اندیشه اسلامی

صفحه 1:
الله ‎alll‏ جمن الرحيم زنديشه اسلامی | 

صفحه 2:


صفحه 3:
' فصل اول جلسه اول چیستی انسان کدف أززاين فصل أنساة سنا ومس علع التفس نيست بلكه هدف خودشناسى در مقابل خود فراموشى و 

صفحه 4:
فرق بين انسان با ساير موجودات - شخصيت منعطف ‎yb‏ - هميشه از تداوم هويت خود در نسل هاى بعدى نكران است در تكون شخصيت خود نقش دارد از اين نقش خود آگاه است انسان خلیفه الهی است, انسان روح الهی دارد ,انسان ترکیبی از ما هو و من هو است (ماهیت و صورت انسانی) 

صفحه 5:
أبن عامنوا عليكم انفسكم لا يَصَُكم من صل إذا إلى الله مرجفکم جمیعاً بتکم بما كنتم تعملون هل ایمان: شما (ایمان) خود را مجکم : ‎a‏ ء داري که اگر همه عالم گمراه لدو اه هدایت:ناشید. ‎wil)‏ نزسد. باز همه سر 7 (مائده/105) به سوی خذا 

صفحه 6:
مشکلات انسان (نجات از خودفراموشی) اشی از خود فراموشی :خود خواهی ,پیمان شکنی,یأس دلهره.معیشت میدی, احساس بی نیازی از دیگران, احساس بی هویتی و... 

صفحه 7:
شی (الیناسیون) -خودش خودش نباشد -خودش بر تصویر ذهنی از خودش منطبق نباشد -انسان چیزی نباشد که می خواست بشود -انسان چیزی نباشد که می تواند باشد علل از خودفراموشی از دیدگاه اندیشمندان: اسپینوزا, ماكس وبر. مارکس, مکتب فرانکفورت. هایدگر, هگل 

صفحه 8:
ابیگانگی از دیدگاه هایدگر: آگاهی, انتخاب (آزادی) و آفرینندگی(صنعت) می باشد و | را از اين ابعاد باز دارد عامل از خود بیگانگی است. | صقت و تگتزلوژی از منظر هایدگر با تمقیلن از سارتزو ol ada اهوم تکنولوژی عبارت است از: ‎iil‏ رقاب افرایی: قناعت كقلى: بقدس ‎woolly‏ 

صفحه 9:
قو أموشى از دیدگاه اسلام خودفراموشى دو نوع است : مثبت و منفى خودفراموشى منفى شامل: 1-خودفراموشى وجودى اينكه خود يا برخى از عناصر وجودى خود را فراموش كند 2- خودفراموشى اجتماعى اينكه خود را از ديكران بى نياز ببيند 3- خودفراموشى فرهنكى اینکه فرهنگ خود را ناچیز و بی مقدار بداند 

صفحه 10:
! دلایل دو بعدی بودن انسان: انسان و حیوان: عقيت سنويو تفاوت انسان وحيوان در بعد ادراكى: قوانين و مفاهيم كلى ؛ باطن و عمق پدیده ها با مشاهده ی ظاهر ف و شناخت روابط پدیده های به ظاهر پراکنده تفاوت انسان و حیوان در بعد گرایشی ایش به دانایی به زیبایی به اخلاق 

صفحه 11:


صفحه 12:
دو دسته تقسیم می شوذ: الات جسمانى 2- حالات ذهنی ابر سه حالت قابل تقسیم است: تلقی های گزاره ای(من مایلم , من آرزودارم و... ناپذیری 2-خصوصی بودن 3- بلا واسطه بودن 4- ناظر \ مکان نیست 

صفحه 13:
لات ذهنی تحویل پذیر به حالات بمانی می باشد (فیزیکالیسم) ‎Wind OL‏ متفاوت از حالات ۱ نی است و از دو منشأ متفاوت 

صفحه 14:
۲ فیزیکالیسم ها خود بر سته دسته اند: 1- کارکرد گراها: ذهن مصنوعی مثل ذهن انسان عمل می کند 2- رفتارگراها: چیزی به جز رفتار وجود ندارد 3- همسان نگرها: پدیده های ذهنی به جز فرایندهای الکترو شیمیایی مغز و اعصاب نیستند 

صفحه 15:
دوآلیسم ها دو دسته اند 1- اصالت توازی: نفس و بدن دو جوهر مستقل و موازی با هم هستند اما حالات آنها بر اساس یک هماهنگی از پیش تعیین شده شکل می گیرد. 2- اصالت تعامل: نفس و بدن حقیقتا بر یکدیگرتأثیر دارند و ميان آنها رابطه علت و معلولی حقیقی بر قرار است. 

صفحه 16:
انسان و امتیازهای او در قرآن خداوند در زمین است.(بقره/30) طلرفیت علمی را دارد.(بقره/31و32و33) الهی است.(احزاب/72) گزار آدمی است.(لقمان/20) ¢ مسجود فرشتگان است.(بقره/34) ان دارای کرامت ذاتی است.(اسراء/70) 

صفحه 17:
در قران قرآن انسان را موجودی بسیار : ستمگر و نادان ( احزاب/72) , ناسپاس ( حح/ 66) سرکش ( علق/6 ) : تنگ چشم ( اسراء/ 100) حریص ( معارج/19 ) عجول ( اسراء/ 11) مجادله گر(کهف/54) آین:دو بیان اشازه به:دو:بعد انسان:یعتی بعد:ملگوتن الهن و بعد زمینی و حیوانی او دارد. 

صفحه 18:
ola! 1- تعریف ایمان 2 ایمان و معرفت 3- ایمان و عقل 4 ایمان و عمل 5- ایمان و اختیار 6- متعلقات ایمان 7- درجات ایمان 8- کارکرد ایمان 

صفحه 19:
| ات ریت ایتناز معنای لغوی ایمان: ايمان پاب |فعال و از ريشه امن است که به معنای جایگیر ‎ba ers a‏ ی با ماه و وتو چیزی پا کسی است که درهروو" معنا مفهوم ایمنی در کار است امام رضا (ع ایمان. تصدیق قلبی و اقرار زبانی وعمل به ارکان و معنای اصطلاحی: ایمان اعتقاد و تصدیق قلبی به خداء روزقيامت , کتب آسمانی, ملانکه و پیامبران و به تعبيري امور غيب است و کسی را که به همه این امور تصدیق و اعتقاد دارد و قلبى در عمل نيز به آنها ياى بند است مؤمن مى كو يند. 

صفحه 20:
اکثر ادیان انسان باید نخست ایمان بیاورد تا مفاهیم دینی و معرفت یابد و حتی برخی مسیحیان افراطی ایمان و تعقل کارا با ههدیگز نایساژگاز هن:شتمارند: و معتقدید کههر جا گه و معرفت باشد ایمان در کار نیست ولی در اسلام ایمان مبتتی و معرفت است و" از میان بندگان خدا تنها دانشمندان ازاو ")فاطر/28). به این معنا نیست که هر کس معرفت و علم داشته باشد حتما 

صفحه 21:
لان و عقل است كه عقل و دين دو موهبت الهى است كه ابه بشر ارزانى داشته است و أدمى با عقل و دين ای جاودانه برسد. در اعتقاد اسلامی عقل, ين عقل را تأييد می کند. ‎Sly isa‏ عندالله ‎eal ASU AES‏ لا يعقلون (انفال/22) ‎gnuae West Ek 1‏ ا ا ا قالوا لو کتّا نسمع آونعقل ما کنا فی آصحاب السَعیر(مک/هد) كويند كه اگر ما سخن انیا را شنیده بودیم با به دستور عقل رفتار می کردیم امروز از اهل ‏بوديم. 

صفحه 22:
لان و عمل عمل ,ايمان راستين و نجات بخش نيست. از روايات كه عمل نمود ظاهرى ايمان است و اكر عمل نباشد أكردد كه ايمان در قلب ريشه ندوانده است. از اين رو آيات فراوانى ايمان و عمل صالح با هم ذكر شده اند . ایمان و عمل صالح با هم ذکر شده است را از قرآن 

صفحه 23:
ان و اختیار اختیار ,به خدا ایمان می آورد یا کفر می ورزد. اگر ایمان بیاورد. تايش و اگر کافر گردد مستحق مذمت ‎Wo‏ شود . ایمان مانند گاه بدون اختیار , تصور و علمی در انسان پدید می آید مثلا برخی ادر فضایی قرار می گیرد که به ناگزیر صدایی را می شنود و یا چیزی را آنجا که ایمان , امری اختیاری است دارای ارزش است و اگر اجبار ایمان می آورد ایمان او ارزش نداشت. ase ie ‏ان قم و القع‎ a, ‏شاء فليّؤمن ومَن شاء‎ yad oS) yo Sa) (29/845) ین حق همان است که از جانب پروردگار شما آمد. پس هر کس می - ن آورد و هر کس می خواهد کافر گردد. 

صفحه 24:
ت ایمان قرآن در آیات متعددی متعلقات ایمان را بر شمرده است که برخی از آنها عبارتند از: ۲ 1- ایمان به خدا 2- ایمان به آخرت 3- ایمان به رسالت پیامبراسلام و انبیای گذشته 4- ایمان به قرآن و کتب الهی پیشین 5- ایمان به ملائکه 6- ایمان به امامت 7- ایمان به عالم غيب از ميان ابن متعلقات «ايمان به خداء يمان به رسالت و به معاد ال أهميت: ويزة:آى ترجوردازيد. و اضول. دين محسوب شده اند 

صفحه 25:
ایمان بان مبتنی بر معرفت است و جلوه آن , عمل معرفت موّمن عمیق تر گردد و عمل شتر شود ایمان او نیز استواری بیشتری می گیرد ابل اسلام.به:روشتن: از وچود. مراب مفظلف: ایمان ند.از آن جمله اين آیه از قرآن است که : منون الذین اذا ذکرالله وجلت قلوبهم و اذا تلیت علیهم ادتهم إيماناً وعلی ربهم بتوکلون(انقال/2) همان کسانی هستند که چون خدا یاد شود دلهایشان سد و چون آیات او بر آنان ده شود بر ایمانشان بیفزاید وبر پرورد گار خود توکل مى 

صفحه 26:
صر جلسه ن معاصر که به جهان یا مدرنیته معروف است‌حا ‎aS Ole ae ere Oe?‏ مدرنيته معروف اصل نیست بلکه حاصل ویژگی هایی است که تکنولوژی نیز محصول آن محسوب میشود.این ویژگی ها عبارتند از: 1-عقل گرایی 2-تجربه گرایی 3-علم باوری 4-اومانیزم 

صفحه 27:
(مصلم؟؟) می عقل گرایی در عصر تجدد آن است که عقل جزیی و آرا امنامنی ترین ابزار شناخت می داند. آپی در افراطی ترین روایت معتقد است عقل قادر است همه امور را درک کند و آنچه قابل درک عقلی نباشد قابل شناختن نیست. گرایی( مسسج) استقرا به جای استدلال قیاسی آغاز تجربه گرایی بود که از حالت آن پوزیتیویسم ایجاد گردید. مشترک میان روایتهای مختلف تجربه گرایی افراطی آن است که حسی را یگانه راه اصیل کسب معرفت وحواس ظاهری رامبدا تمام ی قلمداد می کند. 

صفحه 28:
(Scienticism ) .s. - ‏كه بايد آن را فرزند خلف تطبیق تفکر تجربه گرابانه در حوزه‎ als ‏تجربی دانست به معنى اعتقاد به اين مطلب است که‎ نمای قابل اعتماد بشر به سوی حقیقت است. (Humanism ) si9> ‏إن‎ 1 که بر انسان , قوای او , جایگاهش در جهان , علایق و دستاورد- , تاكيد می ورزد. در اين رهیافت , انسان در کانون هستی قرار aid) ییهای انسانی او برای یافتن راه خویش در هستی و تسلط بر 

صفحه 29:
پیش روی انسان معاصر بحران معرفتی بحران اخلاقی بحران روانی تکنولوژی 

صفحه 30:


صفحه 31:
تاریخ و باستان شناسی خبر از پرستش انسان از توتم , فتيش آنيم ويا رب الارباب مى دهد. \ امروزه اين نكته بر ما روشن است كه خدايان اقوام باستان به هیچ روی شايستة تقدیس ویرستش آدمی نیستند وازعهده ی رفع عطش فطری انسان به پرستش موجودی متعال و مقدس بر نمی آیند. با اين حال,رواج پرستش و تقدیس این خدایان در میان اقوام باستانی , حاکی از نیازی اساسی در عمق وجود آدمی است. 

صفحه 32:
در طریق شناخت خداوند چه ضرورت و دارد و در حیات فردی و اجتماعی ما ادمیان ایفا می کند ؟ انی انسان خداباور وحیات ملحدانه تفاوت هایی بنیادین وجود بوی دیگر , دو انسانی که هر یک تصور خاصی از خدای ارند یکسان نمی زیند. و این به اين دلیل است که شناخت كار خويش و برداشتى كه از اوصاف او و رابطه ی خویش با در انكيزه ها و اهداف: آمال و آرزوها , انديشه و كفتارواعمال مؤثر مى افتد و سمت و سوى خاصى به حيات او مى بخشد. وتها در سبک زندگی زمانی دیده می شود که عقائد و جان رسوخ یابد و جامه ی ایمان بر تن کند. 

صفحه 33:
راههای خدایابی ت خداء می توان دو مرحله ی اساسی را از اخت:1- شناخت موجودیت خداوند 2- شناخت فعال الهی و رابطه ی خداوند با انسان و جهان . ای نخست, آدمی درمی یابد که خدا هست و اين اننسان را از صف ملحدان و شکاکان جدا می کند و رگه ی متألهان و خداباوران وارد می سازد .اما در دوم انسان سعی دارد با اوصاف خداوند و چندوچون گر موجودات هستی آشنا نتنود . 

صفحه 34:
1 فطری بودن خداشناسی 2 انت مذکر(غاشیه/21) أوجهك للدين حنيفا فطرت الله التى فطر الناس عليهااروم ث فیهم رسله و واتر اليهم انبيائه ليستادوهم ميثاق فطرته منسیٌ نعمته (نهح البلاغه /خطبه 2) الملهم عباده حمده و فاطرهم علی معرفة 

صفحه 35:
- راه تجربه ‎th‏ متاهوم موی وانسه وروی جر آنضاگ و روانط نویه ای ‎al‏ وجود خداوند و اوصاف او , مانند علم , حکمت و قدرت رهنمون ‏ند این راه:از آن جا کهریز تشاجده‌ی:جهان ظبیعت: ومطالعة ی پدیده های طبیعی استوار است, راه تجربی نامیده می شود . در جای ‎vo ae obs‏ توان آیاتی را یافت که از پدیده های گوناگون طبیعی و آنها را آیه و نشانه ای بر وجود خداوند می شمارد و انسان را ل و تأمل ور أها قرا مب خواند ‎dy‏ کاه به شتاحت اه ی و ای ‎ane‏ شود . می توان برهان نظم را نمونه ی روشنی از آنچه که آن را ی خداشناسی نامیدیم دانست: برهان نظم دارای تقریرات مختلفی است ‏1- برهان هدفمندی 2- برهان نظم از موارد جزئی 3- برهان وجود در کل عالم 

صفحه 36:
3- راه عقل جلسه هشتم اهستی خداوند به مدد مقدمات. اصول و روشهای کاملا عقلی ثابت براهین و ادله ی فلسفی اثبات خدا نمونه های روشنی از کاوش های ار ژاه اثبات خدا است . ویژگیهای این راه عبارت است از: لیل پیچیده و عمیق بودن ‎aad Sly‏ مفید نمی باشد. مصاف با ملحدان و در مقام احتجاج و مناظره می توان از آن سود + و سستی دلایل منکران را شکار کرد . ۲ تقویت ایمان دینی موّثر است ؛ زیرا هرگاه خرد آدمی در برابر حقیقتی گردد قلب و دل او نیز بدان گرایش قویتری می یاید . شک و تردید که پاند ایمان را آسیب بزند نیز تنها به کمک عقل زدوده می شود. 

صفحه 37:
| برهان وجود و امکان مرا زبربان: الف) تعریف واجب الوجود و ممکن الوجود ب ) اصل ‎cule‏ ع ] امتاع تسلاسل د ) امتناع دور 

صفحه 38:
آيف واجب الوجود و ممکن الوجود: چودی که نسبت آن با وجود ( موجود بودن ) در نظر گرفته اجال خارج نیست : به گونه ای است که موجود بودن برای آن ضروری است به دا شدن آن از وجود قابل تصور نیست. ‎ol or)‏ شیی ضرورتی ندارد و می توان تصور کرد که آن شن.. بة ‎elo lal‏ الوجوة وتة.دومى ممق الوجودكفتة :مه يلد شكر و آب نسبت به شيرينى ‏ن و فيلسوفان , واجب الوجود همان خداوند است و ساير همكى ممكن الوجود مى باشند . 

صفحه 39:
|‘ مپا) هر موجود‌ممکنن: بیاتدظلت ‎Lol‏ موجود ممکن موجودی است که وجود اضرورت ندارد و به عبارت دیگر , نسبت آن با ‏ام یکسان است یعنی می تواند باشد و می تواند بر ‎wil‏ جلين شیئن.برای آنکه موجود شودانیازمند. است و این مرجح همان علت است . پس موجود رجودی است که وجودش وابسته به موجودی دیگر لی وجود واجب الوجود وجودی غیر وابسته است . 

صفحه 40:
ی پی در پی و به دنبال یکدیگر بودن است اما در آن است که سلسله ای از علتها و معلولها داشته انا بی نهایت پیش رود و هیچ گاه به یک علت نخستین بة.غبارت:سناذه قز تسلسل آن:است كه.موجود:الف. 

صفحه 41:
أن ارشت) مق با چند واسطه علت آصورت نخست را دور صریح و صورت دوم را ی نامند . اور در هر دو شکل آن امزی مسلم و روشن است اين که هر علتی بر معلول خود مقدم است . برای ب به معنای تقدم الف بر ب است حال اگر به اشد ب بر الف تقدم خواهد داشت و در نتیجه الف بر قدم خواهد شد و این مستلزم اجتماع نقیضین است چرا ی آید الف در مرتبه ی مقدم بر خودش , هم وجود باشد/و هم وجود نداشته باشد. 

صفحه 42:
که در جهان هستی مجموعه هستی مجموعه ای تهی اقل یک عضو:دازد. این فوجود یا واجب الوجود است جود . اگر فرض اول صحیح باشد وجود واجب الوجود داوند است ثابت می فرض ذوم صحیخ باد أن كاه بقاير اصل عليت تبازمقة أهد بود. حال اكّر علت مزبور خود ممكن الوجود و معلول ى باشد و اين سلسله تا بى نهايت ادامه يابد لازم مى ‎al‏ ‏رخ دهد كه محال است ويا اينكه موجود ممكن الوجود ‎csi‏ واسطةنيا باواسظة معلول علتى ناشند که عود معلول ‎J‏ همکن اشنت.اين اختمال نیز باطل است زیرا فستلزم دور بز اين تنهااحتمال معقول باقیمانده آن است که موجود ممکن ما بی واسطه یا پا واسطه معلول علتی باشد که آن علت" 

صفحه 43:
9 q ‏برهان علی‎ ١ ‏و معلول‎ ب فاعلی فه علت چهار قسم است: فاعل, غایی, صوری و مادی. اعلی ‎sists‏ , معلول را پدید می آورد. یم که محدودیت زمانی و مکانی و محدودیت آثارو تغییرپذیری ‎oS,‏ پذیری 

صفحه 44:
#بلکه آثار عملی محسوس و گاه سرتوشت سازی ‎‘i‏ ت او از همین رواست که اسلام توجه ویژه ای به مسائل اشناسی شته و آموزه های بلندی در اوصاف و افعال ضه 

صفحه 45:
شناخت ذات الهی برای هیچ موجودی از جمله انسان ممکن نیست. دلیل کوتاه و روشن این مدعا آن است که ذات خداوند نامحدود و غير متناهی است و دیگر موجودات همگی محدود و متتاهی اند و موجود محدود احاطه علمی بر موجودی تا محدود تمی تواند داشته باشد . این حقیقت را در برخی آیات قرآن نیز می توان یافت : بعلم ما بين أيدنهم و ما خلفهم و لابحيطون به علما (ظه/110). در تفسير اين آيه على (ع) در حديثى مى فرمايد: لايحيط الخلائق بالله عز و جل علما آفريدكانش بر]ذات[ او احاطه علمى بيدا نمى كتند . 

صفحه 46:
امع همه ی اوصاف کمالی است و در مرحله دوم با ژرف نگری در وصاف خداوند که در ضمن ادله اثبات وجود او آشکارمی شود به دیگر اوصاف الهی و احکام هر یک دست می یابد. فطرت زاهن است کهبا گذر از آن من جوان به شناحت:پازه الهی مانند یگانگی دست یافت. به جهان طبیعت: یکی از راههای خداشناسی ( مانند علم ) و شهود باطنی:آدمی در پرتو استکمال روحی و معنوی به جایی که هی تواند جمال و جلال خداوند را با چشم دل مشاهده کند . به آقرآن و حدیث:بهره گیری از آیات قرآن و سخنان پیشوایان دین بصاف و افعال الهی است. 

صفحه 47:
[عدم امکان شناخت اوصاف الهی دیدگاه اول: گروهی بر اين باورند که نه تنها معنای صفات در کاربرد الهی و غیر الهی آن متفاوت است بلکه اساساآدمی راهی به سوی درک معتای صفات الهی ندارد .وظیفه انسان مومن تنها ایمان آوردن به صفاتی است که در قرآن و روايات براى خداوند ذكر شده است , در حالى كه حقيقت معانى ابن صفات براى انسان قابل درك نيست . دليل اين كروه آن است كه ما آدميان مفاهيم صفات را از احوال درونى خود با ویژگیهایی که از موجودات ممکن الوجود اطراف خود می شناسیم انتزاع می - کنیم ؛ در حالی که خداوند واجب الوجود و هستی مطلق است و ممکنات محدود و ناقص هستند . 

صفحه 48:
این گروه معتقدند که تفاوت جدی میان معانی اوصاف الهی ‎oli‏ نیست و آن دسته از اوصاف که هم بر خدا و هم پر مخلوقات اند معنای کم و بیش واحدی دارند . وم :این گروه معتقدند که معانی اوصاف الهی با معانی اوصاف دارد , اما این مطلب به معنای قهم ناپذیری اوصاف خداوند نیست . يه مى كوشند با الهام از مضامین قرآنی و روایی , تحلیلی از معنای ارائه دهند که از یک سو تنزه و تعالی خداوند را از نقایص و محدودیت- ات خود پاس دارد و از سوی دیگر بر شناخت پذیری اوصاف او صحٌه : در صفات کمالی که در باره ی خود و موجودات پیرامون خود به کار ‎Joli‏ کرده و تمام قیودی را که سبب محدودیت آنها می شود شناسایی ‎gl‏ قیدها را از معانی اوصاف جدا سازیم. این مراحل به معنایی خواهیم رسید که زیبنده ی ذات الهی است . 

صفحه 49:
| تنزیه و فهم پذیری اوصاف الهی لهى هليل قفي الى باشند: شجها آبه:ان لصاف آلهی ناتگزده ونر بازه آی:جوازدآتبر.به زیح آن پرداخته است. همواره ما را به تدبر در آیات خویش فراخوانده است در حالی که اوصاف الهی هستند . هدف غایی آفرینش آدمیان را پرستش وعبودیت الهی می داند تِ ی که ذات و صفاتش مطلقا ناشناخته باشد کار بی معنایی است .مثلا ‎SS:‏ کرد و یا از او یاری جست . و تنزه خداوند ازاوصاف مخلوقات خویش: سوره انعام . آیه ی 100 , خطبه ی 49 

صفحه 50:
gil wiles جلسه دهم الف ) صفات ایجابی : توحید , علم, قدرت : حبات , ازلن و ابدی بودن : حکمت , عدالت ب ) صفات سلبی : نفی چسمانیت , نفی جهت و مکان , نفی حلول , نفی اتحاد با غیر , نفی ریت حسی 

صفحه 51:
| 1- توحید ن که بحث از توحید اعم از توحید نظری ( یعنی اعتقاد اتی خدا در ذات , صفات وافعال ) و توحیدعملی ( یعنی اغقفناد به اغساق جان آدمن:بطوزی که به اغضال:و ه ی خاصی ببخشد و آن را موحدانه سازد ) و در جزئی تر توحید ذاتی ( نفی تعدد و نفی ترکیب ) توحید ( نفی صفات زائد بر ذات) توحید افعالی ( استقلال در تأثیر ) . نسبتا گسترده قبلا خوانده شده است دراینجا به آن پرداخته . جهت مطالعه عرض می شود که براهین اثبات توحید از : وحدت وهمآهنگی , تمانع , ترکب , صرف الوجود , 

صفحه 52:
3 علع الت علم الي , علمی مطلق , نامحدود , ازلی و ابدی است که ‎asf‏ ب ومقدمه و واسطه اى نياز ندارد ؛ خطا نايذير است و مستلزم تأثیریذیری ذات الهی از غیر خود نیست . آتچه در علم الهن بیش از همه اهمیت دارد؛ مسأله:ی گستردگی بی منتهای دانایی خداوند است . خدا هم به ذات خویش علم داد و هم بر همه ی موجودات هستی, چه پیش از آفرینش آنها و چه پس از آن , آگاه است . 

صفحه 53:
1 علم الهی در منظر قرآن آپات متعددی: از علم و داناین:خداوند سخن گفته است , آیانی که از أمضدر علم مانند عَلِمَ , یلم برای خداوند بکار برده است و آیاتی که به اوصاف علیم , بصیر , سمیع , عالم الغیب و علام الغیوب و مانند کرده است . ظاهرا اتصاف خداوند را به وصف دانایی بی نیاز از اقامه ی برهان و داند ولی در پاره ای از آیات تعبیری بکار می رود که مشعر به استدلال "یعلم من خلق و هو اللطیف الخبیر آیا کسی که آفریده اند ؟ با اين که او خود باریک بین آگاه است. ( سوره ی ملک/14) 

صفحه 54:
التبا بر ملق و تامجیوهبورن قلم قداولم دارد که بانهغلاوم افعیت و تعتشق فهمی که خر تکمیل و تغميق جداشناسی ما دارد ‎ul‏ مورد اهتمام قرآن باشد . نقشی که در تقویت توکل دارد در دوز كردن انتسان از گناه ایفا می کند ل فى الارض وما برع منها و ما بل من وما و هو معكم أين ما كنتم والله بما تعملون بصير هو رما ‎ope‏ صدوركم أو تبدوه يعلمه الله و الارض (آل عمران/29) 

صفحه 55:
3- قدرت الهی جلسه بازدهم که منظور از قدرت به عنوان یک صفت شایسته برای خداوند , قدرت و انرژی نیست بلکه موجود قادر در اینجا موجودی است که فعلی را انجام می دهد و اگر بخواهد آن را ترک می کند و دیگر أت الهی تابع انگیزه های بیرونی نیست و خداوند, غنی از تأثیر پذیری خارج از ذات خود است . قدرت خداوند نامحدود و مطلق است و همه چیز را شامل می شود؟ رت الهی مانند سایر اوصاف کمالی او نامتناهی و بی کران است و هیچ در آن راه ندارد . | 8 قادر است سنگی بیافریند که نتوند ‎ol‏ برذارد ؟ با موچودی وم که بر نابود کردن آن توانا نباشد ؟ 

صفحه 56:
\ خداوند توان به سه نوع تقسيم كرد : ۱ ‎wl‏ : در ذات خود ناشدنى است مثل اجتماع نقيضين ويا ارتفاع آنها قوعى : در ذات خود محال نيست اما وقوع آن مستلزم محال است معلول بدون علت. ( اين دو محال را محال عقلى نيز مى كويند ) عادى : وقوع آن با توجه به قوانين شناخته شده ى طبيعت ناممكن ونه وقوعا محال مى باشد . ‎rio]:‏ بر محال ذاتى و وقوعى تعلق نمى يذيرد , و اين هيج ‎ou‏ ‏الهی به دنبال ندارد زیرا این امور اصولا قابلیت ایجاد ندارند. و ‏بر محالات عقلی صدق نمی کند تا آنکه مشمول تعابیر قرآتی على كل شیی قدیر گردد. 

صفحه 57:
قدرت الهی در منظر قرآن آن آیات متعدد بر این وصف الهی یعنی قدرت اشاره كداوند را قادر و قدیر خوانده اند با تعبیر إن الله قدیر و یا تعابیری مشابه آن. | بر نامحدود بودن قدرت الهی استدلال کرده اند: آیا ان ز به روشنی ندانسته اند که آن خدایی که آسمان ها و را د ودر آفرينش آنها درمانده نشد قادراست كه همه ی آرى او بر اين كار قدرت دارد زيرا او به هر جيزى قاف/33) 

صفحه 58:
4 حکمت الهی Tb SS Wa, AF ils ‏كد‎ Sal GID SL, SY SS 1- معرفت به حقیقت اشیاء 2- افعال خداوند در غایت استواری و کمال و به دور از هر گونه نقصان است. اعتقاد به نظام احسن به معناى قبول حكمت الهى به اين معنا مى باشد . 3- افعال خداوند دور از هر كوته قبح و ناشایستگی است. خداوند مرتکب هیچ کار ‎suas ep‏ همچون کذب, خلف وعده, ظلم وآنچه عقل عمومی را قبیح می شمارد نمی گردد. در اين معنا عدل شاخه ای از حکمت می شود. 4 خداونهمرنگب:قعل غبث نمن شود: مت الهی دز این معناهمان غایتمندی افعال الهی است. (دخان/38 وممنون/115) 

صفحه 59:
[آوند حکیم است چرا اموری در اطراف ما رخ می دهد وب می شوند ؟ آنشان دهنده ی عدم حکمت يا رحمت ویا قدرت خداوند | شر مى ناميم خالی از نتایچ و اهدافی معقول نیست و برای زندگی فردی و اجتماعی انسانها دارد. در اینجا به صالح اشاره می کنیم: شدن استعدادها: إن مع العسر یسرا و ٍن مع العسر یسرا ون الهی: و لنبلونکم بشیی من الخوف والجوع ۰(بقره/155) ارگری:(اعراف/94 و 130) نعمت های الهی 

صفحه 60:
ت و اهداف خیلی از آنچه که شر می نامیم بی ن تکرهوا شییّ و هو خير ر شر بودن تعارض با آسایش و رفاه مادی نیست. زافاه:و آننایش نیست) ار اساس قوانین این عالم مثل قانون علیت اعمال خود بر بعضی شرور می شو ‎os ofl‏ البر والیحر بما کسبت ایدی:الناسن یک مصلحت از مصالح معقول در شری باشد کاقی بدون هدف و عبث این حادثه رخ نداده است. ‏مخلوق مختار برای خداوند بنام انسان می تواند قادر. ق بودن خداوند را با وجود شر در عالم سازگار سازد. پش امکان وقوع خیر و شر می باشد . 

صفحه 61:
ن بینی اسلامی عدل جزء ارکان اعتقادی اسلام است. إزى محور اصلى بحث از يكى از اصول اعتقادى دين يعنى است. از عدالت الهى موجب حركتى اجتماعى عليه ظلم و افراد و اشيا در جايكاه شايسته ى خود را عدل مى كويند 

صفحه 62:
| شاخه های کلی عدل الهی خداوند به هر موجودی به اندازه ی شایستگی هایش از نعمت ها ارزانی می دارد و هیچ استعداد و قابلیتی را ضایع یعی: خداوند در وضع تکالیف و قوانینی که سعادت بشر در است اهمال نمی ورزد و هیچ انسانی را به عملی که بیش از 3 است مكلف نمى سازد . : خداوند جزای هر انسانی را متناسب با اعمالش مقرر اوند نیکوکاران را پاداش و بدکاران را کیفر می دهد . 

صفحه 63:
‎well Ine‏ در قزآن ‏ظلم الناس شيا و لكن الناس انفسهم يظلمون (يونس /44) ‏لفسا الا وسعها ولدينا كتاب ينطق بالحق و هم لا منون/62) ‏ازين القسط ليوم القيامه فلا تظلم نفس شیئا(انبیا/47) ‏ختی نیعت رسولا(اسراء/15) 

صفحه 64:
‎ul‏ وجود تفاوت ميان موجودات با ‏جهانگایژه والخجنی بدتازیگار انلس ختاوک جزو طبیعت آن است تفکیک ناپذیر بودن قوانین تفاوت بین موجودات است . مثلا قانون اعلت بر معلول را لازم می دارد و یا علت ناقص معلول ناقص الخلقه را د . لذا وجود انواع گوناگون تقاوت از نظر نوعی , نژادی , فردی ؛ از لوازم جدایی ناپذیر قوانین حاکم بر جهان است و البته جهان با همین بهترین جهان ممکن می باشد . آنچه نقص است تبعیض است که در ‏یع و جزا راه ندارد . تبعیض یعنی اینکه دو شیی که دارای ‏یکسانی هستند تنها یکی از آنها بهره مند شود . ‏لهی نامحدود است ولی ظرفیت و قابلیت آفریدگان او محدود ‎utes‏ ‏ت از ویژگی های جدایی ناپذیر عالم طبیعت به شمار می آید. 

صفحه 65:
چرا آدمی پس از آنکه لذت حیات را چشید و آرزوی جاودانگی در او پیدا شد باید به دیار بيس رود و بر آلر مرگ طومان عذانش در هم أكى از ویب( جداوهاپذیر زندگی در عالم طبیعت است- جاودانگی امفهووى متناقص .اديت وهر اتجدور بيعت المت فباذیر اس كه كسى در طبيعت زندكى كند و هم جاودانكى مطالبه تمايد . إوأى جاودانكى فطزتى است كه انسان را به فهم و اعتقاد به حيات 1 

صفحه 66:
! اخروی که نه از جهت کیفیت و نه به لحاظ مدت با ناه بندگان تناسب ندارد با عدل الهی سازگار است؟ چازات های اخروی با مجازات های قراردادی در دنیا متفاوت تابع قرارداد است و با توجه به قوانین هر کشوری متفاوت از هم یعنی برای یک جرم درهر کشوری مجازانی متفاوت از هم تعیین ولی مجازات اخروی قراردادی نیست بلکه نتيجه ی تکوینی و قهری مچرمان و ظهور چهره ی حقیقی گناهان است. برای مثال مرگ در ‎aru‏ ‏سم کیفر تعیین شده و قراردادی آن نیست بلکه نتیجه ی تکوینی و قهری ن سم , مرگ است هر چند به ظاهر نتیجه شدیدتر از عمل به نظر برسد. 

صفحه 67:
چرا باید انسان در اثر بیماری یا هر ناملایمی احساس درد و رنج کند آیا اين احساس درد و ‎wy‏ با عدالت خداوند سازگار است؟ درد و رنج ها به دو قسم است: 1 > درد مق ‎al‏ که بر خاسته از اعمال ناشایست خود مختارخلق شوو من ‎il‏ با اجتناب ازافعال ناشايست درد و رنج خود را دهد. 2- درد و رنچیر که افعال انسان در آن هيج نقشی نداشته درد ناشی aii ۱ cakeh bel خدا اند در مقايل تحمل اين درد تعمتى را در دا کرت به ین فرد می دهد که جبران آن دردها و رنج ها خواهد شد . 

صفحه 68:
انسان جلسه سیزدهم بحث های قرآنی در خصوص آفرپنش انسان اهداف متفاوتی دارند ولی دو هدف بسیار ارزشمند در آنها متصور است الف - انسان ها ازاصلی واحد و ريشه ای مشترک نشأت گرفته اند وهيج تفاوتی با هم ندارن و احساس برتری انسان ها نسبت به هم با قانون خلقت دارد . ب - خلقت حضرت آدم متفاوت از خلقت سایر انسان ها بوده است . برای مطالعه ی در اين موضوع می توانید به آیات زیر مراجعه کنید: ‎fs leas )‏ اف/21: ‎efor‏ /60وص/71وسجده/7واعراف/12و ‎be Siok tah ce ‏آل‎ 

صفحه 69:
جبریا اختیار ؟ دو نكته در موضوع جبر و اختیار : ۱ 1- وجود اختیار بدیهی است و هر انسانی آن را درخود ادراک واحساس می کند همة ما توقع و انتظاراتی از دیگران داریم و در صورت عدم وقوع ناراحت می شویم اين خود نشان از اعتقاد ما نسبت به اختیار دارد. 2- بحث جبر و اختیار هر چند مورد بحث قلاسفه و متکلمان قرار گرفته است ولی مورد علاقة دیگران شده و آنها بیشتر به اين عقیده دامن زده اند ؛ مثل بعضی جامعه شناسان , روان شناسان و خصوصا بعضی سیاستمداران و نیز کسانی که علاقمند فرار از مسئولیت بودند و ميل به آزادى بى فید و شرط و مم احساس كناه و تخدير روانى داشتند . 

صفحه 70:
معنی جبر و اختیار اختیار یعنی اینکه حوادث و افعال, تابع ارادغ انسان باشد و رفتار اتسان بر پایة آكاهي , قدرت و ارادة او لنجام كيرد ؛ به گونه ای که قادر به تركش نه به معنى كن فيكون بلكه به عنوان جزءالعله كه اككر تمام علل جزئى جمع باشد ‎bl‏ انسوان مير تعلق كيرد فعل انجام خواهد شد و اگر انسان اراده ‏اجزاء علل نيز جمع شود فعل تحقق نيابد . ‏فعل اختیاری آن است که براساس انتخاب وگزینش فاعل وازروی عزم و تصمیم ‏او واقع شود هر چند موافق میل انسان نباشد. ‏چبر یعنی اینکه حوادث و افعال, تایع ارادة انسان نباشد. 

صفحه 71:
سؤال الزل؟ "قوسا ممقسيم حماار انان ‎a‏ اشياء مخلوق خداوند است يس ف 1 فریدگاری بدون ‎a‏ دیاش آفرینندکیرمی زته قداونت است ‎IBD‏ نکر با اذن الهى - در حوزة قوانين و سنن الهى - منشأ خلق و ايجاد مى انلسان:به این معنی نیست که اراذه کند چه. موجوذی ذارای اختبار بانقذ جودی در عالم بدون اختیار باشد بلکه انسان به عنوان موجودی مختار تواند دزدایرع جواتمتديهاق مشخص :شدة: نراق آواراده کند وفغلى:زاايجاد ‎ye‏ إراذة خداونذ است كه برمختارويا مجبوريودن مخلوقات تعلق مى كيرذ. [نسان و جن: مختار و سایر موجودات غیر مختار خلق شده اند. 

صفحه 72:
سوال دوم: ‎ale‏ ازلی: خداوند افعال أيندة انسان را نیز شامل می شود ایا انسان اختیار دارد که فعلی را انجام دهد ‎RSE IES‏ ه رخ خواهداداد تتهاجی تواند از جود ۵ شود نه بیشتر؛ وقتى به فعلى تعلق مى كيرد به تمام خصوصیات ‎ale ul‏ دارد. بن خصوصيات مربوط به زمان و مكان فعل است برخى مربوط به فاعل چه انگیزه و چه نیتی برای انجام آن فعل داشت آيا با اختيار انجام داد یا کسی او را مجبور به انجام کار کرده بود. لذا علم خداوند اسان منافات ندارد. اگر علم خداوند بر عدم اختیار انسان تعلق گیرد آن فعل بدون اختبار انجام خواهد شد واگربه اختیارتعلق گیرد بدون اختیار ند انجام گیرد. 

صفحه 73:
هیچ امری خارج از ارادة الهی واقع نمی شود؛ بر عقيدة درست تمام افعال انسان وحتی حالات بع خواست خداست آیا در اين صورت جایی برای باقی می ماند؟ به وقوع فعل به صورت مطلق و خالی از آن تعلق نمی ارادة خداوند آن است که هر معلولی از علت و با حفظ تمام آن صادر گردد. ارادة الهی به آتش به صورت صدور رادی و انه حرارت تعلق می گیرد و به انسان و افعال او همراه علم و آراده و باشد. 

صفحه 74:
نس مهم انسان شناسی در منابع اسلامی اهداف خلقت انسان مدارج ای دستیابی به اين کمالات است. مخلوقی متناسب با اهداف هستی و خلقت ‎ul‏ مخلوق معنا می یابد. ان کمالی اختیاری است ,لذا باید انسان هدف خلقت خود را خودش اختیار خود برای رسیدن به آن تلاش نماید. آو هدف هستی انسان حد و مرز ندارد و مراتب کمال او را پایانی نیست- ل انسان خارج از وجود خود انسان نیست ؛ راه کمال آدمی خود اوست. هری و باطنی انسان زمانی, موجب کمال او می شود که در نفس او و آن را رفعت و تعالی بخشند. از اين رو, هر امری که بیرون از ذات و بیم ارتباط با آن باشد نظیر ثروت,شهرت,جاه ومقام باعث کمال نخواهد کمال اعتباری نیست و قابل عزل و یا نصب نمی باشد. 

صفحه 75:
| نماز زيباترين جلوة تبى است: مح؛ نماز دارای احکام و اجزائی است که اگر شخصی احکام واجب کند و اجزاء نماز را درست بجا آورد. نمازی صحیح خوانده است. مول: نماز عبادتی عبث و بی هدف نیست اگر شخصی متوجه , معانی و معارف درون آن را درک کند و هنگام خواندن نماز غافل از باشد مستحباتی را که در تحصیل اهداف نماز نقش دارند مانند اذان توجه کامل بجا آورد نمازی مقبول بجا آورده است. ز کامل: نماز دارای آثاری فردی و اجتماعی است اگر شخصی نمازخوان آٍن آثار باشد و در صدد تحصیل این آثار باشد در حقیقت به دنبال خواندن 

صفحه 76:
وضو , اذان و اقامه , تکبیره الاحرام ؛ قيام , نيت , قرائت , ركوع سجده , ذکر , تشهد و سلام اجزاء نماز هستند که درهر کدام از نها نيز مى توان همان بحث صحیح , مقبول و کامل بودن را مطرح نمود . 

صفحه 77:
ابعر بناسی دینی - ويزكيهاى جهان شناسى \ خطا ناپذیر است. جهان شناسی در قرآن چیرگی بر طبیعت نیست بلکه برای پهتر خداوند , اوصاف او و شناخت کامل تر جایگاه انسان در ینش اوست. به معنای پنهان و آشکار است. مقصود از غیب چیزی که از اله او آگاهی خارج باشد. لم غيب در مباحث جهان ختی , بخشی از هستى است كه است وبا (دراک حسی متعارف قابل درک نیست. 

صفحه 78:
نخستین ویژگی پرهیزگاران و پیش شرط هدایت یابی آدمیان اس الهی , فرشتگان و پدیدة وحی , نمونه هایی از عالم غیب اند. عالم به غیب و شهادت, تنها برای موجوداتی است که علم و آگاهی ی ‎alan ely ancl)‏ کهدانای:مظلی آست:چتین جفکیکن بی:جعیا است: عالم غیب از شهادت به این معنی است که هستی محدود در عالم ‎ ‏د پلکه عالم محسوسات تنها یکی از عوالم هستی می باشد. یما تبصرون و ما لا تبصرون(حاقه/38و39) ميان عالم غیب و شهادت تفاوت های اساسی وجود دارد با این حال ‏عمیقی میان آن دو برقرار است. 

صفحه 79:
آستان حضرت دوست کهاهر ‎lei pall pha‏ می زود آ روت آونست: یدم اگر چه از مه و مهر ‏ _ نهادم آينه ها را مقابل رخ دوست ين دير رند سوز شدم بسا سرا که در اين کارخانه خاک سبوست زدى زلف عنبر افشان را که باد غالیه سایست و خاک عنبر بوست وهربرگ گل که در چمنست ِ فدای قد تو هر سرو بن که بر لب جوست ‎ail al‏ نراد خواهنج يافنت ۲ چرا که حال نکو در قفای فال نکوست ‎Ja ob,‏ حافظ در آتش طلبست که داغدار ازل همچو لاله ی خود روست 

صفحه 80:
2و3- حق مداری و هدف مندی جهان ‎cul oon HST SS lal,‏ » السموات والارض و ما بينهما الا بالحق و اجلٍ مسمٌّى (روم/8) ت هذا باطلا (آل عمران/191) انى حق اين است كه جهان بر باية قوانين و سنن الهى ° یافته است. ن عالم محدود به طبیعت نیست و همچنین در اختیار خداوند است تجری لمستقر لها ذلک تقدیر العزیز العلیم (یس/38) ‎Gull cam Lol ole Sl‏ از پیش جعیین: شده زهجمونسساخجه ‏اجل مسمی در آية فوق بیان می کند که کائنات به سوی پایانة معلوم و پارند. این اعتقاد در معنی بخشی به زندگی انسانها نقش بسیار 

صفحه 81:
| 4- نظام احسن الذی احسن کل شیی خلقه (سجده/7) 

صفحه 82: