قالب های شعر فارسی

صفحه 1:
سس خالپ ‎gla‏ شعر نارسی 

صفحه 2:
بيت مصراع قافیه . به هر سطر از يك شعر بيت مي گویند . . ( نکته : کوچکترین واحد شعر يك بيت است . ) راع ( مصرّع ) : هر بيت از دو قسمت كمترين مقدار سخن أهنكين را مصصراع مي نامند . ) 7 20202 بشنواين ني جون شكايت مي كند از جدايي ها حکایت مي کند 5 .. به كلمات غير تكراري كفته مي شود كه در يايان بيت ها و مصراع ها مي آيند » بطوري كه يك يا جند حرف آخر آنها با هم مشترا انكته )1(( حرف یا حروفي که در کلمات قافیه مشتركك مي آیند « حروف قافیه » نام دارند . * مثال ‎ )0(‏ آتش عشقاست كاندر ني فتاد ‎١‏ جوثش عشق است كاندر مي فتاد مثال (©) ‎٠‏ سران ندارد امشب كه برآيد آفتابي ‏ جه خيالها كذر كرد و كذر نكرد خوابي 9 به جه ديرماندي اي صبح كه جان مابرآمد بزه كردي و نكردند موذنان صوابي * نكته (0) اكردو كلمه قفیه در تلفظ یکسان + ولي در معني متفاوت باشندقافیه درست است . مثأل ‏ آنش است اين بادك ناي ونيست باد . هر که این آتش ندارد نيست باد توضيح . اين بيت داراي دو قافيه است كه هر دو كلمه قافيه. از نظر شكل ظاهري با هم يكسان هستند اا از جهت معني با هم فرق دارند . بطوري که نیست در مضراع اول فعل و در مصراع دوم اسم مي باشد و کلمه باد در مصراع ازل اسم » امّا در مصراع دوم فعل دعا است که هر قسمت يك مصراع نام دارد . ( نکته است 

صفحه 3:
‎ie‏ ۲ ۰ و بت قانيه مياني » 2200 وبيت مصرّع مياني : كاهي براي غني تر كردن موسيقي شعر علاوه بر قافيه ياياني ‏ ا 121111110110 ‎aa‏ ا ا م ا ۱۳ همه در كاه تو جويم همه از فضل تو بويم ‎ee rere eee rey‏ ‎ie‏ ‏۱( #۰ : ابياتي که مصراع هاي دوم آنها هم قافیه باشند . ‎Pee PSST eS Tee ee YS et ee EPE CS St Sete ea‏ ‎eet ae‏ به آب جشم سعدي عجب امت لكر تكردد كه يكردد أنياني ‏* بين مصرع اا م 0 شد ‏۰ زمین گشت روشن تر از آسمان جهاني ‎NYS ys eres 

صفحه 4:
Or ce ree) : كلمات يا كلماتي است كه بعد از قافيه در بايان مصراع ها و ابيات مي آيند و عينا از نظر لفظو 00 Te مثل : اب آرزوهاي دو عالم دستكاه و 1 ore R ESOT Serie ter Keb cen rs <3 يد لوري : كردن كمه ايان مراع هايا بيات در تلفظيكسان ‎te eal ae eT‏ د خرامان بشسد سوي آب روان ‎PET Ser Ie)‏ توضيح : ل ل ا م ل لك نكته (0) : بيت يا شعري كه داراي رديف باشد » مردف ناميده مي شود . نکته (9) : آوردن ردیف در شعر اجباري نیست امّا اگر شاعر بخواهد از ردیف استفاده کند بلافاصله آن را رن ۳۳۳ ات ی ۱ OTT reste Sette NEES Boer NT pete LCE EES ee Toby er eet were ne Ste Boies et etre نکته : تخلص بیشتر در قالب شعري غزل و قصیده کاربرد دارد . hak cheek Pe ep ee SS ee cs Me (00d رت 5 فردا به سوي در گه او با چه رو ره 

صفحه 5:
ب هاي شعر فارسي » تعریف قالب ا تألب : قالب شكلي است که قافیه ؛ به شعر مي بخشد و تفاوت قالب ها با یکدیگر بسته به چگونگي قرار گرفتن قافیه آنهاست . ( در واقع نحوه بكارگيري قافیه تعیین کننده قالب شعر است ). ‎eceis‏ ا 0 فارسي مانند قصیده با غزل و رباعي با دو بيتي یکسان باشد مي توان ‎laa‏ ی من *قالب هاي شعر فارسي عبارتنداز . ‎es ero ac a oe‏ رت بند » تركيب بند » مسمّط » مستزاد » شعر فرد ( تك بيت ) و شعر نيمايي . 

صفحه 6:
ذه ه « شعري است بر يك وزن و و يك قافیه که مصراع اوّل بیت » با همه ي مصراع هاي دوم ابيات ديكر هم قافيه باشد ۳ 2 ‎oe Sh mmr ne kee eee‏ را ل ‎recto ite le See Te ed ee‏ 9 / . نه اندر قعر بحر او را نهنگي جان ستان بيني * 0 GF cil! ahand | we te Pots irr ewe Cory hae ‏بند و اندرز » جشن » شكر » _شكايت و مسايل اجتماعي مي باشد‎ ا ا ا ۱ قصیده آولین قالب شعر فارسي است که به تقلید از شعر عريي از نیمه ي قرن سوم پدید آمد ار مفهوم و موضوع باشد . ) 

صفحه 7:


صفحه 8:
لوا قصیده غزل يا تشبيب تشبیب : برخي قصاید به ویژه قصايدي که پر مدج کسي وده مي شود داراي مقدمه است ا 00 0 ‏ل‎ mE ee 9 (Ge tere SET OCIS OE SB STO AO ‏تشبیب مي گویند ام‎ gt phe glad 435 9 S587 Gye La) 4S hd Cass yale O° ۱ ‏و لاب مه ام سس‎ ‏:این تخلص مخصوص قسيده است و نبايد آن را يا اصسطلاح‎ 11111112 ‎be‏ © تنه اصلي : بخشي از قصیده که مقصود اصلي شاعر در آن بیان ‎a‏ . با محتواي چون مدح » رثا » پند و اندرز » عرفان و حکمت ‎ren‏ : دعايي است که شاعر برا دای دش ‎rn Torrie‏ مم ‏بيان مي 0202020200 ی ( ‎ 

صفحه 9:
قصیده سرایان مشهور عبارتنداز © انوري » خاقاني » ناصر خسرو ۰ سعدي » فرخي سيستاني » رودكي » منوچهري » مسعود سعد سلمان » ملك الشعرا بهار » دكتر مهدي حميدي » مهرداد اوستا » امير فيروز كوهي و ... 

صفحه 10:
غزل شعري است بر يك وزن ويك قافيه به طوري كه مصراع اول بيت نخست » با همه ي مصراع باشد . * تذکر : نحوه ي تکرار قافیه در غزل همانند قصیده است . نمونه غزل : * زآن يار دلنوازم شكري است با شکایت ‎ *‏ گر نکته دان عشقي بشنو تو این حکایت * ۰ _ بي مزد بود ومنت هر خدمتي که کردم يارب مباد كس را مخدوم بي عنايت_* ؟ . زندان تشنه لب را آبي نمي دهد کس گویا ولي شناسان رفتند از اين و 

صفحه 11:
© © © © © © © نمودار غزل 

صفحه 12:
مشخصات غزل : تعداد ابیات غزل حداقل پنج بیت و حداکثر دوازده بیت است . ( گاهي غزل ) . ‏ها بیش از پانزده بیت هم یافت مي شود‎ 200 ae tes are ever ea) eto el ea al) Pee eS ee E oo cw eis eke ys Iss er kos (Ges eT tel eae ESE Pe ave ed eee Coke es eae 0 * 0 غزل از قرن ششم به وجود آمده است . ( در واقع همان تغزل قصیده است ) از آغاز پیدایش » عاشقانه و با ظهور سنايي عارفانه مي شود . ) ‎Tob re Teorey A is‏ ا ‏1 نكنّه : غزل عاشقانه را سعدي و غزل عارفانه را مولوي به اوج خود ‎Puee ee Yel eerie apr Up Pet ny‏ 1۳ عارفانه را به کمال رساند . 

صفحه 13:
مشهورترين غزل سرايان عبارتنداز *حافظ » سعدي » مولوي » صائب تبريزي » عرأقي » فرخي ۱9 0 ‏ا‎ kets. 9 

صفحه 14:
فرق غزل و قصیده ‎٠‏ از نظر تعداد ابیات ‎Or ECC ver eee! ‏وحدت موضوع‎ -© * ‎۳ ‏ا ل ل ل‎ eee ‏و دلپسند بیاورد » از آن به حسن مطلع تعبیر مي شود به‎ ‎ETT By‏ ل ل ‎PISO Eee ROVE Sse she tig‏ ‎[۳ TE Enya ‏در روح شنونده و خواننده اثر نيك و خوش باقي بگذارد » از‎ ۳ 

صفحه 15:
قطعه * : شعري است متشکل از چند بیت هم وزن که فقط مصراع هاي دوم آن هم قافیه باشد . و 

صفحه 16:
8 ‏ات قط‎ aA ۱ 98k ) . ‏گاهي قطعه هاي چهل و پنجاه بيتي هم یافت مي شود‎ ( ۱ EIS POR EOE TSE PEP TER CT CPOE) | Ra re pe) PCT UPC D Aer. Ns nemir ie Ce tio iis ) . ‏قطعه و قصیده در همین ويژگي است‎ 00 ‏ل اا ل‎ ‏؟ 0.- قطعه وحدت موضوع دارد يعني از اول تا آخر ابیات » درباره ي‎ . ‏يك موضوع خاص است‎ ERIE SEES STG Sates Dee ee ht bolas PEON nO SPI ary 

صفحه 17:


صفحه 18:
5 شعري است بر يك وزن با بيت هاي مصرع » كه هر بیت قافیه اي جداگانه دارد . و چون هر بیت داراي دو قافیه است آن را مثنوي ( مزدوج یا دوتايي) نامیده اند . مشهورترين مثنوي سرايان عبارتنداز: ‎ee CRP ge kee eee‏ عطار » سعدي » سنايي » جامي » پروین اعتصامي و شهریار . 

صفحه 19:
‎Clea 0000000‏ 0 00 | ع عه مده عق ا ‎Doe‏ ‏00 000 | وه ‎ee er‏ 00000000 ‎5371717110 000 

صفحه 20:
07 ات ‎Pd‏ ي: - تعداد ابیات مثنوي حداقل دو بیت است و حداکثر براي آن وجود ندارد . الا ‎MONS On eT Bente e‏ ‎rele‏ ا ۳2 *؟ ©- موضوع و درون مايه مثنوي حماسي » تاريخي » اخلاقي » تعليمي » عاشقانه » بزمي و عارفانه است . 

صفحه 21:
ربعي : ‎eS kone)‏ از 2 شت نمودن قافيه در مصراع هاي اوّل » دوم و جهارم الزامي است ولي در مصراع سوم اختياري است . يعني مصراع سوم مي تواند با مصراع هاي دیگر هم قافیه باشد یا نباشد ؟ نمودار رباعي : 

صفحه 22:
مشخصات رباعي : * 01 ريباعي بر وزن لاحول ولا قوه الا با الله مي باشد . 9 2 درون مایه و محتواي رباعي عارفانه » عاشقانه و يا فلسفي است . ؟ ©- مناسب ترين قالب براي ثبت لحظه هاي كوتاه شاعرانه است . بل( ‎ore Een‏ همانند رباعي است 

صفحه 23:
رباعي سرايان مشهور عبارتنداز: ‎gl ga ¢ ACCS‏ 6 عطار 3 ‎ee rent‏ ۳ كرماني 9 

صفحه 24:
سس( ار 0 

صفحه 25:
مشخصات دوبيتي : |( ا اا لا 0 2 ‎erie)‏ ‏*؟ ©- موضوع و درون مايه دوبيتي درفارسي « ترانه » است كه رايج ترين قالب شعر درنزد روستائيان است ‎Se eee SBOE oe‏ بایا طاهر همدانی » فائز دشستان 

صفحه 26:
راه تشخیص رباعي از دوبيتي : همانطور که خوانده ايد » رباعي و دوبيتي فقط از نظر وزن با هم اختلاف دارند . لذا براي تشخیص این دو قالب از یکدیگر فقط كافي است اوؤلين هجاي هر يك از دو قالب شعر را ا ل ۱۳ 0 recy 

صفحه 27:
0 Vi ‏كلتك‎ أي كوتاه دو واج دارد ( صامت + مصوت كوتاه ) مثال : ب ؛ ك » ت كه مثلاً : به حرف are Te Ube eet See Tone kc هجاي بلند سه واج دارد و ساختار آن به دو شكل است . )- صامت + مصوت كوتاه + صامت ‎ve ruven oy‏ 00 : براي قاعده نوع ال : بر » در » گل (گ + -+) 7۰ براي قاعده نوع دوم : با ؛ کو .سي (صامت «س» + مصوت بلند « ي » ) 000 ‏ا ل ا ا ا‎ ١ ا زدست دید و دل هر دو فریاد كه هر جه ديده بيند دل كند ياد بسازم خنجري نیشش زفولاد 0 eR OE eae SOT Ir tbe er eC eC Seer ‏ا‎ ROMEO ee ene VOY REMY ROE wire | ۱ SPT SSC TSS beeen پابر سر سبزه تا به خواري ننهي ‎Sele ToD Re SES wie)‏ ".بح :اؤلين هجاي هر يك از مصراع هاي شعر فوق ا ۱( ۱3 مي بأشد يك هجاي بلند هستند پس شعر فوق رباعي است* 

صفحه 28:
چهار پاره ( دوبيتي هاي به هم پیوسته ) بيتي هاي هم وزن با قافیه هاي مختلف که در معني به هم پیوسته هستند ۱ دوم رعایت مي شود . نمردار چباریاره ناقوس نیلوفر از فریدون مشيري 

صفحه 29:
مشخصات 9۳9 ‎ie‏ ‏هر بند از چهارپاره دو بیت است امّا شاعر در آوردن 0 enema nas) ؟ 2 محتواي و درون مایه هاي چهارپاره اجتماعي و غنايي است , * 3- چهارپاره بر خلاف دوبيتي محدودیت وزني ندارد بلکه به وزن هاي مختلف سروده مي شود . * “6- زمان رواج اين قالب در ايران بس ان مشوطه است . 9 

صفحه 30:
چهارپاره سرایان عبارتنداز: “ملك الشعرا بهار » رشید ياسمي ۰ فریدون توللي » فريدون مشيري و دكتر es ee 

صفحه 31:
‎o.)‏ ل ‎SUB ye sv We wr We reer We ‏قالب قصیده اي چند بيتي بسراید ؛آن را به چند بند ‎Pr remntinte Cty SDS BE et Ope rere Clea)‏ ‎2562 ‏له‎ kt ee SY en ‏دهد كه قافيه ديكري دارد وآن بيت را ((و اسطه العقد )) یا ((بیت برگردان))مي نامند . ‎9 ae) Be wtp A reat ‎۲. SSS) sate (2b cos 3) jae 2 gl 0 ‏ا‎ 

صفحه 32:


صفحه 33:
نمودار تر 

صفحه 34:
1 مشخصات ترجیع بند : ؟ 1 در ترجیع بند تعداد ابیات هر يك از بخش ها تابع قالب غزل است . * 2- تعداد بخش هاي ترجیع بند به اختیار شاعر است . OLS Cael es ‏ل‎ et eS io ie CCM Se Coron coe tek Tee er hae ۱ Tew Tee tet Eas) Sere) oe eee SOP en TOS ts) tomas Coe 4 ۲ ‏ی‎ ei ٠. BD oes eer ee Ber he) ‏فرخي سيستاني » سعدي و هاتف اصفهاني‎ 

صفحه 35:
در ترکیب بند » شکل قافیه و تعداد ابیات هر يك از بخش ها شبیه غالب غزل است امّا شاعر در أوردن تعداد غزل ها آزاد مي باشد . اا ام ل ‎Botner‏ ‏رت ‏؟ 0 ابیات پاياني غزلها » با بیت مصرع پایان هر بخش ارتباط معنايي ‎MN Peete G05 Ore ore e Te Ee Der EES)‏ ۱6 ne Sree ete Stet cae ‏مشهورترين تركيب بند سرايان عبارتنداز:‎ * = و وحشي بافقي . 

صفحه 36:
مسمط * BE Peer err Vr ees gem gr Sor) 9 Te ae nn) . ‏هر رشته تمام مصراع ها به جز مصراع آخر » هم قافیه است‎ ۱۵ eT Tee EEE Sew) ‏ها ( بند ها ) که در تمام رشته ها هم قافیه هستند » در واقع‎ . ‏حلقه ي ارتباط رشته ها نيز محسوب مي شوند‎ ‏جه : هر رشته از مسمط معمولاً سه تا شش مصراع دارد كه‎ cre EE ‏به اندازه ي تعداد مصراع ها نام گذاري مي‎ 00 ‎ye Ber)‏ ل ا مسدس مي گویند . 

صفحه 37:


صفحه 38:
هام 3“ ‎ed‏ ‏ا ا ا 9 err ae Ree Sten op Oe Eee tao are ‏ا‎ ea es 0 ‏ا ل‎ ‏ااال ل شه‎ منوجهر دامغاني » قاآني و ملك الشعرا بهار . 9 

صفحه 39:
550905 0 5 0 شاعر معروفتر انتخاب مي كنيد و هر يك از بيت هاي آن ا ل ا 00 مصراع هاي دوم ابيات غزل « بند هر رشته » قرار مي ess. 1ه : تعداد ريشته هاي مسمط تضميني تابع تعداد بيت هاي غزل است . ( براي مثال اگر غزل مورد تضمين هفت بيت باشد » نیز هفت رشته خواهد بود .) 0 ee eS eR hoo ney 

صفحه 40:


صفحه 41:
مستزاد : ا ا ۱ 0 ل ‎ak a‏ رت مي شود. بطوري كه كلمه يا كلمات افزوده شده معني مصراع ماقبل خود را تکمیل مي کند . Peer Vee a tbe ‏ا ا‎ باشند و با مصراع هاي قبل خود نیز هم وزن اند . توّجه : دانش آموزان عزيز به خاطر داشته باشيد كه مصراع ۱ ‏ات ا‎ 6 ee ny Sle ‏ا‎ nr ‎Tes a ies)‏ و پایان هر مصراع قالب جديدي به نام مستزاد ساخته است به ‎۰ 

صفحه 42:
مه 9 ys") ا ل ل 0 50 ‎٠‏ يزمرده كلي ميان كلشن ديدم افسرده چو من ۰ گفتم که چه كردي که م م كه ‎٠‏ كفتاكه دمي در اين جهان خنديدم پس واي به من 9 

صفحه 43:
: ‏تزاد‎ ere 200000005 با ا ۱ نکته : اهمَیّت مستزاد در آن است که در پیدایش شعر نيمايي اثر داشته و منبع الهام نیما در کوتاه و بلند کردن مصراع هاي شعر نو بوده است . ‎er 5 od 500 0‏ ‎BE oe‏ ا ل شاك مسعود سعد سلمان » نسيم شمال » ملك الشعرا بهار » ‎ERD oe Poe ‏ل‎ ‎9 

صفحه 44:
فرد ( تك بيت ) بيتي است مستقل كه شاعر تمام منظور خودش را در همان يك بيت بيان مي كند و اين يك بيت ممكن است مصرع باشد يا غير مصرع . *. مأل مردي نه به قوت است و شمشير زد آن 19 000 ‏ل ل‎ aye t . ‏حکمت مي باشد‎ ل ل ال ‎CB OTe‏ 9 

صفحه 45:
: ‏شعر نيمايي‎ ee We) ae kelee ‏بلند که‎ قافیه در آن نظم خاصي ندارد . اين گونه اشعار داراي وزن هستند و م ۵ هاي آن با هم مساوي نیست . 

صفحه 46:
۰ 0 ۱ 4 4 ممون و درون مایه سر نیسای احساسات » تجربیات شخصي » عشق ۰ سیاست و اجتماع مي باشد . * م پدید آورنده ی شعر نيمايي . ‎ORD IB evew ee re‏ awe aro Es) 9 

صفحه 47:
ل لل م - محتوا و درون مایه : نگاه تازه به طبیعت و جهان » جهت ‎Ac Ore 0 0‏ اجتماعي » انعكاس فضاي طبيعي و رنك محلي در شعر از ويذكي هاي محتوايي شعر نيمايي است . ‎et Pan‏ 2211111000 ‎Pee eects re STs Ee)‏ 9 

صفحه 48:
7 eee Stier BOBS Wee eee ei ‏نيست . مانند بعضي از سروده هاي مهدي اخوان ثالث » سهراب‎ 0 300 ‏ا ا ل ال‎ rc} . ‏آن مشخص نیست . مانند بهضي از اشعار موسوي گرمارودي‎ ‏ا ل ل ل‎ ECE Merman) ‏نثر در تخيل شعري است . شعر موج نو به دشواري و مشكل بودن‎ ree BI Os Pee ery) ۱۳ eer Base BE re ‏یوشیج » مهدي اخوان ثالث » فرخ فرخزاد و سهراب سپهر:‎ 

صفحه 49: