جانوران مهره‌دار (علوم نهم)

صفحه 1:
جانوران مهره دار فصل ۱۴ 

صفحه 2:
جانوران مهره دار مهره داران. ضمن این که سابر وبژگی های بارز جانوران را (که در فصل پیش به آن ها اشاره کردیم) دارا هستند. اسکلت داخلی دارند. دارای جمجمه هستند که از مغز محافظت می کند و ستون مهره دارند که از نخاع حفاظت می کند. همین امر سبب شده است که نسبت به سایر جانوران از نظر قدرت و اندازه متفاوت باشند. در ۵ گروه ماهی ‎Le‏ دوزیستان. خزندگان. پرندگان و پستانداران طبقه بندی می شوند. 

صفحه 3:
ماهی ها لازم به ذکر است که ماهی ها خود به چند دسته تقسیم می شوند: ماهی های بدون آرواره (لامپری). ماهی های غضروفی (کوسه ماهی. ماهی خاویار. اره ماهی و...). ماهی های استخوانی (قزل آلاء شیرماهی. ماهی آزاد Gey اغلب ماهیان بدون آرواره امروزه منقرض شده اند. تخم ماهیان خاویاری از گران ترین غذاهای جهان است. دریای خرز به عنوان بزرگترین منبع ماهیان خاوباری. بیش از ‎٩۰‏ درصد خاویار جهان را تامین می کند. فیل ماهی (بلوگا). تاس ماهی روسی (چالباش). تاس ماهی ایرانی (قره برون). ماهی شیب و ماهی ازون برون(سوروگا) گونه های اصلی ماهیان خاویاری دریای خزر هستند. 

صفحه 4:
برخی از تفاوت های ماهیان استخوانی و غضروفی دهان در ماهیان غضروفی در سطح شکمی قرار دارد. آبشش آن ها سرپوش ندارد. اغلب دربازی و درنده خو هستند. ستون مهر های آن ها غضروفی است. سطح بدن آن ها از شبه پولک پوشیده شده است. اغلب بزرگ و تنومند هستند. بادکنک شنا ندارند و باله ی دمی آن ها دارای دو شاخه ی نا مساوی است. 

صفحه 5:
دهان در ماهیان استخوانی در جلوی بدن قرار گرفته است. آبشش ها دارای پوشش هستند. هم در آب شیرین و هم در آب های آزاد زندگی می کنند. هم انواع گوشتخوار دارند و هم گیاهخوار ستون مهره در این ماهی ها استخوانی است. سطح بدنشان پوشیده از پولک است. اندازه ی آن ها از یک سانتی متر تا چندمتر متفاوت است. بادکنک شنا دارند و باله ی دمی آن ها متقارن است. 

صفحه 6:


صفحه 7:
بدن اغلب ماهی ها از فلس و پولک پوشیده شده است. بیشتر آن ها دارای بدن دوکی شکل هستند و باله های مختلف دارند که به حرکت آن ها در آب کمک می کند. شکل. طول بدن و تعداد حرکات باله ها در واحد زمان. در سرعت شنای ماهی ها در آب نقش دارد. 

صفحه 8:
در (اغلب) ماهی ها باله ها شامل باله های فرد (باله پشتی, باله مخرجی و باله ی دمی) و باله هاى زوج در دو طرف بدن (باله هاى سینه ای و باله های شکمی) است. باله ی دمی دو طرف بدن ماهی. عامل اصلی حرکت رو به جلوی ماهی در آب است و برای شنای ماهی در آب نقش اصلی را بر عهده دارد. باله های زوج (سینه ای و شکمی) در حفظ تعادل ماهی نقش دارند . باله ‎GE‏ سینه ای برای کم کردن سرعت (به عنوان ترمز) شنا کاربرد دارد. ماهی برای ایستادن کامل در آب از باله های شکمی کمک می گيرد. 

صفحه 9:
افزون بر اين: باله های سینه ای و شکمی در پیشروی ماهی و چرخش در آب نیز نقش دارند. باله ی مخرجی در سرعت شنا نیز نقش دارند. باله ی مخرجی در سرعت شنا نیز نقش دارد. باله های پشتی و لگنی با ایجاد شکاف و حرکات موجی در آب. سبب می شوند ماهی به جلو و عقب شنا کند. هم چنین این باله ها در حفظ تعادل ماهی در مقابل حرکات چرخشی ناشی از فشار آب نقش دارند. در بسیاری از ماهی ها بادکنک شنا نیز وجود دارد که در حرکات عمودی به ماهی کمک می کند. 

صفحه 10:
آبشش های ماهی ها دارای یک سری صفحات تقسیم بندی شده. به نام کمان است که باعث افزابش سطح تماس آن ها با آب شده و اکسیژن محلول در آب از طریق این صفحات وارد مویرگ های خونی فراوانی که در آبشش ها وجود دارند. می شود. کربن دی اکسید نیز در خلاف جهت مخالف به آب انتشار می یابد. در نبود آب این صفحات به هم می چسبند. سطح آبشش و دریافت اکسیژن به شدت کاهش می یابد. برخی ماهی های استخوانى مى توانند به سطح آب بيايند. هوا را ببلعند و اكسيؤن مورد نياز خود را تامين كنند. اما به هرحال براى دفع كربن دى اكسيد به آبشش وابسته اند. 

صفحه 11:


صفحه 12:
دوزیستان دوزبستان مانند ماهی ها موجوداتی خونسرد هستند. این گرو از مهره داران بخشی از زندگی خود را در آب و بخشی را در خشکی زندگی می کنند. اغلب آن ها سلول های جنسی خود را در آب رها می کنند. سلول تخم در آب تشکیل می شود. به نوزاد تبدیل می شود. پس از سپری کردن مراحل اولیه ی رشد دچار تغییراتی در ساختمان پیکر خود می شود (دگردیسی) و آماده ی زندگی در خشکی می شود. 

صفحه 13:
دوزیستان در دوران نوزادی و پس از بلوغ گوشتخوارند. در ابتدا با آبشش تنفس می کنند و پس از دگردیسی آبشش ها به شش تبدیل می شوند. پوست آن ها مرطوب. نرم. نازک و بدون پوشش است و امکان تنفس پوستی را برای آن ها فراهم می کند. برخی از آن ها فقط در دوران لاروی دم دارند (قورباغه) ولی برخی دیگر در دوران بلوغ نیز دم خود را حفظ می کنند (سمندر). 

صفحه 14:
تفاوت وزغ و قورباغه پوست قورباغه ها نسبت به وزغ هاء نرم تر. لزج و صاف است و بیش از وزغ ها در مناطق مرطوب زندگی می کنند. پوزه ی مثلثی دارند. اندام حرکتی پشتی آن ها بلندتر از اندام حرکتی جلویی است. می جهند و بدنی کشیده دارند و اغلب دندان دارند. چشم های قورباغه نسبت به وزغ متورم تر است. بیشتر در مناطق روشن روز فعال هستند. 

صفحه 15:
پوست وزغ ها از قورباغه ها خشک تر و زگیل دار است. بیشتر زندگی خود را در مناطق خشک به سر می برند. پوزه ای گرد دارند. اندازه ی اندام های حرکتی پشتی و جلوبی فرق چندانی ندارد و اغلب راه مى روند. بدنی پهن دارند و دندان ندارند. چشم های آن ها نسبت به قورباغه ها فرورفته تر است. بیشتر در مناطق تاریک و سایه فعالیت دارند. 

صفحه 16:
خزندگان گروهی از جانوران هستند که اولین بار حدود ۲۳۰ میلیون سال پیش بر روی خشکی ظاهر شدند. دایناسورها که امروز منقرض شده اند جزو خزندگان بودند و جثه های بزرگی داشتند. به طوربکه برخی از آن ها حدود ۲۵ متر طول داشتند. خزندگان تمام زندگی خود را در خشکی سپری می کنند و نسبت به دوزیستان وابستگی کمتری به آب دارند. تنوع خزندگانی که امروزه بر روی زمین زندگی می کنند در مقایسه با گذشته بسیار کم تر است. 

صفحه 17:
تنوع خزندگانی که امروزه بر روی کره ی زمین زندگی می کنند در مقایسه با گذشته بسیار کم تر است. سطح بدنشان خشک است و از یک لابه ی ضخیم و شاخی شده. پولک يا صفحات استخوانی تشکیل شده است. این ویژگی آن ها را برای زندگی در محیط های خشک سازگار کرده است. خزندگان يا دست و پا ندارند (مار) پا دست و پای کوتاهی دارند (لاک پشت). خزندگان امروزی به طور عمده شامل مارها. سوسمارهاء لاک پشت ها و کروکودیل ها هستند. خونسرد هستند. اغلب تخم گذارند و نوزاد آن ها شبیه به جانور بالغ است (دگردیسی ندارند). 

صفحه 18:
مارها دست و پا ندارند. برخی در آب و برخی در خشکی زندگی می کنند. پس از سوسمارها فراوان ترین خزندگان هستند. برخی از آنها سمی و برخی غیرسمی اند. در تنظیم جمعیت حشرات و برخی از جوندگان (مثل موش) بسیار حائز اهمیت هستند. در تهیه ی دارو برای بیماری هایی نظیر سرطان. بیماری های قلبی و ضد خون ریزی از سم آن ها می توان بهره برد. مارهای سمی در آرواره ی بالای خود غدد (کیسه ی) زهری و دندان های زهری دارند. دندان ها توخالی بوده. مثل سرنگ عمل می کنند و با غدد زهری ارتباط دار. هنگامی که مار. طعمه ی خود را نیش می زند و دندان های زهری خود را به بدن او فرومی کند غدد زهری منقبض شده و سم از طریق دندان های زهری وارد بدن طعمه می شود. 

صفحه 19:
تفاوت های مارهای سمی و غیرسمی مار سمی دارای سری مثلثی و نوک تیز است. اغلب بدنی قطور تر از مار غیرسمی دارد. تنبل تر و کم تحرک تر از مار غیرسمی است. دم آن در قسمت انتهایی به طور ناگهانی کوتاه می شود. مردمک چشم آن ها اغلب به شکل بیضی است. دم آن در قسمت انتهايى به طور ناگهانی کوتاه می شود. مردمک چشم آن ها اغلب به شکل بیضی و عمودی است و بین دو چشم (يا سوراخ های بینی) فرورفتگی دارد. 

صفحه 20:
مار غیرسمی اغلب سری مدور و گرد و بدی کشیده و دراز دارد. سریع و چابک است. دم بلندی دارد. مردمک چشم آن گرد است و در وسط چشم قرار دارد. 

صفحه 21:
سم برخی از مارها باعث فلج شدن سیستم عصبی و فلج عضلات تنفسی می شود که سرانجام منجر به خفگی فرد می شود. برخی از سم ها نیز سبب اختلال در جریان خون و ضربان قلب شده. از انعقاد خون جلوگیری می کنند. برخی سم ها سبب لخته شدن خون و نهایتا مرگ می شود و در برخی موارد سم به اندام هایی مثل کلیه. كبد. يا عضلات آسیب زده و گاهی منجر به مرگ می شوند. 

صفحه 22:
لاک پشت ها بدن آن ها درون لاک هایی که دارای سطح پشتی برجسته و سطح شکمی صاف هستند. قرار گرفته است. سطح شکمی از تغییر قفسه ی سینه و سطح پشتی در اثر اتصال ستون مهره ها به دنده ها ایجادشده است. انواع دریازی و خشکی زی دارند. دندان ندارند. به دلیل سنگینی لاکشان و دست پاهای کوتاهی که دارند به کندی حرکت می کنند. در نوع دریازی دست و پا به شکل باله است و به شنای آن ها کمک می کند. این جانوران شش دارند. 

صفحه 23:
سوسمارها برخی اندام حرکتی (مار شيشه ای) ندارند. برخی اندام حرکتی کوتاه و برخی بلند دارند. مهره های دم آن ها استخوانی نشده اند و اگر توسط شکارچی دم آن ها گرفته شود در صورت احساس خطر دم خود را جدا کرده و فرار می کنند و به مرور زمان آن را ترمیم می کنند. برخی از سوسمارها سمی هستند. آفتاب پرست ها جزو سوسمارها قرار می گیرند و می توانند رنگ بدن خود را (برای شکار با دور ماندن از شکارچی) به رنگ محیط در آورند. زبان چسبناک و متحرکی دارند و حشرات (غذای این جانور) به آن ها می چسبند. مارمولک ها و آفتاب پرست ها با خوردن حشرات در زنجیره ی غذایی نقش دارند. 

صفحه 24:
کروکودیل ها نسبت به سایر خزندگان بزرگتر و تکامل یافته ترند. پوستی زخیم. چرمی و گرانبها دارند که به همین دلیل توسط انسان شکار می شوند. دهان بزرگ و دندان های مخروطی دارند. کم تحرکند. ساکن آب های کم عمق اند. چشم هایشان طوری روی سرشان قرار دارد که حتی وقتی تمام بدن جانور در آب باشد می تواند محیط خارج از آب را ببیند. پوزه ای دراز دارند که سوراخ بینی روی آن قرار گرفته است. بنابراین بدون دیده شدن می توانند در آب شنا کنند و تنفس نمایند. تمساح ها در این گروه قرار می گيرند. در کشور ماء در استان سیستان و بلوچستان در رودخانه ی سربار نوعی تمساح زندگی می کند. 

صفحه 25:
پرندگان خون گرم اند. برخی پرواز می کنند و برخی فقط می پرند. بدنشان از پر پوشیده و شده و دوکی شکل است. فاقد دندان و دارای منقار شاخی شده هستند. روی دو پا راه می روند و اندام حرکتی جلویی شان به بال تبدیل شده است. استخوان هایشان ظریف. توخالی و محکم است. شش هایشان با کیسه های هوایی مرتبط است که سبب افزایش کارایی شش ها می شود. مدفوع و ادرارشان با هم دفع می شود و مثانه ندارند و همگی تخم گذارند. 

صفحه 26:
پرندگان اندازه های متفاوتی دارند و بر اساس نوع منقار (بیان گر نوع غذایی که می خورند) و شکل پاهایشان (بیانگر محل زندگی شان) طبقه بندی می شوند. پرندگان بر اساس منقار و نوع تغذیه در گروه هایی مانند: دانه خوار. حشره خوار. شهدخوار و گوشت خوار تقسیم می شوند و برخی مانند اردک منقار صاف دارند. برخی از پرندگان از پاهای خود برای راه رفتن در خشکی بهره می برند. برخی به کمک پاهایشان شنا و برخی شکار می کنند. برخی نیزاز پاهای خود برای دویدن استفاده می کنند. 

صفحه 27:
پر پرندگان شامل سه نوع اصلی (البته انواع دیگری نیز دارند) کرک پر. پوش پر و شاه پر می شود. کرک ها پرهای بسیار ظریفی هستند که سطح بدن جوجه های تازه متولد شده را می پوشانند. پوش پرها در همه ی سطح های بدن وجود دارند و تعدادشان زیاد می باشد. این پرها بدن را در برابر صدمات مکانیکی, فیزیکی و همچنین نوسانات دام حفظ می کند. شاه پرها که طولشان زیاد است ولی تعدادشان کم شامل پرهای دم و بال می شوند و در پرواز نقش دارند. 

صفحه 28:
پرندگان نقش های متفاوتی در زندگی ما دارند. برایمان بسیار سودمند هستند ولی در عین حال زیان هایی نیز دارند. از گوشت. تخم و حتی پر پرندگان بهره می بربم. بسیاری از آن ها در گرده افشانی گیاهان نقش دارند. حشرات را می خورند. دانه ها و علف های هرز را می خورند. برخی مانند جغد جوندگان را می خورند و به این ترتیب به زنجیره ی غذایی کمک می کنند. با اين وجود برخی از پرندگان به محصولات کشاورزی حمله می کنند و گیاهان مفید را از بین می برند و حتی گاهی برخی از پرندگان گوشتخوار به دام ها حمله کرده و آن ها را شکار می کنند. 

صفحه 29:
پستانداران اندازه های متفاوتی دارند. در خشکی و آب زندگی می کنند. برخی در زیر زمین هستند و گروهی از آن ها پرواز می کنند (خفاش). در اکثر آن ها نوزاد دوران جنینی خود را در بدن مادر سپری می کند و پس از تولد تا مدتی از غدد شیری مادر تغذیه می کند. بدنشان از مو با پشم پوشیده شده است. معمولا دندان دارند (معدودی فاقد دندان هستند). اکثرا چهار اندام حرکتی دارند. دستگاه های مختلف بدن آن ها کمی پیچیده تر از سایر جانوران مهره دار است. دستگاه عصبی آن ها بسیار تکامل یافته تر از سایر جانوران می باشد و بیشتر حجم جمجمه آن ها را مخ و مخچه اشغال می کند. هماهنگی در عضلات در آن ها توسعه یافته است. پستانداران را بر اساس نحوه ی پرورش جنین و نوزادشان طبقه بندی می کنند: پستانداران تخم گذار. 

صفحه 30:
پستانداران تخم گذار تعداد کمی از پستانداران تخم گذارند. مثل پلاتی پوس دارای نوک پهن و پاهایی پره دار است و در آب زندگی می کند. جانور ماده تخم های خود را برای مدتی در بدنش نكه مى دارد و مدتی پیش از بیرون آمدن نوزادان از تخم. در نزدیگی آب تخم می گذارد. سپس پلاتی پوس روی تخم های خود می نشیند تا مراحل جنین کامل شود و جنین ها از تخم بیرون بيایند. حال این نوزادان از نغدد پستانی ابتدایی مادر خود شیر می خورند (لیس می زنند). 

صفحه 31:
پستانذاران کیسه دار پس از تشکیل سلول تخم. جنین مراحل اولیه ی رشد خود را در بدن مادر سپری کرده ولی به دلیل این که مادر نمی تواند جنین را به طور کامل تغذیه کند. نوزاد به طور نارس متولد می شود و به دورن کیسه ای که در روی شکم مادر قرار دارد می رود. درون این کیسه غدد پستانی قرار دارد که نوزاد نارس با تغذیه از شیرمادر مراحل رشد خود را کامل می کند و رفته رفته کیسه مادر را ترک می کند. به عنوان نمونه ای از این جانوران می توان به کانگورو اشاره کرد. 

صفحه 32:
پستانداران جفت دار اکثر پستانداران در گروه جفت داران قرار می گیرند. این جانوران رحم و ساختاری به نام جفت دارند. در این گروه از پستانداران. سلول تخم پس از تشکیل. دورن رحم مادر دوران جنینی خود را سپری کرده و رشد می نمابد. در طی این مدت جنین از طریق جفت با مادر ارتباط دارد و از طربق بند ناف موادغذایی و اکسیژن را از بدن مادر دربافت و مواد دفعی خود را به آن دفع می کند. نوزاد متولد شده ی جفت داران از نوزاد کیسه داران تکامل بافته تر است. 

صفحه 33:
پستانداران از نظر تعداد و نوع دندان ها و در نتیجه رژیم غذایی شان به سه گروه گیاهخوار (گاو). گوشتخوار (شیر) و همه چیزخوار (انسان) تقسیم بندی می شوند. 

صفحه 34:
اهمیت پستانداران انسان از وجود بسیاری از پستانداران بهره می برد. مثلا با پرورش گاو. گوسفند. بز شتر و ... از گوشت. شیر. پوست و سایر فراورده های آن ها بهره می برد. همچنین انسان در گذشته های نه چندان دور (و حتی ن جانوران استفاده آمروزه) برای حمل و نقل. مسافرت. شخم زدن زمین کشاورزی. ورزش و تفریح و... از ۱ می کردند. بسیاری از پستانداران گوشت خوار با خوردن سابر جانوران و با لاشه های جانوران مرده به زنجیره های غذایی کمک مهمی می کنند. برخی از جانوران با جابه جا کردن دانه ها و انبار کردن آن ها در مکان هایی مثل زیر خاک به رویش مجدد این دانه ها در فصل مساعد کمک می کنند. 

صفحه 35: