کاربرد در برنامه ریزی جغرافیای طبیعی شهری و روستایی

کاربرد در برنامه ریزی جغرافیای طبیعی شهری و روستایی

اسلاید 1: کاربرد جغرافيای طبيعی در برنامه ريزی شهری وروستاييرشته جغرافيا

اسلاید 2: هدف كلي :هدف كلي اين درس آشنايي دانشجويان با كاربرد معقولانه مفاهيم و مضامين مربوط به هر يك از شاخه هاي جغرافياي طبيعي در برنامه ريزي شهرها و روستاها مي باشد.

اسلاید 3: تا از طريق اين شناخت بتوانند توان و ظرفيت طبيعت را براي برنامه ريزي باز يابند و در طرح ها و پروژه هاي مربوط به بهره برداري از مواهب طبيعي و كاهش مخاطرات آن به کار گيرند.

اسلاید 4: جايگاه درس:درس کاربرد جغرافيای طبيعی در برنامه ريزی شهری وروستايي ,جزو دروس اصلی رشته جغرافيا است.

اسلاید 5: كاربرد ژئومورفولوژي در برنامه ريزي شهري و روستايي فصل يكم ژئومورفولوژي و آمايش شهري

اسلاید 6: در واقع ويژگي هاي ژئومورفيك و توپوگرافيك يك مكان جغرافيايي نه تنها در پراكندگي ويا تجمع فعاليتهاي انساني موثر است، بلكه در نهايت يكي از عوامل موثر در شكـل و سيمـاي فيزيكـي ساختهـاي فضـايي نيز به شمار مي آيد.

اسلاید 7: به علاوه برنامه ريزي هاي زيربنايي شهر به دور از تأثيرات شرايط توپوگرافي نبوده و نيست، زيرا توپوگرافي محل و جهت گيري ناهمواري ها در مسايلي نظير ساخت و سازشهري و يا در ارگانيسم جابجايي جمعيت شهر و غيره نقش انكارناپديري دارد.

اسلاید 8: به طور كلي واحدهاي ژئومورفيك و عناصر توپوگرافيك به صور زير بريك شهر اثر مي گذارند، كه با توجه به آنها مي توان براي شهرهاي موجود و يا درشهرهاي آتي اقدام به برنامه ريزي نمود.

اسلاید 9: تأثير در تكوين، پيدايش و به عبارت دقيق تر مكان يابي و جايگزيني شهرهااثر گذاري بر توسعه فيزيكي سكونت گاههاي شهري و تعيين سمت توسعه آنها

اسلاید 10: نقش پردازي در الگوي پراكنش و توزيع فضايي شهرها،حوزه نفوذ و ارتباط نقاط شهري تأثير در مورفولوژي و نقشه (ساخت وبافت) شهريمتأثر ساختن سازه ها ، تأسيسات و شرايط خدمت رساني شهرياثر نهادن بر فعاليتهاي اقتصادي شهركاربرد در شناسايي مراكز فراغتي و استراحتي نواحي پيرامون شهرها

اسلاید 11: الف ) واحدهاي ناهمواري و انواع شهراستقرار و پيدايش يك شهر بيش از هر چيز تابع شرايط محيطي و موقعيت جغرافيايي است.

اسلاید 12: عمده ترين عناصر موقع طبيعي عبارتنداز: فلاتها، كوهها و تپه ها، چاله ها و دره ها ، دشتهاي مسطح (پديپلين )، دشتهاي پايكوهي، جلگه ها و سواحل ، ارتفاع و شيب زمين ، رودخانه ها و مسيل ها ، مخروط (افكنه ها، ماسه زارها ، پلايا و كوير، باتلاق، مرداب ، تالاب ، نيزار ، جنگل ، درياچه ، دريا و امثال آن.

اسلاید 13: در رابطه با واحدهاي اصلي ناهمواري ، نقش آنها در پيدايش و تكوين شهرها، مي توان انواع شهر را از هم تفكيك نمود.

اسلاید 14: الف ) 1- شهرهاي كوهستانيدر سطوح كوهستاني به دليل فقدان زمينهاي مستعد كشاورزي ، مناسب توليدي در زمينه توليدات زراعي وجود نداشته و يااينكه در حدي نبوده است كه بتواند به صورت مازاد توليدات كشاورزي مبادله شود

اسلاید 15: اصولاً اينگونه مناطق بيشتر محلي براي پرورش دام به شمار مي آيند تا مسكن انسان، از اين رو اجتماعات انساني در اين سرزمين ها بسيار كم و پراكنده بوده و در صورت بندي اجتماعي آن عمدتاً جوامع ايلي و كوچ نشيني را شامل مي شود.

اسلاید 16: به طور كلي تيپولوژي شهرهاي كوهستاني به صورت متمركز و ليكن باز مي باشد.بهترين نمونه اين حالت را مي توان در شهرهاي مسجدسليمان ، ميگون و فشم (دره جاجرود ) مشاهد كرد.

اسلاید 17: سه نوع استفاده رايج و معمولي از سرزمين هاي مرتفع عقلايي و منطقي به نظر مي رسد. كه عبارتند از:استقرار شهرها يا شهركهاي توريستي، تفرجگاهي، ورزشي ، درماني و استراحتگاهي اجراي طرح هاي مربوط به جنگلداري و جنگلكاري ، ايجاد و يا تثبيت جنگلهاي بومي و يا غيربومي و همچنين احياء جنگلهاي از جمله اقدامات مهم و لازم براي مناطق كوهستاني است)اجراي طرح ها و پروژه هاي مربوط به استفاده از مناسب آنها

اسلاید 18: الف ) 2- شهرهاي پايكوهي مناطق پايكوهي عمدتاً شامل زمين هايي مي شود كه نسبت به توده هاي كوهستاني مجاور ارتفاع كمتري دارند و با يك شيب نسبتاً ملايم از كوهها فاصله مي گيرند . كنيك مخروط افكنه ، باهادا و گلاسي (دشت سر) از عمده ترين عناصر ژئومورفيك پايكوهها است)شهرهاي مهم ايران نظير تهران ، سمنان، كرج ، قزوين ، سبزوار ، و امثال آن برروي دشتهاي پايكوهي (عمدتاً ا زنوع مخروط افكنه ) مستقر شده اند.

اسلاید 19: شهرهاي مستقر در دشتهاي پايكوهي ، از نظر زمين و فضا مشكلات بسيار كمتري نسبت به شهرهاي كوهستاني دارد. گسترش و توسعه فيزيكي اين نوع سكونت گاههاي معمولاً از يك سمت با مانع برخورد مي كند.

اسلاید 20: اما به هنگام برنامه ريزي و طراحي شهري در اين مناطق بايد مشكلات و تنگناهاي ژئومورفيك آن را هم دقيقاً مورد توجه قرار دهيم.دومين مساله اين نوع سكونتگاههاي شهري اين است كه چون اكثر آنها بر روي مخروط افكنه قرار گرفته اند، لذا آبهاي فرو رو در رأس مخروط (آب بارندگي،پسابها و فاضلابهاي خانگي و صنعتي و غيره) مجدداً در قاعده و پايين است مخروط بالا آمده و ظهور مي كند.

اسلاید 21: معضل سوم آن كه مخروط افكنه ها چون در محل خروج رود از كوه تشكيل مي گردند. لذا به هنگام افزايش دبي رود و طغيانی شدن آن در معرض سيلابهاي مهيب و خانمان برانداز قرار مي گيرند.

اسلاید 22: الف ) 3- شهرهاي جلگه و دشت پديپلين ها يا دشت هاي بزرگ مسطح سطـوح پست و هموار و بسيار كم شيبي هستند كه به ويژه در مناطق معتدله و مرطوب شرايط مساعدي را از نظر استقرار سكونتگاهها ، طرق ارتباطي و غيره فراهم مي آورند.به طور كلي در دشتها و جلگه هاي وسيع و پهناور تعداد و تراكم شهرها قابل توجه است. توزيع فضايي اين نوع سكونتگاههاي نسبت به مناطق كوهستاني منظم تر و ليكن نسبت به نوع پايكوهي از نظم كمتري برخوردار است.

اسلاید 23: اين شهرها به دليل عدم محدوديت فضايي و فقدان عوارض طبيعي منحرف كننده، در جهات مختلف گسترش يافته و غالباً بافتي گسسته دارند، يعني برخلاف شهرهاي كوهستاني امكان احداث كوچه ها و خيابانهاي عريض در آنها فراهم بوده است.

اسلاید 24: به ويژه قسمتهاي جديد اين شهرها از امكان فضايي و گذرگاههاي مناسبي برخوردارند. گذشته از اين زمينهاي باز و افتاده نيز در اين شهرها نسبتاً زياد است.اين ويژگي امكان رشد افقي شهر را نسبت به رشد عمودي آن بيشتر مي كند.

اسلاید 25: دسته اول شهرهاي مستقر در سواحل جوان وكوهستاني را شامل مي شود. در اين نوع سواحل اگر جلگه باريكي وجود داشته باشد، شهر تقريباً ويژگي هاي شهرهاي جلگه اي را كسب مي كند. در غير اين صورت شهر بر روي دامنه هاي هاي نسبتاً پر شيب كوه بالا مي رود و به اين ترتيب از خصلتهاي شهرهاي كوهستاني برخودار مي شود.

اسلاید 26: گروه دوم شهرهاي استقرار يافته در سواحل پست و پلاژدار (سواح شني و ماسه اي ) مي باشند. اين سواحل معمولاً پير، پست و كم عميق بوده و تقريباً به خط مستقيم و بدون پيچ و خم امتداد يافته اند.

اسلاید 27: الف ) 5 – شهرهاي دره اي اكثر دره هاي ساختماني يا غيرساختماني معمولاً بواسطه يك رود و شعب آن اشغال گرديده اند. اين شبكه هاي آبي تحولات ژئومورفولوژيكي دره ها را برعهده داشته و در اين رهگذر دشتهاي سيلابي بزرگ و كوچكي را در امتداد دره هاي عريض داشته و در اين رهگذر دشتهاي سيلابي بزرگ و كوچك را در امتدد دره هاي عريض گسترانيده اند.

اسلاید 28: اين دشتهاي سيلابي به دليل دارا بودن شرايط نسبتاً مطلوب به تصرف انسان در آمده و بدين ترتيب انواع سكونت گاه شهري و يا روستايي برروي آنها ظهور يافته اند.

اسلاید 29: الف ) 6 – شهرهاي مستقر در فرورفتگي هابرخي از اشكال ناهمواري مثل دولين و امثال آن به صورت چاله هاي طبيعي تقريباً بسته خودنمايي مي كنند. اين فرورفتگي كه معمولاً به شكل نعلبكي يا نشستگي (كووت) مي باشند بنا به دلايلي از جمله دارا بودن حصار طبيعي و نقش امنيتي از ديرباز به تصرف انسان و زيستگاه وي در آمده اند . شهرهايي مثل شيراز، آنكارا و نظاير آن تقريباً در يك چنين وضعيتي از توپوگرافي تكوين يافته اند.

اسلاید 30: ب ) مكان يابي نوشهرهاقبل از هر چيز لازم به ذكر است كه انتخاب بستر طبيعي يا جغرافيايي يك شهر در گذشته مسلماً براساس يك سري انگيزه ها، ملاكها و هميارهاي خاص و به منظور رفع نيازمندي هاي زمان خود صورت مي گرفته است. مثلاً : برخي از اشكال و واحدهاي ژئومورفيك به دليل دارا بودن نقش امنيتي ، دفاعي و نظامي ويژه اي، مورد توجه و گزينش قرار مي گرفته اند.

اسلاید 31: بعضي ديگر از اشكال و عناصر توپوگرافيك به لحاظ پتانسيل هاي اقتصادي و معيشتي مورد توجه بوده اند.اصل دسترسي يكي ديگر از عوامل موثر در انتخاب يك توپوگرافي ويژه براي بعضي از سكونتگاههاي شهري بوده است. دسترسي به راهها وطرق ارتباطي، منابع آب، و ديگر منابع طبيعي از مهمترين انگيزه هاي جايگزيني شهرها در ناهمواري هاي خاص بوده اند.

اسلاید 32: نقش شيب در برنامه ريزي شهري مجموعه ناهمواري هاي سطح زمين بطور عمده ا زسه عنصر تشكيل شده كه عبارتند از: «خط الراس» و «خط القعر» و سطح شيبدار بين آنها يعني «دامنه » عنصر شيب يا دامنه كه در همة اشكال ماكرو و ميكرو ، ولو به صورت اندك ، وجود دارد يكي از مهمترين عوامل تغيير و تحول ناهمواري هاي سطح زمين به شمار می آيد.

اسلاید 33: شيب معمولاً به صورت زاويه بين سطح افقي و دامنه تعريف و اندازه گيري مي شود. ميزان شيب غالباً برحسب گراديان ، درجه و درصد عنوان مي شود.

اسلاید 34: «گراديان» عبارتست از اختلاف يا نسبت شيب بين دو نقطه گراديان متوسط بين دو نقطه، كه به خط مستقيم يا در امتداد يك جاده يا رودخانه ، اندازه گيري مي شود، با استفاده از نسبت بين اختلاف ارتفاع دو نقطه به مسافت همان دو نقطه به دست مي آيد. ΔH = اختلاف ارتفاع ، D = فاصله

اسلاید 35: مثلاً اگر اختلاف ارتفاع دو نقطه 100 متر و فاصله بين آن دو 500 متر باشد گراديان آن عبارتست از يك به پنج : 5 :1 يا درجه شيب عبارتست از تانژانت زاويه شيب (α) يا به عبارت ديگر تانژانت مقدار گراديان tgα =

اسلاید 36: الف ) آستانه هاي شيب و برنامه ريزي: پروژه هاي برون شهري (بين شهري ) خارج از قلمرو برنامه ريزي شهري نمي تواند باشد، زيرا پروژه هاي صنعتي ، كشاورزي و يا عمراني به هر شكل مي تواند به شهر و شهروندان مربوط باشد.

اسلاید 37: ب ) شيب مورد نياز برا ي طراحي هاي شهري: شهرهاي كوهستاني، پايكوهي و يا شهرهاي مستقر در دامنه هاي دره اي و مخروط افكنه ها، معمولاً شيبدار بوده و ضمن اينكه شيب عمومي آنها در يك جهت است، در جهات مختلف نيز داراي شيب هستند.

اسلاید 38: وجود اين شيبها اگرچه از بعضي مانند زيبايي شهر، جلوگيري از انباشت مواد تخريبي در سطح شهر، و يا شستشوي طبيعي معابر توسط رواناب (به هنگام بارندگي) و غيره حائز اهميت است.در اين رابطه حداكثر شيب زميني كه قرار است پيكره شهر بر روي آن استوار گردد معمولاً نبايد از ْ 11 درجه تجاوز كند.

اسلاید 39: نقش ديناميكها و فرايندهاي ژئومورفيك در برنامه ريزي شهريواحدهاي ژئومورفيك و عناصر توپوگرافيك غالب با پويايي و ديناميسم محيط طبيعي در ارتباط هستند. بنابراين هرگونه اقدام در راستاي توسعه و عمران شهرها، به نحوي با پديده ها و اشكال ژئومورفيك، و در نتيجه با پويايي و ديناميسم مذكور مواجه مي گردد .

اسلاید 40: اشکال مطلوب ونامطلوب خيابانها بر روی دامنه های شيب دار

اسلاید 41: الف ) نقش پايداري و عدم پايداري در برنامه ريزي هابراي مكان يابي شهرهاي نوبنياد و يا تعيين سمت توسعه فيزيكي شهرهاي موجود قبل از هر چيز لازم است شرايط پايدار را در واحدهاي ژئومورفيك و توپوگرافيك به دقت بررسي نماييم.

اسلاید 42: برخي از فرايندها مثل زلزله و يا فورانهاي آتشفشاني كه منشأ دروني دارند، معمولاً از شدت زيادي برخوردارند، داراي فركانس يا فراواني كم و به صورت منقطع مي باشند، و از نظر مقياس زماني در زمره وقايع اتفاقي با صفت سانحه اي يا كاتاستروفيك قلمداد مي شوند، برخي ديگر از فرايندها مانند سيل و طغيان رودخانه نسبتاً شديد، ولكن داراي فركانس و تواتر بيشتري هستند.

اسلاید 43: اما بطور نسبي مي توان محيط هاي طبيعي را از نظر پايداري در سه طبقه قرارداد: محيط هاي مقاوم و پايدار محيط هاي غيرمقاوم و ناپايدارمحيط هاي نيمه مقاوم و نيمه پايدار

اسلاید 44: ب ) فرايند هاي دروني و برنامه ريزي شهري ب – 1 – آثار و پيامدهاي حركات زمين در شهرها : عمده ترين شواهد ژئومورفولوژيكي اين حركات، فرونشيني و بالاآمدگي ، چين خوردگي، گسل خوردگي و امثال آن مي باشد. عمل فرونشيني و بالا آمدگي ، كه به طور كند و بطئي انجام مي گيرد، عمدتاً در ارتباط با حركات اپي روژني (خشكي زايي) است و به گونه اي به ايزوستازي زمين مربوط مي شود.

اسلاید 45: ب ) 2 – زمين لرزه و شهرها: پر واضح است كه زلزله در سطح زمين آثار ژئومورفولوژيـكي خاص و عمده اي برجاي مي گذارد از جمله ؛ ايجاد گسلهاي با جابجايي قائم و يا افقي ، خلق شكافهاي به ابعاد مختلف، تحريك و تشديد حركت مواد بر روي دامنه ها (بالاخص ريزش هاي تخته سنگي و زمين لغزه، پهن)، انسداد و تغيير مسير مجاري آب (اسارت و انحراف) ، انسداد يا باز شدن چشمه ، وقوع تسونامي (آبلرزه) و نظاير آن را مي توان برد.

اسلاید 46: در شهرهاي نواحي زلزله خيز لازم است اين مسايل در نظر گرفته شوند و به منظور جلوگيري يا كاهش اثرات نامطلوب آن اقداماتي صورت گيرد. در شرايط كنوني مهمترين اقدامات عبارتند از: انجام مطالعات محيطي و كسب اطلاعات لازماقدامات پيش بيني كنندهاقدامات پيشگيري كننده اقدامات حفاظتي و رعايت استانداردهاي ساختمان سازي اقدامات بعد از وقوع زمين لرزه

اسلاید 47: ب - 3 – آتش فشان و آثار فرعي آن به طور كلي تعداد آتشفشانهاي فعال دنيا در 400 سال اخير حدود 840 مورد بوده است كه در اين مدت 290 هزار قرباني داشته است. ملاحظه مي گردد كه آتشفشانها آثار و پيامدهاي بي شماري را براي ساكنين كره زمين در بردارند، لذا توجه به مسايل فوق و آنچه كه بعداً عنوان مي شود، در برنامه ريزي شهري (بالاخص شهرهاي ذيربط) بسيار مهم است.

اسلاید 48: در راستاي اين برنامه ريزي ها و طرح ريزي شهرها مي بايست مسايل و موارد زير را دنبال نمود:بررسي و مطالعه دقيق آتشفشان اقدامات حفاظتي ، ايمن سازي و پيشگيري پيش بيني زمان فعاليت

اسلاید 49: ج ) فرآيند هاي بيروني و برنامه ريزي شهريفرآيندها و نيروهاي بيروني نسبت به فرايندهاي دروني از فركانس و تواتر بيشتري برخوردارند و لذا به طور مكرر و در تناوبهاي زماني كوتاه تر انسان و فعاليتهاي وي را تحت تأثير قرار مي دهند. بنابراين مي توان گفت چنين فرآيندهايي در زندگي روزمره انسان ملموس تر و از اهميت زيادي برخوردارند .

اسلاید 50: برخي فرايندهاي بيروني عمده و ارتباط آنها با طراحي و برنامه ريزي شهري مي پردازيم.ج – 1 – كارستيفيكاسيون و طراحي شهري ج – 2 – ديناميكهاي دامنه اي و برنامه ريزي شهريج – 3 – فرآيندهاي رودخانه اي و برنامه ريزي شهري

اسلاید 51: ج – 4 – فرايندهاي بادي و برنامه ريزي شهريج – 5 – پالئوهيدروژئومورفولوژي و طرح هاي شهرها ج – 6- فرايند هاي يخچالي و طرح هاي شهري

اسلاید 52: ج – 2 – ديناميكهاي دامنه اي و برنامه ريزي شهريمهم ترين مشخصه دامنه ها، شيب آنهاست و همين عامل به همراه دخالت عوامل ديگري دامنه ها را بصورت يكي از ناپايدارترين محيط هاي ژئومورفيك در آورده است.

اسلاید 53: بنابراين بيلان مورفوژنز – پدوژنز به نفع مورفوژنيك تغيير مي يابد. و ديناميكهاي دامنه اي به عنوان يكي از عوامل بازدارنده و مخاطره آميز دائماً سكونت گاههاي شهري و روستايي را تهديد مي كنند.

اسلاید 54: نيم رخ يك دامنه از سه قسمت تشكيل مي شود:عنصر محدببخش يا قطعه مستقيمعنصر مقعر

اسلاید 55: طرحی از نيمرخهای دامنه ای

اسلاید 56: قطعات وعناصر دامنه

اسلاید 57: در برنامه ريزي ها يكي ديگر از مسايلي كه بايد مورد توجه زياد قرار گيرد شناخت حركات مواد دامنه اي، نوع و مكانيسم آن، خسارات و مخاطرات آن و راه حل هاي مناسب جهت رفع يا دفع كاهش آن مي باشد.

اسلاید 58: چهار نوع اصلي از حركات دامنه اي را مورد توجه قرا ر مي دهيم.حركات ريزشيحركات خزشيحركات جريانيحركات لغزشي

اسلاید 59: ج – 3 – فرآيندهاي رودخانه اي و برنامه ريزي شهري : شايد بتوان گفت كه هيچ عامل ژئومورفولوژي به اندازه آبهاي روان، سطح زمين را ، حتي در نواحي خشك، تغيير شكل نمي دهد. به عبارت ديگر سيستمهاي رودخانه اي عمدتاً محيط هاي ناپايدار و ديناميك را به وجود مي آوردند و مووفوژنز را نسبت به پدوژنز را نسبت به پدورژنز غالب مي گردانند.

اسلاید 60: مهم ترين آثار مثبت رودخانه ها و توان هاي محيطي آن براي يك شهر به شرح زير مي باشد.وجود مواد خام و معدنياستفاده از نيروي آب رودخانهاكثر كشورهاي به دور از دريا، بطور گسترده اي به صيد رودخانه اي ، به عنوان يك منبع پروتئين متكي هستند.حمل و نقل جنبه هاي توريستي

اسلاید 61: مسايل و مشكلات ناشي از ديناميكهاي رودخانه اي عمدتاً به شرح زير است:فرسايش مآندر شدگيسيل

اسلاید 62: ج – 4 – فرايندهاي بادي و برنامه ريزي شهريباد فراينده خاص يك ناحيه بخصوص نيست، بلكه فرايندي بي منطقه است كه در هر درجه حرارت يا رطوبت امكان پيدايش آن هست. اما عمل باد و به ويژه فرسايش بادي عمدتاً خاص مناطق خشك است. زيرا در اين مناطق رطوبت و بارندگي كم موجب ضعف پوشش گياهي و در نتيجه انفصال ذرات خاك شده ، و به اين ترتيب دانه هاي منفصل خاك طعمه باد مي گردند.

اسلاید 63: به طور كلي با سه عمل برداشت، حمل و تراكم ماسه، اشكال و فرايندهاي خاصي را در نواحي خشك و تا اندازه اي در سواح پست، موجب مي گردد.عمده ترين اقدامات در رابطه با كنترل عمل بادو مشكل ناشي از آن عبارتند از:بررسي و مطالعه عميق ديناميسم باد و ماسه هاي روانممانعت از تراكم ماسه در نقاط مستعدممانعت از حركت و پيشروي ماسه ها

اسلاید 64: بكار گيري ابزار و روشهاي تثبيت ماسه رعايت استانداردهاي لازم درمعماريجلوگيري از تخريب پوشش گياهي

اسلاید 65: ج – 5 – پالئوهيدروژئومورفولوژي و طرح هاي شهرها : پالئوژئومورفولوژي مي تواند در تجزيه و تحليل تاريخ زمين ، جستجوي منابع جديد معدني، اكتشاف نفت، پلاسرهاي طلا و غيره ا ز اهميت فزاينده اي برخوردار باشد. به طور كلي سه نوع پستي و بلندي پالئو مورفيك قابل تشخيص است كه عبارتند از: ناهمواري هاي پابرجا (باقيمانده)ناهمواري هاي مدفونناهمواري هاي احياء شده و رخنمون يافته (عريان شده )

اسلاید 66: ناهمواري هاي پابرجا (باقيمانده)ناهمواري هاي مدفونناهمواري هاي احياء شده و رخنمون يافته (عريان شده )

اسلاید 67: ج – 6- فرايند هاي يخچالي و طرح هاي شهري اشكال و فرايند هاي يخچالي و جنب يخچالي و جنب يخچالي نيز در بسياري از پروژه هاي عمراني و برنامه ريزي هاي شهري مي توانند نقش عمده اي داشته باشند. از جمله نهشته هاي يخچالي يكي از منابع مهم در تأمين آب مورد نياز شهرهاي اين مناطق به شمار مي آيند.

اسلاید 68: فصل دوم ژئومورفولوژي و آمايش روستايياهميت واحدهاي ژئورمورفولوژيك و توپوگرافيك در برنامه ريزي روستاييالف ) واحدهاي عمده ناهمواري ومقرر روستادر رابطه با نقش ناهمواري هاي كلا مي توان سه تيپ روستا را از هم تفكيك نمود.

اسلاید 69: الف – 1 – روستاهاي كوهستاني : سطوح كوهستاني عمدتاً به دليل نقش امنيتي خود به تصرف برخي از سكونتگاههاي روستايي در آمده اند. يك چنين روستاهايي يا در دامنه ها و سينه كوهستانها ظهور يافته اند (مانند روستاي الياتو در حوالي فريمان) ، و يا در ميان چاله ها و امتداد دره هاي تنگ و محصور كوهستاني شكل گرفته اند (مانند روستاهاي گليان – حصار در جنوب شيروان).

اسلاید 70: الف-2 ) روستاهاي پايكوهي يكي از مسايل و مخاطرات ژئومورفولوژيك مهم در اين مناطق سيل مي باشد. در واقع مخروط افكنه ها به واسطه داشتن مواد حاصلخيز و آب نسبتاً كافي توجه زارعان رابه خود جلب مي كند و به اين ترتيب زمين هاي آنها مورد استفاده وسيع روستاييان قرا رمي گيرند، و قصبات بسياري نيز برروي آنها گسترش مي يابند.

اسلاید 71: يكي از مسايل و مخاطرات ژئومورفولوژيك مهم در اين مناطق سيل مي باشد. در واقع مخروط افكنه ها به واسطه داشتن مواد حاصلخيز و آب نسبتاً توجه زارعان را به خود جلب مي كند و به اين ترتيب زمين هاي آنها مورد استفاده وسيع روستائيان قرار مي گيرند، و قطعات بسياري نيز بر روي آنها گسترش مي يابند

اسلاید 72: الف ) 3 – روستاهاي مناطق پست و همواردر سطوح پست و هموار نظير دشتهاي سيلابي، دشتهاي بزرگ افقي يا پديپلين و ...) ، جلگه ها و سواحل پست، همانگونه كه شهرهاي بزرگ و متعددي تولد يافته اند، روستاهاي بي شماري نيز ظهور پيدا كرده اند.

اسلاید 73: در سطوح پست مناطق خشك وجود پلايا و كوير، دق ها، كفه هاي نمكي و رسي، مادكركها يا تركهاي گلي، تپه هاي ماسه اي و ديگر عوارض ا ز موانع عمده براي استقرار و يا تعدد روستاها به شمار مي آيند.

اسلاید 74: ب ) نقش توپوگرافي در عمليات كشاورزيتأثير توپوگرافي و شيب در كشاورزي و گسترش فعاليتهاي زراعي چنان است كه در برخي كشورها ، از جمله فرانسه ، تحول سيستمهاي بهره برداري، با توزيع شيب دامنه ها منطبق مي شود و انواع زراعت براساس آن به وجود مي آيد.

اسلاید 75: ب – 1 – شرايط كشاورزي در روستاهاي كوهستاني زراعت در كوهستان هاي مرتفع ، داراي وضع خاصي است كه كه بيش از هر قسمت ديگر با عوامل فعال موفوژنز مواجه است. اين ويژگي به خصوص زماني خود را نشان مي دهد كه روستاييان به خاطر كمبود زمين، فعاليتهاي كشاورزي خود را به روي دامنه گسترش مي دهند، و در نتيجه عمليات زراعي، آبياري و انتقال آب و غيره ناپايداري زمينها را تشديد مي نمايند.

اسلاید 76: ب – 2 خصوصيات كشت در روستاهاي پايكوهي در اين مناطق رسوبات مخروط افكنه ها غالباً زمينهاي زراعي مرغوبي راتشكيل مي دهند. مسلماً اين مرغوبيت به طرف دشت اهميت بيشتري پيدا مي كند در حالي كه رسوبات بالا دست و مجاور كوهستان چون درشت هستند فقط براي مرتفع مناسب هستند.

اسلاید 77: ب – 3 – ويژگي هاي زراعي در روستاهاي جلگه و دشت اصولاً سطح دشتها و جلگه ها مناسب ترين مكان براي كشاورزي به شمارمي آيند، زيرا از پهناوري و وسعت كافي، افق هاي كامل خاك ، موانع توپوگرافيك ناچيز، شيب بسيار ملايم و كم ، زمين هموار و بطور كلي محيط پايدار برخوردارند.

اسلاید 78: فرايند هاي ژئومورفيك و برنامه ريزي روستاييسكونت گاههاي روستايي و فعاليتهاي اقتصادي وابسته به آنها نه تنها متأثر از اشكال ناهمواري هستند بلكه عوامل و فرآيند هاي مؤثر بر اين اشكال نيز روستاها را به شدت تحت تأثير قرار مي دهند.

اسلاید 79: به طوركلي عوامل اندوژن يا فرايندهاي دروني مانند آتشفشان ، زلزله و امثال آن نقش مثبت و يا منفي خود را بر روستاها اعمال مي كنند، درست همانگونه كه در فصل يكم در آزمايش شهري مورد بحث قرار گرفت. عوامل اگزوژن و فرايندهاي بيروني نيز آثار مثبت و منفي خود را ، به طور مشابه باشهرها ، در روستاها هم بر جاي مي گذارند.

اسلاید 80: فرسايش خاكبا توجه به منشأ و دخالت عوامل مؤثر در پيدايش فرسايش ، مي توان گفت كه اين فرايند داراي دو مفهوم كلي است.الف – فرسايش عادي يا طبيعي :منشأ اين نوع فرسايش صرفاً به عوامل طبيعي مربوط مي شود كه از ميليونها سال قبل دست بكار حفر و ساييدگي ارتفاعات و انباشتن مواد در چاله ها و دره ها بوده است.

اسلاید 81: طرق مبارزه با فرسايشالف – مبارزه غير مستقيم يا بيولوژيكي هدف از اين نوع مقابله پيشگيري از فرسايش ياكاهش اثرات آن به وسيله روشهاي اصولي است. اين روشها كه عمدتاً حول محور ايجاد ، تثبيت، و يا افزايش پوشش گياهي دور مي زند، به ويژه براي مناطقي كه هنوز در معرض فرسايش قرار نگرفته اند، بكار مي رود

اسلاید 82: مهمترين اقداماتي كه در اين رابطه انجام مي گيرند عبارتند از:حفظ و تقويت پوشش گياهي: پوشش گياهي ، مبنايي براي روشهاي زراعي يا بيولوژيك مبارزه با فرسايش است. لذا مي بايست در برنامه ريزيها به اين مسأله توجه شود. براي استفاده از پوشش گياهي و افزايش نقش آن در برابر فرسايش توجه به دستورالعمل هاي زير ضروري است.

اسلاید 83: اصلاح و احياء مراتع و جنگلهاي از بين رفته،مبارزه با قطع بي رويه درختان و بوته ها و قرق كردن اراضي ، چراگاهها و مناطقي كه در حال فرسايش شديد هستند.انتخاب و كشت گياهان زراعي متناسب با شرايط محل

اسلاید 84: 3- جلوگيري از اعمال مضر كشاورزيخودداري از كشت متراكم و تشديدي، امتنا از كشت برروي زمين هاي شيب دار، جلوگيري از به آتش كشيدن جنگل ها ، بوته زارها و مزارع (كه منجر به تجزيه هوموس و اتصال خاك مي شود) منبع استفاده از ابـزار و روشهـايي كه باعـث فشردگي بافت خاك (در نتيجه كاهش نفوذپذيري و افزايش رواناب مي شود.

اسلاید 85: حفظ و ازدياد هوموس نقش هوموس از نظر حفاظت خاك بسيار اساسي است. در حقيقت هوموس در مقابل فرسايش خاك به سه صورت عمل مي كند.

اسلاید 86: نخست آنكه با خاصيت كلوئيدي خود چسبندگي خاك را زياد و انفصال آن را كم مي كند.دوم اينكه وجود هوموس در خاك باعث بالا رفتن ميزان نفوذپذيري خاك و كاهش رواناب مي شود. سوم اينكه با خاصيتي كه به خاك مي دهد حاصلخيزي آنرا افزايش مي دهد .

اسلاید 87: استفاده از زمين برحسب استعداد آن با توجه به استعداد اراضي و قابليتهاي آن لازم است «آمايش گياهي زمين» را در برنامه ريزي ها مورد توجه قرار دهيم، و از طريق آن زمين هاي مستعد براي جنگل كاري، مرتع داري و يا كشاورزي را مشخص نماييم.

اسلاید 88: – مبارزة مستقيم يا مكانيكياين نوع مقابله و مبارزه هنگامي شروع مي شود كه فرسايش آغاز شده و علايم آن نيز به چشم بخورد. لذا به منظور پيشگيري از گسترش فرسايش و جلوگيري از خسارات ناشي از آن بايد اقدامات انجام بگيرد تا ضمن جلوگيري از تداوم فرسايش ، سطوح فرسايش يافته نيز تا حد امكان اصلاح و ترميم گردند.

اسلاید 89: اقداماتي كه براي اين منظور صورت مي گيرد به عنوان مبارزة مستقيم يا استعلاجي معروف بوده و عمدتاً شامل موارد زير مي گردد.ب – 1 – مقابله با فرسايش دامنه اي : در اين مورد هدف اصلي تضعيف و يا از بين بردن عوامل مساعد فرسايش دامنه ها مي باشد، كه عمدتاً شامل موارد زير مي شود. - كاهش سرعت رواناب قبل از رسيدن به سرعت آستانة فرسايش - نفوذ دادن تمام يا قسمتي از آب در زمين - هدايت و انتقال آبهاي اضافي به سمت مجاري خروجي

اسلاید 90: براي نيل به اين هدف لازم است عملياتي در جهت كاهش شيب و تسطيح زمين، افزايش پوشش گياهي و اقداماتي از اين قبيل انجام بگيرد، و متدهايي كه براي اين منظور بكار مي روند عبارتند از:

اسلاید 91: ب – 1 – 1- سكوبندي ياتراس بنديبا اين روش شيب زمين را بطور پله بندي كم مي كنند . البته اين روش براي زمينهاي داراي شيب تند مناسب نيست زيرا در اين زمينها براي ايجاد سكو به عرض مناسب و معين نياز به خاكبرداري بيشتر و در نتيجه صرف وقت و هزينة بيشتر و تكنيك قوي تر خواهد بود.

اسلاید 92: ب – 1 – 2- بانكت بانكت بندي براي اولين بار در سال 1987، به صورت گراديان هايي (شيارهايي) به موازات خطوط تراز ايجاد گرديد، به طوري كه فاصلة هر يك از ديگري در حدود 50 تا 100 متر بود و بدين وسيله تا حدودي از خطرات فرسايش و كاهش حاصلخيزي خاك جلوگيري مي نمود. در عمق گوديهايي به عرض حدود 3 متر بر روي دامنه ها بوجود مي آوردند و خاكهاي حفر شده را به صورت پشته هايي دركنار گودالي متراكم مي سازند.

اسلاید 93:

اسلاید 94: نكته قابل توجه اين است كه بر حسب شيب زمين و جنس زمين بانكتهاي گوناگوني در پروژههاي عمراني طراحي مي گردند، كه عمده ترين آنها عبارتند از: گرادن : گردانـها بانكتـهاي كوچكـي هستنـد كـه بيشتـر به عنـوان جنگل كاري مورد استفاده قرار مي گيرند. گرادنها خود به دو صورت ايجاد مي شوند: يك گروه گردانهاي با نيمرخ V هستند كه در زمينهاي داراي شيب زياد بكار مي روند ، و گروه ديگر گرادنها با نيمرخ طبيعي يا نرمال كه حالت كانال كوچكي را دارند و داراي ظرفيت آبگيري بيشتري هستند.

اسلاید 95:  بانكتهاي با پروفيل طبيعي : اين بانكتها فقط توسط ابعاد بزرگي كه دارند از گرادنهاي فوق الذكر متمايز مي گردند و معمولاً بر روي شيبهاي 20 تا 50 درصد بكار مي روند و برروي اين نوع بانكتها مي توان كشتي ها قابل ملاحظه اي انجام داد.

اسلاید 96:  بند سازها و سدهاي خشكه چين نيز يكي از اين روشها به شمار مي آيند . همچنين بانكتهاي با خاكبرداري بريده شده ، بانكتهاي مخصوص كشت غلات و غيره از ديگر انواع بانكت هستند.

اسلاید 97: ب – 1 – 3 – استفاده از ژئوتكستايل : در نقاطي مانند خاكريزي كنار جاده، شيبها و دامنه هاي بريده شده و ديگر نقاطي كه به علت وجود محيط اقليمي و خاك نامساعد ، ايجاد و استقرار پوشش گياهي دشوار است، مسايل و مشكلات فرسايش رابا استفاده از ژئوتكستايل بر طرف مي كنند.

اسلاید 98: ژئوتكستايل يا زمين بافت عبارتست از هر گونه ماده يا عنصر بافته شدة نفوذپذير كه در فونداسيون ، خاك، سنگ، زمين و يا هر عنصر مربوط به مهندسي ژئوتكنيك بكار مي رود. ژئوتكستايل ممكن است به شكل يك حصير، صفحه يا ورقه، شبكه ياپرده اي از الياف طبيعي و مصنوعي بافته شده ، باشد كه روي دامنه ، يا زير لاية سطحي خاك قرار مي گيرد.

اسلاید 99: ژئوتسكتايل ها در زمينة مبارزه با فرسايش خاك مي توانند به ايفاي دو نقش عمده بپردازند:نخست آنكه، با تأثير مستقيم بر فرايندهاي فرسايش، موجب كنترل موقت يا دائم فرسايش مي شونددوم آن كه براي استقرار، توسعه و يا احياء پوشش گياهي ، يك محيط پايدار بوجو د مي آورند.

اسلاید 100: ب – 1 – 4 – حائل ها : به منظور كنترل و يا جلوگيري از حركات دامنه اي، و براي ممانعت از بريده شده دامنه ها در اثر برخورد جريان آب ، معمولاً در سطح دامنه ها و يا پاي دامنه ها از انواع محافظ و حايل استفاده مي كنند.

اسلاید 101: چپربندي هم طريقه اي ديگر برا ي تثبيت و يا كنترل فرسايش دامنه اي مي باشد. چپرها دسته هاي گياهي لوله شده به قطر حدوداً 25 سانتي متر هستند. كه درتراشه ها يا مقاطعي با فواصل معين بر روي دامنه هاي نسبتاً شيبدار و به موازات منحني هاي ميزن مستقر، و توسط ميخ هاي چوبي (كه تا عمق حدود 20 سانتي متر در زمين فرو مي روند) محكم مي شوند

اسلاید 102: جلوگيری از فرسايش خاک با استفاده از چپرها

اسلاید 103: ب – 1 – 5 – چاه هاي تزريق سيمان: يكي از روشهاي كنترل و تثبيت حركات توده اي دامنه ها، استفاده از به اصطلاح ميخ هاي بتني و احياناً فلزي است . به اين صورت كه در سطح دامنه را با لايه هاي زيرين به يكديگر مي دوزند.

اسلاید 104: ب – 2 – اساس مبارزه با بهمن :براي جلوگيري از حركت و خطر بهمن عمدتاً دو حالت وجود دارد.حالت اول – تغيير شرايط محيطي به منظور جلوگيري از شروع و وقوع بهمن حالت دوم – كنترل حركت و سرعت بهمن

اسلاید 105: حالت اول – تغيير شرايط محيطي به منظور جلوگيري از شروع و وقوع بهمناين نوع مبارزه اغلب در مناطق بهمن خيز و به صورت طرح ها و پروژه هاي دائمي اجرا مي شوند. مهمترين متدها برا ي اين نوع مبارزه عبارتند از:- افزايش زبري خاك كه با انجام عمليات مهندسي حفاظتي مثل ايجاد بانكت ياسكو، ديوار- ، ميخ چوبي و يا چوب بست، و يا در ختكاري امكان پذير است.

اسلاید 106: - انجام عملياتي نظير زهكشي ، به منظور هدايت و انتقال آبي كه ممكن است در زير پوشش برف جريان يابد و حركت بهمن را مساعدتر سازد.- جمع آوري قطعه سنگها و تخته سنگهاي بزرگي كه ممكن است طعمة بهمن قرار گرفته و فشار و خطر بهمن را افزايش دهد. البته سنگهاي يكپارچه و گسترده و ريشه دار خود از عوامل زيري بستر بهمن به شمار آمده و وجود آنها لازم است.

اسلاید 107: - خنثي نمودن هر عاملي كه به عنوان محرك بهمن به شمار مي آيد. مثلاً حركت بهمن ممكن است در اثر وزش باد، صداي انفجار ، زمين لرزه، عبور كوهنوردان و اسكي بازان، و بالاخره پرواز اشياء پرنده (مثل هليكوپتر، هواپيما ، هواپيماي جت و غيره ) آغاز گردد.- استفاده از ابزار و روشهايي كه مانع از تجمع برف در مناطق و مسيرهاي بهمن خيز گردد. مثلاً در برخي مناطق براي جلوگيري از تجمع زياد برف برروي جاده ها و يا نهالستانهاي جنگلي از چپرها به عنوان باد شكن استفاده مي كنند.

اسلاید 108: حالت دوم – كنترل حركت و سرعت بهمن: مهمترين انواع بهمن شكن و بهمن گير عبارتند از:- وسايل سادة سكويي شكل، گردانها، گابيونها و امثال آن كه براي بريدن شيب در شيبهاي يكنواخت تعبيه مي شوند.- موانع چوبي مشبك ، براي كنترل بهمن در دامنه هايي كه داراي برف كم هستند.

اسلاید 109: - نرده ها و شبكه هاي فلزي كه از مقاومت بيشتري برخوردارند.- تورها و يا شبكه هاي فلزي كه توسط كابلهاي سيمي مستقر و محكم مي گردند.- پل برفها يا بهمن شكنها كه براي حفظ نقاط خاصي نظير قسمتي از جاده ها مورد استفاده قرار مي گيرند

اسلاید 110: برخی از انواع بهمن وبهمن گير

اسلاید 111: ب - 3 مبارزه با فرسايش آبي و سيلابها:براي مقابله با فرسايش آبي (سيلابي و رودخانه اي ) علاوه بر بكارگيري روشهاي ياد شده در مورد كنترل دامنه ها و متدهاي آبخيزداري ، مي يابد يك سري اصلاحات و اقدامات مستقيماً برروي خود مجاري انجام بگيرد)

اسلاید 112: ب – 3 – 1 – اصلاح مجاري اصلي اصلاح اينگونه مجاري از نظر تخريب سيلابها اهميت فوق العاده دارد. اگر چنين اصلاحاتي صورت نگيرد، سيل بستر خود را مي كند و باعث ريزش كناره ها مي گردد.- سدهاي سرعت گير و رسوبگير ساده ترين ومؤثرترين روش براي اصلاح مسيل احداث سدهاي پلكاني در طول مجراي آب است در اين روش سدها يا سكوهاي متعددي، كه بستر را قطع مي كنند، در نيمرخ طولي تعبيه مي گردند.

اسلاید 113: ديگ واپي – ديگها عبارتند از ديواره هاي ساحلي كه به صورت روكش سيماني، سنگ خشك و يا گابيون و موازي با جهت جريان ايجاد مي شوند لذا هيچگونه ممانعتي در برابر جريان بوجود نمي آورند، اما براي تكميل اصلاح مجاري آب از آنها استفاده مي شود.اپي ها يا زائده ها و يا پشت بندها نيز عبارتند از ديواره هاي كوچكي كه با يك زاويه اي نسبت به كناره هاي بستر و تقريباً عمود بر جهت جريان ايجاد مي گردند. اپي ها به حالتهاي زير ايجاد مي شوند.

اسلاید 114: اپي ها يازائده هاي برگردان ، كه به صورت موج شكن عمل مي نموده و جهت جريان آب رااز كنارة نرم و سست و مستعد فرسايش به كنارة سخت مقابل هدايت مي كنند.اپي هاي معمولي كه ديواره هاي عمودي هستند كه اغلب در دو طرف كناره هاي بستر افزوده مي شوند. از اين نوع زائده بيشتر در بسترهاي سنگي استفاده مي شود.اپي هاي بازدارنده كه براي رسوب دادن مواد محموله آب در زاوية بين كناره و اپي بكار مي روند.

اسلاید 115: - سنگ فرش نمودن بستر مسيل – در بعضي از قسمتهاي بستر مسيل كه خاك سست و يا از جنس مارن و ليمون و امثال آن تشكيل شده است مي توان با سنگ فرش كردن كف بستر، جلوي حفر آن را گرفت.

اسلاید 116: ب – 3 – 2 – اصلاح مجاري فرعيمجاري فرعي برخلاف مجاري اصلي خروجي داراي شيب زياد مي باشند زيرا از قسمتهاي بالايي دامنه ها و تپه ها سرچشمه مي گيرند.- ايجاد سدها يا بندهاي كوچك – چون شيب سد زياد است اثر سدها بيشتر از مجاري اصلي است و آب به سهولت سرعت خود را از دست مي دهد و سد را پر مي كند.

اسلاید 117: - تعويض بستر: در اينصورت سرعت آب كمتر مي شود و شعاع هيدروليكي جريان كاهش مي يابد و در نتيجه قدرت تخريب بستر كمتر مي شود.- استحكام بستر :مجاري فرعي را مي توان به وسيله سرشاخه ها و سنگهاي بزرگ و يا سنگفرش محكم كرد.

اسلاید 118: ب – 4 – مبارزه با فرسايش بادي - موانع وعوامل بازدارنده (بادشكنها) 1- بادشكنهاي مصنوعي (مكانيكي) و غير زنده مانند ديوار هاي چوبي ، چپر و غيره)2- بادشكن هاي طبيعي (بيولوژيكي) يا زنده كه معمولاً متشكل از رديف هاي درختان است.

اسلاید 119: - عوامل تثبيت كننده (مالچ ها) – مالچ در زبان انگليسي به معناي «پوشش» مي باشد و لذا به هر نوع پوشش كه به منظور تثبيت و حفظ خاك مورد استفاده قرا رگيرد مالچ گفته مي شود. مالچ ها انواع مختلفي دارند از جمله مالچ نفتي، مالچ ها انواع مختلفي دارند از جمله مالچ نفتي ، مالچ پلاستيكي ، مالچ گياهي (كاه و كلشن و بقاياي محصولات زراعي مانند ساقه هاي گندم، برنج ونظير آن ، مالچ شيميايي، ژئوتكستايل ، و غيره را مي توان نام برد.

اسلاید 120: كتاب دوم كاربرد آب و هواشناسي در برنامه ريزي شهري و روستايي

اسلاید 121: مهمترين زمينه هاي كاربرد بررسي هاي جوي به شرح زير است:كاربرد در بررسي هاي علمي و تحقيقاتي بالاخص در علوم زمينژئوموروفولوژي اقليمي يك ناحيه تعيين شرايط هيدرولوژيكيو شناخت عناصر هيدرواقليم

اسلاید 122: به طور كلي چه در بررسي هاي هواشناسي و چه در مطالعات اقليمي، مهمترين منابع و اسناد عبارتند از: داده هاي حاصل از ايستگاه هاي اقليمي و سينوپتيك (چه در خسكي و چه در دريا)، نمودارها و نقشه هاي سينوپتيك زمين و سطوح مختلف جو، تصاوير ماهواره اي (ماهواره هاي هواشناسي مثل نووا، و كاسموس )، و تصاوير و اطلاعات راداراي.

اسلاید 123: فصل سوم كاربرد و نقش عناصر آب و هوايي در برنامه ريزيها

اسلاید 124: زمينه هاي كاربرد نور و تابش خورشيد آگاهي از زاويه تابش و طريقه محاسبه آن و ساعات آفتابي از جهات بسياري شايان توجه است ، كه در زير به برخي موارد آن اشاره مي كنيم.1- توليد انرژي تابش خورشيد و تمركز انرژي حرارتي حاصل از آن در نقاط مختلف، مي تواند به طور مستقيم يا غير مستقيم به وجود آورنده منابع انرژي باشد.

اسلاید 125: به اين ترتيب انسان براي متابوليسم و سوخت و ساز خود به طور غيرمستقيم نيز از انرژي خورشيدي بهره مند مي گردد.2 – تأثير بر انسان تابش آفتاب علاوه بر اينكه انرژي مورد نياز در متابوليسم انسان را بطور مستقيم يا غير مستقيم تامين مي كند، در خصوصيات جسماني ، فيزيولوژيك، و يا سلامتي و عدم سلامتي وي تأثير قاطعي برجاي مي گذارد.

اسلاید 126: تأثير بر معماري و شهرسازي امروزه از نظر تعيين معادلات نورگيري فضاهاي ساخته شده، اعم از ساختمان يا خيابان ، و همچنين محاسبه ابعاد و جهت پنجره ها و نورگيرها، و بالاخره از نظر مقاومت فيزيكي مصالح در مقابل تابش، ارزيابي و برآورد زاويه تابش آفتاب در فصول مختلف سال و براي عرضهاي جغرافيايي گوناگون از اهميت زيادي برخوردار است.

اسلاید 127: براي محاسبه زاويه تابش خورشيد و در عرضها و فصول متفاوت ، از فرمول زير استفاده مي كنند.

اسلاید 128: = زاويه تابش يا ارتفاع خورشيد ، λ = ميل خورشيد، φ = عرض جغرافيايي محل ، مقدار در طي فصول سال و حالات مختلف خورشيد (بر اثر حركت انتقالي ) تغيير مي كند، و لذا مقادير آن براي استفاده در فرمول ، به شرح زير است:مقدار λ در اعتدالين = صفر درجه مقدار λ در اول تير = 45/23 درجه مقدار λ در اول دي = 45/23 درجه

اسلاید 129: مثال : زاويه تابش آفتاب را براي عرض جغرافيايي ْ 25 (پايين ترين عرض جغرافيايي ايران) در فصول مختلف تعيين كنيد.ْ 65 = 25- 0 + 90 = در اعتدالين45 / 88 = 25- 45/23 + 90 = در اول تير55 / 41= 25- 45/23 + 90 = در اول دي

اسلاید 130: شفق و فلق شفق و فلق به ترتيب عبارتند از زماني بعد از غروب و قبل از طلوع كه در طي زمان مذكور نور به حد كافي وجود دارد و تحت چنين شرايطي مي توان در هواي آزاد كارهاي يدي و فعاليتهاي فيزيكي رابه راحتي انجام داد. مدت و دوام شفق و فلق مربوط به زاويه اي است كه مسير آفتاب با افق تشكيل مي دهد، و لذا در عرض جغرافيايي پست دوام آن كمتر و در عرضهاي بالا بيشتر است.

اسلاید 131: استفاده از درجه حرارت و دمادرجه حرارت و دما كه خود معلوق زاويه تابش خورشيد هستند، يكي ديگر از عناصر جوي مي باشند كه تأثير بسزايي در مسايل گوناگون زندگي انسان و حتي گياهان و جانوران دارند. بنابراين شناخت چنين اثراتي و ميزان تأثير اين دسته از عوامل جوي براي برنامه ريزي بدون ثمر نخواهد بود.

اسلاید 132: بدن انسان داراي يك حرارت طبيعي معادل با 37 درجه سانتيگراد است. اين حرارت عمدتاً ناشي از سوخت غذايي است كه بشر صرف مي كند.

اسلاید 133: حرارت زياد موجب ضايعات متابوليك و در مواردي خشكي تنفس مي گردد. همچنين افزايش سريع حرارت بدن يك نوع سرگيجه توام با حزن واندوه ايجاد مي كند و انسان خستگي و تنبلي زيادي رادر خود احساس مي كند. از اين رو اكولوژيستها معتقدند كه بهترين شرايط اقليمي براي زندگي انسان آن است كه زيستمند بدون كوشش و تلاش زياد بتواند توازن منطقي بين گرماي حاصل شده در بدن وگرماي محيط برقرار كند.

اسلاید 134: نقش و كاربرد منابع رطوبتي جوفعل و انفعالات موجود در جو باعث مي شود كه رطوبت به اشكال مختلف (رطوبت به اشكال مختلف (رطوبت غير اشباع و غيرمتراكم ، ابر ، مه ، شبنم ، ژاله، و بارندگي ) وجود داشته باشد كه هر يك از حالات آن به نوعي بر انسان و فعاليتهاي وي تأثير مي گذارند در زير به تأثير بارندگي اشاره خواهيم داشت.

اسلاید 135: الف ) بارندگي مي دانيم كه برخي از بارندگي ها مستقيماً از ابر حاصل مي شوند كه به آنها بارشهاي ابري مي گويند نظير باران ، برف و تگرگ . در برخي ديگر ا ز تراكم يا تصعيد در سطح عوارض مختلف زمين به وجود مي آيند كه به بارشهاي غير ابري معروفند، مانند مه تر ، شبنم ، ژاله ، يخ پوشه و يخ قنديلي ، اينكه اثرات هريك را به اختصار شرح مي دهيم.

اسلاید 136: ج – 1- باران : اين فرم بارندگي در نواحي بسيار مرطوب و پرباران و مناطقي مثل انزلي و رشت كه گاه چندين رشت كه گاه چندين روز پيايي صورت مي گيرد مزاحمت هاي گوناگوني را فراهم مي آورد. از جمله اينكه اكثـر فعاليتهـاي اقتصـادي به ويـژه فضاهاي باز را با مشكل مواجه نموده و گاه آن ها را مختل مي سازد. قابليت ديد را كم نموده و ترافيك وتردد را كند و خطرآفرين مي كند.

اسلاید 137: ج – 2 – برف : اين نوع بارش عمدتاً خاص فصول سرد، عرضهاي جغرافيايي بالا، ارتفاعات و به طور كلي مناطق سرد است. در اين گونه مناطق ضريب برف معمولاً بسيار زياد است وگاه در عرض سال بيش از 100 روز برف مي بارد. برف نيز همانند باران داراي آثار مثبت و منفي بي شماري است.

اسلاید 138: ج – 3 – تگرگ : يكي ديگر از انواع بارش ابري تگرگ مي باشد كه همچون برف نوعي بارش جامد به شمار مي آيد. تگرگ غالباً به شكل رگبار، به طور محدود و همراه با رعد و برق، و به ويژه در فصل بهار، مي بارد . تگرگ در واقع از دانه هاي بلورهاي يخ و گه تكه هاي يخ تشكيل مي شود كه به اشكال گوناگون چون تگرگ نرم (برفدانه) ، تگرگ ريز (يخدانه)، و تگرگ ريزش مي كند.

اسلاید 139: ج – 4 – ژاله و شبنم : رطوبت موجود در هوا، تحت شرايطي به شبنم تبديل مي شود. در واقع سطوحي مانند برگها ، سنگها و امثال آن هنگامي كه گرماي خود را توسط تشعشع بطور سريع از دست بدهند، هواي مجاور آنها نيز به توبه خود خنك مي شود، و زماني كه درجه حرارت هوا به كمتر از نقطه بحراني يا «نقطه شبنم» برسد، در سطوح سرد شده ، تقطير شبنم صورت مي گيرد.

اسلاید 140: د – يخ و يخبندان : كاهش دمـا به زير صفر ، ريزش بـاران يخـي (بـاران منجمد) ، ريـزش ذرات و ساچمه هاي يخ و برف از ابرهايي كه احتمال يخ گرفتگي در آنها مي رود، ژاله يا شبنم يخ زده، قنديل هاي يخي، يخ پوشه، تجمع و تراكم برف و غيره همگي حالي از يخبندان را نشان مي دهند. هر يك از اين موارد اثرات سوء و زيانباري را در زندگي انسان برجاي مي گذارند ، كه به اختصار مورد توجه قرار مي گيرند.

اسلاید 141: انقلابهاي جوي الف ) فشار زياديكي از اثرات منفي و زيانبار فشار و باد را مي توان بر جسم و روان انسان مشاهده نمود. صرفنظر از اثرات سوء تغييرات فشار هوا بر انسان، اغتشاشات هوا و انقلابهاي جوي موجب بي خوابي و كم خوابي خواهند شد و چنانچه ادامه يابند در افزايش و ياكاهش فشار خون اثر مي گذارند.

اسلاید 142: همچنين خستگي، كوفتگي عضلات ، تحريكات عصبي ، اضطرابهاي روحي، سردردهاي شديد، و احساس درد در محل هاي زخم پس از عمل جراحي و نظاير آن از جمله عوارض حساسيت در برابر انقلابهاي جوي هستند.باد در فعاليتهاي اقتصادي نيز گاه به عنوان مزاحم عمل نموده، و برخي از كارهاي كشاورزي و يا صنعتي و تجاري در فضاهاي باز را مختل مي كند. اين مسأله در شهرها و روستاهاي مناطق خشك، به دليل وجود گرد و غبار زياد و ماسه هاي روان شدت مي يابد.

اسلاید 143: يكي ديگر از پيامدهاي ناگوار باد ايجاد حريق و آتش سوزي در جنگلها است. پديده گرمباد، فون يا چينوك در دامنه باد پناه (سايه باران) كوه، و بادهاي گرم نظير باد سيراكو (در الجزاير و تونس بنام سموم، در ليبي بنام قبله ، و در مصر معروف به خمسين )، باد 120 روزه سيستان ، باد سام خوزستان ، و باد گرميچ يا گرميش (در البرز) و امثال آن مي توانند چنين حوادثي را ببار آورند.

اسلاید 144: مقدار نيرويي كه از باد حاصل مي شود به نسبت مكعب سرعت آن مي باشد. بدين معني كه نيروي حاصل از يك باد با سرعت 30 مايل در ساعت مي باشد. بنابراين هنگامي كه سرعت باد كم است نيروي حاصل از آن تقريباً هيچ است. امروزه تا سرعت باد به 8 مايل در ساعت افزون نشود از دستگاههاي توليد الكتريسيته نمي توان استفاده قابل توجهي كرد.

اسلاید 145: فصل چهارم كاربرد آب و هوا شناسي در برنامه ريزي شهري

اسلاید 146: نقش آب و هوا در موقعيت و مقر شهر:مي دانيم كه يكي از عوامل بسيار مهم در بررسي هاي اقليمي هر نقطه از زمين شناخت موقعيت جغرافيايي آن محل است. چرا كه موقع رياضي بيانگر ميزان دريافت انرژي خورشيدي و در نتيجه نحوه تأثيرپذيري از عوامل ژنتيك و جهان اقليمي بوده و و ضعيت محل را در رابطه با سيستم عمومي جو و سيركولاسيون آن روشن مي سازد.

اسلاید 147: موقع نسبي نيز مقدار تأثير عوامل جغرافيايي و زمين اقليمي (مثل ارتفاع، پوشش گياهي و ...) را بر شرايط آب و هوايي محل مشخص مي كنند، و به اين ترتيب يك تصوير روشن و تحليل جامع از آب و هواي هر محل به دست مي آيد.

اسلاید 148: الف ) آب و هوا و موقع رياضي شهراكثر جمعيت دنيا و در نتيجه بيشتر شهرهاي جهان در عرضهاي متوسط كره زمين مستقر شده اند زيرا در اين عرضهاي جغرافيايي شرايط آب و هوايي و اقليمي نسبت به ساير نقاط بطور نسبي مساعدتر و مناسب تر است و امكان زيست مناسب، فعاليتهاي اقتصادي نسبتاً متنوع، و آسايش زندگي در آنها وجود دارد.

اسلاید 149: از طرف مزاحمتهاي آب و هوايي در اين مناطق تقريباً كمتر از ساير نقاط كره زمين است .آب و هواي معتدله سيكلني و آب وهواي مديترانه اي مطلوبـي از اقاليم عرضهـاي ميانه به شمار مي آيند.

اسلاید 150: ب ) آب و هوا و موقع نسبي شهرتوپوگرافي و ناهمواري را بايد يكي از مهمترين عوامل مؤثر در آب و هواي شهرها دانست ، زيرا عوارض توپوگرافيك و ژئومورفيك نه تنها اثرات اقليمي مربوط به عرض جغرافيايي را تغيير مي دهند بلكه گاه اختصاصات ميكروكليمايي خاصي به وجود مي آورند.

اسلاید 151: شهرهاي كوهستاني كه عمدتاً ارتفاعي بيش از 6000 پا دارند ، از نظر آب و هوايي تقريباً شرايط مشابهي با آب و هواي عرضهاي بالا و يا مناطق قطبي دارند. فصل سرد نسبتاً طولاني، بارش برف قابل توجه، يخبندان و مواردي از اين قبيل از ويژگي هاي اقليمي اين نوع شهرها به حساب مي آيد.

اسلاید 152: شهرهاي پايكوهي از نظر آب و هوايي تقريباً داراي اختصاصات اقاليم معتدله هستند، با اين تفاوت كه ضريب برف و فصل سرد در آنها نسبتاً بيشتر است. نسيم كوه و جلگه يكي از عناصر اقليمي است كه به خوبي اين گونه شهرها را تحت تأثير قرار مي دهد و هواي پاك و سالم اينگونه شهرها نقش ييلاقي و تفرجگاهي آنها برجسته مي سازد.

اسلاید 153: شهرهاي مناطق پست و هموار اگر مربوط به عرضهاي متوسط و يا نسبتاً بالا باشند از شرايط اقليمي مطلوبي برخوردارند و دردسرهاي ناشي از آب و هوا در آنها ناچيز است.

اسلاید 154: آب و هوا و مورفولوژي شهر مورفولوژي و يا ساخت و بافت شهر همانگونه كه متأثر از ساير پارامترهاي طبيعي است، از شرايط آب و هوايي نيز به غايت تأثيرپذير است. مثلاً يك رودخانه و يا يك درياچه به غير از موارد، ديگر ، در امتداد سواحل خود يك ميكروكليماي خاص و گاه فرح بخش به وجود مي آورند كه همين مي تواند يكي از دلايل ساخت طولي و يا نواري شهرها در اين نواحي باشد.

اسلاید 155: كاربرد و نقش آب و هوا در معماري و پروژه هاي ساختمانيدر اين رابطه بايد بدانيم كه در روابط متقابل بين پروژه هاي ساختماني و هوا يا آب و هوا دو جنبه كلي وجود دارد: اول: اثرات آب و هوا برروي طرح و شكل ساختمان و استقرار آندوم: اثرات مستقيم آب و هوا برروي فعاليتهاي ساختماني

اسلاید 156: دررابطه با مورد اول و برنامه ريزي مربوط به آن موارد زير بايد مد نظر قرار گيرند.الف – مكان يابي مناسب و مطلوبب – نظم و ترتيب بناها نسبت به يكديگر و در رابطه با تأثيري از عناصر اقليمي ج – مقاومت مصالح بكار گرفته شده در برابر عناصر و عوامل آب وهوايي

اسلاید 157: د – پلان ، شكل و طراحي ساختمان نسبت به شرايط آب و هواييهـ - ضرايب راحتي و آسايش مبتني بر يك معماري همساز با اقليم (يعني توجه به بيوكليماي انساني)

اسلاید 158: الف ) مكان يابي پروژه دراين رابطه دو عنصر دما و باد بيشترين نقش را به عهده دارند. بنابراين به منظور آمايش شهري و بالاخص ساخت و سازهاي جديد لازم است كه بخشهاي خوش آب و هواتر و داراي شرايط حرارتي مطلوب تر به مناطق مسكوني ، آموزشي، اداري ، خدماتي و تفرجگاهي اختصاصي يابند و ابنيه اي مانند انبارها، صنايع آلوده ساز و امثال آن به نقاط داراي هواي نامساعد تر هدايت شوند.

اسلاید 159: ب ) نظم و ترتيب و جهت گيري بنادر مورد نظم و بافت بخشهاي سكونت گاهي قبلاً صحبت شد و به عنوان مثال ديديم كه بناهاي مناطق سردسير براي بهره گيري بيشتر از انرژي خورشيدي بايد فاصله دار باشند و توسط معابر عريض از يكديگر دور باشند.

اسلاید 160: ج ) مقاومت مصالح بكار رفته در بنادرجه حرارت يكي از مهمترين عناصر آب و هوايي است كه بايد در احداث ساختمان مورد توجه قرار گيرد. به ويژه مصالح فلزي بر اثر تغييرات درجه حرارت منبسط و منقبض مي شوند، و اين مساله بايد براي جلوگيري از لغزش و يا تكان خوردن تيرهاي حمال مورد توجه قرار گيرد، و براي دوره گرم و يا انقباض و شكستگي در هواي سرد به گونه اي حمايت و تقويت شوند.

اسلاید 161: د) طرح شكل ازنظر تأثيرآب و هوا بر شكل و طرح ساختمان، مي بايد موارد زير را در برنامه ريزي ها مورد توجه قرار داد:نور و روشنايي فضايي داخلي بناتعادل حرارتي داخل ساختمانموقع و محل بنا ، در برابر باران و برف در يخبندانشكل بنا، در رابطه با دفع و ياكاهش نيروي تخريبي باددفع و كاهش آلودگي ها و كثافات موذي

اسلاید 162: د – 1- شكل بنا و نور و روشناييدر رابطه با نورگيري ساختمانها در ابتداي فصل سوم سخن گفتيم ، و لذا در اينجا بطور مختصر از اين بحث در مي گذريم ، و صرفاً به عوامل موثر در نورگيري ساختمان مي پردازيم . عمده ترين اين عوامل عبارتند از:عرض جغرافيايي و موقعيت خورشيد، كه در زاويه تابش و جهت تابيش نيز مؤثر است.

اسلاید 163: طول زمان تابش و شدت تابش ، كه اولي به تعداد ساعات آفتابي در روز (و در واقع به فصل و عرض جغرافيايي ) بستگي دارد، و دومي يعني شدت تابش به عواملي نظير ارتفاع ، مقدار ابر، هواريزه ها ( گردو غبار معلق در هوا) ، و آلودگي جو وابسته است.بافت شهري و جهت گيري كوچه ها، خيابانها و معابر ، كه مسلماً بافت فشرده و متراكم و معابر تنگ نورگيري را كم مي كند و به عكس.

اسلاید 164: تراكم و فشردگي مساكن، كه به مساحت آنها بستگي دارد، طبعاً در زمينها و قطعات كوچك، فاصله و در نتيجه نورگيري بناها كم مي شود. فرم و جهت صحن حياط در ارتباط با موقعيت ساختمان هاي همجواروجود و يا عدم وجود بالكن، و همچنين ميزان كشيدگي بالكن ها و ايوانها در ارتباط با تابش خورشيد و سايه گيري

اسلاید 165: محل قرار گيري پنجره ها، تعداد پنجره ها، شكل و ابعاد پنجره ها ،كه يكي از مهمترين مسايل در نورگيري ساختمانهاست. مثلاً در عرضهاي پايين بايد ارتفاع پنجره كم و شكل آن عرضي باشد و به عكس در عرضهاي بالا ارتفاع پنجره زياد و شكل آن طولي باشد، و در عرضهاي مياني ابعاد پنجره درحد متوسط و به شكل مربع در نظر گرفته شود.

اسلاید 166: شکل مطلوب ابعاد پنجره ها برای عرضهای جغرافيايي مختلف ايران

اسلاید 167: د – 2- شكل بنا و تعادل حرارتيايجاد حرارت مناسب و تهويه مطبوع در فضاي داخلي بنا يكي ديگر از موارد مربوط به معماري است كه كاري چندان سهل نخواهد بود. چرا كه اين مساله در رابطه با آسايش و با عدم آسايش انسان قرار مي گيرد، و مفاهيم گرما يا سرما بيشتر ناشي از احساس طبيعي انسان وشرايط فيزيولوژيك وي مي باشد.

اسلاید 168: تا هم تعادل حرارتي و احساس آسايش به دست آيد و هم هزينه هاي مربوط به دستگاههاي حرارتي و برودتي به حداقل خود برسد . عمده ترين عوامل مؤثر در حرارت بنا عبارتند از :

اسلاید 169: تقريباً تمام عوامل مؤثر در نورگيري بنا، در شرايط حرارتي آن نيز مؤثر هستند.شكل بام و جنس مصالح بكار رفته در آنارتفاع سقف نسبت به كفضخامت ديوارها، ديوارهاي عايق تعداد لايه هاي بكار رفته در بام يا سقف، جداره يا ديواره ، و پنجره هاتهويه عرضي

اسلاید 170: در اقاليم گرم و بسيار گرم ، ساختمان بايد به گونه اي طراحي شود كه حرارت خارج را به خود جذب نكند، به ويژه حرارتي كه توسط اشعه مستقيم آفتاب توليد مي گردد. در اين نواحي بايستي سعي كنيم از بامهاي گنبدي استفاده كنيم.

اسلاید 171: ارتفاع در و پنجره و كشيدگي سايه بانها نيز مهم است، و براي تعيين آن از فرمول هاي زير استفاده مي كنيم. CP = پيش آمدگي سايبان Bh = ارتفاع ساختمانα = زاويه تابش خورشيد

اسلاید 172: د – 3 – شكل بنا و برف و باراناهميت برف براي ساختمان ها و عمارتها از اينجاست كه نشستن برف، بار اضافي بر بامها تحميل مي كند. برف غير متراكم سبك است و حد متوسط وزن آن در هر فوت مكعب 5/6 پوند است، در حالي كه برف هر قدر متراكم شود بر وزن آن اضافه مي شود و حتي ممكن است به 30 پوند در هر فوت مكعب هم برسد.

اسلاید 173: د – 4 – شكل بنا و بادبرا ي مقابله با آثار مخرب باد اگر چه مقاومت مصالح ساختماني بايد به دقت در نظر گرفته شود، وليكن طرح و شكل بنا و طرز قرار گيري آنها مي تواند بسيار مهمتر باشد. در برنامه ريزي و طراحي ساختمانها و بناها، لازم است موارد زير مطالعه و بررسي گردد.

اسلاید 174: شرايط و ويژگي هاي باد:ويژگي باد در رابطه با طراحي ساختمان اصولاً عبارتست از آشفتگي باد (توفاني بودن باد) ، سرعت باد (بالاخص سرعت زياد)، جهت باد، وزش باد در سطح زمين و تداوم باد، بررسي اين ويژگي ها مي تواند در مورد بادهاي غالب، بادهاي محلي، و يا حالات استثنايي باد (مثل تورنادوها، هاريكن ها و غيره انجام بگيرد.

اسلاید 175: - اثرات كلي باد : آثار باد برروي اشياء و عوارض ثابت و مستقر در مسيرش را مي توان براساس شكل شماره 19 به شرح زير بيان نمود.فشار مستقيم مثبتكشش آئروديناميكفشار منفي (مكش)

اسلاید 176: - آثار مهم باد بر ساختمانهااثرات عمده باد بر ساختمانها را مي توان در چند طبقه كلي قرار داد، و دراين رابطه برخي از فرضهاي كلي به شرح زير است:اكثر ساختمانهايي كه از نظر شكل، جعبه اي (مكعبي) يا ججيم هستند، در نتيجه ، حساسيت آئروديناميكي واقعي دارند.

اسلاید 177: بيشتر ساختمانها سطوح نسبتاً صاف و بسته اي را در برابر باد ارائه مي دهند.اكثر بناهايي كه به صورت دنج برروي زمين استقرار يافته اند، وضعيت و موقعيت خاصي را در برابر اثرات كششي سطح زمين عرضه مي دارند.اغلب ساختمانهايي كه سازه هاي نسبتاً سخت دارد ، در معرض يك سلسله ارتعاشات نسبتاً محدوده قرار مي گيرند.

اسلاید 178: - بررسي هاي عمومي طراحي برا ي باد:به منظور طراحي كلي ساختمان ،كه مي تواند بسيار متغير باشد، يك سري پارامترها را بايد بررسي نماييم، كه عبارتند از : محل و موقعيت ساختمان، ارتفاع ساختمان، شكل آئروديناميك ساختمان، قسمتهاي روباز، وجود دهنه ها و منافذ بزرگ، قسمتهاي تو رفته (تورفتگي ها) و طاقچه دار سطح بنا، نوع سيستم ساختمايي (به ويژه براي مقاومت بار جانبي)، وزن مرده ساختمان

اسلاید 179: - بررسي هاي مربوط به معماري شكل جنبه هاي مختلف شكل ساختمان مي تواند اثرات باد را كم يا زيادكند. بنابراين همانگونه كه در طراحي هواپيما هاي مسابقه معيار شكل مهم است، در مورد كارآيي ساختمان در برابر باد و جهت طبيعي جريان هوا نيز بايد به اين معيار توجه خاصي داشته باشيم.

اسلاید 180: د – 5 – طراحي بنا، دفع و كاهش آلودگي هايكي از مواردي كه در طراحي بنا،لازم است مورد توجه قرار گيرد، مسأله آلودگي هاي زيست محيطي است. يعني علاوه بر اينكه هواي داخل بنا را از نظر دما و رطوبت كنترل مي كنيم، از نظر پاكيزگي و سلامت نگاهداشتن آن نيز بايد تدابير لازم را اتخاذ نماييم.

اسلاید 181: هـ ) ضرايب راحتي و آسايش ساختمانبديهي است كه در معماري ، برنامه ريزي و طراحي ساختمان، اگر به مواردي كه تاكنون بيان گرديد توجه داشته باشيم و آنها را به دقت رعايت كنيم، شرايط زيستي مناسب فراهم مي گردد و زيستمندان از راحتي و آسايش لازم برخوردار خواهند بود

اسلاید 182: مي دانيم كه يكي از معمارهاي مهم آسايش ، وجود شرايط حرارتي مطلوب مي باشـد و اگـر از چهـارچوب آسايش گرمايي به فعاليت خانه سازي در طول تاريخ توجه شود، مي توان دريافت كه انسان همواره درصدد آن بوده است كه به غير از خواسته هاي ديگر، شرايط گرمايي داخل خانه و يا محل كار را متناسب با استراحت و فعاليتهاي خود ثابت نگه دارد.

اسلاید 183: نقش آب و هوا در صنايع و كارخانه الف ) نقش آب و هوا در تعيين محل و موقعيت صنايع مي دانيم كه جريان اعمال صنعتي در مراحل مختلف به شرايط آب و هوايي خاص نيازمند است بنابراين عوامل و عناصر آب و هوايي قبل از هر چيز بر موقعيت يك كارخانه اثر مي گذارند. از اين ديدگاه لازم است به دو موقعيت اشاره داشته باشيم:

اسلاید 184: الف – 1 – تعيين موقعيت در منطقه : بر اين اساس انتخاب نوع صنعت يا توليدات صنعتي مبتني بر منطقه يا مناطق آب و هوايي خاص صورت مي گيرد. وانگهي عوامل آب و هوايي منطقه اي، موقعيت يك كارخانه رابه خاطر اثراتش برروي حمل و نقل، مواد خام و اوليه ، تأمين نيروي انساني و امثال آن تحت تأثير قرار ميدهند.

اسلاید 185: لذا مناسب ترين شرايط براي نخ ريسي حرارت 70 تا 75 درجه فارنهايت و رطوبت نسبي 60 درصد است.براي استقرار برخي از كارخانه هاي آرد (آسي بادها) بايد مناطق با ذخيره و داراي بادهاي تقريباً دائمي را انتخاب نمود. همچنين احداث نيروگاههاي بادي و مراكز توليد الكتريسيته مشابه نياز به چنين شرايط آب و هوايي خواهند داشت.

اسلاید 186: الف ) 2 – تعيين موقعيت در شهر (تعيين شهر): انتخاب محل استقرار يك كارخانه در داخل يا حاشيه شهر نيز بايد با توجه به بررسي هاي آب و هوايي انجام بگيرد . زيرا عناصر و عوامل آب و هوايي به خاطر اثراتي كه بر پروسه هاي صنعتي و كارخانه اي و ضايعات مصرفي (باطله ها) مي گذارند، مي توانند مقر و موقعيت يك كارخانه راتحت تأثير قرار دهند

اسلاید 187: ب ) هوا و آب و هواي محيط كارهوا و آب و هوا به دو صورت بر محل كار وكارگران تأثير مي گذارد. نخست آن كه نيرو و كفايت كار كارگران راكم يا زياد مي كند، زيرا اگر شرايط زيست اقليمي مناسب و يا آسايش اقليمي در محيط كار وجود داشتنه باشد، به كارگران سستي و رخوت (مثلاً بر اثر تعرق و كاهش NaCl در بدن ) دست نمي دهد

اسلاید 188: و درنتيجه از كارآيي لازم برخوردار خواهند بود، و بالعكس . دوم آن كه هوا و اب و هوا مستقيماً در ساخت و توليـد كـالا دخالـت تـام دارد. لازم بـه ذكر است كه مهمترين عناصر و عوامل آب و هوايي كه موارد فوق الذكر را مثأثر مي سازند عبارتند از: درجه حرارت ، رطوبت و باد

اسلاید 189: ج ) تأثير آب و هوا بر عمليات اجرايي كارخانه هاشرايط آب و هوايي تقريباً در هر مرحله از عمليات صنايع كارخانه اي انعكاس دارند. باران و باد در برخي از كشورها باعث اتلاف وقت كارگران مي شود و از فعاليتهاي عمده بيروني (كار در هواي آزاد) و عمليات ساختماني و نظير آن جلوگيري مي كنند.

اسلاید 190: آب و هوا و عملكرد هاي اقتصادي اجتماعي شهر علاوه بر مساله توليد، در فروش و تجارت كالاي توليد شده، نگهداري و حمل آن نيز بايد به عوامل آب و هوايي توجه كرد.

اسلاید 191: بنابراين بازرگانان هم، با آب و هوا زياد سر و كار دارند، زيرا اين طبقه بايد عمليات خود (نظير انبارداري ، بسته بندي، جستجوي بازار فروش و حمل كالا و نظاير آن ) را با شرايط آب و هواي محل خود و اقليم بازارهايي كه در آنها بايد كالاهاي خود را بفروشند و يا از بازارهاي مزبور نيازمندي هاي كشور خود را خريداري نمايند، منطبق كنند.

اسلاید 192: آب و هوا، حمل و نقل و ارتباطات شهريحمل و نقل شهري شامل رفت و آمدهاي درون شهري و بين شهري مي شود، و به همين دليل در اينجا تأثير عناصر و عوامل آب و هوايي را بر حمل و نقل زميني ، دريايي و هوايي مورد توجه قرار مي دهيم. هر چند قبلاً درباره عناصر جوي مطلب بيان شد، وليكن مجدداً بايد بگوييم مه، برف و يخبندان ، باد ، باران و طغيان رودخانه ها امور حمل و نقل را مختل مي سازند و مشكلاتي را به بار مي آورند.

اسلاید 193: به نظر مي رسد كه خطوط آهن و ترامواها به خاطر سيستمهاي حمل و نقل دائمي شان در تمام فصول و تمام شرايط آب و هوايي ، كمتر تحت تأثير هوا هستند. در واقع ، احتمال دارد ترن ها در توفانهايي حركت كنند كه براي اتومبيلها ترافيك و وقفه ايجاد نموده ، يا مانع از پرواز هواپيماها شده و آنها را مجبور به فرود كردند.

اسلاید 194: براي فرود سالم يك هواپيما فقدان موانع و قابليت ديد خوب، از مسايل بسيار مهم است. قابليت ديد ضعيف ممكن است ناشي از گرد و غبار، مه و دود باشد كه وضعيت هوا، شرايط متئورولووژيك، و دود ناشي از كارخانه هاي صنعتي بستگي دارد. لذا براي احداث فرودگاه از مكانهاي واقع در دره ها بايد اجتناب نمود، و ديگر آن كه بايد در ضلع رو به باد صنايع و كارخانه ها قرار گرفت.

اسلاید 195: بارندگي هم به عنوان يك عامل عادي، نه به عنوان يك عامل عادي، نه به عنوان يك عامل مهم، در كشتيراني مطرح است. باران يا برف سنگين ممكن است قابليت ديد را تحت تأثير قرار دهند. توفانها و هاريكن ها نيز مشكلات عديده اي را در حمل و نقل دريايي به وجود مي آورند.

اسلاید 196: فصل پنجم كاربرد آب و هواشناسي در برنامه ريزي روستايي

اسلاید 197: اهميت و كاربرد مطالعات آب و هوايي در احداث بناهاي روستايبناهاي روستايي كه غالباً به محل سكوت اختصاصي دارند، در برابر عناصر جوي و شرايط اقليمي تقريباً همان عكس العمل هاي بناهاي شهري را از خود نشان مي دهند. اما يك سري تفاوتهايي بين سكونتگاههاي روستايي و شهري وجود دارد كه بايد در برنامه ريزيها مورد توجه قرار گيرند:

اسلاید 198: جنس مصالح به كار رفته در بناهاي روستايي نسبت به سازه هاي شهري ؛ عمدتاً سست، ناپايدار و غيراستاندارد (خشت ، گل و ...) مي باشد و لذا در برابر عنصر اقليمي و شرايط آب و هوايي (مثل بارندگي هاي شديد، سيل و غيره) آسيب پذيرترند.

اسلاید 199: در مقابل ، طرح و شكل بناهاي روستايي معمولاً با شرايط اقليمي سازگارتر بوده و از اين حيث نه تنها با مشكلات آب و هوايي بكار رفته در آنها نيز اين اثر را تقويت مي كنند. از اين رو در برنامه ريزي هاي روستايي اينگونه طرح ها تقويت شوند.

اسلاید 200: فونكسيون و عملكرد مساكن روستايي به دليل وجود انبار ، اصطبل و امثال آن ، با مسكن شهري متفاوت است، و اين خود طرحي مساكن روستايي را تحت الشعاع قرار مي دهد.

اسلاید 201: نقش و كاربرد بررسي هاي اقليمي در اقتصاد روستاييالف ) كشاورزي و آب و هواهدف هواشناسي و اقليم شناسي كشاورزي ، كاربرد دانش جوي در توسعة كشاورزي است. دستيابي به اين هدف ا ز دو طريق تأمين مي شود.

اسلاید 202: نخست توسط ايجاد بهترين شرايط براي محصول تا بتوان از فاكتورهاي اقليمي براي توليد مواد آلي به نحو صحيحي استفاده كرد، و دوم يافتن روشهايي براي كنترل و يا كاهش آثار زيانبار پديده هاي جوي نظير خشكي و خشكسالي ، يخبندان ، تگرگ و غيره.

اسلاید 203: به طور كلي كاربردهاي هواشناسي و اقليم شناسي كشاورزي از نظر زماني به سه گروه ، كوتاه مدت ، ميان مدت و بلند مدت تقسيم مي گردد.

اسلاید 204: الف – 1- اثر درجه حرارت بر گياهانتمام محصولات كشاورزي در مراحل رشد خود داراي مرزهاي حرارتي ، حداقل ، حد مطلوب و حداكثر مي باشند. البته اين مرزها به طور محسوسي مي توانند تغير كنند. به طور كلي براي ادامه و رشد گياه دماهاي خيلي زياد به اندازة دماهاي خيلي پايين خطرناك نيستند.

اسلاید 205: - رژيم حرارت رشد بعضي از محصولات كشاورزان و گياهان ارتباط نزديكي با رژيم حرارت روزانه دارد. در اين ميان حرارت نوري در روز، و حرارت شبانه اهميت ويژه اي دراند. مثلاً براي گوجه فرنگي درجه حرات فراواني دارد.

اسلاید 206: يخبندان مي تواند به دو نوع باشد: «يخبندان تشعشعي» و «يخبندان ادوكسيوني» يخبندان بادي). گاهي ممكن است هر دو نوع به صورت توأم اتفاق بيفتد و يا يكي موجب تشديد ديگري شود.

اسلاید 207: الف – 3 – رطوبت و گياه آب مورد نياز گياه عمدتاً از طريق ريزشهاي جوي، نم و بخـار موجــود در هـوا، شبنـم، و آبيـاري تأميـن مي گردد. ضايعات آب نيز بطور عادي در خلال تبخير و تعرق به وقوع مي پيوندد.

اسلاید 208: گياهان را بر اساس نياز آبيشان به سه گروه تقسيم مي كنند:هيدروفيت هامزوفيتهازروفيتها

اسلاید 209: الف – 4 – خشكي درشرايـط خشكـي ، ميزان آب لازم براي تبخيري و تعرق و تبخير مستقيم از آب موجود در خاك فزوني مي گيرد، و تا زماني كه كمبود آب از طريق آبياري كافي تأمين نگردد گياه شروع به پژمردن و مردن مي كند. خشكي عمدتاً به سه صورت است: دائمي ، فصلي ، ناگهاني و اتفاقي.

اسلاید 210: الف – 5 – اثر نور آفتاب در گياهدو فرايند فتوسنتز (فرآيندي كه سبب ساخت غذا در طبيعت مي باشد) و فتوپرويوديسم (كه كارگل دهي گياه مربوط به آن است) در ارتباط با تابش آفتاب يعني روشنايي روز مي باشد.

اسلاید 211: الف – 6 – باد و گياه بـاد حداقـل از سـه طريق مهم بر رشد گياه مؤثر است: تعرق جذب 2Co شكستن مكانيكي برگها و شاخه ها

اسلاید 212: ب – آب و هوا و پيش بيني بيماريهاي گياهي هواي نامساعد ، حشرات موذي و مزاحم ، و بيماريهاي گياهي ، زيانبارترين عوامل طبيعي در متقابل توليدات زراعي به شمار مي روند. تنها بيماريهاي گياهي در ايالات متحده سالانه خسارتي بيش از 3 ميليارد دلار وارد مي آورد. بنابراين بيماريهاي گياهي حدوداً 10 درصد مجموع توليدات زراعي جهان را نابود مي سازند.

اسلاید 213: ج – آب و هوا و ساير عملكرد هاي اقتصادي روستاشرايط جوي و عناصر آب و هوايي علاوه بر اينكه رطوبت خاك را متأثر مي سازند، و برخورد گياه نيز به طور مستقيم و غيرمستقيم اثر مي گذارند، عمليات كشاورزي را هم تحت تأثير قرار مي دهند. مثلاً بارشهاي بي موقع و سنگين عمل شخم زدن و امثال آنرا به تعويق انداخته يا متوقف مي سازد.

اسلاید 214: كتاب سوم كاربرد هيدرولوژي در برنامه ريزي شهري و روستايي فصل ششم كاربرد هيدرولوژي در برنامه ريزي شهر و روستا

اسلاید 215: محل هاي مصرف و تأمين آب و موردنياز شهرها و روستاهاالف ) نوع و محل مصرف آب در شهرها مهمترين محل هاي مصرف آب عبارتند از : مصارف فردي (آشاميدن، شستشو، و استحمام)، مصارف صنعتي ، مصرف براي توليد انرژي (هيدروالكتريسيته)، مصارف مربوط به فضاي سبز و تفرجگاههاي شهري (آب نماها، استخرها و غيره)

اسلاید 216: ب – نوع و محل تأمين آب لازم به ذكر است كه منابع آب كرة زمين (هيدروسفر يا آبكره) عمدتاً به بخشهاي زير تقسيم مي شود.منابع آب جويمنابع آب سطحي مناب آب زيرزميني آبهاي جديدآبهاي بيولوژيك

اسلاید 217: در مناطقي كه فاقد جريان آب سطحي هستند ، طبعاً مي بايد در جستجوي منابع آب زيرزميني بود، براي كشف مخازن يا سفره هاي آب زيرزميني از روشهاي مختلف كمك مي گيرند، كه برخي از آنها به شرح زير است:

اسلاید 218: روشهاي غيرمستقيم : اين روشها عمدتاً مبتني بر يك سري شاخص ها و پارامترهاي طبيعي است، و لذا نمي توان برآوردهاي دقيق و قطعي را انجام داد. مهمترين ملاكها و معيار اين مقوله عبارتند از:- شواهد متئورولوژيك و كليماتولوژيك : شواهد هيدرولوژيك شواهد ژئولوژيك و پدولوژيك شواهد ژئومورفيك و توپوگرافيك

اسلاید 219: روشهاي مستقيم : همانگونه كه گفتيم معيارهاي فوق بطور نسبي و براي كسب اطلاعات اوليه بكار گرفته مي شوند. اما براي شناسايي دقيق مخازن آب زيرزميني و برآوردهاي كمي و كيفي آن از روش هاي علمي و تكنيكي مدرن استفاده مي شود كه اهم آن عبارت اند از:بررسي هاي ژئوفيزيك حفر چاههاي گمانه و اكتشافيروش كار و تاژ يا چاه پيمايي

اسلاید 220: ج – انتقال آب (آبرساني)پس از شناسايي و بررسي دقيق محل هاي مصرف و منابع آب ، مسأله انتقال آب از منابع و مخازن به محل هاي مصرف از ديگر مواردي است كه بايد در برناهه ريزي شهري و روستايي مورد توجه قرار گيرد.

اسلاید 221: يكي از مسايل مهم در انتقال آب ، شيب زمين است . در اين رابطه بايد بگوييم كه در شهرها و روستاهاي مستقر در سطح دشتها تقريباً مشكلي از نظر انتقال آب وجود ندارد، و حتي گاهي اوقات شيب به قدري كم است كه براي انتقال راحت آب بايد شيب لازم را براي وسيلة آب بر فراهم آورد.

اسلاید 222: مخاطرات ناشي از آب هنگامي كه در طراحي و برنامه ريزي شهري و روستايي در جستجوي راه حل هايي براي تأمين آب هستيم، لازم است كه مسايل و مشكلات ناشي از آب را هم پيش بيني نماييم . عمده ترين مشكلات ، يا بهتر بگوييم، مخاطرات ناشي از آب به شرح زير مورد بحث قرار مي گيرد.

اسلاید 223: سيل و طغيان الف – بررسي علل وقوع سيل:براي كنترل و مهار سيلاب قبل از هر چيز لازم است علل و عوامل مؤثر در سيل خيزي را دقيقاً بشناسيم . عمده ترين اين عوامل عبارت اند از:- عوامل اقليمي ويژگي هاي ژئومورفولوژيكي حوضه

اسلاید 224: طول حوضه (L) ، كه براساس طول بزرگترين رودخانه (رود اصلي) يا مسيل طبيعي اندازه گيري مي­شود. هر چقدر طول حوضه زيادتر باشد زمان تمركز بيشتر و در نتيجه امكان وقوع سيل كمتر مي شود.

اسلاید 225: عرض حوضه (B) ، كه به صورت عرض متوسط محاسبه مي شود. محاسبة اين پارامتر به منظور تعيين شكل حوضه انجام مي گيرد.حدود و پيرامون حوضه (P) ، كه توسط خط الرأسها از حوضة آبريز مجاورش جدا مي شود. اين پارامتر براي تعيين مساحت و ميزان دريافت نزولات چوي مؤثر است.

اسلاید 226: مساحت حوضه (A)، سطحي است كه توسط خط الرأسها يا پيرامون محصور مي گردد.شكل حوضه (F) ، كه بسيار متغير و متنوع است. اما مي توان سه گروه عمده را مشخص كرد: حوضه هاي كشيده (طولي)، پهن (عرضي)، و بادبزني (مدرن) .

اسلاید 227:

اسلاید 228: ارتفاع حوضه (H) ، كه بر ميزان بارندگي و شكل بارش مؤثر است. هر چقدر ارتفاع حوضه بيشتري باشد دريافت نزولات جوي در آن بيشتر بوده و ضريب برف هم بيشتر مي شود.جهت ارتفاعات حوضه ، نيز در ميزان دريافت بارندگي و رواناب و سيلاب مؤثر است. بنابراين دامنه هاي رو به باد حوضة بارندگي بيشتر و رواناب بيشتري هم دارند.

اسلاید 229: شيب حوضه (S)، كه به صورت شيب توپوگرافي ، شيب متوسط، و شيب هيدروليك قابل محاسبه است، از پارامترهاي بسيار مهم در سيل خيزي حوضه است.تراكم زهكشي (D) ، و نسبت انشعاب (Rb) ،كه به عنوان يكي از شاخ هايزمان تمركز (Tc) ، عبارت است از مدت زماني كه طول مي كشد تا قطره هاي باران فرود آمده در دورترين نقطة يك حوضة آبريز ، به نقطة خروجي آن حوضه برسند.

اسلاید 230:

اسلاید 231: الف ) 2 – خسارات ناشي از سيل به طور كلي خسارات ناشي از سيل در شهرها و روستاها را مي توان به چند گروه تقسيم كرد:خسارات و زيانهاي فيزيكي؛ شامل آسيبهاي وارده بر ساختمانها و محتويات آنها، معابر عمومي و خيابانها، پلها، شبكه هاي فاضلاب ، سيلابروها ، خطوط انتقال نيرو و شبكة تلفن و غيره.

اسلاید 232: خسارات اقتصادي ، از كارافتادگي ، تعويق افتادن فعاليتهاي اقتصادي، انهدام محصولات كشاورزي و غيرهزيانهاي ناشي از صرف هزينه هاي اضطراري ، مثلاً براي تخليه و اسكان مجدد سيل زدگان ، عمليات امداد رساني ، هزينة پاكسازي و امثال آن.خسارت جاني ، مرگ و مير، شكستگي اعضاي بدن، زخم خوردگي وغيره.

اسلاید 233: الف - 3 – راههاي مقابله با سيل وكنترل آن رايج ترين استراتژيهاي كنترل سيلاب عبارت اند از:اقدامات فوري و هشدار دهندة سيل عمليات آبخيزداري (دستكاري و تغيير در حوضة آبگير)تثبيت توسعه واصلاح كانالها

اسلاید 234: انحراف و ذخيره سازي سيلابها در روي زمين (احداث سد و بند و سيل گير) و زير زمين مديريت زمين براي حافظت آب و خاككنترل آمايش سرزمين در دشتهاي سيلابي و مناطق سيل خيز (منطقه بندي مناطق سيل گير)

اسلاید 235: مديريت منابع آب و برنامه ريزي مهمترين سرفصل هاي مديريت آب، كه بايد در برنامه ريزي ها مورد توجه قرار گيرند عبارت انداز:توسعة كمي آب حفظ و نگهداري منابع آب موجودبهبود كيفي آب توزيع عادلانه و انتقال صحيح آب

اسلاید 236: كاهش و كنترل مخاطرات آب تعيين كيفيت آب آشاميدنيكنترل و دفع صحيح فاضلاب شهري از طريق سيستم هاي جمع آوري ، انتقال و تخلية مناسبايجاد سطوح مناسب براي جمع آوري آب باران، به ويژه در روستاهاي مناطق خشك