تفسیر موضوعی قرآن آیه الله مکارم شیرازی (گردآوری علیرضا کمالی) قسمت سوم

صفحه 1:
تفسیر موضوعی قرآن کریم 

صفحه 2:
منبع تفسیر موضوعی قرآن (برگرفته از تفسیر نمونه) آيه له مریم شیرازی گردآوری :علیرضا کمالی دق ‎yaa pit‏ جاب 698 قم 999 

صفحه 3:


صفحه 4:
2 & oe ی انم روابط اقتصادی 

صفحه 5:
انفاق ‎oil Ko‏ رض ل 5 ‎sans gs a‏ :1 وَيَنْسْطّ وَإَِيْهِ تُرْجَعُونَ . بقره 666 

صفحه 6:
کیست که به خدا قرض الحسنه دهد تا خدا بر آن چند برابر بیفزاید؟ خدا تنگدستی دهد و توانگری بخشد و شما به سوی .او باز گردانده می‌شوید 

صفحه 7:
این آیه دلالت بر انفاق دارد. وام دادن به خداوند به معنای انفاق فى سبيل الله است و به گفته برخی مفسران انفاق هایی است که در راه جهاد داده می شود. اضعاف جمع ضعف بر وزن شعر به معنای دو یا چند برابر کردن چیزی است. در قرآن مجید از انفاق . تعبیر به قرض شده است 

صفحه 8:
زکات» عامل پاکی فرد و جامعه او ون شک هُمْ وتزكيهم بها 1 وصل 2 يهم ل - ‎ae‏ ‏سَكن ‎Le feels‏ توبه 0009 

صفحه 9:
از داراییهایشان صدقه بستان تا آنان را پاك و منزه سازی و برایشان دعا کن» زیرا دعای تو مایه آرامش آنهاست» و خدا شنوا و ,داناست 

صفحه 10:
اين آیه به عنوان یک قانون کلی به پیامبر (ص) دستور می دهد از اموال آنها صدقه ( زکات) بگیر. اين آیه دلالت بر زکات که عامل پاکی فرد و جامعه است دارد. کلمه من که برای بیان تبعیض است نشان می دهد زکات همواره جزئی از مال را تشکیل می . دهد نه همه آن را 

صفحه 11:
مفاسد و آلودگی هایی را که در جامعه به دلیل فتر و فاصله طبقاتی و محرومیت گروهی از جامعه به وجود می آید با انجام زکات- فریضه الهی- از بین می رود 

صفحه 12:
حکم زکات هم پاک کننده فرد و اجتماع است و هم نمو دهنده بذرهای فضیلت در افراد و هم سبب پیشرفت جامعه. در معنای آیه این احتمال داده شده که فاعل (تَطَهُرُهُمْ ) زکات باشد و فاعل (ُرَكيهم) بيامبر (ص) 

صفحه 13:
عبارت ( وصّل عليهم ) در اين آيه نشان دهنده اين است كه حتى در برابر انجام وظايف واجب بايد از مردم قدردانى كرد و به خصوص از طريق معنوى و روانى انها را تشويق كرد 

صفحه 14:
در حدیثی از امام سجاد (ع) آمده است: صدقه در دست بنده نمی افتد مگر اينكه قبلا" در دست خدا قرار كيرد ( نخست به دست خدا و سيس به دست بنده مى رسد) حتی در روایتی تصريح شده كه همه اعمال آدمى را فرشتكان تحويل مى كيرند جز صدقه ..که مستقیما" به دست خدا می رسد 

صفحه 15:
زکات یکی از عوامل مهم عدالت اجتماعی » مبارزه با فقر و محرومیت» پر کردن فاصله های طبقاتی» تقویت بنیه مالی حکومت اسلامی» پاک سازی روح و جان از حب دنیا و مال پرستی و خلاصه عامل بسیار موثری برای قرب الهی است 

صفحه 16:
از روایات استفاده می شود که اگر همه مسلمانان زکات اموال خويش را به به طور صحيح و كامل بيردازند هيج فقير و محرومى در سرتاسر كشور اسلامى باقى نخواهد ماند. اداى زكات باعث حفظ اصل مالكيت و تحكيم بايه هاى آن است. در :حدیثی از امام كاظم (ع) آمده است .اموال خود را به وسيله زكات حفظ كنيد 

صفحه 17:
خمس» دستور مهم اسلامی ۱ 1 خمسة اجب وج وم ‎a ay‏ 7 نع انفال 6۳6 

صفحه 18:
و اگر به خدا و آنچه بر بنده خود در روز فرقان که دو گروه به هم رسیدند نازل کرده‌ايم ایمان آورده‌اید» بدانید که هرگاه چیزی به غنیمت گرفتید خمس آن از آن خدا و پیامبر و خویشاوندان و یتیمان و مسکینان و در راه ماندگان است. و .خدا به هر چیز تواناست 

صفحه 19:
:در آغاز آیه می فرماید بدانید هرگونه غنیمتی نصیب شما می شود یک پنجم آن از آن خدا » پیامبر و ذی القربی و بتیمان و مسکینان و واماندگان در راه است. اين آيه دلالت بر خمس این دستور .مهم اسلامی است 

صفحه 20:
منظور از ذی القربی در اين آیه امامان اهل بیت ع است. سهم خداء پیامبر و ذی القتربی هر سه متعلق به رهبر حکومت اسلامی است. منظور از یتیمان» مسکینان و واماندگان در راه تنها ایتام» مساکین و ابناء سبیل بنی هاشم و سادات است. بسیاری از احکام در متن قرآن به طور مطلق آمده ولی شرایط و قیود آن به وسیله ,سنت بیان شده است 

صفحه 21:
امام صادق (ع) می فرماید: خداوند هنگامی که زکات را بر ما حرام کرد خمس را برای ما قرار داد بنابرین زکات بر ما حرام است و خمس حلال. براساس کتب لغت» در ريشه معنای لغوی کلمه غنیمت عنوان جنگ و آنچه از دشمن به دست می آید نیامده بلکه .هر درآمدی را شامل می شود 

صفحه 22:
ابن منظور می نویسد: غنم یعنی دسترسی یافتن به چیزی بدون مشقت و ( غنم» غنیمت مغلم) به معنای فی ء است . فی ء را نیز در لغت به معنای چیزهایی که بدون زحمت به انسان می رسد ذکر کرده اند. سهم سادات فقیر در جامعه در خمس پیش ,بینی شده است 

صفحه 23:
در پاسخ به سوال آیا اختصاص خمس به بنی هاشم تبعیض نیست؟ می توان گفت خیر» چرا .داده می شود مصرف زکات بر سادات نیازمند 

صفحه 24:
اعتدال و میانه روی ‎all 18 aly‏ ی له والینکین وَابْنَ السّبيلٍ وَلآ نز تبذیرً ‎SA! LAS Geel § J*‏ ‎colli‏ وَكَانَ الشَيْطَانَ لِرَبّه کر 5 ‎in yd‏ هم نام رَخمة من ریک - قل لَهُمْ قولاً مسُوراً "زلا جع تنك رل إِلَى عُنْقِىَ 5 ¥ ‎Ua gle sad Sai Lat OS hts‏ مّحْسُوراً * إِنّ رَبك ‎Lag‏ الرّزْقَ لِمَن يَشَامُ ‎HS 44) 585‏ بعِبَادِهِ خَبيراً بَصِيراً 4©-©© اسرا 

صفحه 25:
حق خویشاوند و مسکین و در راه‌مانده را ادا کن و هیچ اسرافکاری مکن. اسرافکاران با شیاطین برادرند و شیطان نسبت به پروردگارش ناسپاس بود. و اگر به انتظار گشایشی که از جانب پروردگارت امید می‌داری از آنها اعراض می‌کنی» پس با آنها به ,نرمی سخن بگوی 

صفحه 26:
نه دست خويش از روى خست به كردن ببند و نه به سخاوت يكباره بكشاى كه در هر دو حال ملامت‌زده و حسرت‌خورده بنشینی .پروردگار تو در رزق هر كس که بخواهد گشایش می‌دهد. يا تنگ می‌گیرد» زیرا او به بندگانش آگاه و بیناست 

صفحه 27:
در اين آيات فصل دیگری از سلسله احکام اصولی اسلام در خصوص ادای حق خویشاوندان» مستمندان و در راه ماندگان و همچنین انفاق به دور ازهرگونه اسراف و تبذیر .بیان شده است 

صفحه 28:
این آیات دلالت بر اعتدال و میانه روی است. تبذیر در اصل از ماده بذر به معنای پاشیدن دانه است و معادل آن در فارسی امروز» ریخت و پاش است. به تعبیر دیگر تبذیر آن است که مال در غير موردش مصرف شود هر چند کم باشد. نهی از تبذیر بعد از دستور به ادای حق خویشاوندان و مستمند و ابن سبیل آمده است. می فرماید: تبذیر کنندگان برادران شیطان اند 

صفحه 29:
نهی از تبذیر بعد از دستور به ادای حق خوشاوندان و مستمند و این سبیل آمده است. می فرماید: تبذیر کنندگان برادران شیطان اند.»اين ايه به منزله استدلال و تاکیدی بر نهی از تبذیر است میسور از ماده پسر به معنای راحت و آسان است و در اینجا هر گونه سخن نیک و برخورد ,تودم با احترام و محبت را شامل می شود 

صفحه 30:
دست خود را بر گردن خویش بسته قرار مده » اين تعبير لطيف كنايه از اين است كه دست دهنده داشته باش و همجون بخیلانی نباش که گویی دست هایشان به گردنشان با غل و زنجیر بسته شده و قادر به کمک و انفاق نیستند. بسته بودن دست به كردن كنايه از بخل است و گشودن دست ها به طور كامل نيز كنايه از بذل و بخشش بى حساب اس 

صفحه 31:
تقعد که از ماده قعود به معنای نشستن است کنایه از توقف و از کار افتادن می باشد. تعبیر به ملوم نیز اشاره به این دارد که گاه بذل و بخشش زياد نه تنها انسان را از فعالیت و ضروريات زندكى باز مى دارد بلكه زبان ملامت مردم را بر او مى كشايد. محسور از ماده حسر بر وزن قصر در اصل به معناى كنار زدن لباس و برهنه ساختن قسمت زير آن است. حاسر به جنگجویی می گویند که زره ,در تن و کلاه خود بر سر نداشته باشد 

صفحه 32:
بای اسراف و تبذير اسراف به معنای وسیع کلمه آن است که انسان در هر کاری از حد تجاوز کند اما غالبا" اين کلمه در مورد هزینه ها و خرج ها گفته می شود. اسراف در مقابل تنگ گرفتن و .رسخت كيرى است 

صفحه 33:
اسراف به معنای خارج شدن از حد اعتدال است بی آنکه چیزی در ظاهر ضایع شده باشد و تبذیر و ريخت و ياش آن است كه آن جنان مصرف مى كنيم .كه به اتلاف و تضبيع بينجامد 

صفحه 34:
درآیه شریفه ی (وّلا نرفوا اه لا یب الْمُمْرِفِينَ )خداوند اسراف کاران را دوست ندارد. در آیه شریفه ی (رأی الْمُسْرِفِينَ هُمْ أَصْحَابُ الذَّارٍ) مسرفان رااز جمله اصحاب دوزخ برمى شمرد. در آيه شريفه ى (وَلَا تُطِيعُوا | الْمُسْرِفِينَ) از اطاعت فرمان .مسرفان نهی می کند 

صفحه 35:
در آيه شريفه ى (سُمَوْمَةُ عند ‎CS)‏ ‏للْمُسْرِفِينَ) مجازات الهى را در انتظار مسرفان مى داند. در آيه شريفه ى (وَإِنّ ‎On oi Jal G52 58‏ وه ین الْمُسْرِفِينَ) اسراف کاری را برنامه ای فررعونى قلمداد مى كند. در ايه شريفه ى ‎aes Y ail ۷([‏ مَنْ 9 ‎(CNG Ca pice‏ مسرفان دروغگو را از هدایت الهی محروم می شمرد 

صفحه 36:
در آيه شريفه ى (ِوَأَهْلَكنَا لسن رفیت) سرانجام سرنوشت مسرفان را هلاکت و نابودی معرفی .مى كند 

صفحه 37:
رباخواری نقطه مقابل انفاق ‎Hey Gall‏ 6 الربَا لا يَقُومُونَ إلا كَمَا يَكُومُ الى يَتَخَبطَه الشيْطان ‎yo‏ امس تیک ر ما عمل زنب ‎Ci Le fa tole oad US 6085 Gil‏ ‎ats‏ له ما سلف وا أمْرْهُ إِلَى الله ی فِيهًا خَاِدُونَ ‎ 

صفحه 38:
آنان که ربا می‌خورند» در قیامت چون کسانی از قبر برمی‌خیزند که به افسون شیطان دیوانه شده باشند. و این به کیفر آن است که گفتند: ربا نیز چون معامله است. در حالی که خدا معامله را حلال و ربا را حرام کرده است. هر كس كه موعظه خدا به او رسید و از رباخواری باز ایستاد» خدا از گناهان پیشین او درگذرد و کارش به خدا واگذار می‌شود. و آنان که بدان کار بازگردند» اهل جهتمند و جاودانه در آن .خواهند بود 

صفحه 39:
‎ail Gay‏ ربا ویزبی الصََْاتِ وله لا يْحِبُ كُلَ كَفَارٍ أِيم * إن الّذِينَ منوا 5 ‎glee‏ | الصّالِحّاتِ وَأَكَامُوأ ‎8S 5H E> ron‏ لَّهُمْ آَخْرُهُمْ جنک ‎pels‏ ولا خزف عَیهم ولا هم ‏مت ‏پخزنون بتره664۵ ‎ 

صفحه 40:
خداوند» ربا را ناچیز می‌گرداند و صدقات را افزونی می‌دهد و هیچ کفران‌کننده گنهکار را دوست ندارد آنان که ایمان آورده‌اند و کارهای نیکو کرده‌اند» و نماز خوانده‌اند و زکات داده‌اند» مزدشان با پروردگارشان .است. نه بیمناك می‌شوند و نه غمگین 

صفحه 41:
در اين آيات از مسئله رباخواری که ضد انفاق است سخن مى كويد انفاق سبب پاکی دل و طهارت نفوس و آرامش جامعه می شود و ربا خواری موجب افزایش فقر در جامعه و تراکم ثروت در دست عده ای محدود و محرومیت بیشتر افراد اجتماع می گردد. این آیات با شدت تمام » ممنوعیت حکم ربا .را شرح می دهد 

صفحه 42:
در سوره روم که طبق ترتیب نزول سی امین سوره ای است که در مکه نازل شده از ربا سخن به میان آمده است. مبارزه قرآن با ربا بخش مهمی از میارزات اجتماعی اسلام را تشکیل می دهد 

صفحه 43:
در جمله (الذِينَ يَأَكُلُونَ الرّبَا لآ بغومون الا ما يَقُومُ اذى يَتَخَبَطّهُ الشيْطانُ مِنَ الْمَنّ) شخص رباخوار به آدم مصروع يا ديوانه بيمار كونه اى تشبيه شده كه به هنكام راه رفتن قادر نيست تعادل خود را حفظ كند و به درستى كام بردارد. :امام صادق (ع) در تفسير اين آيه مى فرمايد رباخوار از دنيا بيرون نمى رود مكر اينكه به نوعى به نوعى از جنون مبتلا خواهد شد 

صفحه 44:
:از پیامبر اکرم (ص) نقل شده است هنكامى كه به معراج رفتم دسته اى را ديدم به حدى شكم آنان بزرك بود كه هر جه جديت مى كردند برخيزند و راه روند براى آنان ممكن نبود و بى در بى به زمين مى خوردند.از جبرئيل سوال كردم اينها جه افرادى هستند و جرمشان جيست؟ جواب داد:اينها ربا خوارند. تعبير مس شيطان كنايه از بيمارى روانى و .جنون است 

صفحه 45:
منطق ربا خواران بدین گونه است که بیع هم مانند ربا ست و تفاوتى ميان آنها اين دو نيست يعنى هر دو از انواع مبادله است كه با رضايت طرفين انجام مى شود. قرآن كريم در ياسخ اين حرف ربا خواران مى فرمايد: جكونه اين دو ممكن است يكسان باشد و حال انكه خداوند بيع را حلال كرده و ربارا حرام. ربا خوارى .منشاء دشمنی ها و جنگ های طبقاتی است 

صفحه 46:
با رواج ربا خواری سرمایه ها در مسیرهای ناسالم می افتد و پایه های اقتصاد که اساس جامعه است متزلزل می گردد. در بايان آيه به عذاب جاويدان اشاره شده است . ( محق) به معناى نقصان و نابودى تدريجى و (ربا )نيز نمو و رشد تدريجى است. (كَفَارِ) از ماده كفوربر وزن فجور به كسى مى كويند كه بسيار ناسپاس و كفران كننده باشد و أثيم كسى است .كه كناه زياد مرتكب مى شود 

صفحه 47:
پرهیز از رشوه خواری ول تاکلوا أَمْوَاآ ‎jd‏ را ۳ ای لاس بالإثم و ‎als‏ ‏تَعْلَمُونَ بتره 469 

صفحه 48:
اموال یکدیگر را به ناشایست مخورید و آن را به رشوت به حاکمان مدهید تا بدان سبب اموال گروهی دیگر را به ناحق بخورید. و شما خود .مىدانيد 

صفحه 49:
آیه مورد بحث به یک اصل کلی و مهم اسلامی اشاره می کند که در تمام مسائل اقتصادی حاکم است . این آیه ,بیانگر پرهیز از رشوه خواری است در برخی روایات از امام باتر (ع) کلمه باطل تفسیر به سوگند دروغ و در روایتی از امام صادق(ع) به قمار ,تفسیر شده است 

صفحه 50:
تجارت توأم با تراضی در واقع بیان مصداقی روشن از طرق مشروع و حلال است و هبه» میراث » هدیه » وصیت و مانند آنها را نفی نمی کند. تعبیر (أكُل) ( خوردن) كنايه اى است از انواع تصرفات 

صفحه 51:
تدلوا از ماده ادلاء در اصل به معنای فرستادن دلو در چاه برای بیرون آوردن آب است و اين تعبیر زیبایی است که در مواقعی که انسان اسبابی می کند تا به منظور خاصى نايل گردد به کار می رود 

صفحه 52:
یکی از بلاهای بزرگی که از دير زمان دامنگیر بشر شده و امروز با شدت بیشتر ادامه دارد بلای رشوه خواری است که یکی از بزرگ ترین موانع اجرای عدالت اجتماعی بوده و می باشد 

صفحه 53:
در حدیث معروفی از پیامبر اکرم (ص) مى خوانيم: ( لعن الله الرّاشى و المرتشى و الماشى بينهما ) خداوند گیرنده و دهنده رشوه و ان كس كه را كه واسطه ميان آن دو .است از رحمت خود دور گرداند 

صفحه 54:
بخش هفتم جهان های دیگر 

صفحه 55:
عالم غيب جهان مادى ( طبيعت) با حواس ۲ اه رل لد در مطلاح اساشمی از آن به علم شهو تعبیر می شود. آن بخش ‎ar‏ كه در حوزه درك حواس ۳ 7 .به جهان غيب تعبير مى شود 

صفحه 56:
ال مد من شيء وان عسی آن ون قد ارب ‎fF asl‏ حدیث بَعْده یومنون اعران ‎GOS‏ 

صفحه 57:
آیا در ملکوت آسمانها و زمین و چیزهایی که خدا آفریده است نمی‌اندیشند؟ و شاید که مرگشان نزديك باشد. و بعد از قرآن کدام سخن را باور .دار ند 

صفحه 58:
حکومت و مالکیت است و اضافه (واو) و (ت) بر آن نیز برای تاکید و مبالغه می باشد و معمولا" به حکومت مطلقه خداوند بر سراسر عالم هستی گفته می شود. قرآن کریم انسان ها را به مطالعه عالم هستی ( آسمان ها و زمین) دعوت نموده است 

صفحه 59:
جن موجودی است نا پیدا که برای او مشخصات :زیادی در قرآن ذکر شده از جمله .اول. موجودی است که از. شعله آتش خلق شده است دوم. دارای علم و ادراک و تشخیص حق از باطل و ,قدرت منطق و استدلال است ,سوم . دارای تکلیف و مسئولیت است چهارم . گروهی از آنها مومن صالح و گروهی کافرند ,پنجم . آنها دارای حشر. و نشر و معادند 

صفحه 60:
ششم . آنها قدرت نفوذ در آسمانها و خبرگیری و استراق سمع داشتند اما .بعد ها ممنوع شدند هفتم . آنها با برخى از انسان ها ارتباط برقرار می کردند و با آگاهی محدودی که نسبت به بعضی از اسرار نهانی داشتند به اغوای انسان ها می ,پرداختند 

صفحه 61:
هشتم . در میان آنها افرادی یافت می ,شوند که از قدرت زیادی برخوردارند نهم . آنها می توانند برخی کارهای ,مورد نیاز انسان را انجام دهند دهم . خلقت آنها در روی زمین قبل از خلقت انسان ها بوده است 

صفحه 62:
پیامبر اکرم (ص) فرمود: خداوند جن را پنج :صنف آفریده است صنفی مانند باد در هوا ( ناپیدا هستند) و صنفی به صورت مارها و صنفی به صورت عقرب ها و صنفی حشرات زمین اند و صنفی از انها مانند انسان اند که بر آنها حساب و عقاب است. موجودی است که دارای فهم و شعور و مسئولیت و . تکلیف است 

صفحه 63:
عالم فرشتكان الْحَمْدُ یه فاطر السْمَاوَاتٍ َاْآَرْ ضٍ جَاعِلٍ المَكَائَِةِ رُسُلا ‎aaah il‏ ا يَزِيدُ فى الم یا ال عَلَى ‎US‏ شَيْءٍ قَدِيرٌ فاطر 0 

صفحه 64:
آفریننده آسمانها و زمین» آن که فرشتگان را رسولان گردانید. فرشتگانی که بالهایی دارند» دودو و سه‌سه و چهارچهار. در آفرینش هر جه بخواهد می‌افزاید» زیرا خدا .بر هر کاری تواناست 

صفحه 65:
آغاز سوره با حمد پروردگار شروع می شود. فاطر از ماده فطور در اصل به معنای شکافتن است و چون آفرینش موجودات همانند شکافته شدن ظلمتِ عدم » و بیرون آمدن نورهستی است » اين تعبیر در مورد خلقت و آفرینش به .كار مى رود 

صفحه 66:
تدبیر اين عالم از سوی پروردگار ءبه حکم اينکه عالم » عالم اسباب است بر عهده فرشتگان نهاده شده است. رسالت در اینجا در معنای گسترده ای بکار رفته که هم شامل رسالت تشریعی است و هم رسالت تکوینی 

صفحه 67:
بعید نیست منظور از بال و پر در اینجا قدرت جولان و توانایی بر فعالیت بوده باشد که برخی از آنها نسبت به برخی برتر و دارای توانایی بیشترند. (أجنحه) جمع جناح بر وزن جمال به معنای بال پرندگان است که همانند دست برای انسان می باشد. گاه اين کلمه در فارسی یا در عربی کنایه از وسیله حرکت و اعمال قدرت و توانایی است 

صفحه 68:
در قرآن از ملاثکه فراوان یاد شده است به طوری که حتی ایمان به ملائکه را در ردیف ایمان به خدا و انبیا و کتب آسمانی قرار داده است. قرآن مجید و روایات ویژگی های ملائکه را چنین بر می :شمرد اول. موجوداتی عاقل و باشعورند و بندگان 

صفحه 69:
دوم . آنها سر به فرمان خدا دارند و .هرگز معصیت نمی کنند سوم. خداوند وظایف مهم و بسیار .متنوعی بر عهده آنها نهادهاست چهارم . آنها پیوسته مشغول تسبیح و ,ثقدیس خداوند هستند 

صفحه 70:
پنجم . با این حسب استعدا 7 بن ‎Ae‏ ‏شش نادب برتر و والاتر استعداد : ا رت ان ثر است ‎at = wile in. ay an‏ و پرانبیا ظاهر می .به | به هیچ رو قا ۷ ‎ae‏ ‎es‏ ۱ يان نيست نيست 

صفحه 71:
هشتم . آنها نه غذا می خورند و نه آب می نوشند ونه ازدواج دارند. در حدیثی از امام :صادق (ع) آمده است فرشتگان غذا نمی خورند و آب نمی نوشند و ازدواج نمی کنند بلکه با نسیم عرش .الهی زنده اند نهم . آنها نه خواب دارند » نه سستی و غفلت 

صفحه 72:
دهم . آنها مقامات مختلف و مراتب متفاوت دارند. برخی هميشه در رکوع .اند و برخی نیز هميشه در سجود امام صادق (ع) می گوید: خداوند فرشتگانی دارد که تا روز قیامت در رکوع اند و فرشتگانی دارد که تا قیامت در سجودند 

صفحه 73:
cad dy chat ok oft ‏ار لغ ین شین مد‎ slo, gash ey { ‏شاج ی اس‎ dS ‏انسان‎ 

صفحه 74:
هرآینه بر انسان مدتی از زمان گذشت و او چیزی در خور ذکر نبود ما آدمی را از نطفه‌ای آمیخته بیافر یده‌ایم» تا او را امتحان کنیم و شنوا و . بینایش ساخته‌ايم 

صفحه 75:
در اين آیات از آفرینش انسان سخن رفته است. منظور از انسان در این آیه » نوع انسان است . آیه دوم مى كويد ما انسان را از نطفه آفريديم. امشاج جمع مشج بر وزن نسج یا بر وزن سبب یا مشیج بر وزن مریض به معنای شی ء مخلوط است 

صفحه 76:
آفرینش انسان از نطفه مخلوط ممکن است اشاره به اختلاط نطفه مرد و زن و ترکیب ( اسپرم) و (تخمک) بوده باشد . جمله ( نبتلیه) اشاره به رسیدن انسان به مقام ( تکلیف» تعهد» مستولیت» آزمایش و امتحان) است و اين یکی از بزرگترین مواهب خداوند است که به انسان کرامت فرموده و او را شایسته تکلیف و مسئولیت نموده است. در آخر آیه به ابزار شناخت و چشم و گوش اشاره می کند که در اختیار انسان ها قرار داده شده است 

صفحه 77:
ريشه همه ادراکات انسان از ادراکات حسی اوست. به تعبیر دیگر ادراکات حسی مادر همه معقولات است و اين نظریه .بسیاری از فلاسفه اسلامی است ارسطو نیز طرفدار همین نظر بوده است 

صفحه 78:
مراحل تکامل جنین ولد لا الرنسان ین سلالّة مُن طین * ‎thts a8‏ فى كَرَارِ مين * ثم ‎taht tas‏ له فلع مُضْعَةٌ او مر مد ‎Lal‏ کم آنشأناه ‎fal‏ آحَرَ فا برك الأ ‎Aaa gust‏ مومنون 48-6 

صفحه 79:
هر آینه ما انسان را از گل خالص آفریديم. سپس او را نطفه‌ای در جایگاهی استوار قرار دادیم. آنگاه از آن نطفه لخته خونی آفریدیم.و از آن لخته خون, پاره‌گوشتی و از آن پاره‌گوشت. استخوانها آفريديم و استخوانها را به گوشت پوشانیدیم؛ بار دیگر او را آفرینشی دیگر دادیم. در خور تعظیم است خداوند» آن بهترین .آفرينندكان 

صفحه 80:
نخستین آیه به آغاز وجود همه انسان ها اشاره می کندو در دومین آیه نیز به تداوم نسل آدم از طریق ترکیب نطفه نر و ماده و قرار گرفتن در قرارگاه رحم توجه می کند. تعبیر از رحم به قرار مکین ( قرارگاه امن و ‎(chal‏ ‏اشاره به موقعیت خاص رحم در بدن .انسان است 

صفحه 81:
حله که در شید مره یش واقع مهمترين مر ‎jae‏ ‏5 ۳ 0 فرمايد: 6 ۱ اشاره کر ‎“Ain‏ ۳۹ 7 ‎lane‏ او را آفری بخشیدیم 3 

صفحه 82:
نطفه »علقه» مضغه» استخوان و گوشت. ناظر بر ترتیب مراحل کلمه خلق به معنای اندازه گیری و صنعت درباره غیر ,خدا هم صادق است 

صفحه 83:
در مراحل پنج گانه ای که برای آفرینش انسان در آیه فوق ذکر گردیده » همه جا تعبیر به خلق شده است. (انشاء ) به معنای ایجاد كردن جيزى توأم با تربیت آن است. با توجه به آیه مربوط به مراحل تکوینی جنین» اولین 

صفحه 84:
مرحله ای که جنین وارد مرحله حیات انسانی می شود و حس و حركت بيدا مى كند و به جنبش در می آید » در روایات اسلامى به مرحله نفخ روح ( دمیدن روح در کالبد) تعبیر شده است 

صفحه 85: