهی نمودید . پایان