اندیشه اجتماعی متفکران مسلمان

صفحه 1:
9 6 ainwl ‏مسلمان‎ نویسنده: دکتر تقی آزاد ارمکی 

صفحه 2:
ODOC Te Neto 

صفحه 3:
<مرتبط با بخشی از مبانی تثوریکی كتاب جامعه شناسى 1 3 

صفحه 4:
وس اا ۱ <بررسیهای فرهنگی متفکران مسلمان اروشهای خاص تحقیق در مطالعات فرهنگی تکنیگهای گرذاوری اظلاعات تجزیه و تحلیل اطلاعات و روش بررسی اشکالات روش فرهنگ شناسان مسلمان بیرونی و مطالعات فرهنگی بررسی سفرنامه ها انگیزه های سفرنامه نویسی پوششهای نفوذ سفرنامه نویسان در ایران 

صفحه 5:
تهیه کننده: > نسرین صفوی زاده <سرگروه علوم اجتماعی اصفهان ‏ سارا آقا داوود >92 -1393 

صفحه 6:
بررسیهای فرهنگی متفکران مسلمان * با آن که توجه نهایی متفکران به طور مستقیم به فرهنگ نبوده است ولی در زمینه ی مسایل فرهنگی مباحثی چون چگونگی پیدایش فرهنگ هاء توسعه و تحول فرهنگی و عوامل موثر در ایجاد, تغییر و انقراض فرهنگ ها را می توان از موضوعا ت عمده مورد توجه و عنایت متفکران مسلمان دانست. * در بررسی تاریخچه این مباحث به مطالعات فرهنگی گوناگونی برمی خوریم که سفرتامه ها مهخترین آن ها هستند: * متفکرانی چون ابن فضلان» ابن بطوطه, ناصرخسرو و بیرونی به مسایل و مباحث فرهنگی علاقمند بودند.تصور آن ها از فرهنگ, عبارت از آن نظام فکری ای است که رفتار و کردار آدمیان را جهت می دهد. عنصر اساسی فرهنگ در این دیدگاه, تفکر و اندیشه است. از اين رو آن ها تفاوت بین دو جامعه ی زنده و در حال مرگ را در میزان پویایی فرهنگ هریک از اين جوامع و میزان فعالیت های فرهنگی می دانستند. * ابن فضلان و ابن بطوطه در برخورد با جوامع گوناگون به طرح عناصر و موضوع هایی پرداخته اند که در پویایی دیدگاه فرهنگی آن ها موثر هستند: آداب و ستن, مناسک, عبادات و احکام دینی, مراسم؛ قوتها و ضعف های فرهنگی, موقعیت دین» شخصیت ها و مراکز علمی و فرهنگی عمده ترین موضوعات جو رمعلاف أنان تووه ایور این رشان عوقعب فش و تعولات هر یک از این جوامعه از دریچه فرهنگ نیز مورد بررسی و ارزیابی قرار گرفته است. 

صفحه 7:
* در بیان موقعیت علمی و نظری آار متفکران مسلمان چندین نظر وجود دارد.عده ای کارهای آنان را در حد گردآوری اطلاعات مورد نیاز مردم شناسان معاصر تلقی می کنند. * عده ای دیگر آن ها را با عنوان"مردم شناسی بدون مردم شناس" توصیف کرده اند.به نظر آن ها تفاوت عمده ی کار مردم شناسان مسلمان و معاصر در 1.اجمال و تفصیل و 2.در خاص و عام بودن کار آن ها است. * مطالعات ان ها چارچوب نظری و روش شناسی مشخصی دارد که با همدیگر مرتبط هستند و پارادایم خاصی را تعریف می کنند. ** در اين بارادايم تسلط یک متفکر بر یک نظریه و روش خاص نشان گر تمایز او بر دیگران: است::جندگام بلط دز آنباراذایمدیدگاه کار کردی السچت: * روش مقایسه روش اصلی است و کار های بیرونی نمونه های اصلی و عمده هستند. * مطالعات فرهنگی معاصر بیشتر از نظریه ی کنش متقابل نمادی و پدیدار شتاسی ‎lis‏ اننت: * دنزین در دیدگاه خود از طرح صرف مباحثی چون سطوح تحلیل "خرد 9 ‎MOS‏ ‏"عینی و ذهنی","عمل اجتماعی مبتنی بر تعقل" و يا "تجربه ی اجتماعیی میتی بر عمل ۳ اجمانن کزدم. به متاجفی دررجیاز جوتج:فرامدزن. آیتهه: دید روفانعنک و پزذاسته است: 

صفحه 8:
* اهمیت کار های دنزین در این است که چگونه تعامل گرایی می تواند در رویارویی و تفسیر مباحث و انتشارات میانجی گرانه سیاسی و اجتماعی, موزد استفادة فزار گیزد. *گرایش اصلی متفکران مسلمان در مطالعات فرهنگی کارکرد گرایی است. **در بررسی اثار فرهنگی متفکران مسلمان,اصول و مفاهیم عمده ای مشهود است که بدان ها می پردازیم: ‎al‏ کارگیری تمثیل بر اساس اعتقاد به دیدگاه اندام واره گی ‏از نظر این متفکران, جامعه, انسان و دیگر موجودات طبیعی حیات و مرگ دارند.تحت شرایطی متولد می شوند و در شرایط دیگر میمیرند. تغییر در اجزا موجب تغییر در کلیت ميشود. ‏2انتظام و سازگاری اجتماعی ‏فرهنگ شناسان, پدیده های اجتماعی فرهنگی را بر اساس اصل انتظام سازگاری درون سیستمی بررسی و تحلیل میکنند.از نظر آنان جامعه,انسان و فرهنگ هدف دار هستند و درنهایت تعالی آن ها مورد نظر ‏است. 

صفحه 9:
3 سودمندی متفکران مسلمان, در تحلیل های خود برای همه پدیده ها"بر اساس قبول اصل هدفدار بودن خلقت" غایت و هدفی قایل شده اند و در نتیجه کارکرد آن ها را جستجو می کنند. 4.اصل تغییر درون فرهنگی ان ها معتقدند که امور اجتماعی و فرهنگی در گذر زمان به طور جبری دچار تغییر و تحول می شوند.این تحولات جنبه ی تخریبی ندارند, بلکه به اصلاح و سازگار شدن منجر می شود. 5.كليت كرايى همه متفکران مسلمان امور اجتماعی و فرهنگی را پر اساس ملاحظه ی کل آن تحلیل و تبیین کرده اند.از سوی دیگر, آن ها علل و انگیزه وقایع را مورد توجه قرار داده اند. در واقع توضیح وضعیت پدیده در یک کلیت» با توجه به علل پیدایش و گسترش آن مورد توجه فرهنگ شناسان مسلمان بوده است. 

صفحه 10:
روش های خاص تحفیو در مطالعات فرهنگی #*فرهنگ شناسان مسلمان به پالایش اطلاعات باقی مانده از پیشینیان علاقه مند هستند و به تکنیک های مشاهده مشاهده توام با مشارکت لیلککی اند. تکنیک های گرداوری اطلاعات تجزیه و تحلیل اطلاعات و روش بررسی 

صفحه 11:
تکنیک های گرد اوری اطلاعات مشاهده ۹۹ مصاحبه نقل قول از افراد موثق متواتر 

صفحه 12:
مشاهده مستقیم همه متفکران در مطالعات و تحقیق پدیده ‎Sl‏ ‏فرهنگی واجتماعی تا حد امکان به مشاهده مى پرداختند. بررسی انواع سکه های رایج. بررسی پوشش, بررسی محل نگهداری اذوقه و شیوه های پادشاهی و مدیریت. 

صفحه 13:
ال 10 مصا ‎aT‏ * در این تکنیک ضمن طرح سوال و دریافت پاسخ. اطلاعات موجود را نيز با افراد در ميان مى كذاشتند. و صحت و سقم آن ها را معلوم مى ساختند. 1) نقل قول از افراد موثق: در اين روش از نقل قول و ذكر شنیده ها ویژگی ها و اعتقادات و بینش مردم عصر خود را به تصویر میکشند. 2( نقل مطالب متواتر: مطالبی را نقل می کنند که آنان را به تواتر از افراد گوناگون شنیده باشند.به عبارت دیگر یکی از دلایل صحت اخبار و شنیده ها را تواتر در شنیدن لن ها می دانند. 

صفحه 14:
* متفکران مسلمان به دقت اطلاعت به دست آمده ۳ یادداشت می کردند تا در گذر زمان به دست فراموشی سپرده نشود و هم چنینی تغیرات آتی قابل مقایسه باشد. 

صفحه 15:
* بیشتر متفکران مسلمان اقوال و ارا دیگران را با بی طرفی علمی مورد قضاوت و ارزیابی قرار داده اند. و در ذکر مشاهدات خود با بی طرفی و بدون دخالت دادن باورهای خود, مسایل مربوط به پیروان سایر ادین و مذاهب را مورد بررسی قرار میدادند و به باور های آن ها به دیده ی احترام مینگریستند. * انان در ثبت و ضبط رسوم و اداب و عادات مللی که مشاهده مى كردند دقتف بى طرفى و صداقت علمى را رعایت کرده ودر ثيت وقايع از مردم و صنوف 

صفحه 16:
تجزیه و تحلیل اطلاعات ۶در مطالعات فرهنگ در نزد متفکران مسلمان از روش مقایسه تاریخی استفاده می شود.از ‎Sow‏ ‏دیگر مطالعات جهت گیری کلان دارد و کمتر مطالعات موردی انجام ‎wo‏ گیرد.و بالاخره با به کارگیری روش مقایسه ای, نقاط قوت و ضعف فرهنگ ها و جوامع بازگو می شود. 

صفحه 17:
نقد روش فرهنگ شناسان مسلمان دخالت ارزش ها در قضاوت های علمی: بعضی از متفکران اسلامی دچار ارزش گذاری شده و از اداب و رسوم و فرهنگ اقوام و ملل جنان ياد می کنند که گویی نسبیت فرهنگی را قبول ندارند و دیگر فرهنگ ها را با محک فرهنگ خود می آزمایند. و آن گاه درباره ی آن ها به قضاوت می نشینند. تاکید بر عجایب و غرایب: برخی از متفکران اسلامی به بازگویی تایب و را یب که در مسیر گذر از سرزمین ها و اقوام می شنیدند اقدام می کردند فر خالی که خندان به صحت این اظهارات نمیتوان اعتماد کرد. قوم مداری: برخی از دریچه ی فرهنگ خود به بررسی فرهنگ های دیگران پرداخته اند به طوری که پس از دیدن تشریفات و شکوه کشور خود وضع کشورهای دیگر در نظرشان ناچیز آمده است. 

صفحه 18:
ابوریحان بیرونی و مطالعات فرهنگی * اهمیت کیفی کار او از اینجا روشن می شود که ‎Sy sl»‏ و فهم درست و صحیح افکار و عقاید هندیان دشواری های زیادی متحمل شده است و برای یافتن برخی از کتاب ها که او را در شناخت مذهب برهمایی یاری می رساندند زحمات زیادی کشیده است.اهمیت تحقیق ابوریحان بیرونی در ابداعات و نوع آوری هایی است که در زمینه ی موضوع و روش تحقیق به وجود اورده است. 

صفحه 19:
نوع آوری های ابوریحان بیرونی در زمینه ی موضوع و روش تحقیق بتیان گذاری انديشه ی 5 عنوان مردم شناسی و دین وتو جدید روش مقایسه ای و تبیین پدیده ها ‎it‏ ‏ربخي 

صفحه 20:
فرهنگ به عنوان موضوع جدید *بیرونی توانست ثابت کند که افکار و عقاید و یا فرهنگ ملل هم مانند حوادث و رویداد های خارجیء, می توانند مورد مطالعه و مشاهده ی محقق قرار گیرد. ۱ همان گونه که مورخ با واقعیات قابل مشاهده سروکار دارد مردم شناس نیز با واقعیت ‎sh‏ قابل مشاهده روبرو است,: كه میتواند مانند مورخ به توصیف و تبیین و استنتاج بپردازد. 

صفحه 21:
روش مقایسه ای و تاربیخی * ابوریحان بیرونی برای تحقيق ارا و انديشه هاى هنديان روشى نو ابداع ميكند كه ان را روش تطبیقی نام نهاده اند. ‎Le‏ بهره گیری این روش از راه مشاهده نه تنها به شناخت درستی در زمینه ی فرهنگ و اداب و رسوم ‏ت مي یابد بلکه برای قابل فهم تر نمودن ‏خود آن را با ادیان و فرهنگ های دیگر نیز ‎eno aula ‎ ‎ 

صفحه 22:
ن گذاری اندیشه ی مردم شناسى و دين شناسی * یواخیم واخ دین شناس معروف معاصر فهم و شناخت ادیان مردم رابه چهار شرط وابسته می داند.1.آشنایی کامل با زبان آن مردم و درک مقاهیم الفاظ و اصطلاحات آن ها2.وجود زمینه ی عاطفی مساعد3. داشتن شوق و اراده برای پی بردن به چگونگی ‎whe‏ ‏روحی و دینی آن مردم4.داشتن تجربه دینی . * با توجه بة ايتکه پیزوین زبان مانسکزیت: را به:ظور کامل مین دانست و از طرف دیگر حالات عاطفی و ذوق سرشار اورا هم بة زبان خودش نقل کردند و هم چنین چون او یک فیلسوف الهی و مسلمان است که بهملوز شایشته از تجربه: و اخساس کین برخوردار است طبق نظر یواخیم واخ اگر بپذیریم که او روش مقایسه ‎si‏ را برای نخستین بار در مطالعه ی ادیان مرسوم کرده است ار اين رو می توان او را پدر دین شناسی نامید. 

صفحه 23:
* فرهنگ شناسان با طرح سوالات و مشکلات عمده جامعه خود و بکارگیری روش تحقیق و بررسی مناسب در صدد تبیین پدیده ها و دست یابی به پاسخ سوال ها برامده اند. * به طور کلی» بیشتر متفکران از بینش کارکرد گرایی بهره گرفته و در چارچوب نظام های فرهنگی» ضمن -- ال پدیده هاء به ساه 

صفحه 24:
تبیین کارکردی * برخی متفکران مانند ابن بطوطه و بیرونی در میان پدیده ها, متوجه کارکرد آن ها هستند و بیان کارکرد پدیده ها را میتوان تبیین کارکردی نامید به عنوان نمونه در تحت طبقات اجتفاعی گازکزد بدنده ها نورد نار است. به عقیده بیرونی صاحبان قدرت نه تنها طبقات را ایجاد می کنند بلکه عامل بازدارنده حرکت جامعه و تحرک اجتماعی هستند. ۰ او سپس هر یک از طبقات هند را بر حسب کار و طریقه خود نشانه ها و القاب خاصی که دارند بررسی و وجود تمایز آن ها را برمیشمارد و بسته بودن نظام طبقاتی و رابطه ی آن ها با یک دیگر و رسوم ویژه هر طیقه:وا گزارش ی دهد: 

صفحه 25:
* هدف ‎lel‏ باقتن, باسح آنن. ضوال ‎cally aS cad‏ سفرنامه نویسی در چه زمان و مکانی بوده است و بنیان گزاران و دنبال کنندگان ان چه کسانی بوده اند؟ آیا سفرنامه نویسی در تاریخ هر ملت و فرهنگ امری همیشگی است؟ آيا همه ملت ها در هر شرایطی به سفرنامه نویسی كرايش بيدا مى کنند؟ برای پاسخ گویی به این سوال هاء توجه به تاریخ فرهنگ اسلامی و چگونگی برخورد و مواجه اب فرهنگ با دیگر فرهنگ ما از موارد مهم و ضروری است. * متلمایان دز سرابظ والحطلات:گوناگون وتازیحی یه ندرت فزهنگ وتندن دیگز علت ها را گزارش کرده اند و تتها دز برهه‌های از زمان و افرادی وه این مهم چرداعته ان 

صفحه 26:
* سفرنامه نویسی نزد اروپاییان نیز تاریخ ورود مشخص» معین و منظمی نداشته است. در برهه ای از زمان سفرنامه نویسی رونق گرفته و در برهه هایی حتی یک نمونه از سفر نامه نویسی هم یافت نمی شود. * مسلمانان نخستین بار در پی بنیان نهادن فرهنگ و تمدن خود بودند.نه کسی به فکر نگارش سفرنامه بود و نه فرصت چنین مهمی را داشتند. ‎٠‏ در اين دوره از تاريخ تمدن اسلام از هيج كشور بيكانه اى كزارشى تهيه نشد. ولى قرن دوم هجرى سراغاز رونق سفرنامه نويسى است. 

صفحه 27:
*در این قرن دانشمندان بسیاری به گوشه و کنار جهان رفتند. و از وضعیت زندگی ملل مختلف گزارش هایی تهیه کردند *٠در‏ ميان این افراد جغرافیدانان و تاريخ نگاران,سیاحان وحتی علمای دین» فقها و متکلمان و راویان حدیث دیده می شوند. این شخصیت ها سفر نامه های متعددی نگاشته اند که شامل مباحث اجتماعی, اداب و سننن» فرهنى, اعتقاد و مسايل سياسى و ادبيات و علوم 3 زندگی نامه ى دانشمندان و... هستند. ۳ #ادوودية تح توت ی مس ی مس لا اأعر عن اه ينور ار 

صفحه 28:
* وقتی ملتی در جهت ساختن تمدن و گسترش فرهنگ خویش گام برمیدارد. برای مبارزه و مقابله با دیگر فرهنگ ها و استفاده از تجارب علمی آنان عده ای از علمای خویش را جهت شناسایی ضعف ها و قوت ها به کشور های دیگر میفرستد. * انتقال تجربیات و علوم» سرعت پویایی تمدن جدید و اضمحلال و پاانحلال تمدن دیگر را افزون می کند. * طبیعی است که حفظ و غنای فرهنگ برای هر ملتی هدف والاعت: اننت: متفر یامه ها از جتله‌وسایل و ایزار دستیاتی به اين هدف است. ‎٠‏ ثبت خصوصيات و آداب و روسوم اقوام مختلف و كشف راه هايى كه ملت هاى مختلف با آن زندكى كرده اند و نيز كشف رمز موفقيتشان از اهداف سفرنامه نويسى است. 

صفحه 29:
دلایل عمده سفرنامه نویسی 1 بر اثر تقابل و برخورد فرهنگ دو جامعه, تفاوت ها روشن می شود. . عده ای برای فهم علل تفاوت ها به گشت و گذار می پردازند. 2 به لحاظ قومیت مرکزی و اعتقاد به اصالت فرهنگ و تاريخ خوده هر ملتی دیدگاه خاصی نسبت به دیگر ملل و فرهنگ ها دارند. جامعه و فرهنگ بیگانه را موجود ناشناخته ای تلقی می کند و برای شناختن آن به گشت و گذار می پردازد. 

صفحه 30:
ال 10 3.هر فرهنگی درفرهنگ بیگانه عناصر عجيب و غريبى تصور میکند.انگیزه شناختی عناصر عجیب و خارق العاده, زمینه و انگیزه ی سفر به سرزمین های بیگانه را فراهم می آورد #بازشناسنى تويش و طرح مباتى فكرى فرهتكى دن 

صفحه 31:
2.سرزمین اسلامی کشور های اسلامی پیدايش تمدن طبقه بندی اش 3.دوره های رش ذوفایی تمدن ‎vee‏ الحطامً ري اسلامی 4.اعتقاد و سفرنامه مت مذهب سفرنامه غير دينى 

صفحه 32:
ژولین فروند در کتاب ارا و نظریه ها در علوم انسانی می گوید: هر نظریه عمومی درباره ی علوم انسانی نیز بعکس به نوعی طبقه بندی رهنمون می شود. وضع متفکرانی مانند اگوست کنت و دیلتای و ویندلبلد چنین است: طبقه بندی را نوعی شیوه کار مقدماتی و ابتدایی و آغازگر معرفت شناسی شمردن؛ خطاست. که باشد ولو این که هدفش طبقه بند یک با چند طبقه بندی است. بت بر 

صفحه 33:
انگیژه های سفرنامه نویسی ۶ آکتیر سقرنامه های ازجپانیان جز عصر صقویهو قاجازيم حول محور مسایل اچتمایی, سیاسی و نظامی است.این کتاب ها نه تنها به بررسی ویژگیهای ملی»,فرهنگی» ساخت قدرت و ارتباطات اجتماعی و روان شناسی اجتماعی مردم می پردازند بلکه امکانات اقتصادی و طبیعی کشورهای اسلامی و ایران را بر مین تما ‎ai‏ * این گروه از جهانگردان در پی یافتن زمینه های نفوذ استعمار بوده اند و‌پونشش کارشنان هم. مطالعه فرهنگ: و سناحت :سردم بودخ آننتت در دو ستة ده‌بی گذشیبه بسبازی ار :زوسنهکران معتقد بودند که این کتاب ها جنبه تحقیقاتی دارند و اروپاییان اين سفرنامه ها را درجهت شناخت فرهنگ مردم ایران تالیف کرده اند در صورتی که بعضی از متتقدان جامعه:مدعئ بودند كه:در بس این تحقیقات اهداف استعماری وجود دارد 

صفحه 34:
چرا سفرنامه نویسی در آن دوران رواج داشت؟ * اگر به جهان قرن پنجم هجری نگاهی بیندازیم در جاده ها و بازار های اروپا سیاحان و مسافران مسلمان و شرقی زیادی میبینیم در حالی که در مشرق زمین و ایران به ندرت با یک جهانگرد و تاجر غربی مواجه می شویم. سفر کردن و سفرنامه نویسی بیشترکار قلت هاى :شوق است: يح رفون بعد وضع بالعكنين هىشود.علت آين تغيير به تحولات درونی جامعه و شکل گیری تمدن ها مربوط است. 

صفحه 35:
* دلیل اصلی این گردش روند سفرنامه نویسی, نابرابری اقتصادی و فرهنگی جوامع است. تقسیم شدن جوامع به توسعه یافته و توسعه نیافته, رشد یافته و رشد نیافته همه نهادها و افراد را در جهت اثبات تایید این نابرابری می کشاند و سیاحان هم از این قاعده مستثنی نیستند.ان ها به شناسایی و ارزیابی وضعیت طرف مقابل می پردازند. این دو گانگی موجب می شود که برخی کشورها سمبل عجایب و غرایب تلقی شوند. * برای مثال ابن فضلان وارد منطقه خزر می شود و آداب و رسوم آن منطقه از جهان را عجیب و غریب می داند. 

صفحه 36:
هم . بهره برداری سیاسی شناسایی علوم و فنون و مهارتها شناسايى روحیات و خلق و خوی مردم ۱ ارزیابی نیاز های جامعه 

صفحه 37:
موضوعات مورد بحث در سفرنامه ‎sb‏ ‏خارجيانى كه به ايران امدند! * بيان موضوعات سفرنامه هاى خارجيان در مورد ايران مى تواند معيار مناسبى در بیان جهت گیری خاص سیاسی, فرهنگی آنان باشد. موضوعات مورد بحث در سفرنامه های خارجیان دو کون از است:اول, موردی که مورد اتفاق نظر سفرنامه نویسان بوده است. دوم مورد يا مواردی که سفرنامه نویسان به طور فردی به ان ها اشاره کرده آند و در طرح آن ها اتفاق نظر نداشته اند. * سفرنامه ها عمدتا در پرداختن به موارد زیر اشتراک داشته اند. 1-حرم سرا2- فساد در میان مردم 3- فساد و فحشا در دربارها4-ازدواج موقت5-هتک ناموس و بال بودن زنا6- مجازات های اجتماعی و اين که این مجازات ها غير انسانى و با قوانين انسانى مخالف هستند7- ترويج عقايد خود و منحط نشان داذن عقايد مردم 8-تبليغ مذاهب و بررسى ميزان اعتقاد مردم با آن ها9- ذكر منابع و معادن و امكانات مالى جامعه10-مكان هاى مقدس و اثار باستانى 

صفحه 38:
پوشش های نفوذ سفرنامه نویسان در ایران * کوشش های نفوذ سفرنامه نویسان در دستگاه های شاهان ایران در دوره های مختلف متفاوت بود. برادران شرلی در زمان حکومت شاه عباس ‎a‏ عنوان کارشناس نظامی وارد ایران شدند و تا مقام عالی مشاورت شاه ارتقا یافتند. کوشش کارشناسی نظامی و سیاسی نخستین و مهمترین شیوه ی نفوذ جهانگردان در دولت ایران و جلب اعتماد ایران بود. * پزشکی و طبابت جدید یکی دیگر از پوشش های اصلی نفوذ سیاحان در دربار شاهان بود.حکیمان فرنگی هميشه دارو های جدیدی نیز به همراه می آوردند. 

صفحه 39:
انگیزه های سفرنامه های مسلمانان و ارو ‎٠‏ سفرنامه های مسلمانان و اروپاییان با انگیزه های متفاوت ‏اشته شده است. ‎ ‏1.جهانگردان مسلمان در بی توصیف واقعیت های جهان غصر خود بودتد در حالی که اروپاییان بیشتر به قصد گرد اوردی اطلاعات سیاسی و نظامی به ایران و کشور های اسلامی میامدند. ‏2.سفرنامه نویسان غربی تمامی اطلاعات خود را در کتاب هایشان منعکس نمیکردند, بلکه اطلاعات مهم و اساسی را که بیشتر جنبه ی اطلاعاتی و محرمانه داشت در اختیار دولت های خود قرار می دادند. و اطلاعات عام و غیر محرمانه را به چاپ می رساندند. 

صفحه 40:
3.محتوای این سفرنامه ها بیشتر در شناخت مردم است و بر زمینه ‎sl‏ فرهنگی, اجتماعی تاکید بسیار دارند بنابراين كمقر سفرنامه ای را من تاوان یافت که اهخداف علمی داشته باشد.اکثر این اثار در پی معرفی فرهنگ و ملیت کشورها به عموم مردم است. 4.رونق سفرنامه نویسی در سده های اخیر بیان گر اين نکته است که غربیان تلاش دارند به شرقیان بپذیرانتد که ‎sly‏ دست یابی به منابع مدرن و دقیق در خصوص مشرق زمینف باید به اثار مستشرقان مراجع کرد تا اثار کهن شرقیان 

صفحه 41:
سفرنامه ابن فضلان * ابن فضلان از دانش مندان مسلمان است که در قرن سوم چهارم هجری میزیسته است. * در سال 259 هجری از طرف المقتدر عباسی به سرپرستی هیتی به کشور های روس و اسلاو بلغار مامور شد. * ابن فضلان در انگیزه سفر هیت چنین مینویسد مقصود هيت اعزامی اشنا ساختن اهالی به امور دنیایی بود و اين کار از وظایف مهم هبت به شمار میرفت. اين فضلان با بصیرت و اگاهی به مطالعه ی جوامع می پردازد.او که تبتفرنامه ی خود را دز قالب: داستاننگاشته استف بز خلاف سنت معمول خود به بیان مسایل اجتمای زمانی میپردازد و از بیان مسایل جعرافیایی. سرژمین :هابی که دیدن است ,جودذاری میکند" او به مسایلی چون نحوه ی لباس پوشیدن, آداب و رسوم, دین داری, اعمال و مناسک حج, رسم زناشویی, شیوه معماری, خوراک, قوانین و مجازات ها و تشریفات و مهمانداری اشاره دارد. 

صفحه 42:
مباحث مردم شناسی در سفرنامه ابن فضلان ‎alk‏ خویشاوندی: در بحث خویشاوندی به مواردی چون مقام و منزلت زن,تعليیم و تربیت فرزندان. ارثء مجازات» ازدواج» اداب و رسوم می پردازد ‏2 مراسم کفن و دفن: عالی ترین فراز کتاب ابن فضلان توصیف مراسم کفن و دقن است. ‏3 مهمان نوازی: یکی دیگر از مباحث مورد بحث در سفرنامه ی ابن فضلان موضوع مهمان نوازی است که ابن فضلان آداب و رسوم آن راب سیار هنرمندانه توصیف ‏کرده است. 

صفحه 43:
ویژگی های سفرنامه ی ابن فضلان 1 سفر با قصد فرهنگی سیاسی شروع شد 2 روش وی» مشاهده مشارکتی بود 3 موضوعات مطرح, اغلب فرهنگی, اجتماعی هستند نه موضوعات جغرافیایی 4 به کشور های غیر مسلمان وارد شده است 5 اثر او منبع معتبری برای بررسی سیر تطور جوامعی که او در آن ها به سیر و سفر پرداخته است. 

صفحه 44:
سفرنامه ناصرخسرو تاصرحبترو در ذی القعده 384 وق در قزیه ی قبادیان بل بولددیافت: :در ‎ofl‏ ‏جوانی داش های زمان خود" حساب, هندسه, تجوم. طب, روانشناسی, موسیقی, الهیات و تفسیر" را فرا گرفت.ناصر خسرو به غیر از سفرنامه تالیفات دیگری نیز دارد.مانتد دیوان اشعار,متظومه نامه,جامع الحکمتین از معروف ترین آثار او هستند. وی در دربار سلطان محمود و سلطان مسعود غرنوی شغل دیوانی و دبیری داشت.و پس از دیدن خوابی شغل دیوانی را رها کرد و به مدت 7 سال به مسيافوت رف در بازگشت از سفر پنجاه ساله بود و در مصر اسماعیلی مذهب شد و با حمله ی سلجوقیان به مازندران پناهنده شد و سپس به بلخ رفت و مابقی عمر خود را در انزوا به سر برد تا در سال 481 هجری قمری در به گان در گذشت 

صفحه 45:
* ناصرخسرو در تنظیم و نگارش سفرنامه از روش خاصی بهره كرفت او شخصى: راسد و رق از عرص وزری‌به:دور بودو‌هر آنجه زا كه در مورد مردم و جوامع مورد بررسى صحيح تشخيص مى داذ مى نوشت. * او در بررسی عقاید مردم,همچون یک محقق برخورد می کرد. شنیده ها را مورد نقد و بررسی قرار میداد و آن ها را اثبات یا رد مع كرد © ناصر كسيرة دز بيان موقعيت هاه بارشجه: جساحت: شتگان: موقعيت جغرافياء تاسيسات و اثار باستانى را توصيف كرد و در نهايت, مسايل اجتماعى و اقتصادى را بازكو نموده انست. * فاصرخسرو كلى ترين و دقيق قرين توصيفات را از وضعيت مناطق و شهرها بیان میکند. او به طرح مسایل اقتصادی» حقوفی, آداب و رسوم و مسایل اجتماعی مکان های مورد مشاهده اش پرداخته است. ۰ در مبا : اقتصادی از بازارءمبادله:توليداتء.مشاغل:ءصنعت :باز ركانىءواردات و صادرات بحث يعاميان:مى:اوردددن مسايك حفوقى از محارات در:هورد مراسم از آب خواهی مکان های مقدس,مذاهب,بیان اعمال و رفتار دینی و از آداب لباس پوشیدن و غذا خوردن یاد کرده است. 

صفحه 46:
Z ‏سفر با قصد زیارت شروع میشود‎ 1 ‏سفرنامه نویس خود جامعه را مورد بررسی و بر اساس روش‎ .2 مشاهده مشارکتی و مصاحبه اطلاعات مورد نیاز را گرد اوری کرده است 3 وجود مطالب خدشه بردار و ضعیف را نفی نمی کند منتهی معتقد است که ضعف اطلاعات ناشی از معتبر نبودن منبع خبر است نه بى توجهى مولف. 4. محل كشت و كذار او كشور هاى اسلامى است 5. مسایل فرهنگی,اجتماعی,اقتصادی و جغرافیایی جوامع را مورد بررسی قرار می دهد. 

صفحه 47:
سفرنامه آیی. نطوساه * ابن بطوطه در سال 725 هیچ در 22 سالگی مسافرت خود را از مفرب آغز کرد. قصد او از این سفر تشرف به مکه مکرمه بود. ولی شنیدن خبر بذل و بخشش سلطان هند او را علاقه مند سفر به ‎oul‏ دیار نمود.سفر های او در سال 753 هچری قمري به پایان رسید در مورد نحوه سفر خود می گوید* تصمیم داشتم که هرگز از یک راه دوبار نروم.* * مسافرت او حدود 28 سال به طول انجامید. در این مدت مسیر های زیر را پیمود. 1در سال 725زمفرب حرکت میکند و از ‎Gob‏ ‏تونس,اسکندریه,قاهره,بیروت,اتطاکیه و مدینه به مکه می رسد 2.از مکه حرکت میکند و از طریق بصره,ابادان و شوشتر و اصفهان به شیراز می رسد 3 از کازرون به کوفه و کربلا و بغداد می رود و در نهایت به مکه وارد می شود. در مراسم حج شركت ميكند. 4.بس از حج به يمن...و بحرين ميرود و زا طريق يمامه ديكر بار به مكه مشرف ميشود. 5پس از حج بهاسیای.صفیر می .رود و در ثهایت.به غزفین و کابل:می, رسنة 

صفحه 48:
تفاوت های سفرنامه ی ابن بطوطه با سایر جهانگردان 1 از جهت شمال و وسعت مکان ها و موضوعات 2 از لحاظ توجه بیش از حد به مسایل مسایل جغرافیایی 3 ثبت وقایع تاریخی,ذکر زمان وقوع و سند ان 4. طرح مسايل ويزه قرن هشتم 

صفحه 49:
شیوه سفرنامه نویسی - روش ابن بطوطه روش مشاهده ای و اسنادی است. شهرهایی که دیدار از آن ها برای او همکن شدند به روش مشاهده مورد توصیف قرار گرفته اند.لکن شهرهایی را که آمکان ویدار و مسافزت‌به ان هاتتزای آومیشر نضده انیت زد استناد قول دیگران توصیف کرده است. ابن بطوطه اساس روش مطالعه خویش را بر مشاهده قرار داده و تا آن جا که ممکن بود مشاهدات خود را ثبت میکرد 8 واآلنته تج صورت: لروم ار روش کته سر استفاده ده است. © ون جایی کم جساهده ود مصاخعبه آکآن بدین‌نوده ‎ol‏ زوش استادی استفاده کرده است:با اين وجود ابن بطوطة از جمله پژوهش گران اجتماعی است که اعتقاد به گرایش های دینی خود را در تحلیل وفایع:دخالت داده است: 

صفحه 50:
لااداب و سنن ابن بطوطه در موارد بسيارى لفظ رسم و رسوم و اداب را در کتاب خود اورده است و با اگاهی بحث اداب و سنت هاى اجتماعیی را مطرح کرده است. او معتقد است که جوامع متشکل از شبکه ی در هم پیچیده ای از سنت ها هستند که ایجاد تغییر در ان به اسانی امکان پذیر نیست. در صورت ضرورت تغییر در جامعه باید مکانیزم های اجتماعی شناخت و به واسطه ی آن ها دست به تغییر زد. 

صفحه 51:
مشخصات نظام اجتماعی سنتر از دیدگاه ابن 1 نظام اجتماعی کمتر تغییر پذیر است و يا حداقل تغییر پذیری در آن به ندرت و سختی صورت می پذیرد. 2 برخی از سنت ها غیر معقولند ولی میبایند اجرا شوند 3 بیان نیاز ها و خواسته ها از طریق انجام اعمالی که حکم:سینت:دارد صووت مين كيرت 4 عجایب و غرایب تلقی کردن بعضی از سنت ها 5 کارکرد سنت ها در جوامع 

صفحه 52:
مواردی از اداب و سنن مطرح در سفرنامه این *مراسم تشیع جنازه #اداب مربوط به لباس پوشیدن "*#اداب و سنن مهمان نوازی #روحیه ی ملت ها *ازدواج و اداب و سنن مربوط به آن *شیوه برخورد مردم با خارجیان ‎paul po‏ دینی *مراسم سپاهی گری #مراسم حضور در دربار #مسافزت در آب و هوای خشک 

صفحه 53:
حساسیت مذهبی ابن بطوطه و دیدگاه ویژه او در مورد شیعیان از ویژگی های سفرنامه اوست. آبن بطوطه از طیف افرادی است که مذهب را مانند اقتصاد»شهرنشینی و حتی در ارتباط با ان ها بررسی کرده است.او در طول 30 سال گشت و گذارٌ خویش اکثرا به کشورهای مسلمان مسافرت کرد قصد او از مسافرت تبلیغ ‎vols win Gels OP‏ نبود از اين رو برخوردش با مذاهب طبیعی و عادی بود و در کتابش نیز دیده نشده که در پس تخریب عقیده ای برای تبلیغ دینی برامده باشد. به همین جهت عده ای او را محققی ازاد اندیش قلم داد کرده اند. با اين وجود ابن بطوطه مانند دیگر دانشمندان علوم اجتماعی معتقد به ایدیولوژی و جهان بینی بود که در موارد ویه ای آن را ابراز کرده و نتوانسته است از ‎ol‏ ‏به دور بماند. ابن بطوطه در بررسی مذاهب در بیشتر جهات از انصاف برخوردار بوده است ولی در بررسی مذهب شیعه بیش از اندازه افراط کرده و ارزش کارهای خود را زیر سوال برده است. از نظر این بطوطه مذهب با مسایل دیگر ارتباط دارد او ضمن توصیف موقعیت مذهب در جوامع اسلام به بیان رابطه مذهب با امور دیگر اجتماعی نیز پرداخته است. ابن بطوطه مذهب را امری مجرد و اعتقادی مشخص تلقی نمیکرد. 

صفحه 54:
مذهب و مورفولوژی ی در سفرنامه ابن 1 مکان ها و زیارتگاه ها: او در سفرنامه اش مکان ها و زیارت نامه های هرمنطقه را برمیشمارد و رابطه بین مراکز دینی,زیارتگاه ها و قبور بزرگان دین را توصیف میکند. 2 تاریخچه و نام شهرها: او در سفرنامه خود تاریخچه و نام شهرهایی که زمینه های دینی و مذهبی دراند را ذکر کرده و به بررسی دلایل پیدایش این شهرها خصوصا زمینه های دینی و دلایل نام گذاری و اعتبار و اهمیت آن ها می پردازد. 3. تقسیم بندی شهرها و روستاها: براساس اعتقادات مذهبی را مورد توجه قرار داده است 4 تغییرات محل سکونت و چهره شهرها بر اساس مذاهب گوناگون: 

صفحه 55:
* مذهب از نظر ابن بطوطه در این جوامع اعتبار خاص خود را دارد و هرکس که به مذهب مرسوم در جامعه معتقد و یا مبلغ و مدافع آن و يا ملبس به لباس دين باشد دارای اعتبار و منزلت ویژه ای است و در جا هایی از کتاب خود به تفاوت ها و اختلاف ‎plot gu‏ و علمای دین و يا زندگی مسلمانان و غیر مسلمانان پرداخته است. 

صفحه 56:
مذهب و طوایف *ابن بطوطه پیش از بیان ویژگی های جدایی لن ها را که دین است مورد بررسی قرار می دهد ۴و جنگ و درگیری بین طوایف را بر اساس اختلافات مذهبی آن ها مى داند: 

صفحه 57:
مذهب و مسایل سیاسی * ابن بطوطه به اختلافات در جوامع اشاره می کند و از نظر وی علت اختلافات در سه زمینه است * 1.اختلافات بین مسلمانان که بیشتر حول محور شیعه و سنی دور میزند * 2.اختلافات بین مسلمانان و هندوها ۰ 3.اختلاف مسلمانان و رومیان که وی آن را در راستای مذهب ياد ميكند 

صفحه 58:
‎iG]‏ نشی: ابن بطوطه در مورد شهرها به طرح مسایلی چون دلیل نام گذاری شهرهاءتاریخچه شهرها؛مصالح و موارد به کار برده شده در ساختمان ها؛قشر بندی» مسایل اجتماعی و ‏سیاسی در شهرها پرداخته است. هم چنین در بیان دلیل بنای شهر که بر اساس اقتصادی بوده یا جنبه سیاسی و مذهبی و اجتماعی داشته پرداخته است. ابن بطوطه از مساجد عمده و ابنیه و اثار باستانی مثل مغازه ها و کاخ ها و اهرام ثلائه مصر و خانه ها و... یاد میکند و به بررسی و توصیف عظمت و قدمت تاریخی ‏معماری و اهمیت آن ها می پردازد او ضمن بیان تاسیسات شهری از قبیل حمام و بازار مدارس,بیمارستان ها و پل و در هر شهر از معماری شکل ‏بناها و نحوه 

صفحه 59:
اقتصاد * ابن بطوطه در هر شهر و هر منطقه ای از تولیدات ‎of‏ ها نام برده است و به تفاوت شهرها و کشورها در تولیدات پرداخته است. و به معرفی محصولات سرزمین های مختلف که در جاهای دیگر دیده نمیشود پرداخته است. 

صفحه 60:
اقوام و قبایل قبایل و قوفیت ها یکی دیگر از مباحت نطرح در کتاب این بطوطه: است:دز این نورد مسایلن چون علل اختلاف طوایف» زبان, ملیت» وضع اقتصادی, تولیدات» روحیات, سکونت, روابط اجتماعی و نظام خویشاوندی را مطرح میکند. دز این:زمینه-غلاوه بر معزفی تولیدات: کشاوززی: وه یه توصیف زمين هاى قابل کشت,شیوهی ابیاری,معادن»شیوه کشتیرانی,شیوه معامله و واحد پول پرداخته است. او هم چنین به بیان مشاغل در شهرها تیز پرداخته است. وی به متابع گوناگون دریافت عوارض و مالیات نیز توجه کرده است.علاوه بر مباحث مطرح شده ابن بطوطه در کتابش داستان هایی در کرامات صوقیان,بخشش شاه هندوستان»شورش مردم شیراز,جلوس شاهان و سلاطین»اداب و تشریفات دربارجمعیت و اب و ابیاری رودخانه ها سخن به ميان اورده است. 

صفحه 61: