صفحه 1:
میانی آزادی وآزاد انسان در اندیشه سیاسی
امام على عليه السلام
صفحه 2:
وی ی یا
ca سین یبای ان هر یشم اگر انسان را موجودی صاحب
اراده و اختیار و آزاد در گزینش راه خود و در عین حال پاسخگو تصور کنیم» و معتقد
باشیم که استعدادهای عمیق و شگرف انسان و ابتکار و خلاقیت او در بستر آزادی می
شکند» طبیعتا در حوزه ام etal ی و زارد اوانی فز گت
تقواهم شید وز هرا یه برد تکرش ود اسان ریت Sty ee gd US
همان نسبت از حیطه آزادی های سیاسی اجتماعی او کاسته می شود : در نظام سیاسی
علی (ع)» مخالفان و دشمنان أن حضرت از آزادی های سیاسی گسترده آی برخوردار
بودند آين حد از آزادی» به نگرش حضرت علی (ع) به انسان» قدرت و حکومت باز
da این مقاله به تحلیل و تبیین آن بخش از ديدكاه هاى حضرت على (ع) مى
پردازد که موجب می شد آن حضرت در حوزه سیاست و اجتماع حیطه آزادی افراد
رآ گسترده ببیند. موضوعاتی هم چون آزادی آراده و اختی آزادی و آزادگی
ذاتی افسان؛ آزادی اسان از تعلفات درونی» هدف از آزادی انسان و آزادی انسان دز
از جماه دناحة ابن مقالة ب شقان فى رو . عمق و ظمت سیره حضرت
yi basa hed petal Aes Gye eG ae oe
شدت افزایش داده است؛ به همین سبب از همه خوانندگان محترم توقع تذکر و راهنمایی
دارم
صفحه 3:
۰ آزادی اراده و اختیار
۰ مباحث مهم گسترده و فراوانی وجود دارد که در آن هاء فلاسفه و دانشمندان
به موضوع یا مجبور بودن انسان پرداخته اند» و بحث جبر و اختیار
زامورد تحیل و کیین فراز کاده ات . ارلين كنى که بعد از رسال گرامی
اسلام (ص) به این بحث اشاره کرده حضرت علی (ع) است امم (ع) با
بیان حیث «امر بین الامرین » » در نهایت به اختیار و اراده انسان معنقد
بود 0) ine ل Eee we
est siesta رك رس شرت ا
دهد و تصر ی اذى كتد كة خدارتد تعلق آز ميان تمام أفريدكان؛ آدم رآ
بر رب زور Sane Oates yh Wiad sob leas ete
سپس او را آموخت که چه کارهایی را باید انجام دهد و چه کارهایی را نباید
انجام cane و او را هشدار داد که دلیری نمودن بر اوامر الهی» نافرماتی
كردن استء و رتبت و جایگاه او را به مخاطره خواهد افکند . اما آدم» خدا
را نافرمانی کرد و پس از توبه» خداوند او را در زمین فرود آورد . (6)
خداوند تعالی ابتدا بایدها را به آدم یاد داده که این آمر نشاتگر ارززش و
اهمیت معرفت است اما د رنهایت حضرت آدم با آزادی و اختیار کامل خود
تصميم كرفت .
صفحه 4:
۰ سخنان حضرت علی (ع) در موارد متعددی حاکی از این است که آن حضرت برای
انسان آزادی و اختیار قانل است . ایشان با استناد به برخي آیات قرآن, 6۷ به بندگان
خدا هشدار می دهد که شیطان شما را نشانه رفته است و قسم خورده شما را گمراه
نماید و به ورطه هلاکت آندازد و دين و دنياى تان را نابود سازد . © بر اساس اين
اعتقادات امام انسان اين اختيار کی ل الور
واگذارد» حتى آزاد است براى بيش كيرى از فريب شيطانء به دنبال شناخت و معرفت
لازم و کافی نباشد» اما بايد تمام بيامدهاى منفى أن را بذيرا ادر كنا اراد أو
خسارت هاى ناشى از اين انتخاب خود را متحمل شود . براى سقوط نكردن در ورطه
هلاکت. و غافل نماندن از هدف خلقت. حضرت علی (ع) سفارش می کند که قبل از
آن که سنجیده شوید خود را بسنجید» و قبل از آن که به حساب تان رسیدگی کنند خود
به حساب خويش رسيدكى نماييد و قبل از اين كه شما را به زور ببرند خود راهی شوید
اين سفارشات حضرت على (ع) فقط در شرايطى معنا بيدا مى كند كه انسان از
أزادى عمل برخوردار باشد و بتوائذ اين راه را انتخاب نكند حضرت براى سعادت
انسان او را به اين كونه عمل كردن ترغيب مى كند و ضمن دادن شناخت و معرفت به
اوء ياداور مى شود كه آزادى او فقط در اين دنيا استء و بس از مرك: محصول
eel a ا
بركزيندء در دنیای دیگر نتیجه انتخاب خود را خواهد چشید و در آن جا دیگر اختیار و
آزادی وجود ندارد .
صفحه 5:
lee ose - و
رفتار روزمره آنسان ها منتفی می داند و معتقد است که انسان ها در
تمام اعمال و رفتار زندگی خود آزادند و هر آن چه را بخواهند می
توانند برگزینند و البته باید به نتیجه آن نيز تن دهند . به اعتقاد امام
علی (ع)» اگر چنین نباشد پاداش و کیفر امری باطل خواهد بود و
ا ا ae ee
پیدا نخواهد کرد و امری بیهوده به شمار خواهد آمد . البته خداوند
تعالی مردم را به آن چه مأمورند امر کرد و از آن چه نباید انجام دهند
ی در مود تا تست رحس رادید رای در eles
اختیار و اراده و انتخاب خويش بر امر خدا كردن مى نهند و نهى او
را وا می گذارند . اين اختیار و آزادی انسان هاء برای برگزیدن آمر و
تهی خداوند و راه حق و باطل است که ثواب و عقاب منتاسب خود را
به دنبال خواهد داشت. اما اختیار و آزادی انسان در امور سیاسی
اجتماعى» و كزينش oly هاب كه حقو باطل بون آن ها چندان روشن
نيست يا در مورد أن هاء در میان اهل حق اختلاف وجود دارد؛ ابعاد
و وجوه پیچیده تری پیدا می کنند که امیدواریم در ادامه بتوانیم آن ها
را مورد تحلیل و بررسی قرار دهیم
صفحه 6:
۰ آزادی و آزادگی ذاتی انسان
٠» در اين دنياء اشخاصء قدرت ها و عوامل متعددی وجود دارند
که می توانند آزادی و آزادگی انسان را خدشه دار سازند و او
را تحت انقیاد خود در آورند» یا انسان مجبور شود دانسته یا
ندانسته و خواسته یا ناخواسته به این انقیاد تن دهد . وقتی
آزادگی انسان که به روح عزت طلبی و تکامل خواهی او باز
می گردد از بین برود خودبه خود آزادی انسان نیز در ابعاد
اجتماعی و سیاسی مورد خدشه قرار خواهد گرفت . حضرت
علی (ع) معنقدند که تمام مردم آزاد و آزاده هستند و آزاد از
مادر زاده می شوند . ۲7 در اين جا بايد بين معنى ازادى و
آزادكى تفكيك قائل شدء آزادى به اعمال ظاهر انسان و آزادكى
به عزت نفس انسان مربوط مى شود و هر دوء ريشه در .
كرامت انسانى دارد . وقتى انسان ازاد به دنيا مى ايد اين ازادى
و آزادگی او فارغ از مذهب و مليت و ساير عوامل عرضي
است و مى توان به نوعى أن را جزء ماهيت او به حساب أورد
صفحه 7:
۰ در این صورت. انسان بودن با آزادى بيوند ذاتى و ناكسستنى بيدا مى كند و هر كس
متعرض أزادى انسان ها شودء انسان بودن آن ها را مورد تعرض قرار داده است .
نكته ديكرى كه ييوند ذاتی آزادی را با ماهیت انسان در نكرش امام ( (ع) نشان مى
دهد اين اعتقاد حضرت است كه خداوند انسان را آزاد قرار داده است . 67 بر اين
اساس» آزادی چیزی نیست که انسان آن را به دست آورد» یا حفی نیست که حاکمان و
قدرت مندان به افراد اعطا می کنند؛ بلکه انسان خودبه آزاد است» و خداوند او را
آزاد قرار داده است و و هه لا
قاعده و قانون الهی است . به اعنقاد امام» تنها کسی که در اجتماع می تواند آزادی
ال یآ
ذات و ماهيت اش به شما می رود می تواند خود را به رد ی در آورد و
آرلدی تخود را مدرد سازد با از ین پیرد۱ )© ممتكن ادعت اين ایراد مطرح شود که
اگر آزادی جزء ماهیت و ذات انسان به شمار می رود چه گونه آن را از
fe Meera tet me
AO ae are Le
بر
آزادی خود را از بین ببرد باز هم اين ويزكى به طور كامل از بين نمی رود»
سلب آزادى از خود» عرضى است و هر لحظه اراده كند مى توائد خود را از رة
آزاد كرده و به حالت اول بازكردد
صفحه 8:
* آزادی او برای بازگشت به حالت اول» در ذات و اراده او
باقی می ماند . بنابراین انسان ها آزاد و آزاده متولد می
شوند و اين آزادی و آزادگی جزء تفکیک ناپذیر وجود آن
ها است و به عبارت دیگر» جزء ماهیت و ذات آن ها است»
هیچ انسانی حق ندارد آزادی دیگری را محدود کند و اگر
محدود بکند بر او ظلم روا داشته و برخلاف فرمان خداوند
و طبیعت انسان عمل کرده است. فقط خود افراد می توانند
آزادی خود را محدود کنند یا از بین ببرند ولی حتی خود
افریاد به طور کامل بر امر قادر نیستند» زیرا اراده و اختیار
آن ها باقی می ماند و با همین اراده که آزادی خود را
محدود کرده یا ظاهرا از بین برده اند می توانند به حالت
اول بازگردند» و دوباربه آزادی خود را به دست آورند .
صفحه 9:
۶ انسان دارای یک ماهیت جسمانی و یک ماهیت روحانی و نفسانی است؛
مجموعه عواملی که ماهیت نفسانی و روحانی انسان را تشکیل می دهند
موجب تمایز او از سایر موجودات گشته اند . اگر انسان بتواند مولفه های
ماهیت نفسانی خود را به حد عالی به منصه ظهور و فعلیت برساند و از هر
کدام از آن ها - به نحو شایسته» - به نحو کامل استفاده کند» به مراحل بالایی
از كمال ست خواهد یافت و اگر در مراتب پایین تر یا ابعلدی خاص این کار
را انجام دهد به همان حد یا در همان ابعاد به کمال خواهد رسید . آزادی
یکی از مولفه های ماهیت انسان است که اگر ظرفیت و قابلیت بالقوه آن
بالفعل شود به طور شگفت آوری به شکوفایی خلاقیت و استعدادهای انسان
منجز خواهد شد و شور و نشاط حاصل از آن» جامعه ای فعال پویا و
سرزنده ایجاد خواهد کرد . اما اگر اين مولفه» توسط خود انسان یا عوامل
بیرونی محدود و سرکوب شود یا مورد بی توجهی و بی مهری قرار گیرد
به همان سبت بخشی از سیر تکاملی انسان ناقص خواهد شد ولی به هر حال
آزادی از این جهت که جزء ماهیت انسان است ار چه قابل سرکوبی است
اما نه توسط خود انسان ونه به سبب نیروی خارجی, قابل نابودی کامل
نیست. مگر این که اراده و اختیار انسان سلب شود که آن هم امری محال
است
صفحه 10:
9 . آزادی انسان از تعلقات درونی
در اندیشه حضرت علی (ص)» آزادی همه جانبه انسان از تمام تعلقات و قيد و بندهایی
مورد توجه قرار گرفته است خی ان را از مسیر تکامل و تعالی باز می
دارد . آزادی و آزادگی انسان مفهوم عامي است که تمامی حوزه های مرتبط با انسان -
اعم از درونی و بیرونی - را در بر می گیرد آزادی از تعلقات درونی» اولین گام در
راه آزادی است . یکی از مهم ترین اهداف خلقت انسان؛ تکامل و تعالی او است و این
مهم - در مرحله اول - جز با آزادی درونی انسان میسر نمی گردد . حضرت على (ع)
با این استدلال که «ای انسان» خداوند تو زا آزاد فرار ذاده است » به او هشدار می"
دهد که مبادا طمع؛ تو را بنده خود قرار دهد . (0*) هم چنین ممکن است انسان ها آسیر
تعلقات و واب های دنیوی باشند» به همین دلیل حضرت بانگرشی دیگر به انسان»
از مردم می خواهد که دل به دنیا ه و اسیر دنیا نشوند . 0) از دیگر
! انسان؛ قید و بند شهوت است» حضرت علی (ع) بر این باور oo
نلشگی وا شهوت. بدتر و شدیدتر از بندگی و بردگی افراد دیگر است و آزادی
و به سختي امکان پذیر است ی
انسان؛ که شاید بتوان فقره های فوق را نیز در آن جای داد هوای نفس یا نفس اماره
انسان است . پیروی از هوای نفس. اتسان را از رشد و تکامل و شناخت حق و پایبندی
به آن باز می دارد؛ (9) و اگر هوای نفس بر انسان غلبه کند او را کور و کر و پست
Shae eS و اسير مى سازد . (©») به همین
آزاد تان تاش و خواست های مساك قرا را
صفحه 11:
* قید و بندها و تعلقات درونی انسان» غل و زنجیرهایی بر روح
او هستند که آن را از حرکت و پرواز باز می دارد و در روند
تکامل و تعالی او اخلال ایجاد می کنند . انسان در وجود پیچیده
خود. دارای قابلیت ها و استعدادهای قوی و فراوان برای
تکامل و تعالی است در درجه اول» برخی از تعلقات و
وابستگی های درونی انسان» فرصت استفاده از اين قابلیت ها و
استعدادها را از انسان سلب مى کنند . در درجه دوم برخی
ديكر از این تعلقات. به عنوان مانع» بازدارنده انسان در مسیر
رشد و تکامل هستند: کسی که خوآهان رشد و تکامل و تعالی
انت ید از قداو يند تعلقات] و هوراهاى تساك از اد ge
چونان امیرالمومنین (ع) بنده هستی بخش بی نهایت باشد. و با
آن حضرت همنوا شود که: خدایا مرا این عزت بس که بنده تو
باشم و این افتخارم بس که تو پروردگار منی . )٩6( بدون تردید
تا انسان از قید و بند تعلقات و هواهای نفسانی خود آزاد نشود
نمی تواند به این مرحله از بندگی پروردگار نایل گردد .
صفحه 12:
* آزادی از قید و بندها و تعلقات درونی» حتی در تعامل با
دیگران و عرصه های سیاسی اجتماعی نیز تبعات و تاثیرات
جدی به دنبال دارد . با وجود اين تعلقات و قید وبندهاء انسان
دارای نگرش و بینشی محدود و تنگ نظرانه خواهد بود»
هميشه در بند خویش است و قادر نیست جز به خود و خواست
های خود به چیز دیگری فکر کند و به فراتر از خود بیندیشد.
این ویژگی» انقویت خودبینی و خودخواهی در انسان» مانع
نگرش اجتماعی» ملی و جهانی برای او می شود در جامعه ای
که هر کس فقط به خویش و منافع خودمي اندیشد» وفاق ملی و
روحیه کار جمعی ایجاد نخواهد شد» تحمل وسعه صدر به
ee ee ۳
اجتماعی» منافع ملی چندان اهمیت و جایگاهی نخواهد داشت
در عوض. خودخواهی و منیت افراد به شدت رشد خواهد
كرد . اين اتفاق در سطح نظام سیاسی و حوزه نخبگان سیاسی»
بسيار فاجعه انكيز خواهد بود
صفحه 13:
۰ . هدف از آزادی انسان
* اولین و مهم ترین هدف از آزادی انسان شکوفایی استعدادهای بی
نهایت و به فعلیت در آمدن قابلیت های گسترده و نامحدود انسان
است . حضرت علی (ع) cae ae ha ne le سرض
کی اه سر را کی اما تا رک را
جهان خلت در درون پیچیده انسان وجود دارد . ۶ جهان خلقت و
طبیعت و موجودات زنده و غیرزنده آن» دارای قوانین» روابط
تعاملات و دنیای بسیار پیچیده و عجیبی هستند» با اين همه پیچیدگی
دروتی انسان به گونه آی است که از دنبای درگ ببرون؛ بزر
است این عطست وج در استعدادهاء هاء توان و تفکر
انسان نهفته است . رشد و شكوفايى استعدادهاى قوى و همه جانبه
انسان در شرايط آزادى امكان يذير است كه:
۰ اولا: افراد بتوانند از تمام امكانات و فرصت های موجود استفاده کنند»
۰ ثانیا: هیچ مانعی در پیش روی نداشته باشند»
. ثالثا: از هر گونه دغدغه و نگرانی رها باشند ٠
صفحه 14:
از مجموع دیدگاه های امام (ع) چنین برداشت می شود که آزادی علاوه بر آن که
لازمه ماهیت انسان و ضرورتی برای شکوفایی استعدادهای اوست مهم ترین عامل
فراگیر برای به فعلیت درآمدن قابلیت ها و استعدادهای انسان و رشد و تکامل و تعالی
او در تمام زمینه ها به شمار می رود. اگر انسان از طمع آزاد باشد در یک بعد
مراحل تکاملی را طی خواهد کرد . اگر از تعلقات دتیوی آزاد باشد مسیر و بعد
دیگری از قابلیت هاي او شکوفا می شود و مراحل کمال را طی می کند و اگر از
هواهای نفسانی خود آزاد باشد زوایای دیگری از رشد و كمال را درک خواهد کرد .
در هر کدام از ابعاد و زوایاء هرچه انسان آزادی بیش تری به دست آورد و قيد و
بندهای مربوط را بيش تر كنار بزندء شکوفایی استعدادها و رشد و تعالی او در أن
زمینه افزون تر خواهد بود . به همین نسبت در عرصه سیاست و اجتماع نیز قید و
بندها و عدم وجود آزادی» مخل شکوفایی استعدادهای افراد در حوزه های سیاسی و
Se eee aa pee ae eee sie eee
خواهد کرد و موانع جدی بر سر راه آن پدید خواهد آورد . - چنان که بعدا نشان
خواهیم داد - رشد و پیشرفت تنها با توسعه انسانی و افزایش کیفی سط ح شناخت افراد
جامعه و ادای حقوق و .. . ایجاد می شود و تمام این ها در بستر آزادی به دست مى
آيد . بيشرفت علوم انسانى و حتى علوم رياضي و طب و علوم پایه و ... نیز با آزادی
- ذه خصوهق أزادى شياسى - ار تال تک دازد ١ در قطنا 3
بالندكى علوم نظرى نيز شرايط مناسب نيست
صفحه 15:
* دومین هدف آزادی» ایجاد شفافیت است . اول» شفافیت در
نگرش ها و اعتقادات مختلف تا هر کدام از آن ها به خویی
شناخته شود و افراد آن ها را آن گونه که هستند بشناسند و به
آثار و پیامدهای آن ها آگاه شوند» سپس هر راهی را که صلاح
دیدند برگزینند . (9) دوم شفافیت در شرایط حاکم بر منابع»
امکانات و فرصت های جامعه که مهم ترین ابزار و زمینه
برای رشد و شکوفایی استعدادهای انسان به شمار می روند .
هم چنین در همین عرصه بدون ابهام قابل محاسبه» و قابل پیش
بینی است که استعدادهای افراد کشف می شود و در یک میدان
رقایت سالم با شاخص ها و معبار‌های مقخص ر شفاف» آفراد
لایق و شایسته شناخته می شوند و قادر خواهند بود برای به
فعلیت در آوردن استعدادهای خود از فرصت ها و امکانات
یشتری بهره مند گر دند
صفحه 16:
۰ هدف بعدی» بعنی سومین هدف از آزادی انسان در مبانی فکری اسلام دست يافتن به
غايت و نهایت اعتقادات و اعمال و تمتع هر چه بیش تر از اهداف متعالی متصور و
متظور شده در آن ها است . اسلام انسای هآ را به ) داتی هم چون توحید؛ نبوت؛
معاد و ... دعوت كرده استء و در عرصه عمل. آن ها را به انجام اوامر الهی وترک
نواهی دستور داده انست . آن چه اسلام از این اعتقادات و اعمال برای انسان در نظر
گرفته است هدایت» تهذیب نفس» رشد فضایل» کنار نهادن رذایل» سعادت فزد و جامعه
و در نهایت تکامل و تعالی آن ها است . تمام اعتقادات مورد نظر اسلام امری قلبی
است. اعمال تاکید شده از سوى اسلام بايد ازرروى ميل و رغبت انجام يذيرند و بآ
ibaa olin pan wig ee اش لكر هز أن ان کار دار كلل كد نه كداو ند يا
معاد اعتقاد دارند ولى قلبا هيج كونه اعتقادى به أن ها نداشته باشند اين اقرار ظاهرى
نه تنها هيج كونه ارزش و فايده اى ندارد جز جريان احكام ظاهرى مسلمان بر آنان
بلكه دروع كويىء رياو دو رويى را در جامعه رواج داده است و در اعتقاد قلبى أن ها
يز هيج تغييرى ايجاد نشده استء پس بهتر است افرآد آزاد باشند» fay
کنند که اعتقاد دارند تا لااقل جامعه فقط از بی اعتقادی آن ها رنج ببرد»
از بی اعتقادی آن ها در رنج باشد و هم بهای سنگین ریاء دروغ كويى؛ تملق؛ ظاهر
آرایی و دو رویی افراد را بپردازد . انجام تکالیف دینی و پای بندی به حلال و حرام
الهی نیز باید از روی اعتقاد قلبی باشد و افراد به اهداف مورد نظر شارع مقدس از
اين اعمال توجه داشته باشنده چه تمام انسان ها خداوند را عبادت کنند و حلال و حرام
الهی را رعایت نمایند و چه تمام آن ها کفر بورزند و از فرامین الهی سرپیچی ES
در ذات اقدس الهی هیچ تفاوتی ایجاد نمی شود .
صفحه 17:
۰ اعتقادات و تکالیف مورد نظر اسلام؛ تاثیرات مستفیم بر
فرد و جامعه دارند و اثرات آن ها به فرد و جامعه بازمی
گردد و دلیل انجام آن ها نیز همین است . اگر این اعتقادات
و اعمال از صمیم قلب و با معرفت و شناخت انجام پذیرد و
هیچ گونه تظاهر» ریاء دو رویی و دروغ كويى در آن ها
نباشدء اثرات واقعی آن ها در جامعه جلوه گر خواهد شد و
اهداف مورد نظر شارع مقدس محقق می شود و تنها در
صورتی این گونه خواهد شد که انسان ها با اراده» اختیار و
آزادی کامل این اعتقادات را برگزینند و باز هم با اراده و
اختیار و در کمال آزادی» به كسب معرفت لازم در مورد
آن ها بپردازند و در نهايت از صميم قلب و با رغبت» به
اوامر و فرامين الهى ياى بند باشند
صفحه 18:
۰ اگر در گزینش باورهای مورد نظر اسلام و رعایت حلال و حرام الهي؛ aoe
نباشند» بدين صورت كه يا از قوه قهريه أى حساب ببرندء يا برخي ملاحظات فر
ببسي أذاب و رسوم» دغدغه ذام و.نآن» ترس جان و مال و - .. أن هارا مجبور به
اسلام و رعايت حلال و حرام الهى بنمايدء در واق و باورى
Da Sie ale aye Ss خر شده هرگز به
اهد آمد . در چنین جامعه آی» که دبا آزادی و اختار کامل افکار»
اعتقادات و اعمال خود را نمی کننده اگر جه همه مسلمان اند. و جامعه به
ظاهر اسلامی است؛ ولی دروغ» ریاء تفاق» دو رویی؛ بی احترامی به حقوق دیگران
(حق الناس) غببت؛ تهمت» و ... به وفور یافت می شود که ريشه تمام اين ها آزاد
نبودن مردم در گزینش اعنقادات و اظهار عقایدشان است» که ممکن است مستقیما زور
بر سر آنان نباشد ولی ملاحظات دیگری آزادی آنان را محدود کرده باشد . چنین
جامعه ای نه تنها هیچ گاه به اهداف مورد نظر دین مقدس اسلام نخواهد رسید» و نه
تنها هیچ خدمتی به این دین نخواهد کرد بلکه موجب خدشه دار شدن اسلام و تضعیف
أن خواهد بودء بنابراین بهتر است فردی که دروخ می گوید» در امانت خیانت می کند»
حقوق دیگران را پایمال مي نماید» از ریا و غیبت و تهمت و ... ابایی ندارد و ... این
آزادی را داشته باشد که تظاهر به اسلام نکند 0 زیرا ضرر تظاهر به اسلام چنین
شخصى به مراتب بيش تر است و با افزايش تعداد اق
ان» چهره حقیقی و واقعی اسلام
پنهان می ماند . در ادامه مباحث خواهیم دید که حضرت علی (ع) در تمام حوزه های
فردی و اجتماعی» مردم | آزاد می گذاشت و هیچ گاه افراد را به کاری که تمایل قلبی
تداشتنه اجبار نمي كرد اكرجه اين اقذام خضرت 5ه ور عودش و نمامته اتادمی.
تمام می شد
صفحه 19:
۰ 0 . آزادی انسان در زندگی
۰ حضرت علی (ع) از اساس بر این اعتقاد بود که انسان ها در زندگی خود آزادند و
نباید آنان را به چیزی مجبور ساخت . امام در حالی که رهبری و حاکمیت جامعه را
به عهده داشت و آن جامعه يا بحران جدی فروپاشی و غلبه دشمنان و فاسقان مواجه
بود» مردم را به تلاش برای نجات جامعه از بحران و دفع دشمن فرا می خواند و با
بحث و استدلال؛ در صدد متقاعد کردن مردم بود تا آنان در کمال آزادی و با اختیار
خود» اقدامات لازم را انجام دهنده ولی مردم به دلایل مختلف سیاسی» اجتماعی و
فرهنگی چندان توجهی نمی کردند . آمام علی (ع) به عنوان حاکم جامعه این قدرت و
توان را داشت که مردم را به انجام اموری که برای نجات جامعه صلاح می داند
ca jl gine و به سه دليل» اين كار امام )©( انه تنها قابل سرزنش نبود» بلکه - ظاهرا
- كار معقول و حتى ضرورى به حساب مى أمدء اول به دليل عقل؛ زيرا حكومت و
جامعه امام در شرایط سخت و بحرانی واقع شده بود . خود مردم آن حضرت را به
عنوان حاکم تعبین کرده بودند و هنوز هم بر حاکمیت امام علی (ع) اتفاق تظر داشتند .
در چنین شرایطی که با تهدید خارجی. جامعه در آستانه فروپاشی بود» وادار کردن
مردم به دفاع از کیان جامعه و حریم خودشان» عقلا امر پسندیده ای بود . دوم» به دلی
رف Se آن روز و حتی امروزء که حکومت باید امنیت و تما
ارضی را تأمین ند و أكر مردم خود داوطلبانه دشمن را دفع نکننده حکو بايد به
زور آن ها را بسیج کند و برای دفاع از تمامیت ارضی مجبور سازد . سوم به دليل
عهد و پیمانی که مردم بر گردن داشتند .
صفحه 20:
+ مریم با حضرت عهد و پمانی بسند و هر کدام از طرفین"دارای حفوق و تعهدانی بودنده از
جمله حقوق حاکم وتعهدات مردم اين بود گه از آن حضرت اطاعت کنند و در دفاع از جامعه و
حكومت كوتاهى نورزند . حضرت مى توانست بر اساس اين عهد و ييمان, آنان را مجبور به
شرع وادقاع سید رلک کمی اعمال ضار من عرد انان .+ إن ولي 1 اه درونى بسيج
Soman chy alts على )از لین حق کرد تن هکره چزن میدش انسان
ها با اراده و اختیار و آزلدی کامل و تمایل درونی راهی را انتخاب کنند ارزش دلرد» و مجبور
ساختن آنان به کاری» اگرچه ممکن است اثرلت ظاهری خود را داشته باشد یا موجب حفظ
حکومت و جامعه شود ولی فقط ظاهر حفظ می شود؛ و آن اهداف والای اسلام از حکومت که
سعادت و تکامل و تعالی فرد و جامعه است» معطل می ماند: چون با اشتیاق و تمیل درونی
افراد همراه نيست حضرت علی (ع) مى ديد كه مردم تمايلي به حق و 3
عدالت جندان استقبال نمى كنند» و از حاکمیت باطل و غك شمن جندان نكران ذ تند يا حاض
نيستند هزينه هاى اين ها را ببردازند و تلاش ها و از خودكذشتكى هاى لازم را از خود نشان
دهند» با لین که می توانست و به دلایل فوق پسندیده بود که مردم را به این آمور وا دارد ولی
مى فرمود: من هیچ گاه شما را به آن جه دوست نداريد مجبور نمى كنم زيرا مجيور
كردن مردم از سوى امام» جندان با اهداف و انديشه هاى سياسى اسلام سازكارى نداشت؛ هدف
بز اسلام به هدلیت» سعادت؛ تكامل و تعالى افراد لستء و انديشه سياسى اسلام يك
ales one دواو ست ار اين اهداف نياز به خواست و تمايل و اشتياق مردم
مردمى اين تمايل و اشتياق را ندارند بايد مبانى معرفتى آن ها راتقويت كرد تا با
ae ae تا ت اين امور در دنياء به آن ها شوق و اث
و اهميت |
بيدا كنند و براى به دست آوردن شان تلاش نمايند
صفحه 21:
* در امور جزئی و ملموس و کارهای عام المنفعه نیز رفتار حضرت
علی (ع) به همین گونه بود» زیرا حضرت از اساس معتقد بود که نباید
افراد را به کاری مجبور ساخت . «قرظة بن کعب » یکی از والیان
امام بود» در حوزه حکومت او قنات مخروبه ای وجود داشت که با
احیای آن» کشاورزی منطقه رونق می گرفت و علاوه بر آبادانی
منطقه» درآمدهای مردم و به تبع آن» مالیات دولت نیز رو به افزایش
می گذاشت . تعدادی از مردم نزد قرظة آمدند و از او خواستند که -
ای علی (ع) - مردم را بسیج کند و آن ها را به
بازسازی قنات و کندن نهرهای آن مجبور سازد قرظة آنان را با نامه
ای روانه مرکز کرد تا خواست خود را با حاکم در میان گذارند پس از
ملاقات اینان و طرح مساله, حضرت علی (ع) در نامه ای خطاب به
قرظة بن کعب نوشت: عده ای از مردم ایالت تو نزد من آمدند و از
من خواستند به تو نامه بنویسم تا مردم را به بازسازی نهر واداری؛
ولی من کسی را به کاری که مایل نیست مجبور نمی کنم . مساله را با
مردم در میان بگذار و کسانی را که با تمایل و اشتیاق از بازسازی
نهر استقبال کردند به کار ببند و البته پس از بازسازی مناد آن فقط
از آن کسانی است که در تعمیر آن مشارکت کرده اند . )2(
صفحه 22:
* بر اساس معیارهای معمول و مصالح اجتماعی» وادار كردن مردم به
بازسازی و آبادانی کشورشان امری معقول و پسندیده است؛ ولی هدف
حضرت علی (ع) فقط آباد کردن کشور نبود» بلکه برای حضرت مهم تر
اين بود که مردم با معرفت و آگاهی, به اهمیت این آبادانی و رشد پی ببرند
و آزادانه این راه را انتخاب کنند , تمام اندیشه سیاسی حضرت علی (ع)
حول اين محور دور می زد که اگر نیت را تما eos GUS
که دارد - مردم باید آن را بخواهند و با اراده و اختیار و آزادی» برای
رسیدن به آن تلاش کنند» و اگر حق محوری و عدالت مهم ترین رکن اداره
اجتماعات است - که این گونه است - مردم باید این حق و عدالت را طلب
کنند و در صدد تلاش برای رسیدن به آن برآیند . مردمی که اهمیت پیشرفت
ادن اد کرام رت إن قد ف ما گر شام
پیشرفت و آبادانی به آن ها تحمیل شود قدر نخواهند دانست و چه بسا در
صدد تخريب آن 2 فمكين |اكر سعانت وا كمال و ise را نشناسند با
بناسد واتخراهد نمى توان أن هارا بد زور به كمال و سعادت رسائد . به
0 که هم از قدرت و توان لازم و هم
از دلايل عقلى و سياسى و اجتماعى متقن براى مجبور ساختن مردم به
برخی از امور برخوردار بود» a از اين اهرم استفاده نمى كرد
صفحه 23:
* از سوى ديكرء حضرت على (ع) ene تسف را تس
ها بودء تا افراد هركونه دوست دارند عمل كنند و هيج كس متعرض آنان نشودء از
جمله اين ها می توان به مکان زندگی اشاره کرد که حضرت فرمود در هر شهر و هر
مکانی که انسان از راحت و آسایش برخوردار است می تواند برای زندگی انتخاب
نماید . (0) یا هر کسی می تواند - در چارچوب عرف جامعه - ظاهر خود را آن گونه
بیاراید که دوست دارد . از حضرت علی [ع) در مورد این سخن پرسیندک: «پیری
» را با خضاب بپوشانید» حضرت فرمود این فرمایش رسول اکرم (ص) برای هنگامی
بود که دین در تنگنا بود تا کافران در جنگ تیندارندکه مسلمانان پیر و ضعیف و آسیب
پذیرند. اکنون که میدان اسلام فراخ گردیده و دعوت آن به همه جا رسیده. هر كس أن
کند که خواهد . (26) حضرت علی (ع) حتی از این نیز فراتر می رود و به فرزندش
امام حسن (ع) وصيت مى كند كه در دين خودء ١ در مواردى سنت نياكان خود رآ
دی ا ل 1 Daly PO ions
اين جستجو هدايت كند . (©©) دين امام حسن (ع) اسلام و يدران بز يت
انحن سد عار USC eon) (ص) وابزان عر ی و موه زا برد
از مهم ترین وجوه اين فرمایش حضرت علی (ع)» آزادی و اختیاری
است که برای انسان ها قائل است و معنقد است که افراد آن چه را اعتقاد دارند و عمل
می کنند اولا باید خود آزادانه آن را گزینش کرده باشند؛ ثانیا با تحقیق و تفحص بر
مینای معرفت و شناخت» امری رآ باور دارند و به آن عمل کنند ات
صورت است که آن اعتقاد و عمل. آثاز و وی کر
هدف شارع مقدس از آن ها برآورده خواهد
صفحه 24:
() عضو هيات علمى بزو هشكده علوم انسائى و احتماعى جه دالش كام
0-09 صص 1969/8 vind MPO قى نوج اللاغه مررت: المرسة الجاميه للراسات و انشر و التوزيع: Ny a am
3 فيج للاغاء te sw :رت و أموزش اتقلاب اسلا OSs (OMT و
(66 wai oe
© فيح لاعد بيشين» خطية 96ص 201-208
Owe 0 aa سال )0
dan (2 ار 00 س 06
۳ مزرت: ار سود 606-084 ع اس AD ys A Ur
BOE om Ode بنج فان
9 0 Ah. pi ed I) Sin 325) 9) See He مذ باقر مجلسنء بحر التوار. تعقة شيخ ))3
0 نج تاش تسار =O mn OP ۲ص 56 س 080 رح غرحک نشج ص 0ج 4 سس 9 9660
)هن خطه 2 س وا رل 026 699 . شرح se پیش 4۳ص و
18) شرح غور لک ر دراب یش ع 4۴ س :966
0 نج لاه یش خطه 0ص 000 ترح غررالحكم و درف ينينج ص 86969 راج 9 سی 95
05 رز کر درک شین 6ص 02ج ۵ ص ت26
00 رال شین > 6ص SAIS POP oe GOO Sk Gr )نع قلامه
6 مس بر مج با اور (مزرت: مرس را 0۳06 مسری؛ )00ج 0 OO
7 شعر منموب به عضرت على (6):
San فک ر مر
زدات یک ر نت
Reon Sed
فیک تطری لا اک
fa ce 389 فسان در اسلام و مكب یی OFA hel 3 S36 0
03 نس 00-6
ve Cops S08 ۸ 6۵ لس ی
et 8 ol (OD مود خنه ات .مان ها ار الم خد رات سپای درد که نمی فان ها اد گرفت. لاهن کب صورت طعی تا اد
ای اند ان فد ان قرف هت که بآ مل رفن من نفد دنر تصل كرد و شر دهای وی را مت شب رل برش ره
مدع تسد مارم فا ترجه تیلست ای در رما گرد تار به سام ودر راع جؤاز اراد نمى وان أن ررقت
)عضرت على (ع) يبعت را عه يمقر بين مردم و حاكمان مى دسق -ر . قح شوخ محمد باقر معمودق: لوج السعاة فى مسترك نيج :رد مس ام کر
AS ae Bt aie ابح Od ave apes aL
. 990 ص E900 as or wd 20 (8)
0D othe ad IG OR fp) IN صد نمی بن ار ری 96
PO ya OP ak نع تلا 6
800 yas? ad cn (28
(22 (1900 ok yD pa) Ape OD