آخر الزمان در ادیان ابراهیمی

آخر الزمان در ادیان ابراهیمی

اسلاید 1: بسم الله الرحمن الرحیم

اسلاید 2: آخر الزمان در ادیان ابراهیمیتهیه کننده:علی اکبر ایزانلواستاد:دکتر مجتبویبهار1390

اسلاید 3: مقدمه بشر ، به اقتضای حب ذاب و طبیعت جست و جوگر خود که همواره به سرانجام دنیا می اندیشد ، قدیم ترین و معتبرترین منابع پاسخ را ادیان الهی و بیشتر مکاتب بشری نشات گرفته از آن ها می داند. امید به جهانی روشن در ادیان مذهبی و آسمانی ، نه مانند شهرهای آرمانی فلاسفه ، جنبه خیالی و نه مانند زاهدان و عارفان ، جنبه فردی دارد. ادیان و مذاهب گوناگون از جمله اسلام ، آینده جهان را پس از شرح اخبار نگران کننده مربوط به دوران آخر الزمان ، روشن و سعادت آمیز معرفی می کنند و ظهور منجی آخرالزمان را وسیله پیدایش این سعادت و افول شقاوت و بدبختی می دانند. اندیشه آخر الزمان در ادیان ، بعد الهی دارد و آینده ای امید بخش و جامعه ای متحد که به جای احکام بشری ، نظم الهی بر آن حاکم است.

اسلاید 4: حکومت ، در ادیان الهی به دست مردی است که از هوس ها و امیال حیوانی به دور است. او ، مردی کامل و به دور از نقص و خطا و همواره متصل به سچشمه فیض الهی است ؛ برای نمونه در عهد عتیق ، برقراری سعادت و عدالت در سرتاسر جهان ، پیش بینی شده است که به وسیله ماشیح محقق می شود. در عهد جدید نیز مکاشفه یوحنا به طور کامل به حوادث ناگوار آخرالزمان اختصاص یافته و در پایان آن ، به برقراری صلح و آرامشی جهان تحت حاکمیت مومنان اشاره شده است.

اسلاید 5: مفهوم آخر زمان در دین یهود : از بعضی عبارات متون مقدس ، آخرالزمان به معنای روز خداوند ، روز انتقام از گناهکاران و پاداش افراد نیکوکار استنباط میشود. این جا دو برداشت وجود دارد ؛ یکی به معنای پایان دوران جهان و پیوستن آن به قیامت است. این برداشت ، بین یهود از سده های دو و سه پیش از میلاد پیدا شده است ؛ برداشت دیگر ، پیروزی قوم برگزیده خداوند ، کومت آنان بر سرتاسر عالم ، اجرای عدل و داد . شکست اهریمن و ظالمان است. بنی اسرائیل که خود را قوم برگزیده خداوند می دانستند ، در انتظار دورانی بودند که وعده الهی تحقق یابد و خداوند ، قوم برگزیده خود را در سرزمین موعود مستقر و دشمنان را نابود کند .

اسلاید 6: در دوره های پس از حکومت داوود و سلیمان (ع) ، قوم بنی اسرائیل از لحاظ اجتماعی و اخلاقی و دینی دچار انحطاط شده ، به شرک و الحاد گرایش یافتند ؛ بنابراین ، انتظار زمانی می رفت که خداوند بار دیگر پیشوایانی هم چون موسی ، یوشع ، سلیمان و داوود را میان آنان ظاهر کند ، تا بدکاران و ظالمان را به جزای عملشان برسانند و قوم را از بدبختی و هلاکت نجات دهند. در عاموس ( آموس ) نبی سده هشت پیش از میلاد ، از این روز یاد شده است ؛ روزی که بدکاران کیفر می شوند و نتیجه عمل زشت خود را می بینند و خداوند ، از آنان انتقال می گیرد. عاموس ، آن ایام را به ظلمت و تاریکی توصیف می کند :

اسلاید 7: وای بر شما که مشتاق روز خداوند هستید ! روز خداوند برای شما چه خواهد بود؟ تاریکی ، و نه روشنایی ... ظلمت غلیظی که در آن ، هیچ درخشندگی نباشد. شاید مراد از تاریکی و ظلمت ، وضع ظاهری عالم و آمدن عذاب باشد و شاید منظور ، رسیدن افراد ظالم و تبهکار به جرای عملشان باشد و این تعبیرات کنایه از آن باشد ؛ چنان که موافق همین مطلب و برداشت ، در کتب دیگر ، مانند هوشع و اشعیای نبی وجود دارد و آخر الزمان ، روز خداوند و روز جزای دادن ظالمان و ستمکاران و مبتلا ساختن آنان به عذابهای الهی ، مانند زلزله و توفان و در مقابل ، نجات یافتن و مورد رأفت الهی قرار گرفتن مومنان و افراد صالح ، بیان شده است ؛ روزی که پادشاهی از نسل یسی ( پسر داوود ) که شخص حکین و خداترسی است ، ظهور کرده و جهان را از عدل و داد پر خواهد نمود.

اسلاید 8: به بیان دیگر به کلی ، در کتبی که مربوط به دوران قبل از اسارت است ، مانند کتب مقدس ذکر شده و کتب دیگر از قبیل میکاه ، ناحوم ، ارمیا ، صفنیاء و امثال آنها از روز خداوند که روز نزول آتش و عذاب الهی بر جهان سرشار ازظلم و جور و نجات مومنان ، سخن به میان آنده و آن را نزدیک معرفی می کنند. این روز ، به معنای پایان جهان و بر پا شدن رستاخیز و پاداش و کیفر آخرتی نیست ؛ بلکه غضب و عذاب الهی در همین جهان است و دشمنان و مخالفان قوم بنی اسرائیل به جزای عمل خود می رسند و پاداشی ظهور می کند که عدل و اراده خداوند را طبق مصالح و منافع قوم یهود برپا می کند و عهدی که در طور سینا بسته شده بود ، دوباره تجدید خواهد کرد ؛

اسلاید 9: اما در کتب مربوط به دوران پس از اسارت ، مانند حزقیال نبی ، اشعیای دوم و اشعیای سوم ، زکریا ، دانیال و کتب دیگر ، مصیبت ها و بلاهایی که از بابلیان بر قوم بنی اسرائیل رسید و خواری و ذلتی که در دوران اسارت تحمل کردند ، همگی کیفر الهی و جزای گناهان آنان به شمار آمده و آنچه غایت آرزو و انتظار آنان است ، بازگشت به اورشلیم ، تجدید بنای معبد ، ظهور فرمانروایی از نسل داوود و تحقق وعده خداوند در سرزمین موعود است. تا این جا چنین برداشت می شود که آخرالزمان و روز خداوند ، به دو معنای آمده است : 1. به کیفر رسیدن دشمنان قوم یهود و پیروزی بنی اسرائیل و تشکیل حکومت بر سرتاسر زمین و فرمانروایی مطلق که در همین دنیا تحقق می یابد.

اسلاید 10: 2. آغاز دوره ای جدید از زندگی که ویژه قوم یهود است و آنها در این زندگی ، به سعادت ابدی نایل می شوند . همچنان که دشمنان یهود ، دچار عذاب الهی و ابدی می گردند. در کتاب اشعیای دوم ، روز خداوند ، هنگامی است که سیر تاریخ جهان ، به نقطه غایت و کمال خود می رسد و خلقی جدید آغاز می شود که همگانی است و ویژه بنی اسرائیل نیست : من یهود هستم ، ایشان را اجابت خواهم کرد؛ خدای اسرائیل هستم ؛ اینان را ترک نخواهم کرد. بر تل های خشک ، نهرها و میان وادی ها ، چشمه ها جاری خواهم نمود. و بیابان را به برکه آب ، و زمین خشک را به چشمه های آب ، مبدل خواهم ساخت.

اسلاید 11: از عبارات بالا به ویژه صدر آن ، اختصاص داشتن به بنی اسرائیل فهمیده می شود. حرکت و جریان تاریخ ، طبق طرحی پیش می رود که خداوند از آغاز آفرینش آن را معین و مقرر کرده و تا پایان زمان ، سیر و حرکت آن ادامه داد . کسی که مامور اتمام این طرح و رساندن آن به نقطه پایان است ، « عبد یهود » نام دارد. او است که باید با تحمل رنج ها و بلاهای مداوم و گونانگون ، گناهان بنی آدم را بر جان خود بخرد و عالم را از ظلم و فساد پاک کند و دوران جدید را آغاز نماید. خدمتگذار عادل من ، بار گناهان بسیاری از مردم را به دوش خواهد گرفت و من ، به خاطر او آنها را خواهم بخشید. به او مقامی بزرگ و قدرتی عظیم خواهد داد ؛ زیرا او خود را فدا کرد ؛ از خطاکاران محسوب شد ، بار گناهان بسیاری را بر دوش گرفت و برای خطاکاران شفاعت کرد.

اسلاید 12: در کتاب اشعیای سوم از داوری نهایی خداوند و آتش خاموشی ناپذیری که همه گنهکاران را خواهد سوزاند و از آفرینش آسمانهای جدید و زمین جدید و شکوه و جلال اورشلیم جدید و سرور و شادی همه مردم جهان ، سخن به میان آمده است: زیرا اینک من آسمانی جدید و زمینی جدید خواهم آفرید و چیزهای پیشین به یاد نخواهد آمد و به خاطر نخواهد گذشت. در بخشی میانی کتاب اشعیا که به مکاشفات اشعیا معروف است و به دوره های سده دوم یا سوم پیش از میلاد تعلق دارد ، از انهدام جهان در آخرالزمان ، رستاخیز مردگان و پاداش اعمال خبر داده شده است.

اسلاید 13: پس چون این را ببینید ، دل شما شاد خواهد شد و استخوان های شما مثل گیاه سبز و خرم خواهد گردید و دست خداوند ، بر بندگانش معروف خواهد شد ؛ اما بر دشمنان خود غضب خواهد کرد. بنابراین « روز یهود » که روز انتقام از گنهکاران و کافران و زمان استقرار حکومت یهود بر قوم برگزیده در این جهان است ، در دوره های پس از زمان اسارت ، معنای وسیع تری به خود می گیرد و به یک تحول بزرگ آخرالزمانی به معنای فرجام شناسی مبدل می شود. پاداش و کیفر ، دیگر خاص زندگان نیست ؛ بلکه عام و شامل همه انسان ها از گذشته و حال می شود و مردگان ، دوباره زنده می شوند و با داوری نهایی که پس از آن ، دیگری داوری نیست ، به سعادت یا شقاوت ابدی خود می رسند. کسی که پرچم دار این تحول بزرگ است، پادشاهی نیست که بر بنی اسرائیل حکومت می کند ؛ بلکه کسی است که دروازه های ملکوت الهی و عالم باقی را می گشاید.

اسلاید 14: در مکاشفات ، زمان و جهان هستی به دو بخش تقسیم می شود: جهان و زمان جاری که پر از شر و فساد و ظلم و گناه است و شیطان و عوامل او در آن ، همیشه در کار و فعالیتند و بخش دوم : جهان و زمانی آتی که سراسر ، نور و سرور جاویدان و ابدی است و عقل و رحمت الهی بر آن ، حکومت دارد: لیکن خطاهای شما ، میان شما و خدای شما حائل شده است و گناهان شما ، رویاو را از شما پوشانده است ، تا نشنود ؛ زیرا دست های شما به خون ، و انگشتهای شما به شرارت آلوده شده است : لبهای شما به دروغ تکلم می نماید و زبان های شما به شرارت نطق می کند. نیز در جای دیگر آمده است:

اسلاید 15: آن گاه در خداوند متلذذ خواهی شد و تو را بر مکان های بلند زمین سوار خواهم کرد. نتیجه این که از بعضی عبارات عهد عتیق چنین برداشت می شود که مراد از آخرالزمان ، آغاز دوره خوشبختی و کامروایی قوم یهود و پیروزی آنان بر دشمنان ، در همین دنیا و پیش از پایان عالم است. اما از عبارات و کتب دیگر چنین استنباط می شود که آخرالزمان که به روز خداوند یا روز یهود تعبیر شده است، عبارت از عالمی جدید با زندگی نو خواهد بود که با داوری یهوه و سپس به پاداش و کیفر رسیدن افراد است که گاهی ویژه قوم یهود و زمانی عمومی و غیر مختص به بنی اسرائیل شمرده شده است.

اسلاید 16: در بیشتر عبارات کتاب مقدس یهود ، آخرالزمان به معنای روز خداوند و روز انتقام از گنهکاران و پاداش افراد نیکوکار است که هم به معنای پایان جهان و شروع قیامت و عالم جدید و هم به معنای پیروزی قوم برگزیده خداوند و حکومت آن بر سرتاسر جهان و شکست اهریمن است ؛ دورانی که انتظار قوم یهود به سر می آید و وعده الهی تحقق می یباد. بعید نیست مراد از حکومت بر سرتاسر عالم ، همان حکومت «یهوه» و داوری او و منظور از شکست دشمنان یهود ، به کیفر رساندن آنان باشد.

اسلاید 17: مفهوم آخرالزمان در مسیحیت : آموزه آخرالزمان در بخش های مختلف کتاب عهد جدید آمده است ؛ اما به طور یکسان و یکنواخت نیست و به سختی می توان تصویر و تفسیری روشن و هماهنگ از آنها به دست آورد. دلیل آن ، ممکن است دو چیز باشد : اولاً هم چهار انجیل و هم بخش های دیگر کتاب عهد جدید ، نقل اقوال و گزارشهایی از گفته ها و اعمال عیسی (ع) است که توسط شاگردان و حواریون نقل شده و مستقیماً توسط آن پیامبر الهی بیان نشده است. ثانیاً تصورها و دریافت ها و سوابق ذهنی ناقلان و حتی زمینه های فکری و فرهنگی شنوندگان، درز اشکال و معانی روایات موثر بوده است.

اسلاید 18: همان گونه که پیش تر بیان شد ، قوم یهود ، از زمان پس از اسارت ، منتظر روز موعود و منجی موعود بود و آن را تحقق وعده الهی می دانست، که این انتظار و نظریه ، در دو قرن پیش از میلاد ، میان قوم یهود شدت و قوت بیشتری یافت ؛ اما در اشکال و صور مختلف ، در نظر مسیحیان نخستین عیسی (ع) انسانی بود برگزیده خدا ، مسیحای موعود و منتظر که گناه همه را به جان خرید ، آزاد دید و در نهایت ، مصلوب شد. در روز سوم هم از خاک برخاست و به آسمان صعود کرد و در آینده ای نزدیک هم رجعت خواهد نمود. توسط او است که جهان از ظلم و گناه پاک می شود و نیروهای شیطانی مغلوب و از بین خواهند رفت ؛ مومنان ، راه نجات و رستگاری را خواهند یافت و به کمال می رسند. با مصلوب شدن عیسی (ع) که در واقع قربانی شدن او ، کفاره گناهان مردم بود ، میثاق و عهد جدیدی بین خدا و انسان بسته شد.

اسلاید 19: پس از آن که مسیحیت به سرزمین های غربی راه یافت و درمحیط فکری و فرهنگی یونانی رو به رشد و گسترش نهاد ، سخنان منسوب به عیسی (ع) که در اصل به زبان «آرامی» بود ، به زبان یونانی ترجمه شد و پیام او که دنباله نبوت های پیشین بود و از افکار منعکس در « مکاشفات » یهود و تعلیمات کسانی چون عیسی بن زکریا سرچشمه می گرفت ، در غالب تعبیرات و تصورات دینی مردم آن سرزمین ها جای گرفت و با مقولات فکری و فلسفی یونانی آمیخته شد. همه نویسندگان انجیل و نامه ها و بخش های دیگر کتاب عهد جدید ، عیسی را همان عیسای موعود آخرالزمان می دانستند . با این همه ، در هیچ یک از سخنانی که از او نقل کرده اند- به جز انجیل یوحنا که جدیدترین انجیل ها و متاخر از بقیه و از افکار یونانی متاثر است- خود را به صراحت « مسیحا » نگفته و عناوین و القاب خاص آن ، مانند « آن که می آید » ، « پسر انسان » ، « پسر خدا » را بر خود مستقیماً اطلاق نکرده است ؛ بلکه به نوعی به آن ها اشاره می کند که گویی مقصود ، شخص دیگری جز خود او است.

اسلاید 20: او ، همیشه از این عناوین به صورت سوم شخص (غایب ) سخن می گوید ؛ ولی در اغلب موارد ، محتوای کلام و مضمون عبارت ، به خوبی حاکی از آن است که مرجع این گونه اشارت ، شخص او است. از برخی سخنان عیسی که در انجیل ها نقل شده است نیز استفاده می شود که وی ، خود را آغازگر تحولی بزرگ و منجی آخرالزمان می شناخته است. این که عیسی ، « یحیای معمدان » را همان الیاس پیامبر می داند که ظهورش مقدمه ظهور مسیحا است نیز ، ناظر بر همین معنا است. یحیی ، همان کسی است که اشعیا درباره اش پیشگویی کرده و گفته بود : « کسی در بیابان صدا می زند و می گوید که راهی برای آمدن خداوند بسازید ، راهی درست در صحرا برایش آماده کنید » . یحیی ، در پاسخ مردم که پرسیدند آیا او همان مسیح است یا نه ، گفت :

اسلاید 21: من ، شما را با آب تعمید می دهم ؛ اما به زودی شخصی خواهد آمد که شما را با روح القدس و آتش تعمید خواهد داد. مقام او بالاتر از من است و من حتی لایق نیستم که بند کفش هایش را بگشایم . در بخش های مختلف کتاب عهد جدید ، درباره آخرالزمان و هنگام رسیدن آن ، اقوال و روایت های مختلف دیده می شود که به آن ، اشاره می کنیم: 1.عیسی که خود او یکی از پیروان یحیی و به دست او غسل تعمید یافته بود ، در آغاز ، مانند او ، پایان جهان را بسیار نزدیک می دید و مردمان را به توبه و بازگشت به سوی خدا دعوت می کرد. وی گفت : تنها کسانی بخشوده و رستگار می شوند که پس از رسیدن آن روز ، خود را از گناه پاک و شایسته برخورداری از رحمت الهی سازند.

اسلاید 22: طبق روایات مرقس و متی ، الیاس که پیش از آمدن مسیح ، باید بیاید و ظهور وی وقوع داوری بزرگ را اعلام کند ، هم اکنون آمده است . عیسی در جواب شاگردانش که از آمدن الیاس پرسیدند ، گفت : البته الیاس یم آید و همه چیزها را اصلاح می کند ؛ ولی به شما می گویم که اکنون الیاس آمده است ؛ ولی او را نشناختند ؛ با او انجام دادند. آنگاه شاگردان دریافتند که درباره یحیای تعمید دهنده با ایشان سخن می گفت . بنابراین ، پایان جهان ، امری قریب الوقوع بوده و هر لحظه ، انتظار آن می رود که صور به صدا درآید و قیامت آغاز شود. همچنین می توان فهمید که آخرالزمان در دین مسیحیت ، به معنای پایان جهان کنونی و آمدن مسیح موعود ، با برپایی داوری ودادن پاداش و کیفر است. 2. در بعضی عبارات که درباره بعد از مصلوب شدن عیسی است. آینده نزدیک ، به آینده دورتری تبدیل می شود؛ زمانی که هنوز بعضی از شاگردان او زنده خواهند بود:

اسلاید 23: در آینده به شما می گوید بعضی ازشما که این جا ایستاده اید ، پیش از مرگ ، ملکوت خدا را با تمام شکوهش خواهید دید. اما بعضی عبارتها ، این آینده را دورتر می دانند ؛ آن هم پس از ظهور مسیحیان دروغین و وقوع جنگها ، قحطی ها و حوادث دیگر . در بعضی موارد دیگر ، به آینده ای نا معلوم که جز خدا از آن خبر ندارد ، اشاره می شود. به گفته پطرس رسول ، این تاخیر ، نشانه رحمت الهی است و نباید موجب شک و تردید شود ؛ زیرا خداوند ، به بندگان خود مهلت داده است که توبه کنند و از گناه ، پاک شوند. 3. رجعت عیسی و آغاز روز بزرگ و داوری نهایی ، واقعه ای است ناگهانی و هیچ علامتی قبل ازوقوع آن ، وجود ندارد ، تا زمینه ساز آن باشد: کمرهای خود را بسته ، چراغ های خود را افروخته بدارید. مستعد باشید ؛ زیرا ساعتی که گمان نمی رود ، پسر انسان می آید . ملکوت خدا ، با مراقبت می آید؛ زیرا چون برق که از یک جانب زیر آسمان لامع شد و تا جانب دیگر زیر آسمان درخشان می شود ، پسر انسان ، در یوم خود همچنین خواهد بود.

اسلاید 24: در لحظه ای ، در طرفه العینی ، به مجرد نواختن صور اخیر، زیرا کرنا صدا خواهد داد و مردگان ، بی فساد بر خواهند خاست و متبدل خواهیم شد. 4. در بعضی موارد دیگر ، از علایمی که رجعت عیسی و وقوع آخرالزمان را خبر می دهد و از حوادثی که پیش از آن روی خواهد داد ، به تفصیل سخن می رود: بشارت عیسی به سراسر جهان خواهد رسید. پیامبران کذاب و مسیحیان دروغین ظاهرخواهند شد. قحطی ها و وباها و زلزله های بزرگ و جنگ ها و بلاهای سخت روی خواهد داد. آفتاب و ماه ، تاریک می شوند و ستارگان ، فرو می ریزند . اساس افلاک متزلزل می شود. برادر ، برادر را و فرزند ، پدر را و پدر ، فرزند را به قتل می رساند ؛ اما همه این ها آغاز دردهای بعدی است. خلاصه این که معنای آخرالزمان ، تمام شدن این دوره و آغاز دوره جدید ، همراه زنده شدن مردگان و زندگی جاوید است ؛ اما قبل از شروع این دوره ، یک سلسله حوادث کیهانی ، اجتماعی و معنوی رخ خواهد داد.

اسلاید 25: 5. بر خلاف بعضی از موارد عهد جدید که وقوع آخرالزمان و رجعت عیسی امری ناگهانی است و کسی از آن مطلع نیست ، در موارد دیگر ، این تحول و اتفاق بزرگ ، امری است تدریجی و تعاملی ؛ یعنی دارای مراحلی است که یکی پس از دیگری رخ می دهد و زمینه را برای این امر آماده می کند و هم اکنون آغاز شده است ؛ همچون افتادن دانه در خاک و رشد و نمو گیاه و به ثمر رسیدن آن در پایان این سیر و جریان . عیسی (ع) خود این خود این سیر تکاملی را به صورت تمثیلهایی بیان کرده است: ملکوت خدا ، مانند کسی است که تخم در زمین بیفشاند و شب و روز بخوابد و برخیزد و تخم بروید و نمو کند ، چگونه او نداند ؛ زیرا زمین ، به ذات خود ، ثمر می آورد. اول علف ، بعد خوشه ؛ پس از آن ، دانه کامل در خوشه و چون ثمر رسید ، فوراً داس را به کار می برد ؛ زیرا وقت معاد است و گفت : به چه چیز ملکوت خدا را تشبیه کنیم و برای آن ، چه مثل بزنیم ؟ دانه خردلی است که وقتی آن را در زمین می کارند ، کوچک ترین تخم های زمین باشد ؛ ولی چون کاشته شد ، می روید و شاخه های بزرگ می آورد؛ چنان که مرغان هوا ، زیرا سایه اش می توانند آشیانه گیرند.

اسلاید 26: طلیعه این جریان کاملی ، به یقین ، ظهور عیسی و انتشار بشارت او است و سرانجام ، با او به غایت خواهد رسید . وقتی فریسیان از عیسی می پرسند ملکوت خدا چه وقت می آید ؟ او پاسخ می دهد: ملکوت خدا ، هم اکنون «میان شما است » . این که عیسی (ع) یحیای معمدان را در مقام الیاس قرار می دهد، بیانگر آن است که وی، زمان خود را آغاز این دوران می داند. در یکی دو مورد در انجیل ها ، از زبان عیسی آمده است که زمان پیشین ، زمان شریعت موسی و انبیای گذشته بوده و به عیسی ختم شده است و از آن پس ، دوران جدید روی نموده که «زمان مسیح » به معنای فرجام شناسی آن و آغاز تحقق ملکوت الهی است. نتیجه آن که موضوع آخرالزمان و رسیدن ملکوت الهی ، به چند صورت ناهمسان و متناقض در بخش های مختلف کتاب عهد جدید آمده است و این کیفیت ، از نخستین ادوارتاریخ مسیحیت موجب اختلاف نظر میان اصحاب کلیسا و ناهماهنگی در تفاسیر بوده است :

اسلاید 27: 1. گروهی از آبادی اولیه کلیسا و پیروان آنان ، رجعت عیسی و وقوع آخرالزمان را با همه علایمی که در مکاشفات برای آنان آماده است ، بسیار نزدیک می دیدند. 2. گروه دیگر ، خود را در هزاره آخرالزمان (هزاره ششم) که پایان آن، آغاز هزاره مسیح و شهدا (هزاره هفتم ) خواهد بود، می پنداشتند. 3. گروه دیگری که بیشتر مسیحیان را در بر می گرفت ، کلیسای اولیه ؛ یعنی جامعه مؤمنان مسیحیت که از آن ، به پیکر عیسی تعبیر شده بود ، حضور مسیح و روح القدس را مقدمه تحقق ملکوت الهی می دانستند . گرایش اول ، با گذشت زمان و بی نتیجه ماندن انتظارها ، به انتظار رجعت و وقوع احوال آخرالزمان در آینده ای نامعلوم تبدیل شد . از آن هنگام تاکنون ، هر حادثه بزرگ طبیعی یا غیر طبیعی ، جنگ های شدید، رواج بی دینی و مانند این گونه رویدادها ، از علایم بازگشت و ظهور مسیح تصور می شده است .

اسلاید 28: گرایش دوم ؛ ( امید به آمده هزاره مسیح ) در آغاز، طرفدارانی داشت و در دوره های بعد نیز گهگاه ظاهر می شد ؛ ولی هیچگاه به صورت عقیده ای رایج و شایع در نیامد. اما گرایش سوم ، اساس فکر مسیحیت در کلیسای کاتولیک روم و کلیسای ارتودوکس شرقی شد . کلیسا ، مظهر ملکوت الهی است . روح القدس در آن؛ یعنی در جامعه مومنان و روح هر مومن ، حضور دارد و تاسیس کلیسا ،آغاز و طلیعه تحقق حکومت خداوند است . جهان بیرون از کلیسا ، قلمرو شیطان و عرصه گناه است و هر کس به جامعه مومنان بپیوندند ، خود را از سیطره شیطانی رها کرده و نجات یافته است . کلیسا در حال گسترش است و سرانجام به کمال خود خواهد رسید و تمام جهام را فرا خواهد گرفت ، و آن گاه ملکوت الهی (آخرالزمان ) بیرون از این جهان و این تاریخ، در جهانی نو برقرار خواهد شد . این نظر ، با رسمی شدن و قدرت یافتن کلیسا در امپراتوری روم و با آثار و تبلیغات کسانی چون قدیس اگوستین قوت و سیطره تمام یافت و در شوراهای متعدد تایید شد . امروز نیز از اصول اعتقادی کلیسای کاتولیک روم و کلیسای ارتودوکس شرقی است و کلیساهای پروتستان نیز غالباً ، با برگی تفاوت ها آن را پذیرفته اند .

اسلاید 29: نقادان و متکلمان به اصطلاح لیبرال چون معتقدبودند تعلیمات عیسی کلا ، پیام صلح و دوستی و تنها جنبه اخلاقی و روحانی دارد. همچنین معتقد بودند آنچه در کتاب مقدس دباره آخرالزمان و قیامت و همانند این ها از قول او آمده ، ساخته نویسندگان انجیل ها است و عیسی (ع) خود در این موضوعات ، سخن نگفته است . در پایان قرن گذشته ، کسانی چون آلبرت شوایتزر به رد نظریات لیبرال ها پرداختند و مدعی شدند محورو مرکزتعلیمات عیسی (ع) بشارت ، نجات و فرجام شناسی او است ؛ و بدون آن مسیحیت هیچ گونه معنا و اصالتی نخواهد داشت . امروز در این که جوهر پیام عیسی نوید و بشارت تحقق ملکوت خدا است ، توافق کلی وجود دارد . بعضی معتقدند عیسی تنها از آمدن ملکوت و نجات نهایی سخن گفته و آنچه درباره علایم آخرالزمان در بخش های مختلف عهده جدید دیده می شود، همه را نویسندگان انجیل ها از مکاشفات یهودی گرفته و در نوشته های خود وارد کرده اند.

اسلاید 30: بعضی دیگر گفته اند که مخاطبان عیسی (ع) یهودیانی بودند که با مکاشفات و فرجام شناسی یهودی آشنایی داشتند و از این رو عیسی (ع) سخنان خود را در قالب تصورات ، انتظارات و مقولات فکری آنان بیان می کرده و الفاظ و تعابیری به کار می برده است که برای آنان قابل فهم و قبول باشد ؛ ولی هنگامی که با شاگردان خاص خود سخن گفته ، مقاصد خویش را صریح و خالی از صحنه آرایی های اسطوره ای و تصورات مکاشفاتی اظهار داشته است . در نظر بولتمان متکلم و دانشمند معروف و موسس مکتب «اسطوره گشایی» زبان کتاب مقدس ، زبان اسطوره و زبان تصاویر ذهنی است و زیر مفهوم و تصاویر این زبان ، معانی دیگری نهفته است که باید شناخته شده و به زبان امروزی و مقولات فکری جدید منتقل گردد. جوهر فرجام شناسی مسیحیت که در قالب تعبیرات و تصورات اسطوره ای بیان شده است ، دعوت به «انتخاب » و اخذ تصمیم غایی و نهایی است .

اسلاید 31: به عقیده تیلاردوشاردن متفکر مسیحی معاصر ، عالم هستی در جریان یک سیر تحولی ، تکاملی کلی و مدام قرار دارد که غایت و سرانجام آن ، تحقق کامل اراده الهی و یکی شدن با خدا است . در مجامع علمی مسیحیت ، هنوز بحث برسر این مسائل وجود دارد که آیا ملکوت الهی در کلیسا آغاز شده و تحقق نهایی آن در کلیسا خواهد بود؟ آیا امری است اجتماعی و به صورت یک انقلاب بزرگ جهانی به وقوع خواهد پیوست و آیا تحقق آن ، به تدریج و طی مراحل تکاملی خواهد بود؟ آیا امری است فردی و شخصی و فرد باید با پرورش اخلاقی و تکاملی روحی شخصاً بدان نایل شود؟ و آیا مانند مسیحیان بنیادگرا باید آنچه را در کتاب مقدس آمده است ، عیناً به همان الفاظ و با همان معانی ظاهری پذیرفت و منتظر رجعت مسیح و وقوع تمام علایم آن بود؟

اسلاید 32: مفهوم آخرالزمان در دین اسلام در قرآن مجید ، گفتار صریحی درباره آخرالزمان نیست و این، اصطلاحی است که در احادیث و مؤلفات مسلمانان به چشم می خورد ؛ اما از آیات مطالب گوناگونی درباره این موضوع برداشت می شود . قرآن به طور کلی جهانیان را به دو بخش پیشینیان و پسینیان تقسیم کرده است . علاوه بر آن ، آیاتی ، به ارث بردن زمین به وسیله صالحان و مستضعفان ، پیروزی نهایی حق بر باطل و گسترش اسلام در سرتاسر جهان را بیان می کند که پس از وقوع بلاها و فتنه های بسیار محقق می شود . احادیث آخرالزمان را بسیاری از محدثان از جمله بخاری ، ابوداوود ، ابن ماجه ، احمد بن حنبل و مرحوم مجلسی آورده اند . این اصطلاح ، در کتابهای حدیث و تفسیر در دو معنا به کار رفته است: 1- همه آن قسمت از زمان که بنا بر عقیده مسلمانان ، دوران نبوت ، پیامبر اسلام (ص) است و از آغاز نبوت پیامبر(ص) تا وقوع قیامت را شامل می شود.

اسلاید 33: 2. فقط آخرین بخش از دوران یاد شده که در آن ، مهدی موعود ظهور می کند و تحولات عظیمی در عالم واقع می شود. بنابراین آخرالزمان در اسلام ، به معنای دوره پایانی این عالم مادی است که بعد از آن ، قیامت برپا می شود؛ اما این دوره ، گاهی بر معنای وسیع تر یعنی از آغاز ظهور اسلام تا آخر عمر عالم اطلاق شده و گاهی تنها بر دوره ای که منجی و مصلح موعود ظهور خواهد کرد و جامعه متحول خواهد شد . اتصاف پیامبراسلام (ص) به پیامبر آخرالزمان با این دو مطلب ارتباط دارد : نخست این که این پیامبر (ص) خاتم پیامبران است و شریعت وی به دلیل کامل بودن تا پایان این عالم اعتبار دارد و او پیامبر آخرین قسمت از زمان است که به قیامت می پیوندند. دیگر این که در نخستین ساده های اسلام ، دست کم تصور عده ای از مسلمانان چنین بود که قیامت نزدیک است و ظهور پیامبر اسلام در عصری واقع شده که به قیامت متصل است . البته در حقیقت ، مطلب دوم نتیجه مطلب نخست است ؛ یعنی چون پیامبر اسلام (ص) آخرین پیامبر و خاتم آن ها است . چنین تصوری میان مسلمانان پدید آمد که بنابراین قیامت نزدیک است ؛ لذا نمی توان دلیل دوم را مستقل و در عرض دلیل اول بیان کرد. این عقیده به روایاتی مستند بود که از پیامبر (ص) نقل شده که مطابق مضمون آن ها فرموده است :«میان عصر وی و برپا شدن رستاخیز ، فاصله چندانی نیست »

اسلاید 34: در یکی از روایات آمده است که پیامبر (ص) یکی از روزها هنگام غروب آفتاب به اصحاب خود فرمود :« آنچه از عمر دنیا باقی مانده است در مقایسه با گذشته آن، به همان نسبت باقی مانده وقت امروز در مقایسه با گذشته آن است »در روایات دیگر پیامبر می فرماید :« میان من و قیامت فاصله نیست ؛ همان سان که میان انگشت سبابه و وسطی فاصله نیست »البته هنوز در اسناد این روایات تحقیق لازم به عمل نیامده و صحت آن ها به پیامبر اسلام محرز نیست ؛ ولی مسلماً این روایات بین مسلمانان ، این تصور را پیش آورده که میان بعثت پیامبر اسلام (ص) و برپا شدن رستاخیز، فاصله بسیار کمی است . در واقع ، مراد پیامبر (ص) این بوده که میان مکن و قیامت ، پیامبر و دین دیگری نیست و دین من ، آخرین دین آسمانی و متصل به قیامت است ؛ یعنی آنچه به طور قطع می توان فهمید، اتصال پیامبر آخرالزمان (ص) به قیامت و تمام شدن این عالم است ؛ اما نمی توان گفت که حتماً فاصله کمی بین بعثت پیامبر و پایان عالم وجود دارد ؛ زیرا چه بسا این دین ، به علت کامل بودن ، در تمام دنیا فراگیر شود و هزاران سال هم ادامه داشته باشد؛ چنان که تا امروز هم حدود پانزده قرن از ظهور آن گذشته و معلوم نیست تا کی ادامه خواهد داشت . تشبیه به انگشتان هم مؤید این مطلب است .

اسلاید 35: به عبارت دیگر ، پیامبر اسلام (ص) خواسته است به امت خود بفهماند که او آخرین پیامبر ، و دین او آخرین دین آسمانی و تنها راه نجات است و از این پس دیگر منتظر دین آیین دیگری نباشند ومثال ها، تعبیرات و بیانات مختلف ، تاکید بر این مطلب است . مسلمانان ، از تصور عمومی پیشینیان درباره محدودیت زمان این عالم و تعیین سن آن ، متاثر بودند. تصور پیشینیان این بود که از عمر این جهان ، چند هزار سال بیش نمی گذرد و جهان مادی ، عمر کوتاهی دارد و آغاز و انجام آن ، به هم نزدیک است. طبری ضمن نقل عقاید گذشتگان درباره مقدار زمان این جهان می نویسد: عده ای آغاز تا انجام زمان را شش هزار سال می دانند و گروهی هفت هزار سال؛ ولی من این مدت را چهارده هزار سال می دانم ؛ هفت هزار سال پس از آغاز خلقت تا پایان آفرینش ابوالبشر و هفت هزار سال پس از آن تا قیامت .

اسلاید 36: این اثیر نیز مانند همین مطلب را نقل کرده است ؛ اما گروهی از دانشمندان مسلمان ، تاریخ گذاری عالم و تعیین باقی مانده عمر عالم را آن گونه که از طبری و ابن اثیر نقل شده است ، از اسرائیلیات می شمارند و رد یم کنند. آنان بر این عقیده اند که به موجب آیه ( و عنده علم الساعه ) و آیات مشابه آن ، کسی غیر از خداوند از عمر عالم آگاه نیست و پیش بینی باقی مانده آن ، امکان ندارد. قرآن هم از تعیین وقت مشخص برای پایان عالم پرهیز کرده است. با این حال ، با استفاده از روایات ، می توان بعثت پیامبر خاتم (ص) را سرآغاز دوره آخرالزمان دانست؛ زیرا ختم نبوت و نزول واپسین شریعت که با ظهور پیامبر اسلام تحقق یافت ، نخستین نشانه پایان تاریخ به شمار می رود ؛ لذا مفسران ، مقصود از نشانه های قیامت در سوره محمد (ص) را بعثت پیامبر دانسته اند که در مقایسه عمر جهان ، فاصله بسیار کمی تا قیامت دارد. در فرهنگ عامه مسلمانان به ویژه شیعه ، اصطلاح آخرالزمان ، حکایت از عصری می کند که مهدی موجود در آن ظهور می کند و تحولات ویژه ای در جهان رخ می دهد. در روایات مسلمانان ، برای این عصر ، مشخصات ویژه ای به نام «علایم آخرالزمان» نقل شده است . از مجموعه روایاتی که در کتابهای حدیث ، تفسیر و تاریخ درباره عصر ظهور مهدی موعود (ع)نقل شده دو مطلب درباره مشخصات آخرالزمان (به نام عصر مهدی موعود ) به صورت تواتر معنوی به دست می آید:

اسلاید 37: نخست این که در این عصر ، پیش از ظهور مهدی موعود ، فساد اخلاقی ، بیداد کرده و ستم همه جوامع بشری را فرا می گیرد و به صورت عام ترین پدیده در روابط انسان هادر می آید . از بعد کیهانی هم عالم ، به اتفاقات و پدیده های پیش بینی نشده دچار می شود. دیگر این که پس از ظهورمهدی (ع) تحول عظیمی در جامعه واقع می شود؛ فساد و ظلم از میان می رود و توحید ، عدل ، رشد کامل عقلی و عملی در سراسر زندگی انسان ها گسترش می یابد . معروف ترین حدیث که با عبارات گوناگون نقل شده است، علامت اصلی دوران حکومت مهدی (ع) در آخرالزمان را گستردگی عدالت در سراسر جهان بر می شمرد : خداوند، جهان را که از بیداد و تباهی آکنده شده است ، به وسیله او از قسط و عدل پر می سازد . در فرهنگ مسلمانان ، افزون بر اصطلاح «علایم آخرالزمان » اصطلاح مشابه دیگری وجود دارد و آن « اشراط الساعه » یعنی علایم برپا شدن رستاخیز است. این اصطلاح ، ویژه علایم وقوع قیامت است؛ ولی با بررسی روایاتی که ذیل این عنوان نقل شده است ، می فهمیم که مضمون این روایات ، مطالب مشترک بسیاری با روایات آخرالزمان دارد.

اسلاید 38: با وجود اشتراک در مضمون روایات این مطلب بین تمام مسلمانان در ادوار مختلف مسلم است که بین مسأله آخرالزمان و مسأله قیامت به صرت آشکار تفاوت است ؛ زیرا به عقیده مسلمانان ، قیامت ؛ پس از فنای این عالم مادی است و پس از آن زندگی جاودانه است؛ اما دوره آخرالزمان ، بخش پایانی همین دنیا است که در آن ، جامعه و افراد ، دچار تحولات عظیم می شوند. تعبیر«الیون الآخر » که در قرآن فراوان به کار رفته ، مترادف جهان آخرت و ناظر به این واقعیت است که زندگی آن جهان ، به دنبال حیات دنیایی و سرانجام آن است ؛ لذا این اصطلاح نیز با بحث آخرالزمان مورد نظر ، متفاوت است. در نظر عده ای از مفسران متأخر، علاوه بر روایات ، آیاتی نیز هست که آینده جوامع انسانی را بیان می کند و درباره حکومت توحید و عدل است .

اسلاید 39: این عده از مفسران ، معتقدند که آیات مربوط به استخلاف انسان و فرمانروا شدن نیکوکاران در زمین ، وراثت صالحان و پیروزی حق بر باطل ، آیاتی هستند که سرنوشت آینده بشریت را پیشگویی می کنند و مستقیماً به مسأله آخرالزمان مربوطند . چنین افرادی آیات و روایات مربوط به تحولات آخرالزمان را بیانگر نوعی فلسفه تاریخ می دانند . این مفسران ، به فلسفه تاریخ انسان قایل بوده و درصدد کشف آن از دیدگاه اسلامند . در نظر ایشان ، تحولات آخرالزمان که در روایات بیان شده ، چیزی جز آینده طبیعی جامعه انسانی نیست . عصر آخرالزمان ، عبارت از دوران شکوفایی تکامل اجتماعی و طبیعی نوع انسان است. چنین آینده ای امری است محتوم و مسلمانان باید منتظر آن باشند. به نظر بعضی این انتظار هرگز نباید منفعلانه باشد ؛ بلکه باید حالتی سراسر فعالیت و امیدواری باشد؛ زیرا انسانی که به امید آینده ای درخشان و تحقق تمام آرمانهای پیامبران است ؛ باید دارای شور و آگاهی و سرشار از آمادگی باشد و با سعی و تلاش ، خود و جامعه خود را برای چنین روزی مهیا کند.

اسلاید 40: در چارچوب چنین برداشت فلسفی ای ، آخرالزمان قطعه معینی از تاریخ نوعی انسان است که نه ممکن است پیش افتد و نه بع عقب افکنده شود . نوع انسان ، باید حرکت تکاملی تدریجی خود را که بر مبنای پیروزی تدریجی حق بر باطل صورت می گیرد؛ همواره دنبال کند تا به دوره آخرالزمان برسد. در نقطه مقابل این تصور که طرحی برای فلسفه تاریخ است ، در آثار بیشتر مسلمانان قدیم – اعم از شیعه و سنی – مسأله آخرالزمان ظاهراً به فلسفه تاریخ ربط داده نشده است. علمای قدیم ن در تفسیر آیات ، سخن از تحول طبیعی جامعه انسانی به سوی حکومت توحید و عدل به میان آورده اند و نه روایات آخرالزمان را به چنین فلسفه ای برای تاریخ مربوط کرده اند . در نظر آنان ، تحولات آخرالزمان ، امری است غیر عادی که در آخرین بخش زندگی نوع انسان واقع می شود و به تحولات قبلی جامعه انسانی مربوط نمی گردد ؛ چون به نظر این افراد تاریخ ، عبارت از مجموعه حوادث پراکنده و جدا از هم می باشد که هر دوره اتفاقات ویژه خود را دارد و پس از مدتی آن دوره سپری می شود و بر این اساس هم ، پیروزی حق بر باطل ، ویژه دوره آخرالزمان است و نه فلسفه ای که تاریخ براساس آن حرکت می کند. طبق این نظر ، برخلاف آنچه در برداشت فلسفی از آخرالزمان دیده می شد، ممکن است هر قطعه از تاریخ نویسان ، آخرالزمان باشد.

اسلاید 41: اما میان علمای قدیم نیز بین علمای شیعه و سنی اختلاف است؛ مفسران اهل سنت ، آیات مربوطه به پیروزی حق بر باطل و عده های الهی را بر پیروزی های صدر اسلام حمل می کنند؛ ولی علمای شیعه ، آن آیات را به عصر مهدی موعود(ع) ربط داده اند. به طور کلی می توان گفت اعتقاد به اخرالزمان ، میان همه فرقه های بزرگ اسلامی مورد پذیرش است ؛ اما در این که تحولات آخرالزمان با ظهور مهدی موعود آغاز خواهد شد یا مصداق مهدی موعود ، چه کسی است ، اختلاف است. البته تفاوتی که بین شیعه و اهل تسنن وجود دارد این است که غیر شیعه ، تحولات آخرالزمان را به قیام قیامت و مقدمه آن مربوط می دانند و به اشراط الساعه تعبیر می کنند ؛ ولی شیعه ، آخر الزمان را مقوله ای جدا از قیامت می داند و قایل است که آخرالزمان ، قطعه آخر این عالم است و تحولاتی در این قطعه رخ می دهد که برخی مقدمه آخرالزمان سات و برخی در متن آخرالزمان واقع می شود.

اسلاید 42: بنابراین می توان چنین نتیجه گرفت که مفهوم آخرالزمان ، عبارت از قطعه و دوره آخر عمر این نسل از بشر است که مقدمه ای برای پایان این دوره عالم و سپس برپایی قیامت است ؛ اما خود این دوره مدتی از عمر بشر را در بر می گیرد ه با ظهور منجی و مصلح ، بشر به تکامل و ترقی خود نایل می شود و در نهایت ، جهان رو به صلاح و رستگاری می رود ؛ اگر چه قبل از این دوره و مقدم بر آن ، جهان و زندگی بشری مدتی دستخوش تحولات و دگرگونی هایی می شود که از آنها با عنوان علائم آخرالزمان تعبیر می شود و بیشتر ، بعد منفی دارند ؛ فطرت سالم بشری از وجود آنها رنج یم برد و جوامع ، دچار اضطراب می شوند.

اسلاید 43: مقایسه آخرزمان در ادیان ابراهیمی هر سه دین ، در این مطلب اشتراک دارند که مراد از آخرالزمان دوره ای از زندگی بشر است که ظلم و فساد از بین می رود و ظالمان و ستمگران ، به جزای عمل خود می رسند و صالحان و مومنان وارث زمین می شوند. نقطه اشتراک بین سه دین ، اتین است که در آخرالزمان حکومت الهی ، تحقق می یابد و تا ابد بر زمین مستقر می شود. همه مردم نیز موحد و یکتا پرست می شوند. هر سه دین، اعتقاد دارند که در آخرالزمان ، اتفاقات غیر طبیعی و بی سابقه رخ خواهد داد. نیز معتقدند آغاز این دوره با آمدن منجی موعود آغاز می شود ؛ اما درباره انتهاو مدت آن به طور دقیق سخنی نگفته اند. اینک نمونه هایی از هر سه دین بیان می شود :

اسلاید 44: یهود آب پاک بر شما خواهم پاشید و طاهر خواهید شد و شمارا از همه نجاسات و از همه بت های شما ، طاهر خواهم ساخت . مسیحیت می گفت : وقت تمام شد و ملکوت خدا نزدیک است ؛ پس توبه کنید و به انجیل ایمان آورید. اسلام اراده کرده ایم که برکسانی که در زمین به استضعاف کشیده شده اند، منت گذاریم و آن ها را رهبران و وارثان قرار دهیم . ادیان ابراهیمی در این که پیش از آخرالزمان فساد ، ظلم ، مشکلات طبیعی و معنوی جهان را فرا می گیرد ، اشتراک دارند . هر سه دین اتفاق نظر دارند که زمان دقیق آمدن منجی مشخص نیست و هرگونه تعیین وقت ، مردود شمرده شده است .

اسلاید 45: آیا آخرالزمان، آخرین قطعه این عالم است یا یک عالم جدا و به کلی متفاوت با این عالم می باشد ؟ دیدگاه سه دین ابراهیمی ، در این باره متفاوت است. در کتب مقدس یهود، آخرالزمان به معنای روز خداوند و روز انتقام از گنهکاران و پاداش افراد نیکوکار است ؛ زمانی که قوم برگزیده خداوند برسایر اقوام پیروز می شده و با شکست اهریمن ، بر سرتاسر جهان حکم فرما می گردد؛ زندگی جدید با دنیایی جدید و نو آغاز و قوم یهود به آسانی ابدی و دشمنان به عذاب جاودانه می رسند. زیرا اینکه من آسمانی جدید وزمینی جدید خواهم آفرید و چیزهای پیشین به یاد نخواهد آمد و به خاطر نخواهد گذشت . در عهد جدید و آموزه های مسیحیت ، معنا و مفهوم مشخصی از کاربرد«اخرالزمان » در بخش های مختلف انجیل های چهارگانه به دست نمی آید . آنچه این کلمه را تفسیر کرده زمینه های فکری- فرهنگی تصورها و دریافت هایی از انجیل ها است؛ اما آنچه که به طور صریح در همه کتب مقدس آمده ، رجعت عیسی (ع) از آسمان و از بین رفتن ظلم و گناه ، و رستگاری مومنان به خداوند و عیسی (ع) است . در کتب مسیحی آمده است که در آخرالزمان عیسی (ع) زنده می شود و با قوت و جلال ، در حالی که سوار بر ابر هااست می آید و بین مردم داوری خواهد کرد . عیسی مکرراً به مناسبت های مختلف، پایان جهان را نزدیک دانسته است .

اسلاید 46: دین یهود و مسیح اعتقاد دارند مراد از مفهوم آخرالزمان ، آغاز دوره ای نو، با عالم و کواکب و آسمان و زمینی نو می باشد که ابدی خواهد بود؛ یعنی آخرالزمان در نظر دو دین مذکور ، آغاز دوره قیامت و به کیفر و پاداش رسیدن افراد است ؛ زیرا تصریح کرده اند مردگان زنده و افراد در دادگاه عدل الهی محاکمه می شوند . همچنین از بهشت و جهنم ، داوری خداوند و به کیفر و پاداش رسیدن انسان ها در این دوره سخن گفته اند. اما در نظر اسلام ، آخرالزمان قطعه ای از همین دوره از عالم است که مسبوق به اتفاقات و حوادث گوناگون و غیر مترقبه و بی سابقه خواهد شد ؛ ولی در نهایت ، مقطع آخرالزمان همراه امنیت ، آرامش و معنویت خواهد بود و با اتمام این دوره و به کمال رسیدن انسان ها و تحقق وعده الهی ، عمر عالم به پایان خواهد رسید و از آن پس قیامت برپا خواهد شد .

اسلاید 47: در این دوران ، اتفاقات نجومی و آسمانی خارق العاده ای واقع می شود ؛ اما عالم به کلی دگرگون نمی شود و تبدل کامل ، مخصوص آخرت و زندگی جاوید خواهد بود: «یوم تبدل الارض غیر الارض و السماوات »در صورتی که در دین یهود و مسیح ، این تبدل در ادامه همین عالم رخ می دهد و سپس دنیا ابدی خواهد شد . به عبارت دیگر از دیدگاه اسلام ، آخرالزمان ، مفهومی دنیایی و این جهانی است ؛ در حالی که در دین یهود ومسیح ، آخرتی و آن جهانی است .به نظر می رسد در این زمینه دین اسلام بر دو دین دیگر امتیاز و برتری دارد؛ زیرا قبل از اتمام این دوره و پایان جهان ، باید حجت بر مردم تمام شود و دین خداوند کامل گردد و پس از آن ، داوری خداوند صورت گیرد . در اسلام تصریح شده است خداوند هیچ کسی را هلاک نمی کند ، مگر این که حجت بر مردم تمام شود و دین خداوند کامل گردد و پس از آن ، داوری خداوند صورت گیرد .

اسلاید 48: در اسلام تصریح شده است خداوند هیچ کسی را هلاک نمی کند، مگر این که حجت را تمام کند و قبل از عذاب اهر امت، پیامبر و نذیر دهنده ای خواهد فرستاد. در ثانی ، وعده های الهی که توسط پیامبران به امت ها و افراد مومن داده شده است ، باید دراین دنیا و قبل از آخرت محقق شود و زمانی فرا رسد که همه انسان ها ، موحد شوند .و مومنان در همین دنیا باید شوکت و عظمت دین الهی و نابودی کفر وباطل را مشاهده کنند، تا علاوه بر آخرت ، در این دنیا نیز ببینند که ظلم و باطل – برخلاف جولانش – رفتنی و عدل و درستی و ایمان به خدا پایدار و جاودانه است. دلیل این است که اگر مفهوم آخرالزمان را تحلیل کنیم ، در می یابیم که باید آخر همین عالم باشد؛ زیرا همان گونه یعنی قسمت انتهایی زمان، در واقع ، این عالم و زمان این دنیا ، یک مجموعه در نظر گرفته شده که دوره آخر آن ، اصطلاحاً آخرالزمان نامیده می شود. بنابراین قرار دادن آخرالزمان به عنوان آخرین جزء این عالم ، به صواب نزدیک تر است . درباره ایجاد زمینه عقیده به آخرالزمان نیز می توان بین ادیان ، تفاوت و شاید به نحوی امتیاز قایل شد ؛ به این گونه که در دین یهود و مسیح ، با استناد تاریخی می توان گفت : معمولاً تمایل به عقیده آخرالزمان ، زمانی به وجود آمده یا تشدید شده است که دچار گرفتاری و آزار می شدند ؛ مانند تبعید و اسارت . در حالی که آموزه آخرالزمان در اسلام ، معمولاً در همان آغاز ظهور اسلام و در حکومت اسلامی بیان شده و مسلمانان به سبب ویژگیهای خاص و منحصر به فرد آن زمان ، انتظار آن را می کشیدند.

اسلاید 49: در اسلام تصریح شده است خداوند هیچ کسی را هلاک نمی کند، مگر این که حجت را تمام کند و قبل از عذاب اهر امت، پیامبر و نذیر دهنده ای خواهد فرستاد. در ثانی ، وعده های الهی که توسط پیامبران به امت ها و افراد مومن داده شده است ، باید دراین دنیا و قبل از آخرت محقق شود و زمانی فرا رسد که همه انسان ها ، موحد شوند .و مومنان در همین دنیا باید شوکت و عظمت دین الهی و نابودی کفر وباطل را مشاهده کنند، تا علاوه بر آخرت ، در این دنیا نیز ببینند که ظلم و باطل – برخلاف جولانش – رفتنی و عدل و درستی و ایمان به خدا پایدار و جاودانه است. دلیل این است که اگر مفهوم آخرالزمان را تحلیل کنیم ، در می یابیم که باید آخر همین عالم باشد؛ زیرا همان گونه یعنی قسمت انتهایی زمان، در واقع ، این عالم و زمان این دنیا ، یک مجموعه در نظر گرفته شده که دوره آخر آن ، اصطلاحاً آخرالزمان نامیده می شود. بنابراین قرار دادن آخرالزمان به عنوان آخرین جزء این عالم ، به صواب نزدیک تر است . درباره ایجاد زمینه عقیده به آخرالزمان نیز می توان بین ادیان ، تفاوت و شاید به نحوی امتیاز قایل شد ؛ به این گونه که در دین یهود و مسیح ، با استناد تاریخی می توان گفت : معمولاً تمایل به عقیده آخرالزمان ، زمانی به وجود آمده یا تشدید شده است که دچار گرفتاری و آزار می شدند ؛ مانند تبعید و اسارت . در حالی که آموزه آخرالزمان در اسلام ، معمولاً در همان آغاز ظهور اسلام و در حکومت اسلامی بیان شده و مسلمانان به سبب ویژگیهای خاص و منحصر به فرد آن زمان ، انتظار آن را می کشیدند.