کتاب سنجی و علم سنجی

صفحه 1:
استاد مربوط: دکتر فهیم نیا تنظیم: داود حاصلی درس ذخيره و بازيابى اطلاعات ‎il 4‏ + 

صفحه 2:
کتابسنجی معادل واه 610۱10۳061۲16 و ترکیبی از دو ريشه 010110 به معنای کتاب و ۲061۲165 به معنای سنجش است. #مفهوم کتابسنجی در ابتدا با عنوان کتابشناس یآماری شناخته می شد. تعبیر هولم (۱۹۲۲) از کتابشناس یآماری مطالعه روند تبیین و تشریح تاریخ علم و فناوری به وسیله شمارش اسناد و مدارک بود: #ریزیگ (۱۹۶۲) در مقلله خود تعریف جامع تری از کتایشناسی آماری ارلئه داد. ‎Ly‏ ‏به لین تعریف کتابشناسی آماری عبارت است از گردآوری و تفسیر آماری کتب و نشریات ادواری» به منظور بررسی تحرک تاریخی در امر تدوین و نحوه استفاده از کتب و نشریات در پژوهش های ملی و جهلنی در زمینه کتب. مجلات و موادی از اين قبيل. این قبیل ‎Bibliometry‏ .1 2. Hulme 3. Raisig 

صفحه 3:
پریچارد(۱۹۶۹) اولین تعریف از کتابسنجی را ارائه داد. وی کتابسنجی را کاربرد ریاضیات و روش‌های آماری در مورد کتاب‌ها و سایر رسانه‌های ارتباطی می داند. بدین معنی که کتابسنجیء یک شیوه سنجش و اندازه گیری است که جنبه های کمی به هم پیوسته ارتباطات نوشتاری را ارزیابی می کند. ‎Be‏ (1۹۶4) کتاب سنجی را مطالعه کمی ویژگی های مواد مضبوط و رفتار متسب به آنها می داند. ‏لنکستر (۱۹۷۷) کتابسنجی را مطالعه الگوهای ارتباطی نویسند گان» انتشارات و متون با به کارگیری روش‌های مختلف تجزیه و تحلیل آماری توصیف می کند. ‎1. Fairthorne ‎ ‎ 

صفحه 4:
دانشنامه کتابداری (۱۳۷۹) کتابسنجی را مطالعه غیرمستقیم قواعد حاکم بر نظام مبادله افکار و اطلاعات علمی تعریف می کند. کتابسنجی بر ن است تا از طریق بررسی استنادها یا ارجاعات موجود در متون, به قواعد حاکم بر رفتارهایی که به بهره بری و بهره دهی به دانش مکتوب با اسلوب های کسب و تولید اطلاعت علمی منجر می شود بپردازد. #جمع بندی تعاریف: کتابسنجی, مطالعه غیرمستقیم و گذشته نگر قواعد حاکم بر جریان انتقال دانش مدون و مضبوط. از تولید. انتقال تا استفاده و ارزیلبی به روش کمی شامل تحلیل های آماری و ریاضی است که با هدف توصیف. تبیین و پیش بینی فرآیندهای ارتباطی مدون و مضبوط صورت می گیرد. 

صفحه 5:
ابسنجی مفهومی برخاسته از کتابشناسی آماری است و کاربرد آن به سال‌های ۰ برمی گردد. شاید بتوان اثر کمپل را که با استفاده از روش‌های آماری به مطالعه موضوعی انتشارات پرداخت. نخستین تلاش در مطالعات کتابسنجی به حساب آورد. #در ‎۱٩۱۷‏ کولث و ایلز رشد متون آناتومی تطبیقی در طول سال‌های ۱۸۶۰-۱۵۵۰ را با استفاده از کتابشناسی آماری و بر اساس استنادهای کتابشناختی مطالعه کردند. در ۱۹۲۳ هولم با استفاده از کتابشناسی آماری توضیح داد که چگونه می‌توان با شمارش اسناد و مدا ر کك تاريخ علم و فناوری را قابل درک کرد. 

صفحه 6:
#لوتکا (۱۹۲۶) در یک مطالعه پیشروء توزيع فراولنى توليدات علمى را بررسی کرد. وی دریافت كه تعداد اندکی از پدیدآورندگان, تعداد زیادی از نوشته ها را تولید می کنند. حدود ۶۰/ از پدیدآورندگان هریک فقط یک نوشته تولید می کنند و ۴۰ درصد بقیه از توزیع قاعده لوتکا پیروی می ‎MES‏ #هشت سال بعد از لوتکاه بردفورد ‎)۱٩۳۴(‏ توزیع فراوانی مقالات مجلات را مطالعه کرد. #زیف در سال ۱۹۴۹یکی از قوانین مهم در کتاب سنجی و زبان شناسی کمی را فرمول بندی کرد که از مطالعه فراولنی کلمات در یک متن مشتق شده است. وی دریافت که میان طول واژه ها و فراوانی آنها در یک متن. رابطه معکوس وجود دارد. ۳ 

صفحه 7:
مطالعات توسعه‌ای و آینده‌نگر باشد. او در ۱۹۴۸ واه کتابخانه سنجی "را پيشنهاد و ادعا کرد: از آنجا که کاربرد آمار و ریاضیات باعث پیدایش رشته‌های حیاتی جدیدی نظیر اقتصادسنجی. روان‌سنجی و جز آن شده است. کتابداران باید با استفاده از روش‌های آماری و ریاضی مناسب؛ کتابخانه‌سنجی را توسعه دهند. # بريجارد, کتابشناسی آماری رابه کتابسنجی تغیبر داد. دلیل وی برای این تعویض: مبهم بودن عبارت کتابشناسی آماری بود؛ زیرا این عبارت می‌توانست به تحلیل آماری کتابشناسی‌ها و یا کتابشناسی‌ها در آمار تعبیر شود. 2. Librametry 

صفحه 8:
مشخص و روشن کردن سیر تحول موضوع ها در متون و منایع © گرد آوری داده های قابل اطمینان و معتبر تا بتوان براساس آنها تسهیلات و خدمات اطلاع رسانی کافی فراهم کرد روشن نمودن محدودیت های قلمروهای موضوعی # نشان دادن اهمیت نسبی انواع گوناگون مدا رک در قلمروهای موضوعی مختلف # تصمیم گیری درباره استفاده از مواد و منابع اطلاعاتی # تحقیق درباره عادات و الگوهای انتقال اطلاعات ® تسهیل فرایند بازیابی اطلاعات, 

صفحه 9:
کتابسنجی در زمینه های زیر کاربرد دارد: ۲ مطالعه و بررسی میزان تولید (تعداد نتشارات) در یک زمینه موضوعی در ادوار مختلف و کشورهای مختلف مطالعات تاریخی و جامعه شناختی دانش مطالعه الگوهای انتشاراتی, پیش بینی روند انتشارات تشخیص مسیرهای پژوهش و رشد دانش در زمینه های گوناگون علمی: تعیین متون و منابع هسته در رشته های مختلف؛ رتبه بندی نشریات ۱ شناسایی و معرفی نویسندگان پرتولید در رشته های مختلف و تعيين نقش و سهم آنها. شناسایی مقالات پراستفاده و ارزیابی تاثیر تولیدات علمیء شناسایی استفاده کنندگان موضوع های مختلف. گزیتش منابع اطلاعاتی مناسب. مطالعه کهنگی متون. اجرای سیاست وجین و ذخیره دقیق منابع اطلاعاتی؛ بهیود کنترل کتابشناختی متون و منابع رشته های مختلف؛ بهبود کارآمدی خدمات عمل آوری اطلاعات؛ طراحی شبکه ها و نظامهای اطلاع رسانی اقتصادی تر مجموعه سازی کتابخانه و ازیابی آن هه 4 هه 

صفحه 10:
نیکلاس و ریچی مطالعات کتابسنجی را به دو گروه تقسیم می کنند: 0 گروه اول مطالعات توصیفی است که به بررسی ویژگی‌ها و مشخصات متون يكك حوزه می‌پردازد؛ 0 _ گروه دوم مطالعات رفتاری است که گاهی به آن مطالعات استنادی گفته می‌شود ولی محدود به آنها نیست. مطالعات رفتاری به بررسی رابطه ميان متون می‌پردازد. 

صفحه 11:
استیونز و پوتر مطالعات کتابسنجی را به دو حوزه تقسیم می‌کنند: 0 حوزه اول توصیفی است و به بررسی و شمارش میزان سهم كشورهاء نويسندكان» و مجلات از انتشارات و بررسی سال‌های انتشار و حوزه‌های علمی در متون می‌پردازد. به‌طور مثال محقق ممکن است متون را به‌ترتیب فراوانی- تولید توسط هر نویسنده؛ کشور مجلهء سال انتشار؛ و یا حوزه‌های علمی رتب‌بندی کند. 0 حوزه دوم مطالعات کتابسنجی ارزیابانه است که تلاش می کند با به کارگیری تحلیل استنادی, میزان استفاده از متون را مطالعه کند و با فرض اینکه هر استناد به‌منزله یک‌بار استفاده از مدا رک استناد شده است. بگوید که در یک حوزه علمی و در مدت زمان ین مقالات که به معین بیشترین مقالات استناد شده " کدام‌ها هستند و همچنین ب یکدیگر استناد کرده‌اند مرتبط‌ترین مقالات هستند. Cited documents Co- Cited documents sa 

صفحه 12:
این قاعده درسال ۱۹۲۶ توسط لوتکا در مورد میزان بازدهی علمی مولفان ارائه شده است. عده لوتکا به مطالعه تعداد نویسند گانی که در یک یا چند موضوع مطلب نوشته انده تا کید دارد. * قاعده لوتکا ارتباط بین نویسند گان و مقالات را به تصویر می کشد. # لوتکا به منظور شناسایی الگوی پدیدآورندگان اطلاعات در بکک حوزه علمی» تعداد مقالات منتشر شده توسط هر یکک از مولفان را محاسبه کرد. * لوتکا دریافت که بین تعداد نوشته ها و تعداد افرادی که نوشته ها را به وجود می آورنده نوعی رابطه معکوس وجود دارد. به این معنی که تعداد زیادی از افراد تعداد کمی نوشته تولید می کنند» در حالیکه تعداد اند کی از افراه تعداد زیادی نوشته تولید می کنند. بتابراین تعداد ان دکی از نویسن دگان در یک حوزه علمی درصد بالایی از آثار علم ی آن حوزه را تولید م ی ‎AS‏ 

صفحه 13:
© قاعده بردفورد (۱۹۳۴) درباره پرا کندگی(توزیع) مقالات علمی در مجلات علمی است. این قاعده پراکندگی نشریات ادواری در یک حوزه خاص دانش يا تعداد مقاله های مجموعه ای از مجلات خاص را مورد مطالعه قرار می دهد. ‎ue‏ ارائه اين قاعده که تعداد کمی از مجلات درصد بالایی از مقالات هم موضوع را منتشر می سازند و با مشخص ساختن مجلات هسته. می توان با صرف وقت. نیرو و هزینه کمتر به درصد بالایی از محتوای مقالات در هر موضوع دست يافت و نيازى نیست برای دسترسی به محتوای درصد قابل توجهی از مجلات در موضوعی خاصء همه مجلات بررسی؛ مطالعه و یا خریداری نمود. ‎ ‎ 

صفحه 14:
#تعداد زیادی از قواعد حاکم بر فرایند تولید. انتقال و استفاده از اطلاعات در جوامع علمی به وسیله قاعده بردفورد شناسایی شده است. برای مثال: درصد بالایی از مقالات هسته و مهم در تعداد اندکی از مجلات منتشر می شوند. دانشمندان و پژوهشگران از مقالات مجلات هسته بیشتر از سایر مقالات استفاده می تر از حاصل تحقیقات نخبگان بهره مى كيرند» فت هر حوزه علمی نه تنها تحت دانشمندان حوزه هایی خواهد بود که با آن حوزه رابطه نزدیکی دارند. © تعداد نسبتا کمی از مجله ها درصد بالایی از کل مقالات هم موضوع را منتشر می کنند. wai دانشمندان همان رشته است. بلکه تحت تاثیر 

صفحه 15:
قاعده زبان شناسی زیف (۱۹۴۹) با استفاده از قوان کمی با بسامد کلمات و فراوانی آنها سر و کار دارد. #زیف با مطالعه فراوانی واژه هایی که در هر متن انگلیسی به کار می رود به مصادیقی برای اصل کمترین کوشش دست یافت. وی مشاهده کرد که بين طول واه و تعداد دفعاتی که واژّه ها در هر متن به كار می روند؛ رابطه معکوس ابتی وجود دارد. 

صفحه 16:
eee TE * تحلیل استنادی از رایج ترین روش های کتابسنجی است که با روبکرد کمی به بررسی و تحلیل روابط میان مدا رک استناد کننده و مدا رکک مورد استناد می پردازد. # اساس اندیشه تحلیل استنادی بر این فرضیه استوار است که بین مد رک استناد کننده و مد رک مورد استناد نوعی رابطه محتوایی وجود دارد و اين دو از نظر موضوعی کم و بیش با یکدیگر ارتباط دارند. از همه مهمتر از مطالعات حاصل از کاربرد تحلیل استنادی در سیاست گذاری علمی استفاده های فراوانی می شود. یکی از ابزارهایی که تحلیل استنادی از آن مدد می جوید» نمایه های استنادی است. که در دهه ۱۹۶۰ توسط موسسه اطلاعات علمی به وجود آمد. 

صفحه 17:
# تحلیل استنادی عمودی: هدف این نوع تحلیل» کشف قواعد حاکم بر رابطه ميان متن و زنجیره اسناد آن است. یعنی هر مقاله علمی به عنوان حلقه ای از یک زنجیر در قياس با مقالات قبل و بعد از خود سنجیده می شود. #نوع دیگری از تحلیل استنادی عمودی به منظور کشف و تعیین موضوع مقالات (متن) از طریق بررسی سندهای (منابع و ماخذ) آن صورت می گیرد. اككر اين فرض را بيذيريم كه مآخذ يكك متن مرتبط با موضوع و محتوای آن متن است» پس می توان این مآخذ را بيان کننده محتوای آن دانست. 

صفحه 18:
تحلیل استنادی افقی: این تحلیل به منظور کشف رابطه احتمالی مان خود ‎BET‏ ‏(سندها) و یا خود مقالات (متن ها) است. هرگاه بپذيريم که میان مدرکك و ‎Sieh‏ رابطه ای وجود دارد پس اگر دو مقاله در ما خذ خود مشترک باشند (اشترااک در مآخذ ) یا دو ماخذ در مقالاتی پیوسته در کنار یکدیگر استفاده شوند (اشترااک در متن) باید میان آن دو مقاله با یکدیگر و اين دو ماخذ با یکدیگر از لحاظ موضوعی شباهتی وجود داشته باشد. 

صفحه 19:
انواع دیکر تحلیل استنادی * تحلیل زوج های كتابشنا اخذ مشترکک در مقالات تجزیه و تحلیل می شود دو مقاله هر چه در تعداد بیشتری از ماخذ خود مشتر کک باشند از لحاظ محتوایی به هم نزدیکک ترند. © تحليل زوج هاى هم استناد: ند مآخذ با یکدیگر) دراين روش واحد اندازه كيرى حد اشتركء مقاله جديدى است که دو مقاله را در ماخذ خود به ار این روش وا ازه قيرف اير لگ + را در ‎ee‏ ‏کار برده باشند. * تحلیل مولفان هم استنادی: بر اساس تحلیل زوج های هم استنادی # تحلیل مجلات هم استنادی * تحلیل کشورهای هم استنادی 

صفحه 20:
‎he‏ سنجی در لفت به معنای دانش اندازه گیری علم است و به زبان ساده به مطالعه جنبه های کمی علم (کاربرد روش های آماری) به منظور برنامه ریزی و سیاست گذاری تحقیقاتی یا اقتصادی در امر تحقیقات فردی» گروهی سازمانی؛ ملى يا بين الملی اطلاق می شود. ‏برخی پژوهشگران کتاب سنجی را کل نگرتر از علم سنجی می دانند و تعدادی ‏كاملا بر عكس. ‏#علم سنجى تحليل ساختار و توسعه؛ ‎ale SLI‏ رفتارهاى جستجوى اطلاعات و سياست كذارى دولت در مورد علم است. ‎Scientometrics .1 ‎ ‎ ‎ 

صفحه 21:
اهداق علم سنجى #مهمترین عوامل موثر در شکل گیری این حوزه. نابسامانی اطلاعاتی؛ انفجار اطلاعات؛ رشد تصاعدی متون و ناتوانی پژوهشگران در دسترسی به اطلاعات مناسب. مسائل و محدودیتهای اقتصادی و توجه عمیق به چگونگی تولید؛ توزیع و استفاده از دانش مدون و مضبوط بوده است. ظهور علم سنجی به خاطر مدیریت مطلوب فرایندهای علمی» پژوهشی و فناورانه بر اساس اطلاعات و شاخص های حاصل از مطالعات این حوزه و پشتیبانی از روند رشد و توسعه علمی و فناوری بوده است. پس کمک به توسعه علم و فناوری در راس اهداف علم سنجی قرار دارد. ارزشیابی عملکردهای علمی» پژوهشی و فناورلنه افراد. گروه هاء سازمانها؛ کشورها و ... در سطوح ملی و بین المللی و تعیین معیارها و شاخص ها برای آن از اهداف دیگر این حوزه می باشد. 

صفحه 22:
اهداق علم سنجى #ارزشيابى كمى بروندادهاى علوم و عوامل موثر در كسترش مستمر فعاليت هاى تحقیقاتی در آن زمینه خاص به مسئولان برنامه ریزی کمک می کند تا بتوانند با کمترین هزینه؛ از منابع مالی و انسانی بیشتر استفاده ببرند زیرا یکی از اهداف اصلی علم سنجی. اندازه گیری و تعیین معیارها و جنبه های مختلف مدیریتی و سازمانی علوم است. (سن كويتاء 01995 #هدف كلى علم سنجى ايجاد مجموعه اى از شاخص هاى توصيف کننده فعالیت هاى علمى و يزوهشى در اجتماعات مختلف علمى (موسسات علمىء زمينه هاى موضوعی» کشورها) و نیل به استانداردهای علمی با سرعت و سهولت بيش تر است. 

صفحه 23:
#مدیریت اثربخش ‎cele‏ پژوهش و فناوری مستلزم کنترل و ارزیابی اين مولفه ها است. هر چیزی که قابل اندازه گیری نباشد قابل کنترل نیست و هر آنچه که قابل کنترل نیست مدیریت پذیر نمی باشد. کمی کردن مولفه های کیفی در فرایند ارزیابی علم پژوهش و فناوری و ارائه اين مولفه ها در قالب شاخص های کمی علم سنجى به همین خاطر قابل تیین است: پر اساس تعاریف و شواهد موجود در علم سنجی رویکرد غالب در این حوزه را رویکردی کمی گرابانه باید دانست. اما شاخص های کمی مورد استفاده در اين حوزه نمادی هرچند کوچک از کیفیات رابه ما می دهد و از انجا که اندازه گیری و سنجش دقیق کیفیات میسر نیست» متخصصان علم سنجی کمی ارائه می کنند. ات را با زبان و بیان 

صفحه 24:
از مهمترین شاخص های علم سنجی» شاخص های علم سنجی که بر مبنای شاخص استناد و تحلیل استنادی شکل گرفته اند و در متون مختلف به آنها اشاره شده است؛ من توان به: ضریب تاثیر (شامل ضریب تاثیر مجلات» ضریب تاثیر رشته ضریب تاثیر کشورهاو...)» #شاخص فوریت؛ #شاخص نيم عمر متون علمی یا کهنگی متون. #شاخص هرش» #شاخص جیء #شاخص وای گو... اشاره کرد 

صفحه 25:
یکی از رایج ترین شاخص های سنتی تحلیل استنادی است که در علم به كار مى رود و با عنوان های دیگری مانند ضریب تاثیر مجلات. نفوذ مجلات. نرخ استناد و تاثیر هم شناخته می شود (دیوداتوه ۱۹۹۴(. #بهره گیری از ضریب تاثیر برای مطالعه میزان تاثیر گذاری یک مجله در ارتباط با دیگر و به طور کلی معیار و شاخص اندازه گیری تاثیرانتشارات علمی را گارفیلد در سال ۱۹۵۵ مطرح کرد. وی بیان می کند که عامل ثیر یک مجله را می توان با محاسبه نسبت بین تعداد استنادهای دریافتی به مقالات انتشار يافته در طول يكك دوره زمانی بدست آورد. 

صفحه 26:
در استفاده از این شاخص برتبه بندی مجلات بر اساس ضریب تاثیر آنها صورت می پذیرد؛ يعنى هرجه ضريب تاثير ‎US‏ مجله بالاترباشده میزان تاث رگذاری و استفاده از ‎OT‏ در مرتبه بالاتری قرار می گیرد. معمولا یک دوره دوساله برای بررسی در نظر گرفته می شود زیرا تجربه نشان داده حدود ۰ درصد از مراجع انتشارات دوسال قبل را ذکر کرده اند. *فرمول ضريب تاثير: #استنادهاى دريافتى به مقالات انتشار يافته در مجله در سالهای او۲ تقسيم بر تعداد مقاله هاى انتشار يافته در همان مجله در سالهای ۱و۲ 

صفحه 27:
#شاخص نیم عمر متون علمی یا کهنگی متون» مدت زمانی است که در طول آن نصف ارجاعات به یک مجله منتشر شده اند. #شاخص هرش؛ شامل || تعداد از مقالات یک پژوهشگر است که به هر كدام از آن ها دست كم ‎DUH‏ ‏استناد شده باشد. #شاخص جی» شاخص ۵) بالاترین تعداد مقالات است که دو بار با گو.. اشاره کرد پیشتر به آن استناد شده باشد, 

صفحه 28:
منابع برای مطالعه بیشتر مطالعات سنجش کمی: کتاب سنجیء علم سنجیء اطلاع سنجی» وب سنجى / رحيم علیجانی و وراه کرمی._ تهران: چاپار ۱۳۸۷. از کتاب سنجی تا وب سنجی: تحلیلی بر مبانی؛ دیدگاه‌ها؛ قواعد و شاخص‌ها/ فریده عصاره و همکاران ._تهران: کتابدان ۱۳۸۸.