کتاب جامعه شناسی انحرافات اجتماعی تالیف: دکتر منوچهر محسنی

کتاب جامعه شناسی انحرافات اجتماعی تالیف: دکتر منوچهر محسنی

اسلاید 1: بسم الله الرحمن الرحیم

اسلاید 2: کتاب جامعه شناسی انحرافات اجتماعیتالیف : دکتر منوچهر محسنی

اسلاید 3: فصل 1شناخت موضوعی

اسلاید 4: مقدمهدر این فصل که شناخت موضوعی عنوان گرفته است هدف، در مرتبه نخست تعیین قلمرو جامعه شناسی انحراف اجتماعی و رسیدن به حد و مرزهای مفهوم انحراف است. در ادامه نیز به گونه ای اجمالی دو موضوع مرتبط با این بحث یعنی ماهیت و روش سنجش انحرافات و در نهایت مسیر تحولی این رشته را مرور خواهیم کرد.

اسلاید 5: در مطالعه انحراف اجتماعی هم تفاوت ها در میزان شناخت و درک عمومی از تخلف از هنجارها باید مورد توجه قرار گیرد و هم این واقعیت که سنت ها، آداب و رسوم و قوانین از نظر فرهنگی تعیین و تعریف می شوند. به همان ترتیب درست و نادرست از یک زمان تا زمان دیگر و از محلی تا محل دیگر تفاوت پیدا می کند. درست است که جوامع بشری درباره اموری مانند زنای با محارم و قتل دارای قواعد و مقرراتی هستند اما در زمینه اموری مانند رفتار جنسی، سقط جنین، ازدواج و طلاق، نوشیدن مشروبات الكلی، استفاده از برخی مواد مخدر و یا قمار عدم توافق بیشتر است.

اسلاید 6: انحراف از نظر فرهنگی امری نسبی به حساب می آید. به عنوان مثال در ایالات متحده امریکا بهره مند شدن از کار دیگران یک کسب و کار خوب شناخته می شود و حال آنکه در اتحاد جماهیر شوروی سابق این اقدام به عنوان یک جرم مورد تعقیب قرار می گرفت. در ایالات متحده امریکا بی دین بودن جرم نیست، هرچند فرد بی دین دست کم در سطح گروه های خاصی از جامعه تا حدودی «منحرف» به حساب می آید [128 :1988 ,Stewart]

اسلاید 7: در مقابل در اتحاد جماهیر شوروی سابق مذهبی بودن تا حدودی انحرافی شمرده می شد و هم اکنون حالتی تقریبأ عادی پیدا کرده است. در ایالات متحده آمریکا اگر یکی از مقامات دولتی نام فردی از بستگان خود را در لیست حقوق بگیران قرار دهد این اقدام عملی قابل سرزنش به حساب می آید، و حال آنکه در برخی از کشورهای آسیایی اگرکسی این کار را نکند اقدام او غیر اخلاقی شمرده می شود.

اسلاید 8: در همین زمینه باید اشاره شود که در دوران کمونیستم در برخی از کشورهای وابسته به اتحاد جماهیر شوروی سابق اگر کارگران یا کارمندان نمی توانستند در پایان ساعات کار اداری قطعه یا وسیله ای را از محل کار به خانه ببرند از سوی نزدیکان «بی عرضه » شناخته می شدند، اقدامی که در کشورهای دیگری «جرم» تلقی می شد. حتی در درون یک جامعه نیز توافق کاملی درباره آنچه که انحراف است وجود ندارد. در ایالات متحده امریکا هم جنس گرائی را گروهی ترجیح جنسی می نامند و گروهی دیگر یک گناه.

اسلاید 9: با این مقدمه بحث درباره شناخت موضوعی جامعه شناسی انحرافات اجتماعی را با طرح نکاتی درباره چارچوب موضوعی این رشته و رشته های پیرامونی آن، مفهوم انحراف اجتماعی، فرد و جامعه منحرف، گونه شناسی انحرافات، روش بررسی و سنجش انحراف و چالش های آن و سرانجام پیشینه تاریخی این قلمرو موضوعی ادامه می دهم.

اسلاید 10: موضوع جامعه شناسی انحرافجامعه شناسی انحرافات اجتماعی یکی از شاخه های بالنسبه جوان جامعه شناسی است و با اینکه شالوده های علمی آن در آثار افرادی مانند «مارکس» و «دورکیم» آغاز می شود، با این حال جنبه های گوناگون آن از گذشته بسیار دور مورد بحث بوده است. بحث و تفکر علمی در این زمینه با بکارگیری اصطلاح نابهنجاری ((Anomie توسط دورکیم رونق گرفت و کتاب معروف او تحت عنوان «خودکشی» را باید سرآغازی برای مطالعه علمی درباره جامعه شناسی انحرافات اجتماعی دانست [1994 ,Rock].

اسلاید 11: بیشتر کتب منتشره در این حوزه در سطح کشورهای پیشرفته و علیرغم گرایشی که در عناوین دروس دانشگاهی مطرح است، یا عناوینی مانند انحراف، مسائل اجتماعی، انحراف و نظارت اجتماعی و یا ترکیبی از این اجزاء را دارند و یا مشخصا به یک موضوع خاص مانند روسپیگری، خودکشی، اعتیاد، الکلیسم و یا جرم می پردازند.

اسلاید 12: در سطح آموزش دانشگاهی نگاهی به برنامه های درسی (که امروزه در پرتو استفاده از اینترنت در دسترس هستند) نشان از آن دارد که در اغلب موارد به تناسب محل و رشته آموزش عناوینی مانند جامعه شناسی انحراف، مسائل اجتماعی، جامعه شناسی جرم و رفتار غیر عادی رواج دارد. مؤلفین در تألیف کتب عملا آزادی عمل بیشتری دارند تا استادان در دگرگونی عناوین دانشگاهی، چرا که در ساختار آکادمیک گرایش های ثابت محافظه کارانه و نهادی بیشتر است.

اسلاید 13: بدیهی است که مقالات از همه این محصولات علمی تخصصی ترند و در هر موضوع ابعادی بسیار اختصاصی که معمولا در طرح های پژوهشی موردنظر هستند موضوع قرار می گیرد.

اسلاید 14: هر گاه خواسته باشیم در شروع بحث تعریفی هرچند اجمالی و مقدماتی برای این رشته عرضه نماییم باید بگوییم که جامعه شناسی انحرافات اجتماعی رشته ای است که پدیده های انحرافی را در رابطه با ساختارها، نهادها و فرآیندهای اجتماعی مورد مطالعه قرار می دهد و به تعریف، تعیین ماهیت، شناخت زمینه ها و علل و تأثیرات رفتارهای انحرافی می پردازد.

اسلاید 15: جامعه شناسی انحراف از دیدگاه طرفداران مکاتبی مانند اثباتی، کارکردی، ساختی و یا پدیدارشناختی به گونه یکسانی مورد تعریف و شناخت علمی قرار نمی گیرد، به همان ترتیب که در حوزه های علمی شیکاگو و فرانكفورت هم به شیوه های متفاوتی با آن برخورد شده است.

اسلاید 16: ادبیات موجود حکایت از آن دارد که مباحث انحرافات اجتماعی در قالب های موضوعی متفاوتی مورد بررسی قرار گرفته اند و این صرفنظر از عناوینی است که مؤلفین برای نامیدن کتاب های خود در کشورهای مختلف از آن استفاده کرده اند.

اسلاید 17: در چارچوب آموزش دانشگاهی حداقل بخش هایی از انحرافات اجتماعی به طور کلی تحت سه عنوان متفاوت دیگر نیز از حدود سال های پایانی جنگ جهانی اول به بعد ظاهر شده است که عبارتند از: آسیب شناسی، بی سازمانی اجتماعی، و مسائل اجتماعی، برای روشن شدن تشابهات و تفاوت های موضوعی آنها و نیز آشکار شدن دیدگاههای گوناگون هر کدام از این سه مفهوم را به اختصار مورد بحث قرار می دهم

اسلاید 18: ۱- آسیب شناسی اجتماعی. واژه آسیب شناسی اجتماعی (Social Pathology) به معنی مطالعه مبانی کارکردهای مواجه با اختلال است. این واژه که از علوم پزشکی اخذ شده است در آن رشته به معنی مطالعه فرآیند و علل بیماری است و از آنجا که گاهی دشوار است که بگوییم چه چیزی بیماری است و در رابطه با آنچه چیزی سلامت است جامعه شناسانی هم که این واژه را اقتباس کرده اند به دشواری می توانند تبیین کنند شرایط مطلوب زندگی کدام است و کدام انحراف از آن را می توان از نظر آسيب شناختی مورد توجه قرار داد. با این حال مردم در اغلب کشورهای دنیا بر این باور هستناد که جرم و جنایت، الکلیسم، اعتیاد به مواد مخدر و ولگردی همگی از مظاهر آسیب شناختی زندگی نوین اجتماعی است

اسلاید 19: خلاصه آنکه این اصطلاح که هنوز نیز کم و بیش متداول است به ویژه با الهام از مفاهیم رایج در علوم پزشکی یعنی آسیب شناسی گرفته شد و ملاک را از میان رفتن کارکرد قرار می داد. مشکل این واژه در این است که در عرصه اجتماع یک عنصر عمده یعنی هنجارهای اجتماعی یا مورد توجه قرار نمی گیرد و یا اینکه بهای چندانی به آن داده نمی شود، هنجارهایی که مواجه با نسبیت های زمانی و مکانی نیز هستند.

اسلاید 20: ٢- بی سازمانی اجتماعی. مفهوم بی سازمانی اجتماعی (Social Disorganization) که در طول سالهای ۱۹۲۰ به بعد رواج پیدا کرد که به فارسی از هم گسیختگی نیز ترجمه شده است) مترادف با از میان رفتن هنجارها و ارزش های اجتماعی معنی می شد، پدیده ای که تصور می رفت به عللی چون مهاجرت، شهرنشینی، صنعتی شدن و به طور کلی دگرگونی های اجتماعی بوجود آمده بود. این مفهوم البته بعدها مورد انتقاد افرادی نظیر رایت میلز» ( CR . Mills ) قرار گرفت، چرا که آن را مغایر با اصل بی طرفی علمی و نوعی سوگیری و ارزش گذاری طبقه متوسط می دانستند.