صفحه 1:
بنام خدا
#علی شلتوکی
“تاريخ ايران وجهان2
#سلسله قاجار
صفحه 2:
دولت قاجاريه :
* با افول سلسله زندیه بار دیگر حکومت و فرمانروایی از دست ایرانیان . .
خارج گردید و طایفه قاجار که اصلا از نژاد مغول بودند, زمام امور را به
دست كرفت (472). عد
* اينان هنكام تشكيل حكومت صفويه به يارى آنان برخاستند و دوشادوش
لشکریان قزلباش , در ركاب شاه اسماعيل شمشير زدند. يس از آن كه
شاه عباس به سلطنت رسید. آنان را از محل اصلی خود کوچانید دستا ای
را در مرو, عده ای را در گرجستان و دسته سوم را در دو سوی رودخانه
گرگان (استراباد) مستقر ساخت . از اين طایفه , آنان که در سمت رال
گرگان سکونت داشتند. یوخاری باش و عده ای را که در سمت چپ
رودخانه گرگان سکنی گزیده بودند, اشاقه باش خوانده می شدند, و بین
آنان غالبا بر سر امور مادی و اقتصادی نظیر آب . چراگاه و غيرة اختلاً ٠
و نزاع بود.
* پس از حمله افاغنه - چنان که دیدیم - فتحعلی خان قاجار. که از قبیله
آشاقه باش بود. نخست به یاری شاه سلطان حسین به اصفهان رفدا ۲
چون از وی استمداد نجستند, وی بار دیگر به استراباد برگشت و به یاری
شاه طهماسب دوم برخاست و در صفر 1139 ه .ق به دست یکی از
افراد ايل و به تحريك نادر, از بين رفت .
صفحه 3:
*نادر: پس از آن که با تیرنگ , کار فتحعلی خان را یکسره مود قبیل "۲
تقخاری باش زا مورد لظف:جود فراز داذ و تحمدخنتن عان را به
حکومت گرگان و استراباد قرستاد. ولی مجمدخنین خان. پسر
فتحعلی خان , از بیم تادر مدت ها متواری بود. |
*؟ وی پس از قتل نادر به استراباد و مناطق ساحلی بحر خزر را متصرف.
شد و سرانجام در سال 1173 ه .ق در راه مخالفت با کریم خان رل
کشته شد. کریم خان دختر وی را به زنی گرفت و از 9 پسر
محمدحسن خان , دو تن , یعنی [غا محمد خان و حسینقلی خان
جهانسوز را به شیراز برد و چون مردی با صفا و نيك نفس بود
حسینقلی خان را به حکومت دامغان فرستاد, ولی او راه عصیان پیش
كرقت ونه دست تركها ان كلفته لد آغا محمد ءخان نا فرك كريم
خان : یعتی تا سال 1193 ه .ق در شیراز بود.
صفحه 4:
* پس از مرگ خان زند. آغا محمد خان به مازندران رفت و به مخالفت با زندیه
برخاست و با غلبه بر جعفر خان زند. تهران را به پایتختی برگزید. البته در ت۳1
سلسله ندیه به قاجار, حاج ابراهیم کلانتر که از بزرگان متنفذ شیراز بود نقش
rage داشت نخست در اثر مساعی حاجی ابراهیم کلانتر, لطفعلی خان ۰ ۲۳
فرزند جوان جعفر خان بر اریکه سلطنت جلوس کرد ولی بعدها به لطفعلی
خان خیانت ورزید و شیراز را تسلیم آغا محمد خان قاجار کرد و در عوض این
خیانت و خدعه ؛ به مقام صدراعظمی ارتقا یافت .
* لطفعلی خان زند. چندی در کرمان در مقابل آغا محمد خان : مقاومت تمود و
بالاخره در نتيجه خيانت اطرافيان , اسير آغا محمد خان شد و رييس ايل قالجار
با دست خود چشمان او را از حلقه درآورد (473).
* آغا محمد خان , در مجلسی که با حضور سرکردگان در تهران تشکیل داد تالجی
را که پیش از وقت تهیه دیده بود, به دست كرفت و گفت , اگر ایشان موافقت
کنند. تاج را بر سر خواهد گذاشت . اما به این شرط پادشاهی را می پذیرد که
همه ی حاضران سوگند یاد کنند که تا زنده اند از یاری و وفاداری با او دست
بداو يس ان آن:كه سس سكيد خورديج ناج مروازند Us cl ۲ ۱
بود. بر سر كذاشت و شمشيرى راكه از سر قبر شاه اسماعيل صفوى,
موسي سلسله: صقو أور ذد بودئةه. ين كمر يبحت و بدين وسيلك,
جانشین صفویه و پادشاه واقعی و پیشوای مذهبی شیعه قرار داد (474).
صفحه 5:
* آقا محمد خان توائست درر بك دويه بحرانى و بر آشوب al aso cl
به کف آورد. به قول ملکم , آغا محمد خان قاجار مردی قدرت طلب ,
الجر سي ۲
* در بیان اوضاع زمان آغا محمد خان , فرد ریچاردز در سفرنامه خود می .
نويسد: 1
* در اين صفحات خونین تاريخ بیهوده است اگر در جست و جوی نشانه ۳
هایی حاکی از پیشرفت و ترقی و یا ذکری از هنر دوران صلح و صفا
باشیم . در سراسر ایران , گاو آهن فدای شمشیر شده بود به دشواری
مى توان تصور کرد که در همان هنگامیکه آغا محمد خان در مشرق زمین
نام خود را با حروف خونین در صفحه ی تاریخ می نگاشت , منظومه ای
از اسامی پر شکوه و چلال کسانی که به کارپردهای هنری مسالمت آمیز
سرگرم بودند. در آسمان مغرب زمین می درخشید. در آن زمان , افرادی
در اروپا و آمریکا می زیستند که یا به تعقیب یکی از رشته های فره
اشتغال داشتند و يا زند خود را وقف پیشرفت و ترقی کرده بودند ٩۳۲
همان زمان در ایران جمجمه ها بر روی هم انباشته می شد و بر حسب
دستور آغا محمد خان از چشمان انسان هاء تبه هاى كوجكى تشکیل مل
دادند (475).
صفحه 6:
۶ با مرگ آغا محمد خان در سال 1211 ه .ق , باباخان , فرزند حسین 02
قلی خان جهانسوز به نام فتحعلی شاه به تخت نشست .
؟ وی در تمام دوره ی سلطنت , پیوسته سرگرم کشمکش با مدعیان
خصوصی و دشمنان خارجی بود و با اين که طبعا به جنگجویی میل .--
نداشت و عیش و عشرت را بر اين حال ترجیح می داد, اوضاع زمان او
راية نگ فختور کرقء لیکن شاه وه كمثر به ميان جلك حاضر ندا
به برکت وجود پسران و سرداران با کفایت در مدت 37 سال سلطا ٩۳
مدعیان را از میان برداشت و با وجود سیاست های دشمنانه خارجیان ,
ايشان باز ايران را تحت يك امر و حکومت حفظ کردند (476).
؟ قاجاریه , عقیده به حکومت پادشاهی استبدادی , و مقدس بودن وجود
سلطان را از صفویان به ارث برده بودند. و چون ماهیت حکومت عبارت
بود. از اشتبداد و غروز و خیانت: » طبعا عمال حکومتت هم بدين ضفانا
متصف بودند.
#قاجازيه در تعصن جهاك آنین جفلگب:داری سلجوقیان:ر آریده ببور ۳
بارچنگز جکومتولایات زننه اعضای:خاندانسلطیتن OM sob ory au
همان رٍاه و رسمی است که صفویه تقریبا برانداخته بودند, تبریز - مرکز
ایالت آذربایجان - مقر ولیعهد شد.
صفحه 7:
مناصب و مشاغل عالی و درباری در
دوره قاجا
اسپار توملا , در سفرنامه خود راجع به مناصب و مشاغل درباری اين
دوره جنين مى نويسد كه : 31
مقامات عالن سابق:دريازى تقرييا'به جاى خودمحقوظ مائده إستت :ولت |
جنبه ى افتخارى اين مقامات به سودبخشى آنان . مى جربيد. امروزه به
استثناى وزيران و معدودى از صاحب منصبان عالى رتبه ی دربار, کسی
حقوق و ute قابل توجهى دريافت نمى كند. با اين حال , خدمتگزاران و
کارمندان کاخ سلطنتی به هر صورتی که به خواهند. از اقلام هزینه ها مبالغی
به جیب خود می زنند, زیرا دزدی بدون ترس از مجازات , در آن جا رواج
کامل دارد گمان تمی کتم که چیزی برای کاخ شاه یا شاهزادگان خریداری
کنتجنزین آن کم‌بهای آن‌ترا سم با چهار بزایز فنعت اصلنبهحسات 3S ۴
# دربار سلطنتی ایران , مخارج هنكفتى دارد زيرا شاهزادكان و حكام نيز به
پیروی از پدر یا ارباب تاجدار خویش , پنجاه شصت تن بی کاره را در خدمت
فى دارتد: اين بیکاره ها به هنگام گردش شاهزادگان یا حکام . از بیط 5
بسن :دراه فى :أفنيدها دنديه :و شكوهن بجع رکن‌توی هه بیکا وه ماب
فل غلاع (تعيى يردكان ) ملعب اند: ولن در دربار ابران فعط غلام ترا ۳
با گارد شاهی است + شاه ء غلامان متعددی دارد و غلامان را از میان جول؟
زیباروی کشور انتخاب می BS
صفحه 8:
* غلامان , اسکورت شاه را تشکیل می دهند و زیر فرمان کلانتر باشی خدمت
می کنند. حقوق و جیره آنان بسیار قابل توجه است , ولیعهد نیز غلامان
جسوری دارد گرچه غلامان ولیعهد, با شیوه جنگ خاص خود برای روس ها
دشمن خطرناکی نيستند. ولی غالبا وسایل مزاحمت Obl را فراهم می کننا
)479(
* سابقا شاغل والاترین مقام درباری , اعتماد الدوله نامیده می شد, اين مقامْ
آمروزه حذف و به جای آن , مقام صدراعظمی یا نخست وزیر ازشد معید ۲۳۳
6 رگن به امور داخلی و خارجی , بر عهده صدراعظم است روزی دیگر زیر
دست صدراعظم و تمام دوایر دولتی گوش به فرمان وی می باشند.
6معام دوم دولعی در ابران قانم ععامی انست: این معلم آمروره بهیترمره 93
alls ای به نام میززا برزگسپزده ده انشت , blah gue Sou joie
عدمت كزدة و آرمجرب ترین مریان ایزان: ینت .
* مقام سوم دولتی ایران , مقام (وزارت ) است .
٠ opus . معاون صدراعظم تهران و قائم مقام تبریز به شمار می آیند. در
ه حکومتی شاهزادگان دیگر, جز مقام وزارت نمى توان يافت شاه
پیشکار فرزندش را در كودكى به لقب وزير مفتخر مى سازد. ظاهرا وزير
(میرزا بزرگ ) در آذربایجان سمتی جز يست نظامی ندارد. گذشته از وزیران
(میرزاها) خدمات مختلف دیوانی انجام می دهند. میززاها روسای دوآثر و
منشیان دولتی محسوب می شوند. پس از میرزاهلء مقامات مختلف دزبار) ۲
شرح زیر است (480):
صفحه 9:
*؟(1) رییس پزشکان : این شخص که مواظب تندرستی شاه و ضمنا تامین کننده .
وسایل خوشی اوست . رییس پزشکان ملقب به حکیم باشی و عضو شورای 7
خَاض سلطنتئ:أسنت. . ۴
* (2) شیخ الاسلام : رییس کل روحانیون کشور است و قاضی شرع , رهبر
شیعیان ورهم:ط راز با صفتی:قسنطبطته -پیشوایرستیان- اهنت
* (3) ايشيك آغاسی : یا نسق چی باشی , رییس کل تشریفات و انتظامات که
همواره حاضر به خدمت شاه است ۰ چند تن فراش باشى وظيفه برافراشت !ا
خیمه و خرگاه سلطنتی را بر عهده دارند.
gus (4) © حجن باشى : ابلاغ فرامين:شاه:به:صاحب متصيان ::ديوان: و إحضار!
انى كه بايد شرفياب شوند به عهده اوست ضمنا تامينات اردوى شاه در شفر
تيز انأ Siang
* (5) مهماندار باشى : موظف است كه از بدو ورود سفيران بيكانه به ايران از
آنان پذیرایی کرده و حوائج ضروری شان را برآورد. مهماندار, تقاضاهاى سفيران
زا به جیوان عزضه کرده و یادداشت های آنان را به‌نوزیران تسلیم من کنند
مهمانداران دون بايه آى نيز زيردست مهماندار باشى به انجام وظيفه مشغوللً-
* (6) مهردار باشى : مهرهاى سلطنتى را از كردن آويخته و فرامين شاه را ۲٩:
مهمور مى سازد.
7(18) ميراخور باشى 52 مسوول :آمطثل متصوصببود:
© (8) خواجة باشى : بنا به موقعيت خويش : به خرمسرا زأة دازد. كاهن به ع[
ماموریت , در سراسر كشور به سير و سياحت مى يردازد و توسط نمايندكان
خويش دختران را به حرمسراى شاه مى فرستند.
صفحه 10:
* (9) ناظر باشی : مسوول اداره اموال سلطنتی است . بازرسی داخل کاخ ها و ۴
انتخاب یا تعویض نوکران در صلاحیت اوست .
* (10) اودندار باشی (اطاقدار باشی ): مسوول حفاظت کاخ ها و تنظیم وسائل
حرکت برای سقر یا شکار است . اقسر زیردست او را مشعل دار باشی می نامند که
مسوول روشنایی کاخ هاست و خود. رییس مشعل داران a شمار می رود.
© )11( شکارچی باشی یا میزشکار: مسوول اداره آمور مربوط به شکار است .
* زیردستان او, سگیان باشی , نگهبانان سگان شکاری و تازیان بودند.
* (12) منجم باشی : یا رییس اختر شماران , مسوول تنظیم تقویم و تعیین ictus
سعد و نحس و نقود ستارگان در اعمال خیر و شر است : هر بار که شاه قصد سل
شکار یا دید و بازدید کند با وی مشورت می کند.
* بنا به نوشته درووپل : عباس میرزا به گفته منجمین اعتمادی ندارد ولی از نظر
تتتیاتی ؛ به تعويم متجمن مراجعة فى كتد,
© (13) انباردار باشی : نگهداری ذخیره خواربار و مواد غذایی با او است .
* (14) به پز باشی : در شغل آشپزی و قهوه چی باشی , در تهیه دسر و قهوه و 1
و شربت زیردست انبار دار باشی کار می کند:
* (15) صندوقدار باشی : مسوول نگهداری لباس ها و هدایایی است که به شاه تقدیم
می شود.
* (16) شاطر باشی : سردسته شاطران محسوب می شود شاطرهاء جوانان تيز ذو و
زیر و زرنگی هستند که پیاده پیشاپیش اسب شاه حرکت می کنند تعداد آنان صد لفر
است و هر يك کلاه مخصوصی بر سر, چماق کوتاهی در دست دارند. شاطرباشی
مواظب است که کسی بدون اطلاع نقره چی باشی که به دنبال اوست به موکب شاه
نزديك نشود.
صفحه 11:
* مقامات عالی لشکری , که این مقامات را گاهی شاهزادگان بلافصل س
می کنند عبارت بود از:
#پیوك سرذار؛ فرجانده کل قوا وبوچی باشن:: فرمانده جوزخانه ست
#بجععيت ايران كر دوره حكومة فاجان
* راجع به جمعيت ايران . لرد كرزن اظهارنظر مى كند كه جمعيت ايران +
روزگاری خیلی بیش تر از مقدار فعلی بوده , حتی اگر برآورد پنجاه میلیون را
که بعضی نویسندگان به عهد داریوش , نسبت داده اند مورد تردید قرار دهیم
ويا جهل میلیون نفر را که شاردن به دوره صفویه منسوب داشته است باور
نداشته باشیم , باز تردیدی نیست که جمعیت این کشور سابقا به مراتب بیش
از چم سکنهای قعغلی آن بوده است., شهرهای ایران و هات متروك و
بازارهای داخلی و رشته های متعدد قنات های خراب , تاسیسات عمومی.
سابقا عامل عمده حاصلخیزی اراضي پهناوری بودند که اکنون به حالت وپرانی
افتاده اند و همه حاکی از شواهد و آثاری است که قابل اشتباه نیست . (481)
* البته اين نكته را هم می دانیم که هر محل و مکان متروك , لزوما دال بر زوال
زندگی و ضعف به شمار نمی رود. شوالیه شاردن , قلت سکنه را به چهار
علت فرعی نسبت داده است که عبارتند از:
"قي «قساه غین غاوی بت سیجمل ون طاسب 3--إروواج تدر من ریا ۱۳۹
4 - مهاجرت پیوسته به سرزمین هندوستان (482). ولی دکتر پولاك که شغل
طیایت داشت»::در گزازش:خود:راجع به کمی جمعیت ایران عوامل: زيرا 8
4 قسمت مورد بحث قرار می دهد:
صفحه 12:
* مقامات عالی لشکری , که این مقامات را گاهی شاهزادگان بلافصل س
می کنند عبارت بود از:
#پیوك سرذار؛ فرجانده کل قوا وبوچی باشن:: فرمانده جوزخانه ست
#بجععيت ايران كر دوره حكومة فاجان
* راجع به جمعيت ايران . لرد كرزن اظهارنظر مى كند كه جمعيت ايران +
روزگاری خیلی بیش تر از مقدار فعلی بوده , حتی اگر برآورد پنجاه میلیون را
که بعضی نویسندگان به عهد داریوش , نسبت داده اند مورد تردید قرار دهیم
ويا جهل میلیون نفر را که شاردن به دوره صفویه منسوب داشته است باور
نداشته باشیم , باز تردیدی نیست که جمعیت این کشور سابقا به مراتب بیش
از چم سکنهای قعغلی آن بوده است., شهرهای ایران و هات متروك و
بازارهای داخلی و رشته های متعدد قنات های خراب , تاسیسات عمومی.
سابقا عامل عمده حاصلخیزی اراضي پهناوری بودند که اکنون به حالت وپرانی
افتاده اند و همه حاکی از شواهد و آثاری است که قابل اشتباه نیست . (481)
* البته اين نكته را هم می دانیم که هر محل و مکان متروك , لزوما دال بر زوال
زندگی و ضعف به شمار نمی رود. شوالیه شاردن , قلت سکنه را به چهار
علت فرعی نسبت داده است که عبارتند از:
"قي «قساه غین غاوی بت سیجمل ون طاسب 3--إروواج تدر من ریا ۱۳۹
4 - مهاجرت پیوسته به سرزمین هندوستان (482). ولی دکتر پولاك که شغل
طیایت داشت»::در گزازش:خود:راجع به کمی جمعیت ایران عوامل: زيرا 8
4 قسمت مورد بحث قرار می دهد:
صفحه 13:
*در 1263 ه .ق وبا در آذربایجان , 6077 نفر و در 1265 ۵ .ق , در ارومیه
0 نفر را به هلاکت رساند.
* در اواخر 1267 ه .ق در تهران وبا به صورت بسیار گسترده شایع گشت او تا
اوایل 1268 ه .ق ادامه داشت که گاهی این بیماری مجددا بروز می کرد و
تعدادی از مردم اين منطقه را از بین می برد. به طوری که راجع به برخورد
سرکردگان با این بلای ویران کننده گزارش داده شده انست ء چنین بر ۱۳۳۰
که حکومت وقت , در سرایت و گسترش و عواقب شیوع وبا مسئولیت
مستفیم داست:: هدگام پزور باخوشن:::جکام:زاه گزیر در پیش من کره .۳
با پنهان ساختن حقیقت و فریبکاری رسما مردم را در میان مهلکه رها مي
کردند و کارگزآران از بیم مسدود شدن رام ها خبر ناخوشن:زا به ساین
ممالك اعلام نکرده و با برقرار کردن قرنطینه , که مستلزم گردآوری آذوقه و
غلات و هزینه های گوناگونی بوده , مخالفت می ورزیدند (485).
* فریزر, نوشته های يك سیاح انگلیسی را که در سال 1236 ه .ق در اثر ابتلا
پزییمازی تفا در شبرار جردم ,یود دز کاب خوه اجنین آوردو است:
نز یزان یه مخ اننیدن عبر واءحاکم بجسیتعلی:یورا فرمان: مرا ۳
وزیر و اطرافیان اش فرار کردند و بدون اين که دستور العملی جهت
حقاطت شه ومردم بدستد اعالن :را بوجال جود زها تموديد و بدرايتية
این بی شیرمانه تزین:و تأجوانمردانه تزین اقدامن يود كه به همه عمر
شاهدش بودم وقتى مردم به خود آمدند, آشكارا به حكومت ناسزا مى
صفحه 14:
* میرزا تقی خان , روزنامه اخبار را به مردم می رساند و در جهت روشنگری مردم ,
گام های بسیار برداشته شد و از طرفی روحانیون در مجله ها مردم را از عوامل این
بیماری آگاه می نمایند (488).
#ترآولیسین بربه سال 1850 م.:جفعیت یزان زا دم‌نمیلیون بغی‌بوشت اما جر را
3 م . پس از دو بار شیوع طائون و قحطی , به شش میلیون رسید. ارقامی که
نویسندگان دیگر در بيست سال اخير نوشته اند بين ينج و ده میلیون gai است اليتت”
کیزن در کتاب خود (اییان و قصبه ی ایران ) به آمار زیر اشایه می کند. اما با
an gages Ly قرار امق:دهد؛
* مساحت ایران در حدود 000/282/6 میل با 99 شهر, شامل : 630/363 با
1 نفر سکنه
۴ دهات و نواحی بی شهر 000/780/3 نفد
* صحرانشین ها:
*اعراب 020/53 نفر
* ترك 000/144 نفر
* کردها و لك ها 000/135 نفر
* بلوج و کولی 140/4 نفر
* بختیاری و لر 800/46 نقر
6 خانوار با 800/909/1
* كل جمعیت ایران 600/653/7 نفر
8 زفم.فوقرا از لحاظ مذجت‌تو فرقه‌به شیم ادیل اظهار کزده اسب :
* شیعه 000/860/6 نفر
صفحه 15:
* سنى و فرقه های دیگر 000/700 نفر
* زردشتی 000/8 نفر
* کلیمی 000/19 نفر
* ارامنه 000/43 نفر
© نسطوری و گلدانی 000/23 نفر
۴ جمع کل جمعیت 600/653/7 نفر
صفحه 16:
* کرزن آمار ژنرال شیندلر, را راجع به شهرها غالبا زیادتر از میزان حقیقی می دالد 79
در مورد فرقه های مذهبی هم حرف او با واقعیت منطبق نمی داند, ولی کرزن ۰ 7
نظریه زولوتارف , را در جلسه انجمن جغرافیایی روسیه به سال 1888 م . اظهاز
نموده کل جمعیت ایران را به شرح ذیل بیان کرده است .
۰
*ولی آمار دیگری که در اين رابطه ارائه گردیده است تفاوت کاملا کلی دارد: 7<
۰ |
* مقایسه آماری جمعیت توسط پژوهندگان در دوره قاجاریه (489)
۰
* با پذیرش آخرین رقم - چرا که اين رقم توسط لرد کرزن , یکی از کارشناسان در
زمینه مسائل ایران که مدت سه سال در ایران به مطالعه مشغول بوده ارزیابی ُشده
است و افزودن 85 رشد سالانه ای که توسط خود او اقامه شد. جمعیت کنونی
ایران , مرکب از 175 میلیون نفر 75 مردم اسکان یافته که 25 در شهرها و 50 در
روستاها زندگی می کنند و 5/2 میلیون یا 25 عشایر می شود. اگر وسعت ایران را
9 مایل مریع به حساب آوریم تراکم جمعیت در هر مایل مریع , 8/6 درصد و
در هر ورس (490) مریع , 367 نفر می شود - بنابراین از نظر تراکم جمعیت , نزديك
به تراکم جمعیت روسیه است که در هر ورس مریع 7 نفر زیست می کنند و یا نژذيك
به تراکم جمعیت ایالات متحده است که در هر ورس مریع 8 نفر به سر می پرند!
تراکم فوق الذکر جمعیت چنان که از اطلاعات تاریخی طبیعی ایران بر می آید در همه
جایکسان نیست . ایالاتی که از نظر حاصلخیزی و اوضاع و شرایط زندگی نامساعد
هستند, جمعیت شان بسیار پراکنده است . در حالی که برعکس جاهایی که دارای آب
و هوای مرطوب و طبیعت سخاوتمندی است تکاثر جمعیت بیش تر است (491):
صفحه 17:
* عشایر, بیش تر در نواحی جنوبی و جنوب غربی ایران متمرکز شده است . تعداد کل مراکز ش
ایران حدود 100 می باشد ولی چنان که از فهرست زیر راجع مایل روسی معادل با 7 ورس یا
کیلومتر یعنی حدود 469 مایل قانونی است .
تعداد کل مراکز شهري ایران 100 مرکز می باشد ولی چنان که از فهرست زیر راجع به شهره
و سکنه آن ها بر مى آيد در ایران شهرهای وسیعی دیده نمی شده است .
تبریز 300/000 نفر
تهران 350/000نفر
اصفهان 80/000 نفر
مشهد 70/000 نفر
یزد 50/000 نفر
کرمان 50/000 نفر
کرمانشاه 50/000 نفر
همدان 50/000 نفر
خوی 50/000 نفر
قزوین 40/000 نفر
قم 30/000 نفر
از 30/000 نفر
رشت 30/000 نفر
آرومیه 20/000 نفر
بوشهر 15/000 نفر
ابور 10/000 نفر
شاهرود 10/000 نفر
محمره 10/000 نفر
شوشتر 10/000 نفر
صفحه 18:
* قلت جمعیت شهرها, معلول عوامل چندیست , در ایران هیچ نوع کارخانه
ای وجود ندارد که در اين شهرها متمرکز شده باشد تا موجب گردآمدر ۲
جمعیت در آن ها شود.
گنه علاومد شهرهای انزانزا موچه‌به دیاب ورفاهد نت Miya
روستایی کششی ندارد. از طرفی ایرانیان , تمام گروه های قبیله ای به ده"
ها عشیره و گروه تقسیم شده که lel از نظر شیوه ها و رسوم زندگی و
دشمنی متمادی با یکدیگر فرق دارند.
* این نوع یکی از عوامل اصلی بی نظمی سلطه ایران است که آن را به
قطعات مختلفی تقسیم کرده و یکی از علل فقدان وحدت عمیق در دولت و
بی نظمی های مداوم داخلی است (492).
٩ دزآمد:متایع:و عصنوعات دولت: دوره قاجاربه
* لرد کرزن , در اين زمینه اطلاعات ذی قیمتی را دسته بندی و ارائه می کند.
* طبقه بندی عواید درآمد ایران را می توان تحت دو عنوان تقسیم کرد:
© الف - ماليات يا عوايد:ثابت ,ب -:سيورسات"يا درآمد غير ثانت .
* درآمد ثابت از چهار منبع تحصیل می شود: 1 - مالیات مرتب 2 - درآمد
املاك شاهی 3 - گمرك 4 - کرایه و اجاره ها.
2 درآمد غیرثابت از سه متیع عاید می شود: 1 - ضادر یا مضادره ی عمرا ٩
پیشکش های عید نوروز و عید مولود (میلاد نبی ) 3 - پیشکش های فوق -
.)493( العاده که ناشی از هدایا و جرایم و رشوه و ضبط مال و غیره است
صفحه 19:
تاريخ منتظم ناصری , منابع درآمدهای
دولت را به ده بخش معرفی می نماید:
#ب-مالیاتمستقیم 2 - مالیات غیر مستقیم 3-اذازه:ی گبرکاب ۳
تلگراف خانه 5 - پستخانه 6 - خالصیجات 7 - ضرابخانه 8 - معادن ۳۵
حق تمبر و ثبت اسناد 10 - امتیازات و وجه الاجاره (496).
* باج سبیل ایلیاتی در لرستان انواع دیگر تدارك درآمد وجود دارد که هم
از لحاظ زیرکی ذاتی ایرانیان و هم نمایاندن منابع سرشار مالی ایران
شایسته یادآوری است .
* از هر ناحیه و بلوك سالائه مبلغی بین 25 - 50 قران بابت يك نسخه از
سفرنامه نخستین مسافرت همایونی به اروپا دریافت می شود اين
مالیات از زمان وقوع آن سفر در سال 1873 برقرار شده است , ا
هم اهالت زا به عظمت اقتدار شاهانه آشتا و هم داتد شهریاری را ۲۱
تعکن:مالن که انباع او ازند:وافت:سازد:
* مالیات کسب و کار, مالیات دکان داران و پيشه وران و تجارت از همه
بیش تر مقرون به تلون و بی نظمی است . گاهی به صورت سرانه یا
مالیات سرشماری است
صفحه 20:
* ولی بعضی ها نیز گفته اند که بیست درصد بر سود کسب و تجارت دریافت می گردد, 7
* در صورت های سبك عواید قدیم ایران در تحت همین عنوان مالیات اجاره خانه ها و
کاروانسراها, حمام ها, دکان ها, آسیاب ها و کارخانه ها محسوب شده بود.
© 2 - عایدات املاك شاهی , اجاره ای است که زارعین بابت املاك شاهی می پردازند: و
آن از روزگار قدیم پایه گذاری شده است.و منوط به طرز تسهيم ,هينه arly; بير 2 ١
طرف است كه قسمتى از محصول به اين نسبت دريافت ويا واكذار مى شود 4<
* گاهی دولت بذر می دهد و در ازاء آن قسمت عمده ای از بهره را درياقت مى دارم ولی
غالبا پادشاه مالك غیابی پیش نبود.
۶ - گمرك در حدود يك پنجم ارزش جنس + حقوق گمرکی بر اجناس وارداتی و صادرانی
و به رسم مالیات اخذ می شود. در هر ولایت یا شهر یا ناحیه گمرك را به کسی که مبلغ
بیش تری پرداخت کند اجاره می دهد؛ و وی 20 تا 25 درصد به کیسه خود می ریزد,
چنان که گمرك بوشهر را در سال 1889 دولت به مبلغ نود و يك هزار تومان , به أضافه
ی حق پیشکش , پنج هزار تومان و حق مستاجر به اجاره واگذار کرد.
* سوء استفاده جای تعجب نیست که Quiz سیستمی که فاقد هرگونه اسلوب و تربیت
است و در انتهای کار هم امکان وصول عواید از راه زور و فشار باقی است , موجب
سوء استفاده های کلان بشود, یکی از موارد تقلب را شرکت استولزه و ندروزنيك +
دریافته اند. برای آن که مقدار درآمد. بیش تر از مبلغ اجاره بهایی بشود که به دولت
پرداخت شده است . نفع اجاره داران در اين است که هر چند بیش تر اجناس از گمرك
خانه مورد اجاره آن ها وارد یا صادر شود از اين رو رقابتی با ماموران وصول در سایر
نواحی و بنادر, آغاز و مال التجاره را از گمرك خانه خود با مبلغ کمتر از تعرفه رسجی
کی ترخیص و از این راه تجار را تشویق می کنند که جاده های دیگر را ترك و از
طریق گمرك خانه آن ها تجارت کند.
صفحه 21:
* - مصادره های عمومی , درآمد نامرتب یا سیورسات مبلفی است که عنفا و"
ناگهانی جهت رفع پاره ای احتیاجات فوری اخذ و با قهرا تحت لفافه هدیه و
پیشکش. مى شود, ابن كار موجب فشار و اجحاف بسبار نسيت به افراد
عامه می شود. چه با آن که ظاهرا چنین می نماید که مبلغ مزبور از کیسه
اعیان توانگر و عمال تبهکار اداری پرداخت می گردد - که احدی را از اين بابت
تاسفی نیست - ولی در واقع از جیب زارع بی مایه خارج و بنا به مراتب طبقاتى
بار ig Gil catia تخبیلات تترانجام بر انةی.اة وارد “Soi use
۴ - پیشکش های نوروزی , مبالغی که شاه در عید نوروز برای رقع بخش و
کدورت خاطر شاهانه و یا ابراز عنایت ملوکانه دریافت می نمود, سابقا از آقلام
عمده‌ی ذرآمدتشاهی به شمار می رفن
* به قول ملکم , درآمد سالیانه پیشکش های نوروزی دوازده میلیون لیره بود.
#فويون آنررا:رفدص :أو ده ميليون با دوادده هيليوت:يومات اظهار هت دازد:
* 3 - ييشكش هاى فوق العاده , مالكم اين اقلام تقديمى حضور همايونى را بابت
جزيمة:وتقصادره و العام وعيزة همان نصف :بيشك هاق.مرتت Rigs i)
تخمين زده بود.
* 4 - تنزل يول رايج .
صفحه 22:
تغییر و تحول وضعیت ارضی در دولت
قاجاریه :
* پس از آغا محمد خان , ميل غالب بر اين بود که اراضی وسیعی از
مملكت به عنوات (تيول ) به اين وآن واكذار شود 5 Soler Sing ey
که‌زمنین‌مسعفیم آذاره می‌رشد بت به نایز تواحی که مستقیما
ادارةمى شود افروده گردد:
* اصلاح تیول مانند زمان صفویه , مشتمل بر انواع مختلف از عطایا بود.
* در بعضی موارد تبول عبارت بود از اختصاص عوایدی که به مناسبت
معینی می گرفت و در برخی موارد عبارت بود از اعطای زمین
خالضه به جای حقوق و مواجب دز پاره بن از موازد- خاضة دز تواحق:
عشایرنشین - تیولدار متعهد بود که قوای نظامی بنیچه فراهم کند و در
موارد دیگر تبول فقط عبارت بود از اعطای حق وصول مالیات ناحیه
ای که با زمین خالصه به شمار می رفت یا ملك شخصی , عبارت بود
از اعطای حق و وصول مالیات ناحیه ای که با زمین خالصه به شمار
می,رفت ,نبا ملك شخصى نت با ملك كني كه تبول بط او داذقشده:
بود و دز وزد خیرتعتن,تیول معا بودن ازپزداخت مالیات بود.
صفحه 23:
* از انواع تیول هایی که یاد شده شاید به توان گفت که نوع دوم بیش از همه معمول و متداول "
بوده است از اين كذشته در دوره ى قاجاريه به ميل غالب بر اين بود كه اين نوع تيول ها موروثی
گردد و اين ها و تیول های دسته اول یکی شود مناصب و مقأمات مختلف و غالبا مستمری ها
رفته رفته حق موروثی بعضی خانواده ها شد. و اگر کسی متصب و مقام خود را از دسا ese
داد. باز کماکان دارای تبول متعلق به آن بود. به تدریج که از نظارت دیوان بر تبول ها کابلنته
شد اين تمايل يديد می آمد که تبول ها را مبدل به املاك شخصی کنند و خود مالك بالفعل آن ها
شوند تا پتوانند آن ها را موروثی کنند. یا از طریق بیع به دیگران انتقال دهند. بدین گونه اموزان
سابق و لاحق حکومت و هم چنین (تیول داران بر عده ی مالکان , به معنی اخص ) علاوه شدند.
در ابتدا اين نوع ماموران از طرف ديوان : مالیات را از دهقانان و کسان دیگری که در فلان مالك
و مین به سر می بردند. وصول می کردند و حال آن که دیوان به تیولداران که مالك بالقعل
بودند وصول گردید. منتهی دیگر اين مالیات ها عنوان مطالبات مالیاتی دیوان را نداشت : پلکه در
حکم رسوم و عوارض فوق العاده ای بود که مالك از زارع می گرفت . به عبارت دیگر, مالیات
دیوان با سهمی که مالك از غله می برد (بهره ی مالکانه ) یا مال الجاره ای که از مستاجران
خود می گرفت , یکی می شد (497).
تصاحب gues برای زمین دار سودی نسبتا فراوان داشت و او را قادر می کرد به اين کار عده ای
از ملازمان مسلح به خدمت خود بگمارد و اين کار قدرت بسیاری به وی می بخشید. flat معنی
این کار آن بود که حکومت می پایست غالبا در نواحیی که عمده ی مالکان (498) زمین ذاشتند
در برابر آتان سر فرود آورد و اين نکته به نوبه ی خود حبثیت اجتماعی و هم چنین قدرت سیاسی
برای مالك کسب می کرد در سراسر دوره ی قاجاریه . طبقه ممالك که شامل خوانین ایلات هم
می شد مقتدرترین عوامل مملکت به شمار می رفتند.
* زمین داری , زمینه ی سودی برای سرمایه گذاری بود و مایه ی کسب حبثیت اجتماعی مالك به
شمار می رفت و همین آمر موجب شود که بر عده ی زمین داران افزوده شد و اين طبقه جدید
نه تنها عبارت بودند از ماموران حکومت که با استفاده از مناصب خویش در حوزه ماموریت خود
مك می خریدند. بلکه تجار و کسانی هم که می توانستند سرمایه ای به کار اندازند. افراد این
طبقه را تشکیل می دادند.
صفحه 24:
2
مامورب یت گاردان و تلد تشكيل ارت تنش در
زمان قاجار :
* در سال 1807 ناپلتون , وترال گاردان »را در راش يكك هیات نظای به ابر
فرستاد. افراد محدود اين هيات - موجدة تقر اما نه مترجم ويلك SEES pu
و آقامت کوتاه , و علایق منحصر آن به مسایل سیاسی و باعث جلوگیری از ارائه
هر نوع بررسی اقتصادی و اجتماعی ارزشمند اين هیئت در اين زمینه گردید. مع
الوصف دو قطعه زیر خارج از علایق بی نظر نبوده است , اولی از یادداشت های
مفصل زنرال گاردان در 24 دسامبر 1807 به وزیر امور خارجه راجع به عقیده
لشکرکشی بله هندوستان معلوم می شود؛ و دومی از یادداشتی در زمینه تجارت
ایران که چند ماه بعد نوشته شده , روشن می
* قشون ایران تعداد این قشون یکصد و هشتاد هزار نفر مرد است که از آن ها
هفتاد هزار تا هفتاد و پنج هزار نفرشان به نام قشون رکابی هستند و حقوقشان را
از خزانه سلطنتی می گيرند. بقیه قشون GAL! هستند که تحت قرماندهی
شاهزادگان مختلف قرار دارند و حقوقشان را از خزانه ی حکامی که وابسته به آن
ها هستند - و بیش تر متصدی دفاع از اين ایالت می باشند - دریاقت می کنند.
* اكر يكى از اين ايالات مورد حمله قرار گیرد. شاه تعدادی از قشون رکابی خود را
برای کمك به آن ها می فرستد و هزینه اش را نیز پرداخت می کند.
* حقوق سربازان به طرز نامطلوبی پرداخت می شود چرا که از و طمع , بين
درباریان و رجال ملازم شاه شایع است .
صفحه 25:
* در اواخر دوره ی قاجار و با قتل تاصرالدین شاه , تحول بزرگی در جامعه ایران رخ داد. یعنیٌ
نهضت مشروطیت ایران , پای گرفت که مهم ترین عوامل را می توان در ذیل چنین اور 7 |
شد؛
1° - نابسامانی اوضاع ایران در اواخر عهد تاصری و به ستوه آمدن مردم از جور و بیدادگری
حکام و عمال استبداد و ماموران متجاوز
- برقراری رژیم مشروطه و تدوین قانون اساسی در عثماتی . ك
© - ضعف و سستی و عدم لياقت مظفرالدين شاه و سك سری ها و طمع ورزی ها
غارتگری های درباریان و اطرافیان فاسد و ناشایست , و تسلیم در برابر قدرت روسیه و قبول
قرضه های لین و طاقت فرسای خارجی و گسترش نفوذ و قدرت روسیه در ايران .
4° - عزل اتايك و درهم شکستن نفوذ و ثبات حکومت مرکزی و جدال در میان طرفداران اتابك
و عین الدوله و بی تدبیری و سخت گیری عین الدوله .
* 5 - قیام گروهی از روحانیون بر ضد دولت و دربار و جتیش فراماسیون به دستور محافل
ماسونيك لندن و پاریس .
۶۴ - شکست روسیه تزاری , از ژاپن و کاسته شدن حیثیت و اعتبار سیاسی آن دولت و اعلام
حکومت مشروطه در آن جا (503).
* 7 - تشر نوشته های بیدارکننده ی روزنامه هایی ماتند: روزنامه اختر, چاپ استانبول , حبل
المنین , چاپ کلکته , روزنامه ی پرورش , ثریا و حکمت چاب مصرء و روزنامه قانون جاب
لندن و هم چنین , نشر کتاب های طالبوف , سیاحتنامه ابراهیم بيك , چکامه های وطتی
)504(
* 8 - فعالیت اقلیت های نوظهور مذهبی , به خصوص , با بیان و ازلیان , برای تشکیل حس
انتقامجویی و شکست نفوذ روحانیت شیعه .
* - مساعدت دولت عثمانی به مشروطه خواهان , به منظور تضعیف قدرت دولت ایران و
دست اندازی به مناطق مرزی مورد اختلاف .
(N
صفحه 26:
* 0 - مداخله علنی دولت انگلیس , برای كمك به استقرار مشروطیت و کاستی قدرت, 7
شاهان قاجار, جلوگیری از نفوذ روزافزون روس ها و تاش Sly به دست آوردن سٌیاست
مقدم و قاطع در ایران a
11° - انتقامجویی و خصومت بعضی از مالکان بزرگ و سران بختیاری با حکومت قاچاریه .
* 2 - اختلاف پنهان مظفرالدین شاه و طل السلطان , رقابت طل السلطان و سالارالدوله
پا محمدعلی شاه و تحریکات دامنه دار آنان برای رسیدن به
6 13 - فقر اقتصادیو فسار فحطنو گزیتگن:و تاانتن های عصان حيو بردو |
اکثریت مردم سنگینی می کرد (505).
* 14 - دادن امتیازنامه هاء منجمله امتباز دخانیات , به کمپانی انگلیسی در رجب 1307 «
ق که از نظر اقتصادی و مالی زیان بخش بود و از نظر اجتماعی , وبرانگر و از جهت
سیاسی و به قول حاجی ابراهیم , محمد رحیم اصفهانی , آن ها اسبانی را فراهم نموده
اند که علت عمده ایست که دیوان در قکر رعیت نیستند. هر که هر چه توانست به هر که
کرد و از پیش برد. کسی سوال و جواب تمی کند جزا در کار نیست همین قدر اسث که
به دیوان ؛ پول و رشوه بدهند (506).
* البته اين عوامل , که بعد از قتل ناصرالدین شاه برانگیخته شدند. در طریق پیشرفت
نهضت , همفکری و همگامی نداشتند و هر يك به دنبال هدف و غرض مشخص خود بود به
همین دلیل , مشروطیت ایران , دچار انحراف شده و از هدف عملی خود دور اقتاده و
سرانجام , زمام حکومت مشروطه رآ به مستبدان داد و پیشرفت اجتماعی را مانع گردید و
په جای اراده ملی , طبقه حاکم را بر مقدرات مردم چیره ساخت . اما به هر حال ,در
دگرگونی سازمان اجتماعی ایران , شکستن امتیازات طبقاتی و درهم ریختن کاخ قدرت
درباریان و مالکان بزرگ و عمال دولت و استقرار قانون و عدالت , تحولی بزرگ پدلد آورد
و سازمان بوتتقده فى اجتماع ايران را لررات شاخت و ملت ابزان را دز مدیر ر ۲ ا
قرار داده و دگرگونی بارزی در آندیشه مردم ایجاد نمود.
صفحه 27:
صفحه 28:
صفحه 29:
صفحه 30:
صفحه 31:
صفحه 32:
صفحه 33:
صفحه 34: