آشنایی با منابع اسلامی – تفسیر موضوعی نهج البلاغه

آشنایی با منابع اسلامی – تفسیر موضوعی نهج البلاغه

اسلاید 1: طرح درس و کلیاتمدرس : حامد پوررستمی هیئت علمی دانشگاه تهران(پردیس قم)، عنوان درس : آشنایی با منابع اسلامی - تفسیر موضوعی نهج البلاغه ایمیل: purrostami@ut.ac.irهدف: آشنایی با نهج البلاغه و مهمترین و بنیادیترین مفاهیم و معارف آن

اسلاید 2: جلسه اولبایسته های علمی و درسی + ساختارشناسی نهج البلاغهجلسه دومبررسی شخصیت گردآورنده نهج البلاغه(سیدرضی) و دلایل اعتبار کتابجلسه سومتحلیل و بررسی جایگاه و منزلت امیرمومنان علی در آیینه عقل و نقلجلسه چهارمخداشناسی 1: ضرورت و اهمیت بحث + کارکردهای آنجلسه پنجمخداشناسی 2: بررسی مفاهیم، دلایل و اقسام توحیدی + نقد و بررسی شبهاتجلسه ششمخداشناسی 3: بررسی نکات کاربردی و بنیادین + رویکرد آسیب شناسانه به مباحث توحیدی جلسه هفتمنبوت و نبی شناسی 1: ضرورت و اهمیت بحث + کارکردهای آنجلسه هشتمنبوت و نبی شناسی 2: بررسی مفاهیم، دلایل بحث + پیامبر اسلام(ص)؛ اوصاف، مرتبت

اسلاید 3: جلسه نهمنبوت و نبی شناسی 3: پیامبر اسلام(ص)؛ اعجاز و وحی + نقد و بررسی شبهاتجلسه دهمامامت و اهل بیت(ع) 1: ضرورت و اهمیت بحث + کارکردهای آن جلسه یازدهمامامت و اهل بیت(ع) 2: بررسی مفاهیم و دلایل + تعامل متقابل قرآن و اهل بیت(ع)جلسه دوازدهمسیاست و حکومت 1: اهمیت و کارکردهای موضوع + مفهوم شناسیجلسه سیزدهمسیاست و حکومت 2: اصول و اهداف حکومت اسلامی+ حاکمیت سیاسی در عصر حضور ائمه(ع)جلسه چهاردهمسیاست و حکومت 3: حاکمیت سیاسی در عصر غیبت + نقد و بررسی شبهاتجلسه پانزدهممعاد شناسی1: ضرورت و اهمیت بحث + کارکردهای آنجلسه شانزدهممعاد شناسی2: بررسی مفاهیم، دلایل و مبانی + نقد و بررسی شبهات

اسلاید 4: منابعمنابع اصلی:1) تفسیر موضوعی نهج البلاغه، مصطفی دلشاد تهرانی، نشر معارف2) مطالب ارائه شده در کلاس (شامل مباحث کتاب و خارج از آن)منابع فرعی: سیری در نهج البلاغه، استاد شهید مرتضی مطهری، نشر صدراآشنایی با نهج البلاغه، حمیدرضا شیخی، انتشارات سمت

اسلاید 5: کیفیت ارزشیابی نمرات1)توجه و دقت به مباحث کلاس= 5%2)مشارکت علمی + سوال یا نقد خوب= 10%کمکیار: پیش مطالعه مبحث جدید3)عملکرد مطلوب در کوئیزها= 5%پیشنیاز: مطالعه درس گذشته4)ارائه تحقیق و کنفرانس (اختیاری)= 5%5)نظم کلاسی(عدم غیبت، تاخیر و ... )= 5%6)آزمون پایان ترم= 75%

اسلاید 6: شیوه تدریس و روند کلاس: 1)کوئیز و مروری برآنچه گذشت: (15%) از کلاس 2)طرح بحث و ارائه سوالات بنیادین: (15%)3)نقد و بررسی سوالات در قالب مشارکت کلاسی: (35%) 4)جمع بندی: (35%)

اسلاید 7: سوالات بنیادین:مولف نهج البلاغه کیست و این کتاب چگونه و با چه انگیزه ای شکل گرفت؟در نهج البلاغه چه موضوعاتی مطرح شده و آیا ناظر به نیازمندیهای جهان معاصر است؟

اسلاید 8: ساختار نهج البلاغهنکته 1): اين كميت در خطبه ها، نامه ها و حكمت ها بر اساس نسخه فيض الاسلام مي باشد. نکته2): بعد از حكمت 252، سيد رضي بابي را تحت عنوان (فصل نذكر فيه شيئاً من اختيار غريب كلامه عليه السلام) گشوده و در آن به پردازش معنايي نُه سخن از امام كه از حيث معنا و لفظ دشوارتر به نظر مي رسند، پرداخته است.

اسلاید 9: جریان و علت تالیف به قلم سید رضیمن در روزگار جوانى و هنگام شادابى درخت زندگانى به نوشتن كتابى پرداختم، و گردآورى فضيلتهاى خاص پيشوايان دين را وجهه همت ساختم، تا گلچينى از گلستان اخبار آنان باشد. و از فصلى كه مخصوص امير المؤمنين على عليه السلام است فارغ گشتم. اما گردش روزگار نساخت و انجام كار را به عهده درنگ و تأخير انداخت. آنچه آماده بود در بابهايى جاى داده بودم، و در هر باب چند فصل نهاده، و فصل آخرين سخنانى كوتاه از امير المؤمنين (ع) را در بر گرفت از: پندها، حكمتها، آداب و مثلهاى شگفت، مگر خطبه‏هاى دراز و نامه‏هاى مفصل كه- در كتاب جاى نگرفت- . تنى چند از دوستان و برادران آنچه را در آن فصل بود نيكو شمردند، و از ديدن آن معانی زيبا و اسلوب بديع و دلربا لذت بردند، و به شگفت ماندند و خواستند تا كتابى بپردازم و گزيده سخنان مولى امير المؤمنين را در آن فراهم سازم.

اسلاید 10: تاکید سیدرضی بر بعد بلاغی نهج البلاغه:گفتارهايى از همه فنون و مجموعه‏اى از همه گون: از آداب و پند، يا نامه يا خطبه‏هاى كوتاه و بلند،كه مى‏دانستند چنين كتاب طراز فصاحت خواهد بود، و پيرايه بلاغت، عربيت را بها فزايد و دين و دنيا را به كار آيد، كه بلاغتى چنان نه در گفتارى فراهم آمده است و نه يكجا در كتابى هم. چه امير مؤمنان (ع) سرچشمه فصاحت است و آبشخور بلاغت. چه در گفتار او رنگى از علم خداست و بويى از گفتار مصطفى (ص)،و من پذيرفتم كه اين كار را آغاز كنم، چه مى‏دانستم سودى بزرگ در بردارد و نامى بلند بر اثر، و اندوخته‏اى است براى روز محشر، و كوشيدم چند كه بتوانم بهاى اين سخنان را در بازار فصاحت و ديده صرافان بلاغت آشكار كنم و محاسن بسيار و فضيلتهاى بى‏شمار را كه در آن نهفته است پديدار، و نشان دهم كه على (ع) در اين ميدان يكه‏تاز است و از ديگران ممتاز، آنچه از اوست يقين است و از ديگران خبر، از او عين است و از اينان اثر، دريايى است خروشان و اقيانوسى بيكران.

اسلاید 11: کیفیت تدوین نهج البلاغه و نامگذاری آنو ديدم كه سخنان امام بر محور سه مضمون است، و از سه دسته نفائس، گفتار مشحون: خطبه و فرمان، نامه به اين و آن، حكمت و اندرز- براى پند پذيران- . به توفيق خدا به كار پرداختم و نخست خطبه‏هاى اعجاب انگيز، پس نامه‏هاى دلاويز، سپس سخنان كوتاه حكمت‏آميز را فراهم ساختم. براى هر يك بابى گشودم و در هر باب برگهايى افزودم تا آنچه اكنون در نظرم نيايد و در آينده به دست آيد، در آن جاى دهم.با اين همه دعوى نمى‏كنم كه همه سخنان امام (ع) را فراهم آورده‏ام، بلكه دور نيست آنچه به دستم نيامده بيش از اين باشد كه به من رسيده، و آنچه در كمند جستجو افتاده كمتر از آن باشد كه رميده. امّا بر من بود كه كوشش خود به كار برم، و تا آنجا كه مى‏توانم اين سخنان را فراهم آورم كه خداى بزرگ راه مى‏گشايد، و راهنمايى مى‏نمايد (إن شاء اللّه). و چون چنين ديدم، كتاب را «نهج البلاغه» ناميدم چه درهاى بلاغت را براى بيننده باز مى‏كند و طالبان را بدان فراز مى‏خواند. هرچه دانشمند و دانش آموز بخواهد در آن است، و مطلوب بليغ و زاهد در آن موجود و نمايان.

اسلاید 12: موضوعات و مضامین نهج البلاغه1ـ الهيات و ماوراء الطبيعه2ـ سلوك و عبادت 3ـ حكومت و عدالت4ـ اهل البيت و خلافت 5ـ موعظه و حكمت 6ـ دنيا و دنياپرستي 7ـ حماسه و شجاعت 8ـ ملاحم و مغيبات 9ـ دعا و مناجات 10ـ شكايت و انتقاد از مردم زمان 11ـ اصول اجتماعي12ـ اسلام و قرآن 13ـ اخلاق و تهذيب نفس 14ـ شخصيت ها ر.ک: مطهری، مرتضی، سيري در نهج البلاغه، ص47-48.معاجم موضوعي دیگر با نگاه تفصيلي و ریز موضوعات بیشتر: *دشتي، محمد؛ فرهنگ موضوعات كلي نهج البلاغه؛ *انصاريان، علي، الدليل علي موضوعات نهج البلاغه؛ *معاديخواه، عبدالمجيد، فرهنگ آفتاب (فرهنگ تفصيلي مفاهيم نهج البلاغه)؛ *لبیب بيضون، تصنيف نهج البلاغه؛ *خاتمي، احمد، فرهنگنامه موضوعي نهج البلاغه؛ *ارفع، سيد كاظم، الكتاب المعجم لموضوعات نهج البلاغه. به عنوان مثال در معجم فرهنگ آفتاب (نه جلدي) و فرهنگنامه موضوعي نهج البلاغه بيش از 1000 مدخل و عنوان ذكر شده است.نهج البلاغه دربردارنده اصول کاربردی و بنیادین ناظر به خرده سیستمهای فرهنگ، سیاست و اقتصاد و مدیریت

اسلاید 13: جلوه هایی از عظمت نهج البلاغهابن ابي الحديد معتزلي (م 656 ق) پس از نقل نامه 35 نهج البلاغه با شگفتي و شيفتگي تمام، چنين مي نگارد: فصاحت را بنگر كه چگونه زمام خود را به دست اين مرد داده است و افسار خود را در اختيار او. از نظم عجيب الفاظ بكار رفته تعجب كن كه چگونه يكي يكي مانند زنجيره اي نرم پشت سر هم قرار گرفته و مانند چشمه اي خود به خود و بدون زحمت و تكلف مي جوشند و تا اينكه به آخر كلام ختم مي شوند ... سبحان الله! جواني از عرب در شهري مانند مكه، بزرگ مي شود، با هيچ حكيمي برخورد نكرده است، اما سخنانش در حكمت نظري، بالا دست سخنان افلاطون و ارسطو قرار گرفته است. با اهل حكمت عملي و ارباب آداب نفساني معاشرت نكرده اما شهرت او از سقراط فراتر رفته است. ميان شجاعان و دلاوران تربيت نشده (چرا كه اهل مكه اهل تجارت بودند) اما شجاع ترين افراد از كار درآمده كه بر روي زمين راه رفته است. ر.ک: شرح نهج البلاغه، ج16، ص146-145.

اسلاید 14: جلوه هایی از عظمت نهج البلاغه كتاب نهج البلاغه كه نازله روح اوست، براي تعليم و تربيت ما خفتگان در بستر منيّت و در حجاب خود و خودخواهي، خود معجوني است براي شفا و مرهمي است براي دردهاي فردي و اجتماعي و مجموعه اي است داراي ابعادي به اندازه ابعاد يك انسان و يك جامعه بزرگ انساني از زمان صدور آن تا هرچه تاريخ به پيش مي رود و هرچه جامعه ها به وجود آيد و ملت ها متحقق شوند و هر قدر متفكران و فیلسوفان و محقّقان بيايند و در آن غور كنند و غرق شوند. بخشي از پيام امام خميني (ره) به مناسب برگزاري كنگره هزار نهج البلاغه (ارديبهشت 1360)، صحيفه نور، ج14، ص224.

اسلاید 15: منابع براي مطالعه بیشترچشمه خورشید، مطصفی دلشاد تهرانیدر پیرامون نهج البلاغه، هبة الدین شهرستانی، ترجمه میرزاده اهریدراسه حول نهج البلاغه، محمد حسین حسینی جلالیشگفتیهای نهج البلاغه، جرج جرداق، ترجمه فخرالدین حجازی