نهضت ترجمه و تأثیر آن در گسترش فرهنگ و تمدن اسلامی

نهضت ترجمه و تأثیر آن در گسترش فرهنگ و تمدن اسلامی

اسلاید 1: www.tabaye.ir

اسلاید 2: نهضت ترجمه و تأثیر آن درگسترش فرهنگ و تمدن اسلامیتهیه کننده جمیله ترابیان - معصومه مبرا

اسلاید 3: پس از آنکه دوران فتوحات اولیه به پایان آمد و قلمروی حکومت اسلامی از ثبات و استقرار نسبی برخوردار شد ؛ شرایط جدید و متفاوتی برای مسلمانان بوجود آمد تا با بهره گیری از و ارتباط با فرهنگهای سایر ملل ؛ میراث فرهنگی آن تمدنها را فرا گیرند و در سایه آ ن به ایجاد تمدنی جدید بپردازند.توجه فراوان آیات قرآن و احادیثی که مسلمانان را به کسب علم و دانش ترغیب می کرد و نیازهای روز افزون جامعه نوخاسته اسلامی و سیاستهای تشویقی برخی از خلفا و حامیان علم موجب حرکتی مبارک و پرثمر گردید که به آن نهضت ترجمه اطلاق گردید.این حرکت اگر چه در عصر بنی امیه آغاز شد اما شتاب و شکوفائی و تأثیر اصلی خود را در عصر بنی عباس بر جای گذاشت .. فصل اول : نهضت ترجمه و دوره های مختلف آن

اسلاید 4: فصل اول : نهضت ترجمه و دوره های مختلف آنبرای آنکه به نیکی بر حقیقت این تحول و اهمیتش در نهضت ترجمه در گذر تاریخ آگاه شویم ناگزیر باید آن را در ضمن مراحل زمانی قرار دهیم که از آغاز تا پایان عصر ترجمه را در بر گیرد . با این کار می توانیم از مراحل تحول و امور متعلق به آن آگاه شویم و هر دوره از ادوار این نهضت فرخنده و پر ثمر را تبیین و تشریح کنیم . برخی از پژوهشگران نهضت ترجمه را در دو مرحله از تطور, آن را در عصر عباسی محصور می دانند و اشاره ای به عصراموی نمی کنند . برخی دیگر از پژوهشگران نهضت ترجمه را در دو مرحله یعنی , عصر اموی و عصر عباسی قرار داده اند و برخی دیگر تطور ترجمه را در سه عصر دوران پیش از هارون و مأمون ,مرحله هارون و مأمون و برمکیان و مرحله بعد از مأمون برشمردند . اما نگارنده , تطور نهضت ترجمه را در چهار دوره عمده به شرح زیر تقسیم نموده به این دلیل که نماینگر واقعیت عملی تاریخ نهضت ترجمه از عصر اموی تا پایان آن در نیمه قرن چهارم هجری است

اسلاید 5: فصل اول : نهضت ترجمه و دوره های مختلف آنترجمه در عصر اموی قرن اول هجری نماینگر نخستین دوره از ادوار نهضت ترجمه است . ترجمه در این عصر چون با قرون بعدی سنجیده شود , از حیث محتوا ابتدائی و ضعیف است , ولی حقا باید گفت که این عصر برای نهضت ترجمه عموما به مثابه سنگ بنا بود . کما اینکه این عصر نقطه شروع این نهضت در شرق و غرب جهان اسلام محسوب می گردد. در این قرن علومی چون طب و هیئت و شیمی مورد اهتمام مسلمانان واقع شد و در این کار تا جایی پیش رفتند که در گذر زمان هرچه این علوم توسعه یافت سهم مسلمانان در آن انکار نشد .از مشهورترین کسانی که در این قرن به نهضت ترجمه اهتمام کرد , خالد بن یزید اموی است .به دستور او کتابهای طب و شیمی و هیئت به عربی ترجمه شد . ابن ندیم معتقد است که خالد در خاندان اموی فردی عادی نیست و در علم مقامی دارد..

اسلاید 6: فصل اول : نهضت ترجمه و دوره های مختلف آنخالد اولین حکمرانی است که شعله دانش را برافروخت و در این کار پیشگام است . او در پی این افسانه که با دستیابی به دانش کیمیا می توان فلزات را به طلا تبدیل کرد به علوم علاقه مند شد و دستور داد در مدرسه اسکندریه کتابهایی که درباره کیمیا هست به عربی برگردانند .البته برخی از محققان متقدم و متأخر درباره خالد بن یزید و مرتبه علمی او و اقداماتش نظری متفاوت ارائه داده اند . علامه ابن خلدون اشتغال خالد به امر ترجمه و علوم را نفی می کند و در این باره می گوید : او از نسل عرب است و به بدویان نزدیکتر است او چگونه می تواند از صنایعی سخن بگوید که مبتنی بر شناخت طبیعتها و مزاجهای مرکب است .

اسلاید 7: از سوی دیگربرخی از محققان با ارایه دلایل فراوان به پندارهای کسانی که حق خالد را نادیده گرفتند پاسخ گفتند. از جمله آنها ابن ندیم است که در این باره می گوید : خالد بن یزید را حکیم آل مروان خواندند او همتی بلند و علاقه فراوان در کسب علم داشت .عمر بن عبدالعزیز یکی دیگر از امرای اموی است که به امر ترجمه اهتمام ورزیده و در این نهضت نقشی داشتند . در دوره امارت او کتاب (کناش) در پزشکی تألیف اهرُن – کشیش اسکندرانی – که در دربار عبد العزیز ارج و قربی داشت به عربی ترجمه شد.فصل اول : نهضت ترجمه و دوره های مختلف آن

اسلاید 8: فصل اول : نهضت ترجمه و دوره های مختلف آناز میان امویان تنها خالد و عمر بن عبدالعزیز بوده اند که به امر ترجمه اهتمام ورزیدند و در نهضت ترجمه نقشی داشتند و هیچ یک از خلفای اموی عزم و اراده ای در این میدان از خود نشان ندادند. بی شک عصر اموی پر از مشکلات سیاسی , اجتماعی و دینی بود , خصوصاً اوایل کار که بنیاد حکومت امویان پی ریزی شد . با این حال و به رغم پیچیدگی اوضاع و نابسامانیهای داخلی و خارجی بابد اذعان کرد آنچه باعث شکوفائی و دوام نهضت ترجمه در عصر عباسیان شد همان کوششها و تلاشهای اولیه مربوط می گردد. از امور مهمی که در کنار نهضت ترجمه در قرن اول نباید از آن غافل بود , پدیده تعریب دیوانهاست . بدون شک نهضت تعریب دیوانها بر عرب تأثیرات بسیار مفیدی نهاد . کار تعریب دیوانها تکمیل کننده نهضت ترجمه در این دوره به شمار می آید و یکی از وجوه ترجمه و نقل محسوب می گردد .

اسلاید 9: فصل اول : نهضت ترجمه و دوره های مختلف آنابن خلدون می افزاید : شاید خالد بن یزید دیگری از صاحبان صنعت و علوم بوده که از باب تشابه اسمی با او یکی دانسته شده است .همچنین از پژوهشگران جدید که نقش خالد را در باب علم نمی پذیرد عمر فروخ محقق مصری می باشد . وی در این باره می گوید : هیچ دلیلی در دست نداریم که خالد بن یزید کتابی در موضوع کیمیا تألیف کرده یا دستوری مبنی بر ترجمه کتب داده باشد , زیرا پرداختن به کیمیا نیازمند مهارت در معارف فراوانی بود که نه خالد و نه هیچ عرب دیگری در آن عصر ابتدائی از حیات سیاسی عرب از آن برخوردار نبود

اسلاید 10: نهضت ترجمه در عصر عباسی نهضت ترجمه در این عصر که مقارن با قرن دوم و سوم هجری است با عصر امویان متفاوت است . تطورات فراوان از حیث موضوعات ترجمه , تعداد مترجمان و فرهنگهای ایشان و پیشتیبانی مادی و معنوی متولیان نسبت به مترجمان در آن پدید آمد . منصور عباسی و هارون و مأمون مشخصاً از خلفایی هستند که به موضوع ترجمه اهتمام خاصی داشتند و در این راه وزرای ایشان نیز از آنها پیروی نموده و گامهای بلندی در این راه برداشتند . از جمله آنها خاندان برمک و آل شاکر در بغداد و خاندان حمدان در حلب و امیران آل بویه و دولت سامانی در ایران.فصل اول : نهضت ترجمه و دوره های مختلف آن

اسلاید 11: نهضت ترجمه در عهد منصور عباسی نهضت ترجمه آگاهانه ای که آثار تاریخی و اجتماعی و فرهنگی عمیق و دامنه داری را از خود به جای گذاشت با ظهور نخستین خلفای عباسی آغاز شد و بیش از دو سده تداوم یافت . در زمان حکومت منصور دومین خلیفه عباسی اقدامات مهمی در زمینه ترجمه علوم بیگانگان به دو روش تحت اللفظی و معنایی صورت گرفت . در این دوره نخستین ترجمه از فارسی به عربی بود و مترجمان این آثار معمولا زرتشت زادگان نومسلمان بودند . ترجمه چند کتاب ادبی از جمله کلیله و دمنه به دست عبد الله بن مقفع از آن جمله است .منصور آنگونه که معروف است بیشتر به نجوم علاقه مند بود از این رو به ترجمه آثاری در این زمینه تشویق می کرد تا جایی که خود نیز بر این دانش واقف شد . مسعودی در این باره می گوید : منصور نخستین کسی است که منجمان را بدور خود جمع کرد و به احکام نجوم عمل نمود . نوبخت مجوسی منجم و ابراهیم فزاری منجم که صاحب آثار فراوانی در نجوم و هیئت بود و علی بن عیسی اسطرلابی منجم در دربار او بودند . فصل اول : نهضت ترجمه و دوره های مختلف آن

اسلاید 12: فصل اول : نهضت ترجمه و دوره های مختلف آناز آثاری که در عهد منصور به عربی ترجمه شد , کلیله و دمنه , کتاب سند و هند , کتاب ارسطو , کتاب مجسطی بطلمیوس , کتاب اقلیدس , و سایر کتابهای عجمی در نجوم , حساب , طب و فلسفه جزو آنها بوده است .کتابهای منطق در زمان منصور عباسی ترجمه شد و ابن مقفع حجم عظیمی از این کار را بدوش کشید . و کسانی که بعد از او آمدند جز در اصطلاحاتی خاص کارشان با او تفاوتی نداشت . در این عصر کار هیچ یک از ترجمه ها به عرب واگذار نشد بلکه بیشتر امر ترجمه به عهده مسیحیان و ایرانیان بوده است .در دوره خلافت منصورنهضت ترجمه شکوفا شد و در جایگاه والایی قرار گرفت اما پس از منصور در زمان خلافت مهدی و هادی عباسی دنبال نشد و در نتیجه به رکود گرایید ولی دیری نگذشت که با روی کار آمدن هارون عصری نو آغاز شد به طوری که از حیث مرتبه بر گذشته هم سبقت گرفت.

اسلاید 13: نهضت ترجمه در عصر هارون عصر هارون از درخشانترین عصرهایی است که برنهضت ترجمه گذشته است و ترجمه در این زمان به لحاظ کمی و کیفی به حد اعلای خود رسید .عنایت خاص هارون به امر ترجمه و تشویق مادی وی از مهمترین اسباب ترجمه در این عصر است . او علاقه فراوانی نسبت به فرهنگ ایرانی نشان می داد و به دانشمندانی که کتب یونانی را تدریس و ترجمه می کردند کمک شایانی می کرد . او سفیرانی را برای خرید کتابهای یونانی روانه امپراطوری روم کرد . و شخصیتهای برجسته دیگری هم از او پیروی کردند و اموال فراوانی را سخاوتمندانه برای خرید کتاب و حمایت از مترجمان هزینه کردند بسیاری از مورخان , عصر هارون را عصر طلائی تمدن اسلامی نام نهادند.گرچه انواع علوم و معارف ملتهای متمدن به سوی مرکز خلافت – بغداد- روانه شد ولی از سوی دیگر مسافرت و مأموریت به قصد طلب علم از بغداد به مناطق دیگر انجام شد و این کار از برجستگیهای عصر هارون است .فصل اول : نهضت ترجمه و دوره های مختلف آن

اسلاید 14: فصل اول : نهضت ترجمه و دوره های مختلف آنشایسته است وقتی از نقش هارون در نهضت ترجمه سخن می گوییم , از افراد دیگری که در این عرصه سهم فراوانی داشتند نام ببریم . در این خصوص نام خاندان برمکی بیش از همه می درخشد . اینان از نهضت ترجمه به خصوص از ترجمه فارسی به عربی حمایت کردند , امری که هم باعث شکوفائی ترجمه شد و هم بدان رنگ خاصی بخشید .سیوطی گفته است : عامل آوردن کتابهای یونانی از سرزمین روم به قلمروی اسلام , یحیی بن خالد برمکی بود . او که وزیر هارون بود , دانشمندان و پزشکان و حکیمان هند را احضار کرده تا از دانششان سود ببرند . او نخستین کسی است که به ترجمه و تفسیر کتاب مجسطی بطلیمیوس توجه کرد .شوقی ضیف نویسنده معاصر مصر می گوید : برمکیان با استمداد از هر چه که در توان داشتند , به نقل ذخایر نفیس علمی از زبانهای رومی , یونانی , فارسی و هندی به زبان عربی پرداختند . کار دیگر اینان ترجمه دوباره بعضی از کتب یونانی بود که پیشتر ترجمه شده بود و این کار برای دقت و اطمینان بیشتر در علم بود.

اسلاید 15: رواج استفاده از کاغذ در این عصر به دلیل تسهیل در امر کتابت را باید یکی از عوامل عمده این شکوفایی بزرگ به شمار آورد .با عنایت به آنچه گفته شد قرن اول یا عصر اموی هموار کننده و قرن دوم تکمیل کننده نهضت ترجمه به شمار می آید و کوششهایی که از سوی امویان و عباسیان در این دو قرن در باب نهضت ترجمه به کار گرفته شد , سبب شد تا بگونه ای بی نظیر در قرنهای سوم وچهارم میوه دهد .نهضت ترجمه در عصر مأمون قرن سوم هجری دوره تاریخی بود سرشار از فعالیت در زمینه ترجمه و انتقال علوم . در این عصر دولت اسلامی از حیث مدنیت و ثروت و سیادت به بالاترین نقطه سرافرازی خود رسید . همچنین این قرن شاهد درخشش بزرگترین مترجم عربی که نهضت ترجمه به خود دیده , یعنی حنین بن اسحاق عبادی که نه تنها مترجم بلکه پزشکی حاذق بود و با علم خود به معاصران خود از خلفا و غیر آنان خدمات فراوان کرد .فصل اول : نهضت ترجمه و دوره های مختلف آن

اسلاید 16: همچنین این قرن شاهد ظهور اولین و مشهورترین فیلسوف عربی مسلمان بود که در واقع باید او را دائره المعارف قرن نامید . کندی کسی است که در هر میدانی از علم و معرفت مهارت و توانائی خود را نشان داده و تألیفات زیادی دارد تا جاییکه شمار تألیفات او را دویست و اندی کتاب و رساله نوشته اند . کندی یکی از چهار مترجم مشهور است که نهضت ترجمه به خود دیده است . در این عصر اولین آکادمی علمی به معنای صحیح که غرضش نظارت و حمایت از ترجمه و امور مربوط به آن بود یعنی بیت الحکمه تأسیس شد , تعداد مترجمان در این عصر فزونی گرفت و موضوعات مختلفی در پزشکی , فلسفه , ریاضیات , نجوم و جغرافیا به زبان عربی ترجمه شد . از امور مهمی که در این عصرملاحظه می شود پدیده ی تخصص درترجمه زبانهای مختلف به زبان عربی است .. فصل اول : نهضت ترجمه و دوره های مختلف آن

اسلاید 17: فصل اول : نهضت ترجمه و دوره های مختلف آندر این عصر گروه مترجمان از فارسی را می بینیم که شهرت یافتند و مشهورترین آنها عمر بن فرخان رئیس بیت الحکمه و سهل بن هارون است . و نیز گروه مترجمان از یونانی که نامدار ترین آنها حنین بن اسحاق و یعقوب بن اسحاق کندی بودند و گروه مترجمان از سریانی که در این عصر عبارتند از اسحاق بن حنین و حبیش بن اعسم است . پیش ازبه پایان رسیدن عصر مأمون مسلمانان دردانشهای پزشکی , فلسفه , ریاضیات و تاریخ طبیعی به مهارت دست یافتند و بهترین ترجمه ها را از تألیفات بقراط , جالینوس , بطلیمیوس و اقلیدس عرضه داشتند. مأمون نسخه های کتابهای مدرسه اسکندریه را به بهای گزاف خریداری کرد و با ارتباط برقرار کردن با امپراتوری قسطنطینیه کار جستجو و دستیابی به آثار آتن نیز برایش فراهم گردید . دانشمندان مسلمان نیز در سفرهای خود تألیفات نادری را به دست آوردند . ثروتمندان با مترجمان برای ترجمه کتابها معاهده و اموال فراوانی هزینه کردند و بدین ترتیب نهضت ترجمه در عصر مأمون افق گسترده ای یافت , بطوری که بسیاری از محققان قرن سوم را قرن مترجمان و یکی از دورهای تاریخی مسلمانان می دانند

اسلاید 18: نهضت ترجمه بعد از مأمون نیمه اول قرن چهارم هجری تکمیل کننده نیمه دوم قرن سوم هجری است . در حالیکه قرن سوم هجری شاهد تلاشها و دستاوردهای نامحدودی در نهضت ترجمه بود , قرن چهارم شاهد نهضت بزرگ فرهنگی در تدوین و تألیف بود که با نهضت ترجمه پهلو می زد .به طور عام می توان گفت مسلمانان در قرن دوم و سوم هجری به نقل علوم بیگانه و فهم آنها پرداختند ولی در قرن چهارم هجری خود در این علوم تحقیق کردند و به جمع آوری , تحصیل و تولیدات شخصی روی آوردند. در باب فلسفه نیز آثار فلسفه یونان قدیم از جمله آثار ارسطو ترجمه گردید و اندیشمندان اسلامی شرحها و تعلیقها برآن نوشتند که تأثیر آن شرحها بیش ز تأثیر فیلسوفان نخستین بود .فصل اول : نهضت ترجمه و دوره های مختلف آن

اسلاید 19: از مترجمانی که بیش از بقیه در این عصر نام آنها می درخشد , سنان بن قره , ابو بشر متی بن یونس , یحیی بن عدی و ابن زرعه که در صفحات آینده به تفصیل در مورد آنها سخن خواهیم گفت . اما آنچه که در خور ملاحظه است اینست که در این قرن – قرن چهارم هجری- کار ترجمه بیشتر در دست مترجمان عرب است که آثار آنها توانائی و کفایت آنان را در این میدان ثابت می کند و با این کار توانستند با اقران غیر عرب در این میدان به رقابت بپردازند .حاصل مستقیم کارنهضت ترجمه , انتشار جمیع علوم و آدابی بود که که از تمدنهای یونانی , ایرانی و هندی به عربی ترجمه شد . مسلمانان از یونان پزشکی , ریاضیات , فلسفه , نجوم , داروشناسی , کیمیا و گیاه شناسی و همانند آن , از هند پزشکی , ریاضیات و ادبیات , و از ایران , فن داستان نویسی , امثال و حکم و نظامهای سیاسی و اداری را به عربی ترجمه کردند . حاکمان پس از مأمون جز متوکل نقشی در نهضت ترجمه نداشتند . فصل اول : نهضت ترجمه و دوره های مختلف آن

اسلاید 20: فصل اول : نهضت ترجمه و دوره های مختلف آنالبته معتصم بیشتر یک فرمانده نظامی بود و از نهضت ترجمه کاملا ً منصرف شده بود و بین او وبین آنچه در عصرش تولید و ترجمه شد ارتباط نیست.بنابر نهضت ترجمه پس از مأمون و در عصر حکومت معتصم و واثق رشد در خور اعتنائی نداشت , زیرا این دو خلیفه نسبت به نهضت ترجمه بی توجه بودند و این کار نهضت را به حالی شبیه رکود وارد کرد .نهضت ترجمه در شرق جهان اسلام , حاصل زایش یکباره نبود , بلکه پیشینیان در زمانهای گوناگون آن را طراحی کرده بودند . عوامل فراوانی دست به دست هم داده و در تشویق و تحرک آن نقش داشتند . اهم این عوامل عبارتند از :دين مبين اسلام جاي هيچ شكي نيست دين مبين اسلام يكي از عوامل شكوفائي نهضت علمي جهان اسلام به شمار مي آيد . آيات قرآن كريم و احاديث پيامبر گرامي اسلام(ص) در باب دانش و دانشمندان و تشويق مسلمانان به دانش اندوزي و برتري دادن منزلت انسان دانشمند از غير دانشمند و اهميت بخشي به مقام علم ؛ همه از مواردي است كه مسلمانان را به اندوختن معارف مشتاق كرد و آنها را به جد به درس و تحقيق و مطالعه واداشت .

اسلاید 21: آن نيروي قوي كه مسلمانان را را واداشت تا به دانش روي آورند و در طلب آن بكوشند ؛ قرآن كريم و احاديث نبوي (ص) و اهل بيت (ع) بود . آيات قرآن و احاديث نبوي تنها به دانش اندوزي و تشويق در علم نپرداخته ؛ بلكه شاخه هاي انديشه را كه مجال تفحص و تحقيق بود ؛ گستراند و نخستين چشمه از دانش اسلامي را جاري ساخت . اين چشمه نيرومند و جوشان , فرهنگهاي امتهاي گذشته را نيز در كنار خود نهاد و جهان را از آن بهره مند ساخت.كوتاه سخن اينكه آن حقيقت تاريخي غير قابل انكار است كه مسلمانان در مدت پنج قرن كامل سكاندار ميدان داتش بودند و گامهاي اساسي براي توسعه دانش برداشتند و همه آنها به لطف قرآن كريم و تعاليم اهل بيت (عليهم السلام ) حاصل شد .فصل دوم : انگیزه ها و عوامل شکوفائی نهضت ترجمه

اسلاید 22: اهتمام خلفا و دولتمردان به نهضت ترجمهنظارت و سرپرستي خلفا در امر ترجمه ، يكي از عوامل پيشرفت اين نهضت شد و از اين بابت گامهاي بلندي برداشته شد . منصور ، هارون ، مأمون و متوكل از خلفاي عباسي اين كار را در اين نهضت به دوش گرفتند .احمد امين نويسنده (ضحي الاسلام) در اين باره مي گويد : در ميان خلفاي عباسي ، منصور ، هارون ، و مأمون بيش از همه به شكوفائي نهضت ترجمه علاقه نشان داده و در پيشبرد آن نقش داشته اند . و هر كدام از آنها به سبب خاصي به اين امر رغبت نشان دادند . منصور به پزشكي علاقه مند بود و تنجيم را باور داشت و همين امر او را به منجمان نزديك كرد . هارون را برمكيان به دانش علاقه مند كردند و او را پرورش دادند و مأمون نيز تربيت يافته هارون و برمكيان است .خلفاي عباسي براي خريد كتاب داد و ستد مي كردند و در اين راه پول فراواني هزينه مي نمودند . در كنار خلفا خاندانهاي پرنفوذي ظهور كردند كه در امر ترجمه اهتمام خاصي از خود نشان دادند و در پيشبرد و عملي كردن اين نهضت شريف نقش آفريني كردند . مشهورترين اين خاندانها ، آل شاكر بودند .فصل دوم : انگیزه ها و عوامل شکوفائی نهضت ترجمه

اسلاید 23: فصل دوم : انگیزه ها و عوامل شکوفائی نهضت ترجمهدر كنار خلفا و خاندانهاي دوستدار علم ، عده اي از وزيران نيز به امر ترجمه عنايت خاصي داشتند كه از ميان آنها يحيي بن خالد برمكي وزير هارون و محمد بن عبد الملك زيات وزير معتصم مشهورترند.نياز مسلمانان به ميراث فرهنگهاي قديم از عوامل موثر دیگر در شکوفائی نهضت ترجمه , نیاز مسلمانان به علوم و معارفی بود که در نزد امتهای دیگر یافت می شد . قدرتمندانی که مقدرات جهان اسلام در دستشان بود , دریافتند که ناگزیر برای فرو نشاندن این عطش می باید از علوم و معارف در نزد امتهای دیگر سود برد و از سرچشمه های آن بهره گرفت . همین نیاز ,مسلمانان را بر آن داشت تا در مراحل مختلف , دست به ترجمه ببرند و این حرکت فرخنده را پدید آورند.بی شک , ارتباط و برخورد بین ملتها رغبت ترجمه را در میان آنان برمی انگیزاند . از این رو می توان گفت وجود ارتباط استوار و نزدیک بین عرب و ایران از سویی , و بین عرب و نسل ناقلان از سوی دیگر , یکی از اسباب شکوفائی نهضت ترجمه در عصر عباسی اول گردید .

اسلاید 24: ترجمه حاصل نیازی است که امتی در خود احساس می کند تا ادب , علوم یا اندیشه امت دیگر را به زبان خود برگرداند و یا احساس نیازی است که در امتی پدید می آید و جز با استمداد از امتهای دیگر نمی تواند آن را بر طرف کند .پیدایش فرقه های اسلامی پیدایش فرقه های اسلامی در شکوفا کردن امر ترجمه آثار و مصنفات فلسفی یونانی به وجهی خاص و در غیر آن به وجهی عام اثری عظیم داشت . هر فرقه ای بر آن بود تا آراء و افکار خود را پیشتیبانی کند و از سوی دیگر , به بطلان آراء فرقه متخاصم بپردازد . این کار زمینه ساز اقبال مسلمانان به فلسفه یونانی شد و به شکلی به تأمل و نظر فرا خواند . در نتیجه , جانبی پر اهمیت از شکوفائی نهضت ترجمه را بر دوش گرفت .فصل دوم : انگیزه ها و عوامل شکوفائی نهضت ترجمه

اسلاید 25: فصل دوم : انگیزه ها و عوامل شکوفائی نهضت ترجمهنهضت اندیشه دینی در پایان عصر اموی به پیشرفتهایی نایل آمد . ابتدا مسلمانان در بین خود مجادله می کردند سپس دامنه این کار فراتر رفت و بین آنها و نصرانیان و یهودیان مجادله در گرفت . یهودیان و نصرانیان پیش تر از مسلمانان به سلاح منطق یونانی مجهز بودند و فلسفه یونانی را برای جدل به کار می بستند همین شرایط مسلمانان را بر آن داشت تا با سلاح خود آنها به نبردشان برخیزند . بر این اساس با جدیت به فراگیری منطق و فلسفه پرداختند و آن را برای پیشبرد اغراض و مقاصدشان به کار گرفتند . معتزله در تشویق و بارور کردن نهضت ترجمه تأثیر مهمی داشتند . مأمون عباسی که خود از انصار جماعت معتزله بود (دار الحکمه ) بغداد را برای این کار بنا نهاد .نهضت شعوبیه و زندقه , اندیشمندان عرب را بر آن داشت که به قالبهای علمی و منطقی روی آورند تا بتوانند افکارشان را در آن بریزند تا هم سلاحشان بران , و هم فکرشان روان گردد , از این رو به ترجمه میراث فلسفه و منطق متفکران یونان روی نهادند.

اسلاید 26: می توانیم مراکز ترجمه را یکی از عوامل بنیادی که مسلمانان در نقل میراث امتهایی که در آغاز تدوین و پیدایش تمدن خویش از آنها بهره جسته اند به شمار آوریم .به رغم تعدد این مراکز و اختلافی که از حیث اهمیت علمی در انتقال علوم با یکدیگر داشتند , در مجموع به طور مستقیم تأثیر چشمگیری در شکوفائی و رشد نهضت ترجمه داشتند . این مراکز با تقدیم مترجمان نامدار و گاه حامیان مشهور در شکوفائی نهضت سهم عمده بردوش کشیدند. اهم این مراکز عبارتند از : مدرسه اسکندریه اسکندریه از مراکز عمده تمدن هلنی – بیزانسی به شمار می رفت و از حوزه های علمی نهضت فکری محسوب می شد . آنچه در عصر اموی در باب ترجمه رخ داد , نقش عمده آن بر عهده این مدرسه بوده است . از اسکندریه دانشمندانی برخاستند که در تمدن انسانی تأثیر بزرگی داشتند که نمونه بارز آنها افلوطین , فیلسوف نامدار و رئیس مکتب نوافلاطونیان در قرن سوم میلادی می باشد . فصل سوم : مراکز مهم ترجمه و موضوعات آن

اسلاید 27: فصل سوم : مراکز مهم ترجمه و موضوعات آناز موضوعاتی که در مدرسه اسکندریه رواج داشت و این مدرسه به آن ممتاز بود فلسفه , پزشکی و کیمیا بود . دانش پزشکی و کیمیا به صورت اساسی , در عصر اموی , بیش از همه دانشها مورد توجه بوده است . تألیفات بقراط و جالینوس , اساس روش آموزش دانش پزشکی در این مدرسه بود. مسلمانان روش تحقیق در علوم فلسفی , پزشکی و کیمیای یونانی را از عهد آخرین مدرسه اسکندریه آموختند و برای مدت زمان زیادی این روش را بکار بستند . فلسفه یونانی از طریق مدرسه اسکندریه وارد فلسفه مسلمانان شد و در اقوال و آثار بسیاری از رهبران فکری فرقه های اسلامی , مثل معتزله راه یافت . مسلمانان از طریق مدرسه اسکندریه , با مشهورترین دانشمندان یونان و تألیفات مشهورشان آشنا شدند آنها در پزشکی با جالینوس , در هندسه با اقلیدس , در فلسفه با ارسطو و در نجوم با بطلمیوس آشنا شدند . سپس این آثار را ترجمه و تدریس کردند و بر آن مسلط شدند و اشتباهات علمی شان را تصحیح کردند . همین امر خود اهمیت نقشی را که مدرسه اسکندریه در این میدان ایفا کرده , روشن می کند.

اسلاید 28: مدرسه انطاکیه نهضت فرهنگی که مدرسه اسکندریه بدان ممتاز بود پس از مدتی به مدرسه انطاکیه , که پس از فتح مصر به دست مسلمانان جای اسکندریه را گرفت , منتقل شد . در واقع مراکز فرهنگی و علمی در شرایط مناسب و آرام رشد می کنند و شکوفا می شوند و در پی آن , دانشمندان از مراکز دیگر به این مکانها جذب و سپس به گونه ای سریع زمینه ساز شکوفائی و رشد علمی می شوند .انطاکیه در سوریه و اسکندریه در مصر از بارزترین شهرهای هلنی بودند که در نشر اندیشه های یونانی سهم عمده ای بر دوش داشتند. بنابراین مدرسه انطاکیه از محلهای جدید آموزش مدرسه اسکندریه شد و در شکوفائی تمدن جدید تأثیر گذار گردید . این مدرسه توانست بیشتر نیازهای مسلمانان و از جمله نویسندگان را که در این زمان برای تحصیل مصنفات یونانیان , مناطق مختلف جهان را در می نوردیدند , تأمین کند .فصل سوم : مراکز مهم ترجمه و موضوعات آن

اسلاید 29: فصل سوم : مراکز مهم ترجمه و موضوعات آنمدرسه حران حران در تاریخ تمدن اسلامی شهری مهم به شمار می آید . از این شهر مشاهیر پزشکان , ریاضیات و نجوم برخاستند و برخی از مترجمان که در میدان ترجمه در قرن سوم و چهارم از همگان گوی سبقت ربودند , از این شهر برآمدند. ثابت بن قره و فرزندش سنان از بهترین نمونه هایی هستند که می توان نام برد.شهر حران از مراکز مشهور بت پرستان و مشرکان سریانی بود . این شهر حتی پس از اسلام نیز مرکزی برای شرک و فرهنگ یونانی بود . ساکنان این شهر در زمان مأمون عباسی و پس از او به (صابئون) شهرت یافتند و تعدادزیادی از صابئان در شمار مولفانند که بعدها کار ترجمه را به عهده گرفتند . شهر حران در عهد متوکل در پرورش دانشمندان و ریاضی دانان و منجمان مقام اول داشت .شهر حران در شکوفا ساختن تمدن اسلامی سهمی چشمگیر دارد و به دلیل ترجمه آثار یونانی رایج در این شهر توسط تربیت یافتگان این مدرسه از موقعیت قابل تحسینی در میان حامیان نهضت ترجمه برخوردار است .دانشمندان حران در ترجمه ها , تنها به کتابهای ریاضی و نجومی اکتفا نمی کردند بلکه به سایر علوم نیز می پرداختند . برای مثال باید از دانش پزشکی یاد کرد . از سویی دیگر , مشهورترین دانشمندان حران مثل ثابت بن قره که از مشاهیر پزشکان قرن سوم هجری به شمار می رود , و فرزندش سنان بن ثابت از پزشکان بارز قرن چهارم هجری محسوب می شود .

اسلاید 30: مدرسه نصیبین مدرسه نصیبین یکی از مدارسی است که در خلال فعالیتی که گروه مبلغان آن برای اشاعه آراء و انذیشه هایشان آغاز کردند , به نشر فرهنگ فلسفی یونانی کمک فراوانی کرد . این مدرسه برای انتشار الهیات یونانی در میان مسیحیان که به یونانی تکلم می کردند تأسیس شد , اما دستخوش ناملایمات روزگار گردید. نسطوریان , که فرقه ای از مسیحیت را تشکیل می دادند , نه تنها می خواستند مسیحیت را تبلیغ کنند بلکه بر آن بودند تا آراء خود را در باب طبیعت مسیح (ع) نیز اشاعه دهند . برای این کار و برای تسهیل در امر رواج عقایدشان از اراء و اندیشه ها و باورهای فلسفی یونانی کمک گرفتند . در نتیجه هر مبلغی ضرورتا ً در آن واحد هم معلم فلسفه یونانی بود و هم مبلغ دین مسیح (ع). نسطوریان بسیاری از آثار ارسطو و شروح آن را ترجمه کردند , زیرا این آثار آنان را در فهم مسائل دشوار الهیات کمک می کرد و آنها بخوبی می توانستند با مخاطبان خود ارتباط برقرار کنند . . فصل سوم : مراکز مهم ترجمه و موضوعات آن

اسلاید 31: فصل سوم : مراکز مهم ترجمه و موضوعات آنخلاصه سخن اینکه : استادان مدرسه نصیبین , با ترجمه کتابهای فلسفی برای دفاع و ترویج مذهبشان , غیر مستقیم به تمدن اسلامی کمک کردند ؛ زیرا مسلمانان از خلال این آثار مترجم بود که با میراث یونان آشنا شدند . مدرسه رُها بعضی از محققان بر این باورند که مدرسه رُها از اهم مراکزی بوده که فرهنگ و اندیشه یونانی را به عرب رسانده است . این مدرسه تأثیر گذار و در میان مردمان بین النهرین و ایران و کسانی که به سریانی سخن می گفتند , شهرتی گسترده ای داشته است . بیشتر اُسقف های ایران دانش آموخته این مدرسه بودند . شهر ا ُدسا به عنوان مرکز کلیسای شرقی سریانی می درخشید . آنچه بر غنای فکری این مدرسه افزود , ترجمه هایی بود که سریانیان از یونانی انجام دادند . هنگامی که مدرسه ا ُدسا بسته شد , استادان با این کتب و ترجمه ها به نصیبین رفتند

اسلاید 32: مدرسه جندی شاپور این مدرسه را خسرو انوشیروان در شهر جندی شاپور بنا نهاد . این مدرسه نیز از مراکز عمده ای است که در شکوفائی نهضت ترجمه در عصر عباسیان سهمی در خور ذکر داشته است . از این مدرسه ایرانی بعضی از پزشکان که در ترجمه شهرتی تمام یافتند , ظهور کردند .از میان این دانشمندان کسانی بودند که حامی نهضت ترجمه بودند و کتابهای آنان به عربی ترجمه شده است . این مدرسه یکی از تکیه گاههای مهمی است که تمدن اسلامی در عصر رشد و بالندگی خود به آن اعتماد کرده و یکی از مراکز انتقال علوم یونانی به جهان اسلام بوده است .اولین ارتباط مستقیم با این مرکز , در زمان منصور عباسی برقرار شد و بر اثر آن , منصور عباسی , جرجیس بن بختیشوع جندی شاپوری , رئیس پزشکان این مدرسه را به بغداد فرا خواند تا او را درمان کند . از این تاریخ , مرحله جدیدی از مراحل نهضت ترجمه در عصر عباسی آغاز شد که عمدتا ًبا تکیه به این مدرسه و بهره گیری از دانش پزشکان حامی نهضت و مترجمان آن صورت می گیرد . نظر به اهمیت پزشکی مدرسه جندی شاپور , در اینجا , از مشهورترین پزشکانی که از این مدرسه به بغداد آمدند یاد می کنیم که مشهورترین آنها جرجیس بن بختیشوع , جبرائیل بن بختیشوع , بختیشوع بن جبرائیل و یوحنا بن ماسویه می باشند.فصل سوم : مراکز مهم ترجمه و موضوعات آن

اسلاید 33: بیت الحکمه بغداد یکی از اسباب ظهور بیت الحکمه پیشرفت کار ترجمه و شکوفائی این نهضت بود . تحولی که این نهضت عظیم در امور مختلف متعلق به خود بر جای نهاد , ایجاد چنین مرکزی را که بتواند پاسخگوی تمام اهداف آن باشد و به نهضت خدمت رسانی کند , اجتناب ناپذیر می نمود . در حقیقت , بیت الحکمه در آغاز تأسیس , مرکزی از مراکز ترجمه بود که می بایست متناسب با شرایط , امکانات لازم را در اختیار نهضت قرار می داد.سهل بن هارون که برجسته ترین و فصیح ترین دانشمند عصر خویش است متولی بیت الحکمه بود . پزشک و مترجم معروف حنین بن اسحاق که بعدها ریاست بیت الحکمه را عهده دار شد از شخصیتهای برجسته این مدرسه می باشد .و فرزندان موسی بن شاکر , که در دانش نجوم و ریاضی سرآمد روزگار بودند در این مرکز اشتغال داشتند . کتابخانه بیت الحکمه بر حسب زبان , به بخشهای مختلفی تقسیم شده بود . بخشی مربوط به کتابهای فارسی , بخشی مختص کتابهای یونانی و بخشی خاص کتابهای سریانی بود و هر بخش تحت سرپرستی مسئولی قرار داشت . فصل سوم : مراکز مهم ترجمه و موضوعات آن

اسلاید 34: فصل سوم : مراکز مهم ترجمه و موضوعات آنبیت الحکمه , با دانشمندان , ادیبان , فیلسوفان , مترجمان , نسخه برداران و جلد سازان و دیگر کارکنانش رسالت عظیم علمی و فرهنگی را بدوش می کشید و در این مسیر می بایست مورد حمایت مالی قرار می گرفت . مأمون عباسی بیش از هر خلیفه دیگری بودجه مالی این مرکز را تأمین می کرد . البته شخصیتهای دیگری بودند که سخاوتمندانه برای دانشمندان این مرکز حقوقی در خور آنها مقرر پرداخت می کردند .عصر مأمون , درخشانترین دوران بیت الحکمه بود . این مرکز علمی حامی بزرگی مانند مأمون به خود ندیده بود . و اولین کم توجهی به بیت الحکمه در عصر خلافت معتصم آغاز شد . انتقال پایتخت از بغداد به سامرا صدمه شدیدی به بیت الحکمه وارد کرد و حوادث پی در پی و جنگها و فتنه ها موجب کاسته شدن منزلت علمی این مرکز شد و نقش خود را از دست داد . در عصر متوکل پس از رکود زمان معتصم و واثق حرکت ترجمه دوباره فعال شد , اما پیشرفت علمی که مسلمانان در عصر مأمون به آن دست یافتند , امری غیر قابل مقایسه با عصر متوکل است و هیچ عصری نیز به آن نمی رسد .

اسلاید 35: نقش مترجمان در شکوفا ساختن نهضت ترجمه در میان عناصربرپا دارنده تمدن اسلامی پر اهمیت است . زیرا اینان در زمینه های تحول فکری و پیشرفت علمی که عصر عباسیان در قرن سوم و چهارم به آن شناخته می شود سهیم بوده اند .این مترجمان , از نژادها و ادیان گوناگون بودند که جملگی برای عملی کردن و به ثمر رساندن هدفی واحد , که آن خدمت علمی به مسلمانان بود گرد آمده بودند.اگر کوشش اینان نبود , اعراب هرگز نمی توانستند در نهضت ترجمه به آن درجه عالی برسند و میراث تمدنهای گذشته را به عربی منتقل کنند .از سوی دیگر , بیشتر این مترجمان تنها ابزار نقل مصنفات ملتهای دیگر به زبان عربی نبوده اند , بلکه به تلخیص , تفسیر و شرح آثاری که ترجمه کرده اند نیز پرداخته اند و برخی علوم را خود بنیاد نهادند که از پیش کسی در آن تألیف نکرده بود .بیشتر مترجمان , پزشک, فیلسوف , منجم و ریاضی دان بودند و به سبب آنچه از نبوغشان تراویده و تولید شده نامور شدند . به حق باید گفت که این مترجمان در ترجمه ها , تألیفات , شروح , تفاسیر و تلخیصات خود یکی از عوامل اساسی در شکوفا کردن تمدن اسلامی بوده اند .فصل چهارم : مشاهیر ترجمه

اسلاید 36: حنین بن اسحاق یکی از مشاهیر ترجمه است که در میدان رونق و شکوفائی نهضت ترجمه در قرن سوم هجری نقش برجسته و ماهرانه ای داشته است . حنین در نهضت ترجمه بهترین شیوه را برگزید . شیوه او همان شیوه ترجمه به معنی بود . وی چهار زبان را در کمال مهارت می دانست : سریانی , عربی , یونانی و فارسی و در هر چهار زبان , مترجمی توانا و در بالاترین درجه از مهارت و دقت بود .بطور مثال , درباره ی اصطلاح (عقاقیر) وی در مقابل این اصطلاح یونانی , معادلی عربی , فارسی یا سریانی می نهد . این امر برمهارت وی در شناخت اصطلاحات و لغات این زبانها از یکسو , و از سوی دیگر برتوانمندی او برماده علمی ای از یونانی به زبانهای عربی , فارسی و سریانی, دلالت دارد.حنین در ترجمه امین بود و آزمندانه می کوشید تا متن یونانی را درست برگرداند . آنچه وی را در این کار کمک می کرد , تسلطش بر زبان یونانی و سریانی و توانائیش در تعبیر سلیم به زبان عربی بود . مهمترین ترجمه های حنین بن اسحاق بطور اجمالی اینگونه است : ترجمه مصنفات ارسطو به سریانی : کتاب باری ارمینیاس (عبارت) – کتاب آنالوطیقای اول (تحلیل قیاس )- کتاب آنالوطیقای دوم (برهان )- کتاب سماع طبیعی – مقاله یازدهم از کتاب الحروف که بنام الهیات مشهور است .ترجمه های حنین از بقراط : کتاب الفصول (فصلها ) – کتاب الکسر – کتاب الماء و الهواء - کتاب طبیعه انسان (سه مقاله )فصل چهارم : مشاهیر ترجمه

اسلاید 37: ترجمه های حنین از جالینوس:کتاب فرق – کتاب صناعت – کتاب درباره نبض- کتاب پنج مقاله در تشریح- کتاب اسطقسا ت- کتاب مزاج- کتاب قوای طبیعی- کتاب علل و اعراض- کتاب تبها (الحمایات)- کتاب بحران – کتاب ایام بحران – کتاب تشریح کبیر (پانزده مقاله) – کتاب علل نفس – کتاب صوت – کتاب حرکت عضلات – کتاب بهترین هیئتها- کتاب سوءمزاج مختلف – کتاب أدویه مفرده - کتاب نوزادهفت ماهه –کتاب تنگی نفس – کتاب ذبول(لاغری وچاقی) – کتاب نیروی اغذیه – کتاب تدبیر ملطف – کتاب کیموس – کتاب محنت پزشک – کتاب شناختن عیوب نفس – کتاب محرک اول .حنین بن اسحاق همتایان فراوانی داشت که می توانیم آنان را از مترجمان بزرگ به شمار آریم. گذشته از آن شاگردانی داشت که به کار ترجمه پرداختند ولی به مقام و مرتبه او دست نیافتند. از میان دسته اول خواهر زاده اش , حبیش بن اعسم و فرزند پزشک و ریاضی دان او اسحاق و شاگردانش ثابت بن قره و قسطا بن لوقا نام برد . فصل چهارم : مشاهیر ترجمه

اسلاید 38: فصل چهارم : مشاهیر ترجمهدر بیت الحکمه برکلیه ترجمه هایی که در این مرکز انجام می شد نظارت می کرد و آنچه از حیث دقت و استواری در حد مطلوب نبود , او خود اصلاح آن را به عهده می گرفت . حنین در این کار مورد مورد تقدیر و تکریم مأمون که به او اعتماد کامل داشت , قرار می گرفت . او در ازای آنچه ترجمه می کرد همسنگش طلا می گرفت . این امر دو چیز مهم را برما ثابت می کند : نخست , اهتمام فوق العاده مأمون به ترجمه , دوم : میزان استادی حنین در ترجمه و اعتبارش در کار ترجمه .سفرهای فراوانی به مناطق مختلف و به قصد تهیه نسخه های خطی یونانی و خرید و جلب آن به بغداد برای ترجمه انجام داد که به خواهش فرزندان موسی بن شاکر و حمایتهای مأمون انجام گرفت .در پزشکی حنین , شأنی کمتر از ترجمه نداشت . حنین در آغاز حیات علمی , پزشک بود و شاید همین شغل او را به ترجمه کشاند و از منابع و نوشته های معاصران وی چنین استنباط می شود که در پزشکی پیشوای عصر خود بوده و تألیفاتش بهترین تألیف در این رشته می باشد . القابی که پژوهشگران معاصر به او داده اند , مثل , پرچمدار نهضت ترجمه , عمید مترجمان , شیخ مترجمان , بزرگ مترجمان , صرفا الفاظی نیست که بر او اطلاق کرده باشند , بلکه حکایت از محتوای علمی و جایگاه تاریخی او می کند .

اسلاید 39: یعقوب بن اسحاق کندی وی یکی از چهار مترجمی است که به گونه ای ممتاز در تاریخ نهضت ترجمه نامور شده است . او به علوم یونانی مثل , پزشکی ؛ ریاضیات و فلسفه اهتمام خاصی داشت و از حاملان بزرگ علم یونان شد .کندی تنها مترجم نبود , بلکه تلخیص کننده آثار مشهورترین فیلسوفان یونان بویژه ارسطو بود و خود شخصا صاحب تفسیرها و شروحی بر کتب فلسفی یونانی بوده است .محققان معاصر بر این اعتقادند , سر برجستگی و توانمندی کندی , تسلطش برزبان یونانی بود که آنرا برای ترجمه آثار متافیزیک (مابعد الطبیعه) ارسطو , و جغرافیای بطلیموس و اصلاح ترجمه ای درباره اقلیدس به کار گرفت .موضع کندی در باب کیمیای قدیم بر این استوار است که سودی در آن نیست و در این موضوع رساله ی بدیعی بنام (ابطال دعوی المدعین فی صنعه الذهب و الفضه ) دارد . در حوزه علم ریاضیات , کندی توانست تا حد زیادی بین آن و فلسفه ربط دهد از نگاه او آدمی تا ریاضیات را نیکو نداند نمی تواند فیلسوف شود .فصل چهارم : مشاهیر ترجمه

اسلاید 40: فصل چهارم : مشاهیر ترجمههر چند دانش نجوم مورد اهتمام کندی بود اما بسان کیمیا , نسبت به اعتقادات برخی از منجمان در پیشگوئی از حرکات اجرام بد گمان بود اما از ناحیه ی علمی نسبت به این دانش اهتمام خاصی داشت. اگر به فهرست آثار کندی نظر افکنیم در می یابیم که این فیلسوف در بیشتر رشته های دانش و معرفت که در قرن سوم هجری رایج بوده تألیف کرده و غالبا ً در مورد آنها نوشته ای دارد تألیفات او را 241 اثر نوشته اند که در زمینه های مختلف مانند , فلسفه , منطق , حساب , موسیقی , نجوم , هندسه , فلک و هیأت , پزشکی , روان شناسی , سیاست , و علوم طبیعی بوده است . ترجمها و تالیفات فراوان وی او را از نوادر روزگار ساخته است او نه تنها در تخصص علمی و عملی , نظریه پردازی و تألیف سر آمد عصر خود بود بلکه او را می توان دائره المعارف قرن سوم هجری نامید.وی بنیان گذار نخستین مکتب موسیقی عربی است و رساله ای بنام (خبر صناعه التألیف) در این باره دارد .(الجغرافیه فی معرفه الاقالیم المعموره)و (رسم المعمور من الارض) در موضوع جغرافی – آنالوطیقای اول و دوم (تحلیل قیاس و برهان ) و سوفسطیقا در علوم ما بعد الطبیعه – کتاب (الفلسفه الأولی ) و کتاب (المناظر) از أجل تألیفات او بشمار می رود .

اسلاید 41: سرانجام از خلال بررسی آثار کندی می توان گفت : آثار کندی , تعبیر صادقی از نهضت علمی و فرهنگی عصرطلائی ترجمه که مقارن با عصر مأمون است و بیانگر کوششها و مجاهدتهای این دانشمند در پیشبرد علم و معرفت بوده است . این دانشمند از طریق ترجمها و تألیفات فراوانش به نهضت ترجمه خدمت شایانی کرده است به طوری که وی در این زمینه یکی از چهار مترجم مشهور نهضت ترجمه به شمار می آید .ثابت بن قره حرانی ازمترجمان برجسته قرن سوم هجری است. وی رئیس مدرسه حران بود که نسبتهای مشهورترین دانشمندان این مدرسه به او برمی گردد. ثا بت تنها مترجم نبود,بلکه در علومی چند مانند , پزشکی , ریاضیات , فلسفه ونجوم , در شمار نوابغ بود . اما فلسفه در نزد ش , بیش از علوم د یگراهمیت داشت واو در ان مهارت وشهرت یا فت. فصل چهارم : مشاهیر ترجمه

اسلاید 42: ترجمه های فراوانش و شهرت مترجم و اهمیت مواد علمی اش مورد توجه مردم قرار گرفت . ثابت در مدرسه حران برکارهای ترجمه شاگردانش نظارت می کرد و هر ترجمه ای را که نمی پسندید اصلاح می کرد . ثابت در مدرسه حران متجلی و نامور شد و همراه شاگردانش بخش عظیمی از ترجمه کتب یونانی در ریاضیات و نجوم را به انجام رساند . و پس از وی فرزندش سنان و نوه هایش ثابت و ابراهیم راه او را ادامه دادند. مهم ترین ترجمه های ثابت به زبان عربی از این قرار است : کتاب المجسطی , اثر بطلمیوس- کتاب الاصول فی الهندسه , اثر اقلیدس- کتاب الخطین , اثر اوطوقیوس – کتاب جغرافیه فی المعمور و صفه الارض – کتاب تفسیر کتاب بطلیمیوس فی تسطیح الکره .فصل چهارم : مشاهیر ترجمه

اسلاید 43: فصل چهارم : مشاهیر ترجمهاز جمله کتابهایی که ثابت اصلاح یا ویرایش کرده از این قرار است :المقاله الاولی من کتاب فی النسبه المحدوده – کتاب القسمه , اثر اقلیدس .از شاگردان ثابت عیسی بن اسید نصرانی بود که ثابت او را مقدم می داشت و بر دیگران برتری می داد . وی کتاب (جوابات ثابت لعیسی بن اسید) را با نظارت ثابت از سریانی به عربی ترجمه کرده است . به سبب دانش و درایت ثابت در پزشکی وی مورد توجه و تکریم خلفا خاصه , معتمد و معتضد بود .ثابت بن قره از دانشمندانی است در دانشهای مختلف توانائی خود را نشان داد . در ریاضیات و نجوم , به نتایج شگفت انگیزی دست یافت و همین دستاوردها , زمینه ساز پیشرفت دانش ریاضیات و نجوم شد . می توان ثابت را دائره المعارفی به حساب آورد که دانشهای پزشکی , ریاضی و نجوم را در افقی فراتر از دیگران منتشر کرد .

اسلاید 44: عمر بن فرخان طبرییکی از مترجمان برجسته است که در شکوفائی نهضت ترجمه در بیت الحکمه و در عصر مأمون نقش داشته و در شمار چهار مترجم شهیر جهان اسلام است . عمر بن فرخان , گذشته از اعتبار و شهرت در نهضت ترجمه در دانش نجوم هم استاد بود . آثار فراون او در این دانش , بیانگر توانمندی او در این حوزه از علم است . او کتابهای زیادی را برای مأمون ترجمه کرد و در نجوم و فلسفه کتابهایی نوشته است . از جمله این آثار :تفسیر الاربع مقالات از بطلمیوس – کتاب المحاسن – کتاب اتفاق الفلاسفه و واختلافهم فی خطوط .اسحاق بن حنین او یکی از مترجمانی است که در عرصه ترجمه در مکتب پدرش ,حنین بن اسحاق , پرورش یافته و نام آور گردید . وی در ترجمه به کتابهای فلسفی یونانی میل داشت , از این رو بیشتر آثارش در باره منطق و فلسفه می باشد . ترجمه هایش همه در اوج امانت و اعتبار است و میزان فهم درست و درک دقیق او را از آثار ارسطو نشان می دهد . اسحاق تنها یک مترجم نبود , بلکه در پزشکی نیز مهارت داشت . وی در این رشته از سرآمدان عصر خویش به حساب می آید . او در احکام طالع بینی نجومی متبحر بود و شعر نیز می سرود وی در اواخر عمرش به دربار معتضد عباسی پیوست ودر نزد او از مقربان و محرم اسرار بود . فصل چهارم : مشاهیر ترجمه

اسلاید 45: فصل چهارم : مشاهیر ترجمهمهمترین ترجمه های اسحاق عبارتند از :کتاب قاطیغوریاس که تفسییری نیز بر آن نوشته است . کتاب باری آرمینیاس – کتاب آنالوطیقای اول (تحلیل قیاس ) – کتاب آنالوطیقای دوم (برهان)کتاب طوبیقا (جدل) ترجمه به سریانی – کتاب ریطوریقا (خطابه) کتاب نفس – کتاب اخلاق – کتاب الهیات .

اسلاید 46: حبیش بن حسن اعسم وی از مترجمان ماهری است که از یونانی به سریانی و از سریانی به عربی ترجمه می کرد .به سبب کار مشترک بین حنین بن اسحاق و حبیش و شباهت اسمی بین ایندو امر بر ناسخان و کاتبان چه در عصر خودشان و چه پس از آن مشتبه شده , در نتیجه کتابهایی که حبیش تألیف یا برای حنین ترجمه کرده به حنین منسوب کردند . ابن ندیم در این باره می گوید : از خوشبختی های حنین آن است که هر چه حبیش بن اعسم به عربی ترجمه کرده به نام حنین در آمده .بیشتر ترجمه های حبیش , ترجمه های عربی کتاب اقلیدس مقالات و آثارجالینوس , بقراط , ارشمیدس و اپولونیوس می باشد . وی کتاب نوامیس افلاطون و کتاب طبیعت و اخلاق کبیر ارسطو را نیز ترجمه کرده است . ترجمه تورات به عربی و ترجمه کتاب منحول از ارسطو که تا مدت زیادی از منابع اساسی کیمیا به شمار می آمد ترجمه کرده . ترجمه های فراوان حبیش و دیگر مترجمان باعث غنای علمی تمدن و فرهنگ اسلامی شد. حبیش , گذشته از مترجمی از حامیان نهضت به شمار می آمد و با کوشش بی دریغ و نفوذ در دربار خلفای عباسی , عرصه را بردیگر مترجمان فراهم نمود .او در پزشکی نیز از پیشگامان بود و در پزشکی تألیفات فراوانی دارد . کتابهای طبی حبیش از این قرار است : کتاب الأدویه المفرده – کتاب الأغذیه – مقاله در ( فی النبض علی جهه التقسیم) در شناخت و علاج بیماریها . فصل چهارم : مشاهیر ترجمه

اسلاید 47: قسطا بن لوقا بعلبکی یکی از مترجمان برجسته قرن سوم هجری است و به زبانهای یونانی و عربی تسلط داشته است ودر یونانی فصیح و در عربی خوش عبارت بود . قسطا , بخشی از کتابهای قدیم را ترجمه کرده است و در دانشهای زیادی استاد بوده است . از جمله پزشکی , فلسفه , هندسه , اعداد و موسیقی .او برای تحصیل نسخه های یونانی به مسافرتهای علمی نیز دست زده است و در مکانهای مختلف که احتمال وجود نسخه در آن می رفته , جستجو می کرد و آنها را به بغداد می آورد .قسطا , معاصر مشهورترین فیلسوف عربی الاصل , یعنی یعقوب بن اسحاق کندی و برجسته ترین پزشک و مترجم مدرسه حران , ثابت بن قره بود . بدون شک , اجتماع این سه تن در این عصر تأثیر زیادی در رشد و شکوفائی نهضت ترجمه داشته است . فصل چهارم : مشاهیر ترجمه

اسلاید 48: قسطا را آخرین فرد صاحب نقش در شکوفا ساختن نهضت به شمار آوردند . با مرگ وی در سال 300 هجری عهد طبقه مترجمان قرن سوم هجری نیز به پایان آمد و عهد جدیدی با حضور طبقه جدید در قرن چهارم آغاز شد .متی بن یونس یکی از مترجمان برجسته قرن چهارم هجری است . ترجمه های متی بر اساس آثار به جای مانده از مکتب حنین و شاگردانش بود . او در نوشته هایش خوش عبارت و لطیف الاشاره بود . در تألیفاتش , بسط و تذلیل به کار می برد تا جایی که یکی از منطقیون گفته : ابو نصر فارابی روش تفهیم معانی دشوار با الفاظ آسان را از متی بن یونس یاد گرفته است . او به کثرت تألیفات مشهور است . از ترجمه هایی که متی از زبان سریانی به عربی انجام داد , کتاب آنالوطیقای دوم در دو مقاله – کتاب بوطیقا , الهیات – مقاله لام .

اسلاید 49: سنان بن ثابت بن قره از مترجمان برجسته قرن چهارم است و پسر ثابت بن قره مترجم نامدار قرن سوم است . وی گذشته از اینکه مترجم ماهری بود پزشک خلفای عباسی نیز بوده است . او برجسته ترین پزشک روزگار خویش بوده است و از طرف مقتدر خلیفه عباسی رئیس گروه پزشکان برگزیده شده بود . وی گذشته از ترجمه و مهارت در طب تألیفات زیادی داشته است . تألیفات سنان در رشته معینی از علوم خلاصه نمی گردد , بلکه شامل همه تخصصها و مهارتهایی می شود که در عصر وی وجود داشته است .سنان هم در ترجمه و هم در دانش پزشکی و هم در علوم دیگر به نهضت ترجمه و تألیف در قرن چهارم کمک شایانی کرده است .فصل چهارم : مشاهیر ترجمه

اسلاید 50: الفاخوری , حنا , تاریخ الأدب العربی , انتشارات توس , تهران , 1383 جمیل , رشید , نهضت ترجمه در شرق جهان اسلام , مترجم صادق ائینه وند , انتشارات سمت , تهران 1385امین , احمد , ضحی الاسلام , قاهره – مصر 1956شهید مطهری ,مرتضی ,خدمات متقابل اسلام و ایران , انتشارات صدرا 1372ضیف , شوقی , تاریخ ادبیات عرب , انتشارات سمت 1384ولایتی , علی اکبر , فرهنگ و تمدن عباسی , نشر معارف 1389بارون کارا دو وو , متفکران اسلام , ترجمه احمد آرام , دفتر نشر فرهنگ اسلامی 1361منابع تحقیق