هیدروپونیک و استفاده از آن در گلخانه

هیدروپونیک و استفاده از آن در گلخانه

اسلاید 1: هیدروپونیک و استفاده از آن در گلخانه(hidroponic)(پرورش گیاهان بدون استفاده از خاک)تهیه و تنظیم:عمار رسولی سفیددری

اسلاید 2: مقدمه

اسلاید 3: چرا هیدروپونیک ؟ مواجه شدن کشاورزی امروز با، عوامل محدود کننده در خاک مثل میکروارگانيسم هاي بيماريزا و نماتدها، pH نامناسب، بافت سنگین، زهكش ضعيف، تخريب ناشي از هوازدگي و بالا بودن هزینه جایگزین کردن خاك با يك بستر كاشت ديگر كمك به حل مشكلات مذكور در كشت هاي سنتي محصولات سیستم هيدروپونيك شرايط مطلوبی را براي رشد گياهان فراهم می آورد و منجر به دستیابی به عملكردهای بالا در مقايسه با كشت هاي هواي آزاد مي شود. هيدروپونيك يا كشت بدون خاك برای كنترل بيماريها و آفات خاكزاد بويژه در نواحي گرمسيري كه چرخه زندگي اين موجودات بطور پيوسته دایر بوده و آلودگي ناشی از آنها اين نواحي را بيشتر تهديد مي كند، روش بسیار مطلوب مي باشد. بنابراين با كشت گیاهان در سيستم هاي هيدروپونيك می توان از صرف زمان و هزينه براي استريل كردن و بهبود خاك اجتناب كرد.

اسلاید 4: هیدروپونیک چیست ؟ هيدروپونيك يا كشت بدون خاك يك تكنولوژي براي پرورش گياهان در محلول غذايي است كه تمام عناصر مورد نياز گياه را با، يا بدون نياز به يك بستر در اختیار گیاه قرار می دهد.

اسلاید 5: هیدروپونیک واقعی مفهوم اصلی واژه هیدروپونیک کشت در محلولهای غذایی است هرچند پرورش محصولات در بستر هاي جامد خنثي با استفاده از محلولهاي غذايي نيز در زمره كشت هاي هيدروپونيك محسوب مي گردند.

اسلاید 6: تاریخچه هیدروپونیک هیدروپونیک (پرورش گیاهان بدون خاک) از یافته های آزمایشاتی نشات گرفت که جهت تعیین مواد مورد نیاز رشد گیاه و ترکیب عنصری گیاه اجرا گردید. سابقه چنین آزمایشاتی به اوایل سال 1600 میلادی بر می گردد. در حالیکه سابقه کشت بدون خاک گیاهان به روزگارانی دورتر از این زمان می رسد. باغهای معلق بابل، باغهای شناور Aztecs در مکزیک و باغهای چینی نمونه های بارزی از کشت هیدروپونیک در ادوار کهن می باشند. بعد ها فيزيولوژيست ها با پرورش گياهان در محلولهاي ويژه براي اهداف آزمايشی، اين روش را غذا كشت ناميدند. در سال 1925 روش غذا كشت با گرايش صنعت گلخانه اي بصورت كاربردي و عملي درآمد. بدلیل وجود مشکلاتی همچون بافت سنگین خاک و بیماریها در گلخانه های خاکی، محققان سيستم غذا كشت را جایگزين سيستم هاي سنتي كشت هاي خاكي كردند. در سال 1929 دكتر ویليام اف گريك در دانشگاه كاليفرنيا موفق به پرورش گوجه فرنگي با طول بوته 5/7 متر در محلولهاي غذايي گرديد. وي نام اين سيستم توليد را هيدروپونيك ناميد كه از دو واژه یونانی Hydros به معنی آب و Ponos به معنی کار مشتق شده است. بعد از این، واژه هيدروپونيك وارد مباحث آزمايشگاهي و دنیای عملی باغبانی گردید.

اسلاید 7: تاريخچه هيدروپونيك تجاري در سال 1940، سطح زير كشت محصولات هيدروپونيك، حدود 10 هكتار بود كه عمدتاً نيز توسط نظاميان استفاده مي گرديد. اين مراكز از سنگريزه بعنوان بستر كاشت براي پرورش سبزيجات در مناطق پرت و دور از دسترس استفاده مي كردند. در سالهاي 1950 و 1960، معرفي پلاستيك ها و توسعه سريع آنها در باغباني همراه با تحقيق و آزمايش در گلخانه ها، منجر به گرايش بيشتر به سوي سيستم هاي توليد هيدروپونيك گرديد. اولين استفاده تجاري از سيستم هاي هيدروپونيك به كانادايي هاي مقيم كلمبيا بر مي گردد. خاكهاي آلوده در كلمبيا، توليد كنندگان را به طرف استفاده از خاك اره، بعنوان بستر كاشت سوق داد. در كنار خاك اره، استفاده از پيت، كاه و شن نيز در بستر هاي كاشت توسعه پيدا كرد و در نهايت منجر به توسعه سيستم NFT در سال 1970 گرديد.

اسلاید 8: مهم ترين توليد كننده هاي تجاري هيدروپونيك در دنيا كشورهاي هلند، اسپانيا، كانادا، ژاپن، نيوزيلند، انگلستان، آمريكا و ايتاليا

اسلاید 9: موقعیت کنونی هیدروپونیک با گسترش پلاستیکها، هیدروپونیک وارد مرحله دیگری از پیشرفت خود گردید. توسعه پمپ های مناسب، تایمرها، لوله های پلاستیکی و ابزارآلات دیگر منجر به مکانیزه شدن کامل سیستم های هیدروپونیک گردیده و هزینه های ثابت و جاری را کاهش داده است. در مناطق خشک دنیا مثل مکزیک و خاورمیانه، مجتمع های هیدروپونیک با واحدهای نمک زدا برای استفاده از آب دریا بعنوان یک منبع آب تازه احداث گردیده اند. این تاسیسات نزدیک اقیانوس بنا شده اند و گیاهان در شن های ساحل پرورش داده می شوند.

اسلاید 10: آینده هیدروپونیک هیدروپونیک یک علم نوپاست و سابقه استفاده تجاری از آن به 50 سال بیشتر نمی رسد ولی در همین مدت زمان کوتاه با بسیاری از موقعیت ها از کشت های فضای آزاد (مزرعه ای) و حفاظت شده (گلخانه ای) تا کشت های بسیار تخصصی در زیر دریائی های اتمی برای تولید سبزی تازه سازگار شده است. هیدروپونیک دارای پتانسیل قوی برای تولید محصول در نواحی با مناطق وسیع لم یزرع مانند بیابانها می باشد. تاسیسات هیدروپونیک می تواند در مناطق ساحلی همراه با واحدهای نمک زدای اتمی یا نفتی بنا گردیده و از شن های ساحل بعنوان بستر کاشت گیاه استفاده گردد. هیدروپونیک یک وسیله با ارزش تولید سبزی در کشورهای دارای زمین زراعی محدود و یا کشورهای کوچک پرجمعیت می باشد. همچنین یک ابزار بسیار مفید برای برخی کشورهای کوچک با صنعت توریسم می تواند باشد. در این کشورها امکانات توریستی مثل هتل ها در زمینهای حاصلخیز بنا می شوند و کشاورزی را در آن مناطق با محدودیت مواجه می سازند. در حال حاضر تحقیقات زیادی در جهت توسعه سیستمهای هیدروپونیک برای پرورش سبزی در ایستگاههای فضایی در حال اجراست.

اسلاید 11: فوايد هيدروپونيك زمين مورد نياز نيست و حتي در طبقه دوم، فضاهاي باز و ساختار هاي پوشیده مي توان كشت كرد. محيط كار تميز است و پرورش دهنده هيچ تماسي با خاك ندارد. زحمت كمي دارد. نياز به ساختن بستر، وجين و آبياري و غيره ندارد. امكان كشت مداوم وجود دارد. بيماريهاي خاكزاد يا آسيب نماتد وجود ندارد. توليد خارج از فصل امكان دارد. كشت سبزيها مي تواند با آسودگي خاطر انجام گيرد. با انجام مديريت صحيح امكان عملكردهاي بالا وجود دارد.براي سيستم هاي غير چرخشي كشت محلول نياز به الكتريسته،پمپ ها و غيره وجود ندارد. امكان تولید انواع زيادي از سبزيها و گلها شامل آنتوريوم و هميشه بهار و غيره با کیفیتی بیشتر وجود دارد. تلفات آب به حداقل خود مي رسد. امكان پرورش گياهان و ريشه دار كردن قلمه براي صادرات بدون خاك وجود دارد.

اسلاید 12: محدوديت ها يا معایب کشت هیدروپونيك هزينه اوليه آن بالاست كه اگر كشت هيدروپونيك همراه با كشاورزي با شرايط محيطي كنترل شده باشد اين هزينه بالاتر است.برای راه اندازی و نگهداری سیستم و همچنین فعالیتهای روتین روزانه نیاز به نیروی متخصص وصد البته گران قیمت دارد! مهارتهاي مديريتي بالايي براي آماده كردن محلول، حفظ EC و pH، كمبود عناصر تنظيم و اصلاح آن، اطمينان از تهويه و حفظ شرايط مطلوب در شرايط داخل ساختارهاي كنترل شده و غيره لازم است. با توجه به هزينه هاي بالاي اين تكنيك كشت بدون خاك محدود به محصولات با ارزش بالا مي باشد. نیاز به وسائل تخصصی از جمله:ابزاراندازه گيري EC و pH محلول غذايي و ...وجود دارد. براي اجراي سيستم نياز به انرژي ضروري است. هنگامي كه دماي محلول در طول دوره هاي گرم بالا مي رود عملكرد كاهش پيدا مي كند.

اسلاید 13: ویژگیهای محل مناسب احداث گلخانههر چند گلخانه را می توان در هر محلی احداث کرد، ولی برخی محلها دارای مزیت های قابل توجهی نسبت به دیگر نواحی می باشند.توجه به نکات زیر ضروری است:1- فضای کار (حداقل مساحت برای شروع یک فعالیت گلخانه ای) و قابلیت گسترش فضا در سالهای بعد2- موقعیت یابی (فعالیت های گلخانه ای فقط در مناطق خاصی توجیه اقتصادی دارد)3-اخذ مجوزهای مورد نیاز4- دسترسی به جاده یا بزرگراه و خدمات ارتباطی (تلفن و ...)5- ارزش مالی (قیمت خرید زمین باید معقول باشد)6- عوامل محیطی 7- اقلیم (بادهای غالب، بارش برف سنگین و تگرگ)8- شیب گلخانه و زهکش مناسب9- تامین نیروی کارگری

اسلاید 14: فضای کار فضاي توسعه پيش بيني احداث ابنيه مورد نياز علاوه بر اسكلت گلخانه ها ساختمان كارگري سرويسهاي بهداشتي فضاي لازم جهت ذخيره آب و سوخت حصار کشی محیط گلخانه حداقل سطح اقتصادي يك گلخانه

اسلاید 15: در مناطق بادخيز گلخانه را نبايد عمود بر جهت بادهاي غالب احداث كرد. بهترين حالت اين است كه طول گلخانه تقريباً در امتداد جهت باد غالب محل بوده و نسبت به آن انحراف مختصري داشته باشد. گلخانه‌هاي قوسي ( تونلي يا كوانست Quonset يا هافمن) كه داراي سقف و ديواره كماني مي باشد باد را به سهولت از روي خود عبور داده و بهتر از گلخانه ها زاويه دار داراي ديواره عمودي در برابر باد مقاومت مي‌كنند. حتی المقدور بهتر است موانع بادشکن جهت جلوگیری از خسارات احتمالی ایجاد گردد.اقلیم (بادهای غالب، بارش برف سنگین و تگرگ)

اسلاید 16: 1- آب (توجه به منبع، هزینه، کیفیت و کمیت آب)2- حرارت (منبع تامین، هزینه سوخت)3- عرض جغرافیایی (تامین نور کافی)4- تاسیسات الکتریسیته (تامین برق، ژنراتور برق اضطراری)(در این قسمت با توجه به اینکه در این سیستم بستر کشت خاک نیست از ذکر فاکتور نوع خاک خودداری میکنیم.)عوامل محیطی

اسلاید 17: علل افزایش عملکرد در کشت هیدروپونیک در مقایسه با خاک1-با توجه به نوع گیاه تولیدی میتوان تمام عناصر مورد نیاز آن را به میزان کاملا استاندارد در اختیار گیاه قرار داد که به این ترتیب صدمات ناشی از کمبود یا بیش بود عناصر غذایی به حد اقل میرسد در حالیکه اکثریت خاکها و علی الخصوص خاکهای با ساختمان ضعیف قادر به تامین همه نیازهای غذایی گیاه ما نخواهند بود.2- وجود آفات یا بیماریها در خاک عملکرد محصول را به میزان زیادی کاهش می دهد.3- PH,Ecو سایر شرایط فیزیکوشیمیایی بستر که موثر بر رشدند در بهترین شرایط خواهند بود. در شرایط گلخانه ای در صورت یکسان بودن شرایط محیطی برای کشت خاکی و بدون خاک، افزایش تولید گوجه فرنگی بصورت هیدروپونیک در حدود 25-20 درصد می باشد. استفاده از خاک ضدعفونی شده و تغذیه کافی در کشت های خاکی می تواند برخی از مشکلات را رفع نماید و باعث مقداری افزایش عملکرد گردد ولی عملکرد کشت بدون خاک مزرعه ای 10-4 برابر کشت های سنتی خاکی است.

اسلاید 18: طبقه بندی هیدروپونیک1- كشت محلول يا هيدروپونيك مايعالف) روشهای چرخشي (سيستم های بسته) تكنيك لايه نازك محلول غذايي (NFT) تكنيك جریان عميق (DFT)ب) روش غير چرخشي (سيستم هاي باز)تكنيك غوطه ور كردن ريشهتكنيك شناوريتكنيك واكنش موئينگي2- كشت بستر جامد (سيستم هاي تلفيقي)اين نوع كشت ها مي توانند سيستم هاي باز يا بسته باشند.تكنيك كيسه آویزانتكنيك رشد كيسه ایتكنيك شياري يا آبشخوريتكنيك گلداني3- هوا كشتتكنيك ريشه مه پاشیتكنيك تغذيه با میستکشت محلول يا مايع

اسلاید 19: كشت محلول يا هيدروپونيك مايعالف) روش هاي چرخشي (سيستم های بسته) تكنيك لايه نازك محلول غذايي (NFT) تكنيك جریان عميق (DFT)

اسلاید 20: تكنيك لايه نازك محلول غذايي (NFT)NFT يك سيستم هيدروپونيك واقعي است كه در آن يك لايه نازك ( mm5/0) محلول غذايي از طريق كانالهايي جريان مي يابد و ريشه هاي گياه به طور مستقيم در معرض آن قرار مي گيرند. كانال از يك لايه نرم و قابل انعطاف ساخته مي شود. نشاها همراه با مقدار كمي از بستر رشد در وسط صفحات قرار داده شده و سپس دو لبه آن به طرف نشاها كشيده شده و بهم متصل مي شوند ) اين عمل براي جلوگیری از تبخیر محلول و نفوذ نور صورت مي گيرد)

اسلاید 21: تكنيك لايه نازك محلول غذايي (NFT) حداكثر طول كانالها در این سیستم 10-5 متر بوده كه با شيب 2 – 1/33درصد نصب می شوند. محلول غذايي به انتهاي بالاتر هر كانال پمپ مي شود و بوسيله نیروی ثقل بطرف انتهاي پايين جريان مي يابد و شبكه ريشه ها را مرطوب مي كند )محلول غذايي در انتهاي پايين كانال جمع شده و به طرف تانك يا مخزن محلول غذايي جريان مي يابد( محلول قبل از چرخش مجدد در سيستم از نظر غلظت كنترل مي شود.

اسلاید 22: تكنيك لايه نازك محلول غذايي (NFT) مقدار جريان محلول غذايي بسته به طول كانال، 3-2 ليتر در هر دقيقه تنظيم مي گردد. در پرورش گياهان بلند با اين سيستم حمايت كافي از نظر محلول غذايي بايد انجام گيرد ( يعني مقدار جريان محلول علاوه بر طول كانال به ارتفاع گياه نيز بستگي دارد).

اسلاید 23:

اسلاید 24: تكنيك جریان عميق (DFT) سيستم لوله اي محلول غذايي به عمق 3-2 سانتي متر در درون لوله هاي PVC به قطر 10 سانتي متر جريان مي يابد (گلدانهاي پلاستيكي مشبک حاوي گياهان در درون این لوله ها قرا داده می شوند)

اسلاید 25: تكنيك جریان عميق (DFT) ته گلدانهاي پلاستيكي حاوي مواد گياهي در تماس با محلول غذايي كه در لوله ها جريان دارد، قرار می گیرند. گياهان در گلدانهاي پلاستيكي مشبک مستقر شده و درون سوراخهاي ايجاد شده در لوله هاي PVC نصب مي شوند. خاك اره، فيبر نارگيل يا پوشينه هاي برنج يا مخلوطی از هر دوی آنها ممكن است بعنوان بستر كشت براي پر كردن گلدانهای مشبک مورد استفاده قرار گيرند. يك تكه كوچك مشبک بعنوان آستر در گلدانها قرار داده می شود تا بستر كاشت از گلدانها خارج نشده و وارد محلول غذايي نگردد.

اسلاید 26: تكنيك جریان عميق (DFT) لوله هاي PVC ممكن است در يك رديف و یا به شكل زيگزاگ چيده شوند كه بستگي به نوع محصول دارد. كاربرد سيستم زیگزاگ كارايي بالاتري دارد اما براي محصولات محدودي مي توان آنرا مورد استفاده قرار داد. سيستم تك رديفي هم براي محصولات بلند و هم كوتاه کارایی دارد.

اسلاید 27: تكنيك جریان عميق (DFT) لوله هاي PCV بايد شيب 3/3-5/2 درصد جهت تسهيل در جاري شدن محلول غذايي داشته باشند. رنگ كردن لوله هاي PVC با رنگ سفيد به كاهش گرم شدن محلول غذايي كمك خواهد كرد. اين سيستم مي تواند در فضاهاي باز يا در ساختارهاي تحت پوشش مستقر شود.

اسلاید 28:

اسلاید 29: ب) روش غير چرخشي (سيستم هاي باز) محلول غذايي فقط يكبار مورد استفاده قرار مي گيرد و چرخشي نيست. هنگاميكه غلظت عناصر، EC ياpH محلول كاهش مي يابد، محلول تعويض مي شود. تكنيك غوطه ور كردن ريشه تكنيك شناوري تكنيك واكنش موئينگيكشت محلول يا هيدروپونيك مايع

اسلاید 30: تكنيك غوطه ور كردن ريشه در اين تكنيك، گياهان در گلدانهاي كوچكی که با مقدار كمي بستر كاشت پر شده اند، پرورش مي يابد. 3-2 سانتي متر از ته گلدانها در محلول غذايي غوطه ور مي شود که مسوول جذب عناصر می باشد. در حاليكه بقيه گلدان در فضای بالاي محلول غوطه ور بوده و عمل تهویه را انجام می دهد. دو سوم حجم ظرف باید توسط محلول پر شود. اين روش پرورش براي استقرار و نگهداري نیاز به هزينه كمي دارد و نيازی به عوامل پر هزينه نظير الكتريسیته، پمپ آب، كانال و غيره ندارد.

اسلاید 31: تكنيك غوطه ور كردن ريشهجعبه با آستر پلاستیک تیره تخته ای سوراخدار برای پوشش جعبه و استقرار گیاهان گیاهان پرورش یافته در سیستم هیدروپونیک غیرچرخشی

اسلاید 32: تكنيك غوطه ور كردن ريشه

اسلاید 33: تكنيك شناوری اين روش شبيه روش جعبه ای است با این تفاوت که از ظروف كم عمق استفاده مي شود (به عمق cm 10). گياهان در گلدانهاي كوچك مستقر شده و بر روی صفحه استیروفومي يا هر صفحه سبك ديگر ثابت مي شوند و روي ظرف كه با محلول غذايي پر شده، شناور مي شوند. محلول بطور مصنوعي هوا دهي مي شود.

اسلاید 34: تكنيك شناوری

اسلاید 35: تكنيك شناوری

اسلاید 36: تكنيك واكنش موئينگي گلدانهاي كاشت در شكلها و اندازه هاي مختلف با سوراخهايي در ته مورد استفاده قرار مي گيرند. اين گلدانها را با يك بستر بي اثر پر مي شوند و نشاء يا بذر را درون بستر بي اثر مي كارند. اين گلدانها در ظروف كم عمق كه با محلول غذايي پر شده است قرار مي گيرند. محلول غذايي بوسيله خاصيت موئينگي به بستر بي اثر مي رسد .

اسلاید 37: كشت بستر جامد در اين نوع سيستم كشت، از مواد جامد آلي و معدني (مي توان از مواد قابل دسترس محلي بعنوان بستر كاشت گياه و نگهدارندة ريشه استفاده مي شود). محلول غذايي بصورت چرخشي يا غير چرخشي مورد استفاده قرار مي گيرد.

اسلاید 38: اين نوع كشت ها مي توانند سيستم هاي چرخشی یا غیر چرخشی باشند. تكنيك كيسه آویزان تكنيك كيسه رشد تكنيك شياري يا آبشخوري تكنيك گلداني2-كشت بستر جامد (سيستم هاي تلفيقي)

اسلاید 39: از كيسه هاي پلي اتيلن ضخيم به رنگ سفيد، تيمار شده با نور UV، (درون آن مشكي) كه به شكل استوانه يا لوله اي با طول حدود 1 متر هستند، استفاده مي شود. انتهاي اين كيسه ها بسته شده و روي آن لوله هاي PVC كوچك بسته مي شود. اين كيسه ها به طور عمودي از محلی از بالاي كانال جمع كننده محلول غذايي آويزان مي شوند. تکنیک کیسه آویزان

اسلاید 40: تکنیک کیسه آویزان نشاها يا ساير مواد كشت در گلدانهاي مشبک در داخل سوراخهاي ایجاد شده بر روی ديواره كيسه هاي آويزان با فشار وارد می شوند. محلول غذايي به بالاي هر يك از کیسه های آويزان پمپ مي شود و از طريق لوله هایی بطور يكنواخت محلول غذايي در داخل كيسه های آويزان توزيع مي گردد. اضافي محلول از طريق سوراخهاي ايجاد شده در ته كيسه هاي آويزان در كانال زيرين جمع شده و به طرف مخزن محلول غذايي برگشت مي یابد.

اسلاید 41: تکنیک کیسه آویزان

اسلاید 42:

اسلاید 43:

اسلاید 44:

اسلاید 45:

اسلاید 46: سیستم غیر چرخشی یا باز

اسلاید 47: خصوصیات بسترهای کاشت

اسلاید 48: 3- هوا كشتطبقه بندی هیدروپونیک

اسلاید 49:

اسلاید 50: درانتخاب تكنيك مورد استفاده به موارد زير باید توجه شود:فضا و ساير منابع در دسترسپيش بيني سودمندي تكنيكدر دسترس بودن بستر کاشت مناسبكيفيت مورد انتظار از محصول نظير رنگ، ظاهر، عاري از سموم بودن و غيرهانتخاب تکنیک

اسلاید 51: تغذیه گیاه

اسلاید 52: اجزاء سازنده گیاه حدود 95-80 درصد وزن تر گیاه را آب تشکیل می دهد. درصد دقیق آب به گونه گیاهی و آماس گیاه در زمان نمونه برداری که این شاخص تحت تاثیر زمانی از روز که نمونه گیری صورت می گیرد، مقدار رطوبت در دسترس، دما، سرعت باد و دیگر عوامل قرار می گیرد. بعلت ناپایدار بودن وزن تر، تجزیه شیمیایی ماده زنده گیاهی معمولاًٌ بر اساس ماده خشک صورت می گیرد. بالغ بر 90 درصد وزن خشک ماده زنده گیاه را سه عنصر کربن (C)، اکسیژن (O) و هیدروژن (H) تشکیل می دهد. آب هیدروژن و اکسیژن را تامین می کند و کربن نیز از دی اکسید کربن هوا مهیا می گردد. اگر فقط 15 درصد وزن تر یک گیاه ماده خشک باشد و 90 درصد آنرا عناصر کربن، اکسیژن و هیدروژن تشکیل دهد، سهم باقی عناصر در گیاه حدود 5/1 درصد وزن تر گیاه خواهد بود.5/1% → 015/0 = 15/0 × 1/0

اسلاید 53: عناصر معدنی و ضروری حدود 92 عنصر معدنی طبیعی شناخته شده اند که فقط 60 عنصر در گیاهان مختلف یافت می شود. برخی از این عناصر برای رشد گیاه ضروری نمی باشند و ریشه گیاهان بعلت وجود آن عناصر در محلول خاک آنها را جذب می نمایند. گیاهان قادر به انتخاب در جذب یونهای مختلف می باشند و معمولاًٌ نسبت مستقیمی بین جذب و در دسترس بودن عنصر وجود ندارد. با اینحال بین گونه های گیاهی در انتخاب یونهای خاص تفاوت وجود دارد. سه شرط مهم یک عنصر ضروری:1- چرخه زندگی گیاه بدون آن عنصر کامل نمی شود.2- عمل آن عنصر تخصصی است و هیچ عنصر دیگری نمی تواند جای آنرا بگیرد.3- عنصر مستقیماًٌ در تغذیه گیاه دخالت دارد و جزئی از یک متابولیت ضروری است یا حداقل حضور آن برای عمل یک آنزیم ضروری الزامی است و براحتی باعث استفاده راحت دیگر عناصر توسط آنزیم نمی شود و آنتاگونیسمی عناصر دیگر بر روی آن اثر ندارد.

اسلاید 54: تغذیه گیاه تغذیه گیاهی اساس هیدروپونیک را تشکیل می دهد و مدیریت تغذیه گیاه از طریق مدیریت محلول غذایی، کلید موفقیت کشت های هیدروپونیک است. چگونه می توان وضعیت عناصر را در گیاه در حد نرمال حفظ نمود؟هیدروپونیک این مشکل را رفع نموده است ولی بهمراه خود خطراتی مثل گرسنگی سریع یا دیگر اثرات مختلف را بر روی گیاه به ارمغان آورده است. تشخیص سطح تغذیه ای گیاه در هر زمان بی نهایت مهم است و درک آن مانع ایجاد تنش های تغذیه ای و محدود شدن رشد گیاه می شود.روش ایده آل تعیین وضعیت تغذیه ای گیاهان، تجزیه بافت برگ گیاهان بصورت دوره ای (یک یا دو بار در هفته) و بهمراه آن تجزیه محلول غذایی است. سطح هر عنصر ضروری در بافت گیاه و محلول غذایی باید تعیین و ارتباط آنها مشخص گردد.

اسلاید 55: محلول غذایی

اسلاید 56: عناصر معدنی و ضروری فقط 16 عنصر برای رشد گیاهان عالی ضروری تشخیص داده شده اند. این عناصر به دو گروه تقسیم می شوند:1- عناصر ماکرو : در مقادیر زیادی برای رشد و نمو گیاه مورد نیاز می باشند.2- عناصر میکرو : مقادیر جزئی از آنها برای گیاه مورد نیاز است. عناصر ماکرو:کربن (C)، اکسیژن (O) و هیدروژن (H) نیتروژن (N)، فسفر (P)، گوگرد (S)، پتاسیم (K)، کلسیم (Ca) و منیزیم (Mg) عناصر میکرو :آهن (Fe)، کلر (Cl)، منگنز (Mn)، بر (B)، روی (Zn)، مس (Cu) و مولیبدن (Mo)

اسلاید 57: عناصر معدنی و ضروری

اسلاید 58: نمکها یا کودهای معدنی در هیدروپونیک کلیه عناصر ضروری برای رشد گیاه توسط نمک های کودی محلول در آب و ساختن محلول غذایی مهیا می گردد. انتخاب نمکهای مورد استفاده به تعدادی از عوامل بستگی دارد: مقدار نسبی یونهای یک ترکیب باید با مقدار آن در فرمول غذایی مقایسه شود. بعنوان مثال:نیترات پتاسیم (KNO3) ← پتاسیم (1K+) + نیترات (1NO3-) نیترات کلسیم [Ca(NO3)2] ← کلسیم (1Ca2+) + نیترات (2NO3-) در صورت نیاز به تعداد محدودی کاتیون که نیترات کافی را مهیا سازد باید از نیترات کلسیم استفاده نمود. کودهای مختلفی که برای محلول غذایی استفاده می شوند از حلالیت مختلفی برخوردارند. حلالیت معیاری از غلظت نمکی است که در محلول باقی خواهد ماند. اگر یک نمک از حلالیت پایینی برخوردار باشد فقط مقادیر بسیار کمی از آن در آب حل خواهد شد.

اسلاید 59: نمکها یا کودهای معدنی در هیدروپونیک باید از نمکهای کودی با حلالیت بالا استفاده گردد تا عناصر مورد نیاز براحتی در اختیار گیاه قرار گیرند. بعنوان مثال:نیترات کلسیم [Ca(NO3)2] ← کلسیم (1Ca2+) حلالیت : بسیار بالا (1:1) ← گرانسولفات کلسیم (CaSO4) ← کلسیم (1Ca2+) حلالیت : بسیار پایین (1:4) ← ارزان تعادل بین یون نیترات (NO3-) و یون آمونیوم (NH4+) که هر دو توسط گیاهان جذب می شوند:یون آمونیوم (NH4+) ← شدت دادن سنتز اسیدهای آمینه و دیگر ترکیبات دارای نیتروژن احیاء ← افزایش رشد رویشی (بویژه تحت شرایط نوری ضعیف) نیتروژن نیتراتی قبل از وارد شدن به چرخه سوخت و ساز گیاهی باید کاهش داده شود ← رشد رویشی متعادل خواهد گردید. موارد استفاده نمکهای آمونیومی : در شرایط نوری زیاد (میزان فتوسنتز بالاست) کمبود نیتروژن در گیاه

اسلاید 60: نمکها یا کودهای معدنی موارد استفاده کلرید پتاسیم (KCl) و کلرید کلسیم (CaCl2) :- رفع کمبود پتاسیم و کلسیم (در صورتیکه میزان NaCl در محلول غذایی کمتر از 50 پی پی ام باشد). استفاده از نمکهای کلاته برای عناصر میکرو :- نمکهای کلاته دارای یک جزء آلی محلول هستند که عنصر معدنی به آن می چسبد و توسط ریشه های گیاه جذب می گردد.- جزء آلی ← EDTA (اتیلن دی آمین تترا استیک اسید)- عیب EDTA ← گرایش زیاد به ترکیب با یونهای کلسیم و نامناسب برای بسترهای کلسیمی- رفع عیب ← جایگزین کردن EDDHA (اتیلن دی آمین دی هیدروکسی فنیل استیک اسید)

اسلاید 61: نمکها یا کودهای معدنی

اسلاید 62: نمکها یا کودهای معدنی

اسلاید 63: نمکهای قابل توصیه برای محلولهای غذایی کامل نیترات کلسیم [Ca(NO3)2] ← کلسیم + نیتروژن نیتراتی نیترات پتاسیم (KNO3) ← پتاسیم + مابقی نیتروژن نیتراتی مونو پتاسیم فسفات (KH2PO4) ← فسفر + مابقی پتاسیم سولفات پتاسیم (K2SO4) ← گوگرد + مابقی پتاسیم سولفات منیزیم (MgSO4) ← منیزیم + مابقی گوگرد عناصر میکرو ← از کودهای مخلوط آماده استفاده شود. استفاده از کودهای آماده و از پیش مخلوط شده توصیه نمی گردد به دلایل زیر:- عدم دستیابی به یک مخلوط یکنواخت و هموژن بویژه در مورد کودهای پودر یا گرانول- تجربه نشان داده است با کاربرد این کودها کمبود منیزیم و آهن و بیشبود منگنز بوفور رخ می دهد.- تنظیم غلظت محلول غذایی مطابق با مرحله رشد گیاه و اقلیم منطقه بسیار مشکل است.

اسلاید 64: آنالیز شیمیایی کود در هیدروپونیک:- N ← NO3- یا NH4+- P ← P یا PO43- نه بصورت P2O5- K ← K+ نه K2O تبدیل K2O به K ← ضریب 83/0 تبدیل P2O5 به P ← ضریب 43/0 3/8 = 83/0 × 10 (3/8% پتاسیم خالص) 15/2 = 43/0 × 5 (15/2% فسفر خالص)

اسلاید 65: فرمولهای غذایی غلظت هر یک از عناصر در فرمول های غذایی ← قسمت در میلیون (ppm)- وزنی = 1µg/g (یک میکروگرم در گرم)- وزنی – حجمی = 1mg/l (یک میلی گرم در لیتر)- حجمی – حجمی = 1µl/l (یک میکرولیتر در لیتر)

اسلاید 66: محاسبات فرمولهای غذایی مطابق با فرمول نیاز به 200 پی پی ام (200 میلی گرم در لیتر) کلسیم می باشد ← یعنی 200 میلی گرم کلسیم در هر لیتر آب- در 164 میلی گرم نیترات کلسیم (با خلوص 100%)، 40 میلی گرم کلسیم وجود دارد.

اسلاید 67: مرحله اول : چه مقدار کود نیترات کلسیم برای دستیابی به 200 میلی گرم کلسیم مورد نیاز است؟Ca(NO3)2 = 164g → 40g Ca or 164mg → 40mg Ca- اگر نیترات کلسیم 100% خالص باشد: 164mg → 40mg Ca X → 200mg Ca X = 820mg/l water - اگر خلوص نیترات کلسیم 90% باشد:820mg → 90 X → 100 X = 911mg/l water- یعنی 911 میلی گرم نیترات کلسیم در 1 لیتر آب، 200 پی پی ام کلسیم خواهد داد.محاسبات فرمولهای غذایی1 U.S. gallon (gal) = 3.785 liters (l)1 Imp. Gallon (gal) = 4.5459 liters (l)1 lb = 454g

اسلاید 68: مرحله دوم : محاسبه مقدار کود لازم برای حجم های زیاد محلول (مخزن 5000 لیتری):911mg × 5000 = 4555000mg = 4555g = 4.5kgمحاسبات فرمولهای غذایی مرحله سوم: اگر کود ما حاوی بیش از یک عنصر باشد (مثلاًٌ نیترات کلسیم حاوی کلسیم و نیتروژن است). چه مقدار عنصر نیتروژن از حل کردن 820 میلی گرم کود نیترات کلسیم حاصل می شود؟Ca(NO3)2 = 164g → 2(14)g N or 164mg → 28mg N- اگر نیترات کلسیم 100% خالص باشد: 164mg → 28mg N 820mg → X X = 140mg/l (ppm) N- بطور خلاصه: 820 میلی گرم نیترات کلسیم در 1 لیتر آب ← 200 پی پی ام کلسیم 140 پی پی ام نیتروژن

اسلاید 69: محاسبات فرمولهای غذایی در صورتیکه روی کود میزان خلوص نوشته شده باشد. می توان چنین عمل نمود.Ca(NO3)2 N=15.5% Ca=19%در این صورت مستقیما و بر اساس درصد محاسبه خواهیم نمود.

اسلاید 70: محاسبات فرمولهای غذایی ایجاد مشکل با کاربرد کودی که بیش از یک عنصر دارد:- غلظت یک عنصر در حد اپتیمم ولی غلظت عنصر دیگر بیش از حد مجاز است.- مثال: در یک فرمول غذایی نیاز به 300 پی پی ام کلسیم و 150 پی پی ام نیتروژن می باشد:- منبع کودی : نیترات کلسیم ← برای تامین 300 پی پی ام کلسیم نیاز به 1228 میلی گرم نیترات کلسیم می باشد.- این مقدار نیترات کلسیم ← 210 پی پی ام نیتروژن نیز تامین می نماید (60 پی پی ام بیش از حد مجاز) در این موارد باید محاسبه را بر اساس عنصری که پایین ترین میزان را دارد محاسبه نمود:- برای تامین 150 پی پی ام نیتروژن ← 879 میلی گرم نیترات کلسیم نیاز است.- این مقدار نیترات کلسیم 214 پی پی ام کلسیم تامین می نماید (86 = 214 – 300).- یعنی نیاز به 86 پی پی ام دیگر کلسیم می باشد که باید از منبع کودی دیگر محاسبه گردد.

اسلاید 71: تنظیمات فرمول غذایی یک فرمول غذایی خوب به چند متغیر وابسته است:- گونه و واریته گیاهی- مرحله رشد گیاه- اندام قابل مصرف گیاه- فصل کاشت- شرایط آب و هوایی (دما، شدت نور و طول روز)

اسلاید 72: تنظیمات فرمول غذایی تنظیم فرمول غذایی بر اساس مرحله رشد گیاه: گوجه فرنگی

اسلاید 73: تنظیمات فرمول غذایی تنظیم فرمول غذایی بر اساس مرحله رشد گیاه: گوجه فرنگی و خیار

اسلاید 74: تنظیمات فرمول غذایی تنظیم فرمول غذایی بر اساس مرحله رشد گیاه: گوجه فرنگی و خیار مقدار عناصر میکرو در کل مراحل رشد گیاه ثابت می باشد.

اسلاید 75: مقایسه فرمولهای غذایی

اسلاید 76: مقایسه فرمولهای غذایی

اسلاید 77: نسبت بین عناصر در محلولهای غذایی

اسلاید 78:

اسلاید 79: محلول های غذایی استوک (Stock Solutions) محلولهای استوک محلولهای با غلظت بالا می باشند. با توجه به حجم مخزن و حلالیت نمک، محلولهای استوک را با غلظت 50، 100 و 200 برابر می سازند. برای تهیه محلولهای استوک 3 مخزن در نظر می گیرند:- مخزن A - مخزن B - مخزن اسید علت استفاده از دو مخزن جداگانه: رسوب سولفاتها و نیتراتهای نمکهای مختلف در غلظتهای بالا- مثال: K2SO4 یا MgSO4 + [Ca(NO3)2] ← ترکیب سولفات با کلسیم ← رسوب

اسلاید 80: کیفیت آب در تهیه محلول های غذایی 170mg Ca → 696mg Ca(NO3)2اگر غلظت محلول پایه را 100 برابر در نظر بگیریم:696 × 100 = 69600mg/l final solution = 69.6 gCa(No3)2 × 100 = 6.96 Kg/100l stok solution فرض می شود آب ما دارای : 30 ppm Ca و 20 ppm Mg مطابق با فرمول:- مقدار کلسیم مورد نیاز: 170= 30-200- مقدار منیزیم مورد نیاز: 20=20-40 170 ppm Ca = 170 mg/l Ca

اسلاید 81: کیفیت آب در تهیه محلول های غذایی توجه به کمیت و کیفیت آب هنگام احداث تعیین میزان مشخصات و عناصر موجود در آب نظیر:Ec ،pH ، سولفات، سختی آب، غلظت عناصر سدیم، کلر، آهن و بیکربنات (Hco3-) وجود میزان بالای عناصر کلسیم، منیزیم و بیکربنات باعث رسوب کربناتهای کلسیم و منیزیم و مسدود شدن نازلها می گردد. آهن نباید بیش از 5/0 پی پی ام باشد.(ته نشین می شود) میزان بالای سولفور معمولا برای تغذیه گیاه مضر نیستفقط ممکن است بیکربنات سولفور تولید کند (مسدود کردن نازلها) بیکربنات اغلب بیش از حد مطلوب است(بیش از 60-30 پی پی ام)، باعث افزایش pH بستر و رسوب کربناتهای کلسیم و منیزیم می شود بنابراین باید تا رسیدن به pH ،5/6-5/5 باید pH را با اسید پایین آورد

اسلاید 82: محلول های استوک (Stock Solutions)

اسلاید 83: محلول های استوک (Stock Solutions) مخزن A ← نیترات پتاسیم + نیترات کلسیم + نیترات آمونیوم + کلات آهن مخزن B ← سولفات پتاسیم + مونو پتاسیم فسفات + سولفات منیزیم + سایر عناصر میکرو مخزن اسید ← نیتریک (HNO3) 42%، فسفریک (H3PO4) 75% ، سولفوریک (H2SO4) 66% یا HCl- در صورت غلیظ بودن اسید باید آنرا 20-15 درصد رقیق نمود.- همیشه باید اسید به آب اضافه شود نه آب به اسید

اسلاید 84: آماده کردن محلول های استوک (Stock Solutions)1- نمکها را به مقدار محاسبه شده وزن نمایید و جداگانه در داخل پاکت یا ظرفی قرار دهید و نام هر نمک را بر روی آن بنویسید.2- هر نمک را جداگانه در داخل سطل کوچکی قبل از اضافه کردن به مخزن اصلی حل نمایید.3- قبل از شروع ساخت محلول استوک نباید آب زیادی در داخل مخزن استوک ریخت چون با اضافه کردن نمکها ممکن است حجم محلول بیشتر از ظرفیت مخزن شود.4- ترتیب اضافه کردن نمکها به مخزن A- نیترات پتاسیم ← نیترات کلسیم ← نیترات آمونیوم ← اضافه کردن کلات آهن5- ترتیب اضافه کردن نمکها به مخزن B - سولفات پتاسیم ← اضافه نمودن آب تا سه چهارم حجم مخزن استوک ← اضافه کردن سولفات منیزیم و مونو پتاسیم فسفات ← اضافه نمودن عناصر میکرو

اسلاید 85: طرز ساخت محلول غذایی بدون استوک نمکها را با توجه به مقدار محاسبه شده وزن کرده و جداگانه در داخل پاکت یا پلاستیک قرار می دهیم.- بهتر است نام هر نمک بر روی پاکت نوشته شود. 1- یک سوم مخزن را با آب پر نمایید.2- هر نمک را جداگانه در سطل 15-10 لیتری حل نموده و کاملاًٌ آنرا بهم بزنید. در مرحله اول کل نمک حل نخواهد شد، مقدار حل شده را به داخل مخزن ریخته و مابقی حل نشده در سطل را آب اضافه کرده دوباره بهم بزنید. اینکار را آنقدر ادامه دهید تا کل نمک حل شود.- برای نمکهایی که سخت حل می شون از آب گرم استفاده نمایید.3- ابتدا عناصر ماکرو را حل نمایید و بعد عناصر میکرو را.4- ابتدا سولفات پتاسیم را به مخزن اضافه نمایید و برای حل بهتر پمپ را روشن کرده تا محلول وارد لوله خروجی شده و دوباره از طریق لوله برگشت به داخل مخزن برگردد.5- مخزن را تا نصف پر آب کرده و نیترات پتاسیم را به آن اضافه نمایید.6- مخزن را تا سه چهارم پر آب کرده و سولفات منیزیم و مونو پتاسیم فسفات را اضافه نمایید.7- نیترات کلسیم را به آرامی در حالیکه محلول در حال بهم خوردن است اضافه نمایید.

اسلاید 86: طرز ساخت محلول غذایی بدون استوک8- عناصر میکرو را بجز کلات آهن به مخزن اضافه نمایید.9- pH محلول غذایی را چک نموده و در صورت بالا بودن با اسید آنرا پایین آورید.10- کلات آهن را به مخزن اضافه نموده و مخزن را کاملاًٌ با آب پر نمایید.11- pH محلول را دوباره چک نموده و آنرا بر روی 4/6-8/5 تنظیم نمایید.12- اگر سیستم محلول رسانی بسته و بصورت چرخشی است، بگذارید محلول 10-5 دقیقه در سیستم بچرخد سپس دوباره pH را چک و در صورت لزوم آنرا تنظیم نمایید.

اسلاید 87:

اسلاید 88:

اسلاید 89:

اسلاید 90:

اسلاید 91:

اسلاید 92: Deficiency & Toxicity Symptoms of Nutrients

اسلاید 93: برای پیش بینی میزان کمبود عناصر باید به مسایل زیر توجه نمود اغلب علایم یکسان دارند ممکن است علایم کمبود و بیشبود یا چند نوع کمبود با هم باشند که تشخیص را مشکل می کند در ارقام مختلف ممکن است علایم یکسان نباشند گاهی علایم بیماریها مشابه کمبود است امکان بروز گرسنگی پنهان نیز می تواند وجود داشته باشد

اسلاید 94: Backgroundplants require essential nutrients for normal functioning and growth. A plant’s sufficiency range is defined as the range of nutrient necessary to meet the plant’s nutritional needs and maximize growth (Figure 1). The width of this range will depend upon individual plant species and the particular nutrient.

اسلاید 95: Nutrient deficiency occurs when an essential nutrient is not available in sufficient quantity to meet the requirements of a growing plant. Toxicity occurs when a nutrient is in excess of plant needs and decreases plant growth or quality.BackgroundNutrient toxicity is less common than deficiency and most likely occurs as a result of the over-application of fertilizer or manure.The three basic tools for diagnosing nutrient deficiencies and toxicities are 1) Solution testing2) Plant analysis 3) visual observations in the greenhouse

اسلاید 96: Nitrogen (N) نیتروژن یک عنصر خیلی متحرک در گیاه است بنابراین علایم کمبود روی برگهای پایین ظاهر می شود علایم بصورت زردی عمومی (کلورز) روی برگهاست در گوجه فرنگی، ظهور رنگ قرمز در دمبرگ و رگبرگهادر صورت شدید بودن برگها از گیاه می افتند گیاهانی تغذیه شده با ازت اضافی، شاداب و باریک، با برگهای سبز تیره در شرایط گرم و آفتابی تولید گیاهانی ضخیم با برگهای چرمی خم شده بطرف پایین تولید می شود در مواقع شدید گیاهان خیلی فشرده تولید می کند

اسلاید 97: Phosphorus (P) علایم کمبود روی برگهای پایین ظاهر می شود توقف رشد و ظهور رنگ قرمز (به دلیل افزایش آنتوسیانین) جذب آن انرژی خواه است فسفر اضافی موجب کاهش رشد گیاه این احتمالا به دلیل کاهش جذب Zn ، Cu و Fe می باشد جذب P در دمای سرد بستر و pH قلیایی کاهش می یابد

اسلاید 98: Potassium (K) مقدار زیاد این عنصر در بستر بخصوص در هیدروپونیک (راک وول) مانع جذب سایر کاتیون ها مثل Mg و Ca می شود در گیاه خیلی متحرک استبرگهای پایین رگه دار یا خالدار می شوند در طولانی مدت موجب نکروزه شدن حاشیه برگ می شود و گیاه به آرامی پژمرده می شود میوه گوجه فرنگی در موقع رسیدن لکه های سبز خواهد داشت برای تولید رنگ قرمز با مشکل مواجه خواهد شد

اسلاید 99: Magnesium (Mg) برخلاف Ca در گیاه متحرک استکمبود در برگهای پایین ظاهر می شود بین رگبرگ ها کلورزه می شود که بعد می تواند این نواحی نکروزه شوند در برگهای گوجه فرنگی نواحی متاثر از کمبود ارغوانی می شوند کمبود آن به دلیل برنامه غلط کودی است که میزان این عنصر را کم لحاظ می کنند یا به دلیل رقابت با آمونیم، کلسیم و یا پتاسیم می باشد

اسلاید 100: Calcium (Ca) جذب Ca جذب سایر کاتیونها را تحت تاثیر قرار می دهد در شرایط رطوبی بالا تبخیر کم شده بنابراین کمبود پتاسیم پیش می آید جذب آن در گیاه غیر فعال است عمل تبخیر یک عامل مهم در جذب این عنصر است جذب اغلب در نواحی نزدیک به نوک ریشه انجام می گیرد (حفظ سلامت ریشه خیلی مهم است ) برخی از بیماریهای ریشه بطور جدی جذب کلسیم را کاهش می دهند غیر متحرک در گیاه است علایم در برگهای جوان ظاهر می شود نکروزه شدن برگهای جدید و محدود شدن رشد سوختگی نوک کاهو و کلم و پوسیدگی گلگاه گوجه فرنگی

اسلاید 101: Sulfur (S) در گیاه خیلی متحرک نیستبنابراین کمبود در رشد جدید بروز می کند علایم شبیه کمبود نیتروژن است ولی کمبود ازت در برگهای پایین ظاهر می شود گیاه عموما به سطوح بالای سولفور مقاوم است این دلیل استفاده از این عنصر در بقیه نمکهاست

اسلاید 102: Molybdenum (Mo) کمبود آن در برگهای وسطی و پیر ظاهر می شود برگها کلروزه شده حاشیه آنها می پیچد برخلاف سایر میکروها کمبود آن در شرایط اسیدی پیش می آید

اسلاید 103: Boron (B) چگونگی جذب آن در گیاهان کاملا شناخته نشده است به نظر می رسد جذب و انتقال آن با کلسیم خواص مشترک داشته باشد نقطه رشد گیاه غیر عادی می شود در نهایت پژمردگی و مرگ گیاه را موجب می شود

اسلاید 104: Iron (Fe) جذب فعال دارد جذب تمام مولکول کلات کم است اغلب آهن از قسمت آلی جدا شده و جذب گیاه می شود در گیاه متحرک نیست علایم روی برگهای بالا ظاهر می شود بین رگبرگها کلروزه می شود و حتی ممکن است سفید شود و نکوزه گردد

اسلاید 105: Zinc (Zn) دارای جذب فعال و تحت تاثیر غلظت فسفر در محیط قرار می گیرد در گیاه خیلی متحرک نیست بین رگبرگها کلروز می شودگاهی موجب تولید گیاهان با بین گره های کوتاه می شود مقدار زیاد آن موجب مسمومیت می شودرشد ریشه کاهش می یابدبرگها کوچک وکلروزه می شوند

اسلاید 106: Copper (Cu) جذب آن خیلی تحت تاثیر pH و میزان Zn قرار دارد در گیاه خیلی متحرک نیست برگهای جوان کلروزه و طویل می شوند مقدار اضافی آن در بسترهای اسیدی سمی است

اسلاید 107: Manganese (Mn) در گیاه نسبتا غیر متحرک است علایم کمبود روی برگهای بالاتر ظاهر می شود علایم شبیه علایم منیزیم است فقط منیزیم در برگهای پایین ظاهر می شود کلروز لکه مانند یا خالدار بین رگبرگی است مقدار زیاد آن سمی است بخصوص در شرایط اسیدی باعث نکروزه شدن حاشیه برگ می شود جذب آهن را کاهش می دهد

اسلاید 108: اسپری برگی در گلخانه های با مدیریت خوب نیازی به این کار نیست برنامه کودی برای عناصر از طریق ریشه طراحی شده و ریشه ها نسبت به جذب عناصر از برگها سازگارترند برگها برخی عناصر را جذب خواهند نمود ولی برای بیشتر عناصر ناکافی است (پوشش مومی روی سطح برگها بنام کوتیکول) اسپری ریزمغذیها باید در حد دقیق و شناخته شده باشد در غیر این صورت سوختگی برگ بوجود خواهد امد. برگهای گوجه فرنگی گاهی پس از یک باردهی زیاد زرد می شوند که به دلیل کمبود آهن است و با اسپری بهبود خواهد یافت.

اسلاید 109: ضد عفونی و ریکاوری محیط آبکشت خارج نمودن بقایای گیاهی ، گلدانها و بستر کاشت از گلخانه شستشوی گلخانه وضدعفونی کردن آن برای پیشگیری از آفات و بیماریها در کشت بعدی ضدعفونی بسترهایی که قابل استفاده مجدد هستند شستن لوله ها با آب اسیدی (5/4 = pH)

اسلاید 110: فواید هیدروپونیک در مقایسه با کشت خاکیکیفیت میوه خاک : میوه ها بعلت کمبود پتاسیم و کلسیم اغلب نرم یا پف کرده هستند و عمر ماندگاری آنها نیز پایین است.هیدروپونیک : میوه ها سفت بوده و عمر ماندگاری طولانی دارند و این به تولید کننده اجازه برداشت میوه رسیده را می دهد و می تواند آنرا به نقاط دور دست صادر نماید و تلفات میوه نیز کاهش خواهد یافت. از طرفی ویتامین میوه گوجه فرنگی هیدروپونیک بیشتر از خاکی است.کودهاخاک : مقادیر زیادی کود با توزیع نامناسب مصرف می شود که بخش اعظمی از آن (80-50%) از دسترش ریشه گیاه آبشویی می شود و استفاده بهینه از کود نمی شود.هیدروپونیک : استفاده از کود در مقادیر کم، توزیع یکنواخت برای همه گیاهان، عدم آبشویی کود و استفاده بهینه ازآنمسایل بهداشتیخاک : مواد زائد آلی که بعنوان کود استفاده می شوند بیماریهای زیادی را در خاک و انسان باعث می شوند.هیدروپونیک : عدم آلودگی و بیماری برای گیاه و انسان

اسلاید 111: فواید هیدروپونیک در مقایسه با کشت خاکینشاکاریخاک : نیاز به آماده کردن خاک، ایجاد تنش به ریشه گیاهان حساس به جابجایی، مشکل بودن کنترل دمای خاک، موجودات بیماریزا که باعث مرگ گیاهچه می شوند.هیدروپونیک : عدم نیاز به آماده کردن بستر کاشت قبل از نشاکاری، حداقل ایجاد شوک به ریشه ها، استقرار و رشد سریع نشاها، نگهداری دما بستر در حد اپتیمم توسط محلول غذایی، فقدان بیماریهابلوغ گیاهبا شرایط نوری کافی گیاه در سیستم کشت بدون خاک نسبت به کشت خاک سریعتر به مرحله بلوغ می رسد.دوام بستر کاشتخاک : تعویض خاک گلخانه هر چند سال یکبار بعلت کاهش حاصلخیزی و از بین رفتن ساختمان خاک، در شرایط مزرعه ای نیاز به آیش می باشد.هیدروپونیک : عدم نیاز به تغییر بستر در کشت های سنگریزه، شن و آب، عدم نیاز به آیشعملکردعملکرد گیاه در سیستم هیدروپونیک 10-4 برابر کشت خاکی است.