آشنایی با منابع و روش های تامین مالی توسعه موقوفات

آشنایی با منابع و روش های تامین مالی توسعه موقوفات

اسلاید 1: بسم الله الرحمن الرحیمکارگاه دانش افزاییآشنایی با منابع و روشهای تامین مالی توسعه موقوفاتدکتر حجت الله عبدالملکیعضو هیات علمی دانشگاه امام صادق علیه السلام

اسلاید 2: آشنایی با منابع و روشهای تامین مالی توسعه موقوفات فهرست مباحث:تامین مالی توسعه موقوفات؛ مضمون و ضرورت تامین مالی اوقاف؛ چالشها و فرصتهاموضوعات فقهی در تامین مالی توسعه موقوفاتمبانی تامین مالی پروژه در نظام مالی متعارفمهندسی مالی اسلامیابزارها و روشهای سنتی تامین مالی توسعه موقوفات ابزارها و روشهای نوین تامین مالی توسعه موقوفاتمروری بر تجربیات کشورهای منتخب

اسلاید 3: تامین مالی توسعه موقوفات؛ مضمون و ضرورتالف) منظور از تامین مالی توسعه موقوفاتفراهم نمودن منابع مالی و طراحی نظام و فرآیندهای سرمایه گذاری جهت توسعه دارایی های موقوفه موجود و یا ایجاد موقوفات جدید.ب) ضرورت مسالهگسترش روز افزون مسائل اقتصادی و پیچیدگی های آن؛نقش بخش اوقاف و دارایی های وقفی در توسعه اقتصادی؛لزوم برآورده شدن مقاصد شارع مقدس و واقف؛

اسلاید 4: تامین مالی توسعه موقوفات؛ مضمون و ضرورتب) ضرورت مساله (ادامه)ارزش سرمایه های بخش اوقاف ایران: حدود 500 هزار میلیارد تومان؛سرمایه مورد نیاز: حدود 500 هزار میلیارد تومان؛بازدهی انتظاری: (به ازای 15%) 150 هزار میلیارد تومان؛(بودجه عمومی دولت در سال 92: 230 هزار میلیارد تومان)وضعیت فعلی: ؟؟؟؟؟

اسلاید 5: تامین مالی اوقاف؛ چالشها و فرصتهاالف) فرصتها:الف-1) اوقاف، بخش سوم اقتصاد؛الف-2) گسترش گرایشهای معنوی جوامع اسلامی و غیر اسلامی؛الف-3) توجه به موضوع اوقاف در جوامع اسلامی و غیر اسلامی؛الف-4) بخش اوقاف، به عنوان زمینه ای بکر و فوق العاده برای تحرکات مالی و سرمایه ای؛الف-5) گسترش روز افزون نظام مالی اسلامی در سطح کشورهای اسلامی و جهان؛الف-6) موفقیتهای اخیر، نوید بخش آینده ای درخشان تر؛

اسلاید 6: تامین مالی اوقاف؛ چالشها و فرصتها(ادامه)ب) چالشها:ب-1) مسائل و رویکردهای فقهی: خطر وقوع در ربا،لزوم رعایت مقاصد واقف و ...،ب-2) چالشهای مدیریتی؛ب-3) چالشهای نظارتی؛ب-4) ضعف های قانونی؛ب-5) ضعف های نهادی؛ب-4) نیاز به توسعه منابع انسانی؛

اسلاید 7: موضوعات فقهی در تامین مالی توسعه موقوفاتاحکامابراز با هرچیزی که دلالت بر آن کند، در لزوم قصد قربت در آن، اختلاف وجود دارد، در وقف خاص، قبض از سوی موقوف علیه، شرط صحت است، (تا قبل از قبض، واقف می تواند رجوع کند)،لزوم تابید (دائمی بودن حبس)- (بنا بر اجماع)،لزوم بقا عین،عدم اجازه تغییر واقف در کیفیت وقف،در صورت عدم تعیین متولی، نوبت به حاکم شرع می رسد،جواز استفاده از موقوفه مسجدی که خراب شده یا نیاز به آن موقوفه ندارد- در مسجد دیگر، و یا در سایر امور خیر.

اسلاید 8: موضوعات فقهی در تامین مالی توسعه موقوفات (ادامه)ب) سوالات فقهی در تامین مالی توسعه موقوفات:آیا وقف پول مجاز است؟آیا وقف اوراق بهادار مجاز است؟آیا استفاده چند بعدی از موقوفات مجاز است؟در چه شرایطی تغییر متولی مجاز است؟در چه مواردی تغییر کاربری موقوفه مجاز است؟در چه شرایطی وقف مدت دار مجاز است؟

اسلاید 9: موضوعات فقهی در تامین مالی توسعه موقوفات (ادامه)پاسخ اجمالی به سوالات:ه-1) آیا وقف پول مجاز است؟جواب: فقهای مخالف: مجاز نیست، چون عین آن باقی نمی ماند. فقهای موافق: مجاز است، چون هدف واقف، وقف مالیه است و باقی نماندن عین پول اولیه مهم نیست؛ زیرا اصل مال باقیست.

اسلاید 10: موضوعات فقهی در تامین مالی توسعه موقوفات (ادامه)پاسخ اجمالی به سوالات:ه-2) آیا وقف اوراق بهادار مجاز است؟جواب: - نظر موافقین: مجاز است، زیرا اوراق بهادار، از مصادیق مال هستند و قابلیت انتفاع مستمر از آنها وجود دارد.

اسلاید 11: موضوعات فقهی در تامین مالی توسعه موقوفات (ادامه)پاسخ اجمالی به سوالات:ه-3) آیا استفاده های چند بعدی از اموال موقوفه مجاز است؟جواب: موافقین: در صورتیکه اولا: نیت اولیه واقف تامین شود و ثانیا: استفاده در ابعاد دیگر، منافی و متناقض با نیت اولیه واقف نباشد و ثالثا: مشروع باشد، مجاز است.

اسلاید 12: موضوعات فقهی در تامین مالی توسعه موقوفات (ادامه)پاسخ اجمالی به سوالات:ه-4) در چه شرایطی تغییر متولی مجاز است؟جواب: به نظر می رسد در صورتیکه با حضور متولی فعلی، نیت واقف تامین نشود، حاکم شرع اجازه دارد متولی را عوض کند.

اسلاید 13: موضوعات فقهی در تامین مالی توسعه موقوفات (ادامه)پاسخ اجمالی به سوالات:ه-5) در چه مواردی تغییر کاربری موقوفه مجاز است؟جواب: برخی از موارد که برخی فقها اجازه داده اند:موقوفه خراب شود (امکان برگرداندن آن وجود نداشته باشد)،موقوفه از حالت انتفاع خارج شود،انتظار برود که با شرایط موجود، از حالت انتفاع خارج شود،(در مورد وقف خاص): بروز اختلاف شدید بین صاحبان موقوفه، به نحوی احتمال تلف مال یا جان برود.

اسلاید 14: موضوعات فقهی در تامین مالی توسعه موقوفات (ادامه)پاسخ اجمالی به سوالات:ه-6) در چه شرایطی وقف مدت دار مجاز است؟جواب: - دلائل ارائه شده برای تابید در وقف، اجماع است، و دلیل نقلی و روایی وجود ندارد، (امکان و احتمال تجدید نظر)شاید بتوان با قاعده حبس، نتایج مورد انتظار از وقف موقت را به دست آورد،

اسلاید 15: آشنایی با منابع و روشهای تامین مالی توسعه موقوفات تحلیل نظری روشهای تامین مالی توسعه موقوفاتمبانی تامین مالی پروژه در نظام مالی متعارفمهندسی مالی اسلامیابزارها و روشهای سنتی تامین مالی توسعه موقوفات ابزارها و روشهای نوین تامین مالی توسعه موقوفات

اسلاید 16: مبانی تامین مالی پروژه در نظام مالی متعارف (ادامه) الف) مدیریت سبد دارایی؛ ضرورتی در مدیریت مالی بنگاه، مفهوم سبد دارایی: ترکیب انواع دارایی های واقعی و اسمی در مجموعه دارایی های بنگاه اقتصادی، معیارهای تعیین ترکیب دارایی ها: سوددهی (بازدهی مالی): عاملی مثبت. ریسک: عاملی منفی. درجه نقدشوندگی: عاملی مثبت. مدیریت بنگاه، با تعیین ترکیب بهینه ای از سوددهی، ریسک و درجه نقدینگی، مجموعه دارایی های خود را تعیین و اداره می کند.

اسلاید 17: مبانی تامین مالی پروژه در نظام مالی متعارف (ادامه) ب) روشهای متعارف تامین مالی : استقراض: استقراض از مردم، استقراض از سایر بنگاهها، استقراض از دولت، استقراض از نهادهای مالی بین المللی (دولتهای خارجی، بانکهای بین المللی، نهادهای مالی و ...)

اسلاید 18: مبانی تامین مالی پروژه در نظام مالی متعارف (ادامه) ب) روشهای متعارف تامین مالی (ادامه): مشارکت: سرمایه گذاری مشترک (Joint Venture)، انتشار اوراق سهام (تشکیل شرکت سهامی)، تبدیل به اوراق بهادار نمودن دارایی ها،

اسلاید 19: مبانی تامین مالی پروژه در نظام مالی متعارف (ادامه) ب) روشهای متعارف تامین مالی (ادامه): استفاده از مشتقات: تعریف مشتقات: ابزارهایی برای مدیریت ریسک هستند. انواعی از قراردادهای مالی هستند که ارزش آنها، مشتق از ارزش دارایی پایه است. مهندسی مالی (طراحی ابزارهای جدید)

اسلاید 20: مبانی تامین مالی پروژه در نظام مالی متعارف (ادامه) ج) روشهای ارزیابی مالی طرح های توسعه و سرمایه گذاری: ارزیابی بازدهی (سود): شاخص ارزش خالص فعلی (NPV): شاخص نرخ بازدهی داخلی (IRR):ارزیابی ریسک: شاخص های مربوط به محاسبه سود انتظاری براساس روشهای آمار و احتمالارزیابی درجه نقدینگی: شاخص دوره بازگشت سرمایه.

اسلاید 21: مهندسی مالی اسلامی؛ مبانی و ابزارهاالف) تعریف:شاخه ای از علم اقتصاد اسلامی، وظیفه آن، معرفی و ارزیابی انواع قراردادها و رویه مالی جدید، به لحاظ تطابق با شرع مقدس اسلام (و میزان بازدهی و ریسک آنها)،طراحی ابزارهای جدید برای تامین منابع مالی از سلایق مختلف؛ب) ضرورت:- پیچیدگی های مالی و اقتصادی معاصر و نیاز به ابزارها و رویه های مالی جدید در جوامع اسلامی (که در عصر معصومین علیهم السلام و جود نداشته اند)

اسلاید 22: مهندسی مالی اسلامی؛ مبانی و ابزارها (ادامه)ج) قاعده اساسی در مهندسی مالی اسلامی:اصل اباحه عامه:(کل شیء لک حلال حتی تعلم انه حرام)براساس این قاعده، قراردادها، ابزارها و رویه های جدید مالی همگی مجاز هستند، مگر اینکه به دلیلی ثابت شود مخالف با شرع هستند.

اسلاید 23: مهندسی مالی اسلامی؛ مبانی و ابزارها (ادامه)د) قواعد کنترلی در مهندسی مالی اسلامی: نهی از ربا:معاملات جدید، نباید دارای ماهیت ربوی باشند، نهی از غرر: (غرر عبارت است از نوعی جهل ذاتی و غیر متعارف)معاملات جدید، نباید دارای ماهیت غرری باشند، نهی از ضرر:معاملات مالی جدید، نباید باعث ضرر و زیان هیچیک از طرفین شوند، نهی از اکل مال به باطل:(نهی از معامله آنچه ارزش و مالیت ندارد و ...)

اسلاید 24: مهندسی مالی اسلامی؛ مبانی و ابزارها (ادامه)ه) یکی از محصولات جدید در تامین مالی اسلامی: صکوک (Sukuk)- مبنا: تبدیل به اوراق بهادار نمودن دارایی ها (seciritization)مفهوم تبدیل به اوراق بهادار نمودن دارایی ها:تجمیع و انتقال مطالبات به یک مجموعه سهام (اوراق بهادار) که قابلیت فروش به سرمایه گذاران را داشته باشد. - توجه به واقعی بودن دارایی اولیه (شرکت، بنگاه اقتصادی و ...)

اسلاید 25: مهندسی مالی اسلامی؛ مبانی و ابزارها (ادامه)انواع صکوک براساس قرارداد اولیه:گواهی مالکیت دارایی اجاره داده شده، گواهی بهره برداری از منافع یک دارایی، گواهی خرید نسیه، گواهی مضاربه، گواهی مزارعه، گواهی مساقات، گواهی استصناع،

اسلاید 26: ابزارها و روشهای سنتی تامین مالی موقوفات افزودن موقوفات جدید؛ استقراض؛اجاره بلند مدت؛اجاره دو بخشی؛فروش اقساطی؛اجاره؛مضاربه؛مشارکت؛اجاره بلند مدت؛...

اسلاید 27: منابع و روشهای نوین تامین مالی موقوفات انتشار اوراق سهام:سهام محصولسهام مشارکتسهام اجارهابزارهای مهندسی مالی اسلامی:

اسلاید 28: منابع و روشهای نوین تامین مالی موقوفات (ادامه)یکی از ابزارهای مهندسی مالی اسلامی: تبدیل به اوراق بهادار نمودن دارائیها؛ (Securitization)- استفاده ازانواع صکوک.انواع صکوک سرمایه گذاری قابل استفاده در تامین مالی توسعه موقوفات:صکوک تبرعی سرمایه گذاری اوقاف (CMAIS)صکوک انتفاعی سرمایه گذاری اوقاف (PMAIS)صکوک تبرعی- انتفاعی سرمایه گذاری اوقاف (CPMAIS)

اسلاید 29: منابع و روشهای نوین تامین مالی موقوفات (ادامه)1. صکوک (اوراق) تبرعی سرمایه گذاری اوقاف (CMAIS):انتشار اوراقی بدون بازدهی برای سرمایه گذار و صرفا با نیت تبرع (کمک به وقف)؛2. صکوک (اوراق) انتفاعی سرمایه گذاری اوقاف (PMAIS):انتشار اوراقی دارای بازدهی برای سرمایه گذار و بدون نیت تبرع؛3. اوراق تبرعی- انتفاعی سرمایه گذاری اوقاف (CPMAIS):انتشار اوراقی با اهداف مشترک تبرع- انتفاع؛

اسلاید 30: مقدمه ای بر اوراق وقف با ماهیت تبرعی- انتفاعی

اسلاید 31: مقدمه1. انواع طرح های وقفی:الف. منفعتیب. انتفاعیج. انتفاعی- منفعتی2. عرصه های قابل تعر یف جهت تامین مالی از طریق اوراق تبرعی- انتفاعی:2-1. منفعتی2-2. انتفاعی- منفعتی

اسلاید 32: مقدمه (ادامه)3. هدف از طراحی اوراق تبرعی- انتفاعی:تامین مالی اوقاف با بهره گیری از نیات ترکیبی انتفاعی- تبرعی مومنین4. منطق موفقیت:1. محدودیت منابع مالی مومنین؛2. فرهنگ دوگانه مومنین معاصر؛3. اعتقاد به برکت با مشارکت در امور خیریه؛

اسلاید 33: ملاحظات فنی در طراحی اوراق1. ارزیابی اقتصادی طرح پیشنهادی:- محاسبه سرمایه مورد نیاز؛- محاسبه نرخ بازدهی؛- تعیین سطح انواع ریسک های طرح؛2. تعیین سهم بهینه اوقاف از بازدهی انتظاری طرح سرمایه گذاری؛3. تعیین بخش تبرعی سهم بازدهی سرمایه گذاران:(ارزیابی اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی)

اسلاید 34: ملاحظات فنی در طراحی اوراق (ادامه)1. TELOSTechnicalEconomicalLegalOperationalSeasonalالگوهای ارزیابی:2. PESTPoliticalEconomicalSocio-culturalTechnicalبومی سازی الگوهای فوق در بخش اوقاف (با لحاظ شرایط فضایی)

اسلاید 35: ملاحظات فقهی- حقوقی1. تعیین ماهیت قرارداد:- عقود مبادلاتی با شرط ضمن عقد (جعاله، اجاره، فروش اقساطی و ...)؛- عقود مشارکتی با شرط ضمن عقد (مضاربه، مشارکت، مزارعه و ...)؛- شرط: هبه (وقف- اختصاص یا ...) بخشی معین از بازدهی توسط سرمایه گذار جهت امور خیریه؛2. تنظیم متن قرارداد:3. انواع طرح های تبرعی- انتفاعی:

اسلاید 36: مسیر تحقق اهداف3. انواع طرح های تبرعی- انتفاعی:طرح انتفاعی روی عرصه وقفی عرصه وقف- اعیان غیروقفطرح انتفاعی روی عرصه غیر وقفی مشارکت اوقاف با سرمایه گذارانطرح وقفی روی عرصه وقفی عرصه وقف- اعیان وقف (تسبیل بخشی از ثمره برای واقف یا همان سرمایه گذار)ملاحظات فقهی- حقوقی (ادامه)

اسلاید 37: مفاد قرارداد:تعیین آورده بخش اوقاف:متصرفیغیر متصرفیعرصهاعیاننقدینگی سایر

اسلاید 38: مفاد قرارداد:2. تعریف و ارزیابی پروژه: انتفاعیانتفاعی- منفعتیبراساس الگوی ارزیابی پروژه های اوقاف:- فنی- اقتصادی- حقوقی- فقهی- اجتماعی- فرهنگی- ...

اسلاید 39: مفاد قرارداد:3. تعیین ماهیت قرارداد بین اوقاف و سرمایه گذاران: پروژه های وقفیپروژه های غیر وقفی- صلح و وقف (طبق الگوی اوراق وقفی متعارف)- سایر الگوها- عقود مشارکتی(شرکت، مضاربه، مزارعه و ...)- عقود مبادلاتی(اجاره، اجاره به شرط تملیک و ...)موقوفه جدید ایجاد می شودموقوفه جدید ایجاد نمی شود

اسلاید 40: مفاد قرارداد:4. تعیین سهم اولیه (مستقیم) اوقاف از پروژه (یا عواید آن)5. تعیین سهم تبرعی سرمایه گذاران از پروژه (یا عواید آن)سهم از دارایی (ملک): A سهم از سود: aترکیبی: A+aسهم از دارایی (ملک): Bسهم از سود: bترکیبی: B+b

اسلاید 41: مفاد قرارداد:6. تعیین نیت تبرعی سرمایه گذاران:وقفکمک به توسعه سایر موقوفاتسایر نیات خیرکمک به احداث موقوفه جدید، با قصد مشخص- کمک به نیت واقف فعلی- مشارکت در توسعه سایر موقوفات- فرهنگی و مذهبی- اجتماعی- اقتصادی - ...

اسلاید 42: ارکان اوراق وقفی تبرعی- انتفاعیبانی- سازمان اوقاف و امور خیریه؛ناشر؛موضوع پروژه؛سرمایه گذاران؛امین (ناظر)- نماینده ولی فقیه؛عامل؛مدیر پروژه؛متولی (در صورت ایجاد موقوفه جدید)؛همان ارکان اوراق وقفی متعارف

اسلاید 43: مثال 1.1. آورده بخش اوقاف: عرصه- متصرفی؛2. نوع پروژه: مجتمع تجاری- انتفاعی؛3. ماهیت قرارداد: اجاره؛ شرط ضمن عقد: سرمایه گذاران B درصد از ملک را وقف نمایند ((در چارچوب الگوی صلح- وقف))4. سهم اولیه اوقاف از پروژه: اجاره 30 ساله عرصه، به مبلغ A ریال؛5. سهم تبرعی سرمایه گذاران: وقف B درصد از ملک؛6. نیت تبرعی سرمایه گذارن: در راستای نیت واقف عرصه؛احداث مجتمع تجاری در یک زمین موقوفه

اسلاید 44: 44و السلام علی عبادالله الصالحین