صفحه 1:
1 أله بي ©
&
تساتيهسوووسووج ن بريه سمه
1
bet Oe
9 es 2
صفحه 2:
*تهیه و تنظیم
نوریان راد/ ارشد جغرافیا و برنامه ریزی شهری / پیام
نور بابل
صفحه 3:
a
* شهرهای کوهستانی
* شهرهای پایکوهی
* شهرهای جلکه و دشت
* شهرهای ساحلی
* شهرهای دره ای
شهرهای مستقر در فرورفتگی ها
صفحه 4:
* استقرار و پیدایش یک شهر پیش از هر چیز تابع شرایط محیطی و موقعیت
جفرافیایی اشت.
ع موقعیت جغرافبایی علاوه بر موقعیت ریاضیء موقع طبیعی ( وجود يكك
سلسله پدیده های طبیعی ) را هم در بر می گیرد.
ع عمده ترين عناصر موقع طبیعی عبارتند از : فلات هاء كوه ها و تيه هاء چاله ها
و دره هاء دشتهای مسطح ( پدیپلین » دشهای پایکوهی» جلگه ها و سواحل؛
ارتفاع و شیب زمین» رودخانه ها و مسيل هاء مخروط افکنه هاء ماسه زارهاه
و کوین باتلاق» مرداب تالاب. نيزار» جنگل » دریاچه دریا وامثال آن
صفحه 5:
لسأ به دلیل حالت خاص فیزیو گنومی ( شکل ظاهری زمین ) در نواحی کوهستانی » شیب
زیاد» ناهموار بودن» فقدان خاک مناسب و . تعداد و تراکم شهرهای کوهستانی عمدتا
كم مى باشد
لأ تييولوى شهرهاى كوهستانى به صورت متمركز وليكن باز مى باشد يعنى اين شهرها به
دليل محدوديت فضا و زمين به صورت فشرده و متمركز در مكان معينى شكل كرفته اند
و نسبت به شهرهاى مناطق پست. فاقد حصار هستند و به صورت باز و دارای ویژگی
خودحفاظى مى باشند
للسأ مورفولوتيى ( ساخت و بافت ) شهر در مناطق كوهستانى ذ
شكل هندسى منظم بوده و
به صورت هسته هاى يراكنده خودنمايى مى كند؛ بخش هاى جديد شهر يه صورت محله
ها و يا نوشهرهاى نابيوسته با بخش كهن شكل مى كيرند نظير شهرهاى زير:
صفحه 6:
صفحه 7:
صفحه 8:
شهر اوشان-فشم - میگون
صفحه 9:
ا 00
v
در مناطق کوهستانی ۰ عامل ناهمواری و شیب از مهمترین عوامل تعبین
کننده ی سمت توسعه شهر به شمار می رود. برای مثال وجود کوههای
اطراف شهر خوانسار یا مسجد سلیمان توسعه فضایی این شهرها را
محدود کرده است
صفحه 10:
صفحه 11:
آمایش مناطق گوهستانی اصولا فاقد برنامه ریزی و تاحد بسیار زیادی تحت تاثیر
نیروهای بازار آذاد cory بهره برداری های آزاد شامل فعالیت های کشاورزی
محدود؛ جنگل داری تجاری ؛ بهره برداری های پراکنده از معادن و...
5
** با برنامه ریزی صحیح سه نوع استفاده رایج از سرزمين هاى مرتفع منطقى به نظر می رسد:
_ استقرار شهرها یا شهرکك های توریستی؛ ورزشی» استراحتگاهی» درمانی ( مانند دو کشور سوئیس و
اطریش ) ؛ بهره گیری از توان معدنی و کانسارهای مناطق کوهستانی
4 اجرای طرح های جنگل کاری؛ ایجاد با جنگل های بومی و یا غیر بومی
۳ . اجرای پروژه های مربوط به استفاده از منابع آبء نظير احداث سدهاى مخزنى» تنظيمى؛ انحرافى
صفحه 12:
صفحه 13:
صفحه 14:
صفحه 15:
0 ل
a اين مناطق نسبت به توده هاى كوهستانى مجاور ارتفاع كمترى دارند و با
یک شیب نسبتا ملایم از کوه ها فاصله می گیرند
لا کنیک. مخروط افکنه ها؛ باهادا و گلاسی ( دشت سر ) از عمده ترین
عناصر ژئومورفیک پایکوه ها هستند
لس این دسته از ناهمواری های سطح زمین در اکثر کشورهاء از نقاط جاذب
برای استقرار سکونتگاه های شهری به شمار می آیند
لس بسیاری از شهرهای مهم ایران نظیر تهران, سمنان» کرج؛ قزوین» سبزوار بر
روی دشت های پایکوهی ( عمدتا از نوع مخروط افکنه ها) مستقر شده اند
صفحه 16:
صفحه 17:
صفحه 18:
صفحه 19:
@
4# شهرهای پایکوهی از پراکنش منظم برخوردارند. چون مناطق پایکوهی به صورت نوار
ممتد و به موازات رشته کوهی گسترش یافتند و از هوای معتدل خاک نسبتا خوب. و
آب تقریبا کافی ( رودها و چشمه ها » برخورداند.
ee شهرهای پایکوهی شکل متراکم و بسته ای دارند و تاحدی متاثر از شکل ناهمواری
پایکوهی می باشند؛ مثلا شکل شهرهای واقع بر روی مخروط افکنه هاء بدیزنی؛ قوسی
( کمانی ) و گاهی نزدیک به دایره است. ها به تبعیت از راس و قاعده مخروط
افکنه می تواند به صورت شعاعی باشد ( تقریبا مثل تهران )
# با توجه به ارتفاع و شيب نسبت مناسب و لبرفتهاى حاصلخيز؛ امكان فعاليتهاى اقتصادى به
ویژه کشاورزی در اين مناطق فراهم است.
4# مناطق ایکوهی برای ایجاد شهرها یا شه رک های توریستی و یلاقی نظیر طرقی» شاندیز(
ک های یبلاقی مشهد ) از پتانسیل خوبی برخوردارند.
صفحه 20:
صفحه 21:
رفولوژه ی پایکوهی e
8 اکثر سکونتگاههای پایگوهی بر روی سطوح آبرفتی و نسبتا شیبدار نظیر مخروط افکنه ها قرار دارند که سبب
شرایط ناپایدار فونداسیون و نشست ساختمان می شود نظیر نشست بخشی از ساختمانهای دانشگاه شهید
بهشتی؛ به همین دلیل ساختمانهای بلند اغلب در قسمتهای پایین دست و کم شیب پایکوهی استقرار می یابند
نظیر شهر زا گرب در کرواسی )
آسیب پذیری شهرهای پایکوهی به دلیل وجود گسلها در برابرزمین لرزه در حد قابل توجهی است مانند
گل آیک و فیروزکوه داماد البرق
ینه را رای آب گرفتگی ؛ غرقاب
شدگی و تخریب تدریجی بناهای پایین دست. آلودگی محیط زیست و بروز بیماری ها فراهم می کند نظیر
شرایط در پایین دست مخروط افکنه تهران ( جنوب شهر) و مخروط افکنه مشهد
آبهای فرورو در راس مخروط افکنه؛ مجددا در قاعده مخروط بالا آمده
از آنجایی که مخروط افکنه ها در محل خروج رود از كوه تشكيل مى شوند به هنگام طغیانی شدن رودخانه
» سیلابهای خانمان برانداز شکل می گیرد نظیر سیل خرداد ۱۳۷۱ نه دره ( محله آب و برق مشهد ) که تعداد
زیادی از بناها را ویران و عده زیادی جان باختند
صفحه 22:
صفحه 23:
صفحه 24:
ae oe
ONO att جنوب
صفحه 25:
های بزرگ مسطح؛ سطوح پ
ار سکونتگاهها ؛ طرق ارتباطی
اری هستند که در مناطق مرطوب شرایط
مساعدی رااز ۳۳ اهم می کنند
**_دشتهای سیلابی از پدپلین ها کوچکتر هستند ام تقریا از ویژگی های دشتهای بزرگ افقی برخوردارند
** جلگه ها؛ دشتهای همواری بین کوهستان و دریا هستنده دارای شیب. کم؛ توبو گرافی هموار و همگن و از
نظر شرایط جغرافیایی ( آب سطحی و زیر زمینی. خاک و پوشش گیاهی) مساعد هستند
**_تعداد و تراکم شهرها در دشتها و جلگه ها زیاد است.توزیع فضایی سکونتگاهها نسبت به مناطق کوهستانی
منظم تر ولی نسبت به پایکوهی از نظم کمتری برخوردارند. شهرها پرااکنش منظومه ای و ارتباط شعاعی يا
قطاعی دارند. یک شهر مرکزی ارتباط خود را با شهرهای پیرامونی به صورت شعاعی برقرار می کند مانند
جلگه خوزستان, جلگه گیلان و دشت گنبد
**_برخی از جلگه ها باریک و طویل هستنده مانند جلگه مازندران . در چنین حالتی شهرها از یک پراکند گی
خطی برخوردارند و از نظر اندام و سلسله مراتب شهری با یکدیگر فاصله چندانی ندارند
**_طراحی و برنامه ریزی شهری در دشتها و جلگه ها نسبت به تیپ های دیگر دشواری های کمتری
کشاورزی»احداث جاده» خیابان کشی انتقال خطوط آب و برق و ... با صرف کمترین هزینه امکان
|اشت. البته احداث پاره ای از تاسیسات نظیر شبکه فاضلاب شهری ( اگو) نیازمند شیب بندی مناسب و
اوقت و سرمایه است
صفحه 26:
صفحه 27:
دریای خزر
صفحه 28:
در رابطه با گذراندن آوقات فراغت و احداث تاسیسات رفاهی در شهرهای جلگه ای می توان موراد زیر
را در نظر داشت: احداث پارک جنگلی؛ ورزشگاهها در زمینهای همواری که کاربرد کشاورزی کمتر
دارند؛ استفاده از زمینهای فرورفته و گودالهای طبیعی برای ایجاد دریاچه های مصنوعی؛ مانند دریاچه شهر
لاهیجان يا دریاچه های چاه نیمه در دشت سیستان ( حوالی زابل )
سا حوادث طبیعی ژئومورفیکک در شهرهای جلگه ای کمتراست اما در برخی نقاط برداشت بیش از حد از
آبهای زیرزمینی دشت. موجب فرونشینی زمین بخصوص در زیر پیکره شهر و تخریب بنا می شود
لا شهرهایی که در دشتها یا جلگه های خشک یا نیمه خشک قرار گرفته اند مشکلات بیشتری دارند ؛ در
احتمال رخداد سیل افزایش می یابد» حرکت
صورت وجود رود ؛ در اثر بارندگی های عروجی و 7
ماسه های روان؛ پیشروی کویر از دیگر عوامل مخرب در اين شهرها به شمار می آید.
صفحه 29:
ا
۰
جه اقا
كن
صفحه 30:
صفحه 31:
# شهرهای واقع در کنار دریاه در خط ساحلی یعنی محل تلاقی دو محیط
جنرافیلیی متفاوت ( خشکی و آب ) استقرار یافته لند و از هر نظر متلثر از شرایط
محیطی این دو فضای جغرافیایی هستند
ع شهرهاى ساحلى رابا توجه به شرلیط توپوگرافی و ژئومورفولوژیکی ساحل ( نوع
ساحل) می توان در دو گروه قرار داد:
)١ شهرهای مستقر در سواحل جوان و کوهستانی
۲ شهرهای استقرار یافته در سواحل پست و بلاژدار ( سواحل شنی
و ماسه ای )
صفحه 32:
ء اگر جلگه باریکی در سواحل وجود
3 ب می کننده در غیر اینصورت شهر بر
روی دام Gud Ed كوه بالاامى رود و از خطلت شهرهاى كوهستانى يرخوردار مى
شود
۲ بندر ترایزون در ترکیه ( كنار درياى سياه ) نمونه بارز اینگونه شهرهاست
۲ لین سواحل مضرس, يربيج و خم, دارای خلیج هاء دماغه هاء جزليرء و نيز تاق سنگهای دریایی
می باشند
۲ در این شهرها توجه به نقش توریستی و ورزش های آبی, بسیار مهم است. بریدگی های
ساحلی و خلیج های مربوط به لین شهرها از عم مناسبی برخوردار بوده و شرایط لازم برای
دخول کشتی ها را در بردارند لذا توجه به نقش بندری و تجاری آنها بسیار مهم است
۷ بزرکترین بنادر دنیا و برخی از شهرهای معروف جهان نظیر نیویورک » بوتنوس آیرس و
هامبورگ از چنین موقعیتی برخوردارند
صفحه 33:
صفحه 34:
صفحه 35:
OM asin ey
صفحه 36:
صفحه 37:
شهرهای استقرار یافته در سواحل پست و بلاژدار ( سواحل شنی و
ماسه ای ):
این سواحل, بيرء كم عمق و تقریبا به خط مستقیم و بدون هیچ پیج و خم امتداد
يافته اند. برخى از شهرهاى اين سواحل در دلناها جایگزین شده اند.
© دلتاها برای جایگزینی بنادر دریایی مساعد نیستند , مگر آنکه رودخلنه پرآب و
عمیق باشد
رتردام در دهلنه رودخلنه "لک " بادبی و عمق زیاد و بستری فاقد كل و لاى
احداث شده است. شهر به وسیله یک سری کانال به قطعات
است. هر گونه عملیات ساختمانی یا خدماتی در این شهر نظیر مترو نيا
فگین و تکنیک روز دنیا می باشد
صفحه 38:
صفحه 39:
"© وجود ناهمواری پکرانه ای موجب توسعه شهر در امتداد ساحل می شود و شکل خطی به
خود می گیرد. سکونتگاههای ساحلی غالبا دارای مسافت طهلی و بافت شطرنجی هستند به
گونه ای که یک محور اصلی به موازات خط ساحلی امتداد یافته وخیابان های دیگر بر آن و بر
ساحل عمود می گردند
احداث شهرهای توریستی . استراحتگاهی در سواحل پست از مهمترین اقداملتی است که باید
در برنامه ریزی شهری مد نظر قرار كيرد
به موارد زیر اشاره کرد:
از مشکلات ژئومورفیک در شهرهای ساحلی می توان
© هوازدگی و تخریب شیمیایی بالاخص در شرایط شرجی ( بندرعباس )
+ تخریب و خورندگی حاصل از جریانهای دریلیی و امواج» تسونامی یا آبلرزه ( شهرهای ساحلی
ژاپن)
7 _خیزش و پیشروی لب به وییّه در سواحل پست ( سواحل دریای خزر ) ( احداث دیوارهای
از مهمترین اقدامات است )
صفحه 40:
صفحه 41:
یا غیر ساختمان یک رود و ثسعب آن اشغال گردیده
های سیلابی بزرگ و کوچکی را در امتداد دره های عریض گسترانیده
* انواع سکونتگاههای شهری و یا روستایی بر روی این دشتهای سیلابی ظهور یافته اند
© دشتهاى سيلابى تقريبا ويؤكى هاى جلكه ها و دشتهاى بيرك را دارند و موروفولوقى شسهرها
2 مشابه شهرهاى جلكه اى مى باشد. البته خطر طغيان و سيلاب رود در اين شسهرها را
بايد مد نظر قرار داد.
» برخى از شهرها كه در دره هاى بسيار كم عرض بنا شده لند شامل لين موارد است: شهر ماكو
در نزديكى مرز بازركان ( مرز ايران و تركيه )» شهر كلات در يك ناوديس معلق ( سنكلينال
پرشه ) در شمال خراسان
* در دره های تنگ . شهر به ناچار در امتداد دره كسترش مى يابد و يك ساخت طولى دارد . یک
خیابان به عنوان محور اصلی شکل می گیرد و خیابان های فرعی عمود بولن يك شبکه يا
بافت شطرنجی را پدید می آورند
بسو* با گسترش شهر روی دامنه های مسرف به دره . شهر ویژگی های شهرهای پایکوهی و یا
انی را به خود مى كيرد
صفحه 42:
صفحه 43:
** شهرهای دره آی به شرط دائمی بودن رود از نظر آب سطحی مشکلی ندارند
7 در واقع لین شهرها در یک راهرو قرار گرفته لند و در مسیر بادهای دره ای قرار
دارند, لذا آلودگی هوا پایدار نخواهد بود
* از طرفی در شهرهای دره ای « محدودیت فضا و کمبود خاک مناسب کشاورزی
وجود دارد. از دیگر نکات منفی آلودگی لب رودخانه بر اثر هدایت فاضلاب به
داخل آن. و مشکلات ناشی از شیب . خطر ریزش های تخته سنگی و ...
Gas Ll این شهرها بیش از نقاط قوت است. و امکان توسعه اقتصادی و
فیزیکی برای این شهرها محدود است
صفحه 44:
لين فرورفتكى ها به دليل دارا بودن حصار طبيعى و نقش امنيتى به تصرف انسان و زيستكاه
وی در آمده اند مانند شهرهای شیراز» آنکارا
محدودیت فضا و زمین باعث می شود توسعه فضایی شهر به کندی و به وسعت دامنه های
ارتفاعات پیرامونی صورت گیرد که نتيجه آن غلبه رشد عمودی به افقی. ساخت مدور, بافت
ستاره ای و پیکربندی کاملا متمرکز و فشرده در این سکونتگاه ها می باشد
از آنجلیی که شهر در یک alle بسته محصور است و دور آن ارتفاعات قرار درد هوای شهر در
حال سکون و شدت باد و جریان هوا کم است و آلودگی جو متراکم می گردد
اگر فرو رفتگی از نوع کارستی باشد» فرو نشینی ناشی از انحلال و خورندگی و در
و تخریب بنا رخ مى دهد وبه دنبال آن مسائل کمی و کیفی آبهای زیرزمینی تحت شعاع قرار
يكرد
ن ترتيب ملاحظه مى شود كه اين نوع سكونت كاهها نيز شرايط جندان مطلوبى ندارند
صفحه 45:
*
2 شهرهاى مستقر در اكور فتكى ها
صفحه 46:
۳ Se
زمردیان؛ جعفر. کاربرد جغرافیای طبیعی در برنامه ریزی شهری و **
روستايى. جاب اول» ۱۳۹۳ . مرکز چاپ و انتشارات دانشگاه پیام نور
** رجایی, عبدالحمید. کاربرد جغرافیای طبیعی در برنامه ریزی شهری و روستایی .
چاپ دوم. ۱۳۸۷ . انتشارات سمت
5 ۲
** نگارش, حسین. ۱۳۸۲. کاربرد ژئومورفولوژی در مكان كزينى شهرها و ييامدهاى
آن. مجله جغرافیا و توسعه بهار و تابستان ۱۳۸۲ ص ۱۵۰ - ۰۱۳۴
صفحه 47:
v5
از توجه شما سپاسگزارم پچ