اخلاق سازمانی بنیاد توامندسازی منابع انسانی ایران

اخلاق سازمانی بنیاد توامندسازی منابع انسانی ایران

اسلاید 1: اخلاق سازماني بنياد توانمندسازي منابع انساني ايراندكتر نسرين جزنيعضو هيأت علمي دانشگاه شهيد بهشتيnasrin-jazani@cc.sbu.ac.ir

اسلاید 2: فقدان ضوابط اخلاق حرفه‌اي به عنوان رويدادي كه هم ساختار اخلاقي بخش عمومي و هم ساختار اخلاق بخش خصوصي را تهديد مي‌كند در صدر مباحث دانشگاهي، تخصصي و حرفه‌اي قرار دارد. مسائل اخلاقي در طول زمان از ديدگاه الهيات و فلسفه موضوع بحث و جدل بسيار بوده است. 2

اسلاید 3: فرل و فردريش (1994) معتقدند كه هر مذهب داراي مفاهيم اخلاقي مخصوصي است كه نه تنها به كسب و كار و دولت بلكه به سياست، خانواده و تمام جنبه‌هاي زندگي نيز تعميم داده مي‌شود. بوني و كورتز (1992) بر اين باورند كه اخلاقيات در مديريت همان اصولي است كه مديران تصميمات خود را بر آن مبنا اتخاذ مي‌كنند، فارغ از نقشي كه افراد در سازمان دارند. 3

اسلاید 4: گروهی از دانشمندان معتقدند که Ethics and moral مترادف يکديگر هستند در حالی که برخی سعی در ارايه تعاريف مختلفي از اخلاق برآمده‌اند.اخلاق مفهوم پيچيده‌ای است که بر اساس سيستم‌های اعتقادی و باورهای فرد در هر فرهنگ شکل می‌گيرد.ريشه واژه Ethics از کلمه يونان قديم Ethikos به معنای “قدرت عادات و سنت” گرفته شده است (Grace & Cohen,1998). “The authority of custom and tradition” 4

اسلاید 5: تعاريف:اخلاق جمع خلق و از نظر لغوی به معنی خوي‌هاست (دهخدا)اخلاق شامل شناخت صحيح از ناصحيح و آنگاه انجام صحيح و ترک ناصحيح است. افلاطون اخلاق را هماهنگی کردار و گفتار می‌داند و معتقد است حکيم کسی است که کردار و گفتار او با هم منطبق باشد.5

اسلاید 6: دکارت در رساله گفتار در روش دو نوع اخلاق را از هم متمايز می‌کند: اول اخلاق نظری يا اخلاق جامع که مبتنی بر اصول فلسفی است. دوم اخلاق موقت يا عملی که مشتمل بر قواعد و دستورهای عملی است که در زندگی جامعه معين و محدودی به‌‌کار می آيد. باتومور معتقد است اخلاق مجموعه‌های مؤثر ارزش‌هايی است که رفتار را نظم می‌بخشند.6

اسلاید 7: هابز معتقد است که اخلاق رعايت آن دسته از قواعدی است که مطابق اراده حاکم باشد.جرمی بنتام و جام استوارت ميل معتقدند قواعدی اخلاقی است که نفع اکثريت را در بر داشته باشد.ولاستون معتقد است وقتی اخلاق يک غايت حقيقی است که رفتار ما مطابق شرافت و امانت باشد.کانت می‌گويد اخلاق يعنی دستورهايی صريح و قاطعی که وجدان انسان به انسان الهام می‌کند.7

اسلاید 8: کولبرگ: همنوايی با قواعد و انتظارات اجتماعی براساس درک فرد از قواعد جامعه و پذيرش اصول کلی که شالوده اين قواعد و نه صرفاً بدان سبب که آنها قواعد و انتظارات عرف جامعه هستند.در دايره‌المعارف علوم اجتماعی آمده است: آرمان‌های اخلاقی (Moral ideals)الگوها و معيارهای سنجيده و پسنديده حاکم بر رفتار انسانی است که موجبات همکاری، صلح و تداوم حيات جمعی را فراهم می‌کند.8

اسلاید 9: آگوست کنت می‌گويد: عقل جويای اتحاد و انسجام زندگی فرد با زندگی جامعه است. پس اخلاق آن دسته از قواعد و اصول رفتاری است که حافظ و تأمين کننده اين اتحاد باشد.دورکيم معتقد است در جهان تجربی من جز يک فاعل که واجد يک واقعيت اخلاقی غنی‌تر و پيچيده‌تر از واقعيت اخلاقی ما باشد نمی‌شناسم و آن اجتماع است.پياژه معتقد است اخلاق مجموعه ای از قواعد است که جوهر آن احترامی است که شخص نسبت به آن قواعد و برای آن قواعد قائل است.9

اسلاید 10: دي‌جورج (1999): تلاشي نظام يافته در جهت معنابخشي به تجارب معنوي فردي و اجتماعي، از راه تعريف و تدوين قوانيني که بايد ناظر بر رفتار انسان‌ها باشند. فلاسفه، الهيون و منتقدان اجتماعي: اخلاق يعني شناخت صحيح از ناصحيح. سالمون (1994) اخلاق را چنين تعريف مي‌کند:اخلاق عبارت است از شناخت زندگي خوب و خوب زيستن در شرايطي که ارزش زيستن براي آن را داشته باشد. 10

اسلاید 11: استاد مطهری می‌گويد: ما در عين اينکه قائل به وجدان اخلاقی می شويم، می‌گوييم انسان بالفطره از کار خوب لذت و از کار بد رنج می‌برد. اگر پای خدا و هدف داشتن خلقت در ميان نباشد کار ما از پوچی خارج نمی‌شود. در کنار تعاريف فلسفی اخلاق، در علوم اجتماعی نيز تعاريف مفهومی متفاوتی از اخلاق صورت گرفته که بعضی از آنها چنين است:11

اسلاید 12: در نهايت تمام مطالعات نشان می‌دهند که ايجاد يک فرهنگ اخلاقی به رهبران سازمان بستگی دارد به ويژه رهبرانی که برای مردم خود احترام قايل هستند. در 400 سال قبل از ميلاد ارسطو اعتقاد داشت که وظيفه رهبران خلق شرايطی است که تمام پيروان بتوانند توانايی‌های خود را پرورش دهند. او معتقد بود ذات بشر رشد و توسعه توانايی‌های ذاتی خود است و هر کسی که مانع آن شود غيراخلاقی عمل کرده است.12

اسلاید 13: در قرون هجدهم و نوزدهم جمعي از فلاسفه همچون بنتهام و ميل ديدگاه ديگري را مطرح کردند که محور اصلي آن خير بيشتر براي جمع بيشتر بود. بنتام و ميل معتقد بودند چون آدميان همواره در جستجوي لذت و اجتناب از دردسر هستند، پس اخلاق خوب و عمل درست، آن است که بيشترين لذت را براي بيشترين مردم بيافريند و از درد آنان بکاهد. 13

اسلاید 14: اخلاق کار از ديدگاه افراد مختلف معاني متفاوتي دارد. اما عموماً اخلاق کار را شناخت درست از نادرست در محيط کار و آنگاه انجام دادن درست و ترک نادرست مي‌دانند. اخلاق کار به عنوان يکي از زمينه‌هاي دانش مديريت از زمان آغاز نهضت مسؤوليت اجتماعي در دهه 1960 رواج يافته است.14

اسلاید 15: اخلاق كسب و كار (Business Ethics) نيز از ديدگاه افراد مختلف معاني متفاوتي دارد. اما عموماً آن را شناخت درست از نادرست در محيط کار و انجام درست و ترک نادرست مي‌دانند. 15

اسلاید 16: برای ساليان دراز اقتصاددانان اعتقاد داشتند که مهم‌ترين مسوؤليت هر سازمان کسب سود برای سهامدارانش است. ميلتن فريدمن از دانشگاه شيکاگو: مسوؤليت اجتماعی هر سازمان سهامداران آن هستند.The business of business is business” جيمز مکی James Mekie از مؤسسه بروکينگزو: اين عقيده پذيرفته شده است که مديران تمام سازمان‌ها، يک مسوؤليت اجتماعی دارندکه فراتر از کسب سود کلان و توجه صرف به منافع سهامداران سازمان است.16

اسلاید 17: از بعد سازماني با اتکا به اصول اخلاقي، مديران قادر مي‌شوند تا تصميم بگيرند که چه چيزي درست و چه چيزي نادرست است؛ چه کسي در سازمان به راه درست مي‌رود و چه کسي راه نادرست را مي‌‌پيمايد. بنابراين، مدير و رهبردر انجام دادن وظايف خود نظير تصميم‌گيري، ارزشيابي، نظارت، تشويق و تنبيه بدون وجود يک نظام اخلاقي در سازمان نمي‌تواند با قاطعيت عمل کند.از بعد اجتماعي، اخلاق به عنوان تنظيم‌کننده روابط ميان انسان‌ها، همواره از اهميت بسياري برخوردار بوده است. 17

اسلاید 18: اخلاق حرفه‌اي نيز ريشه در تعاريف و مفروضات تشکيل‌دهنده اخلاق عام دارد. در اينجا نيز تمرکز بر سوالات فلسفي مشابهي است و فعاليت‌هاي کسب‌و‌کار به عنوان بستري براي ايجاد امر اخلاقي در نظر گرفته مي‌شوند. بنابراين در بحث از اخلاق حرفه‌اي امر اخلاقي از منظر سازمان و کسب‌و‌کار به بحث گذاشته مي‌شود.18

اسلاید 19: مديريت اخلاق در سازمان، شناسايي و اولويت‌بندي ارزش‌ها براي هدايت رفتارها در سازمان است . سازمان‌ها با ايجاد يک برنامه مديريت اخلاق مي توانند اخلاقيات را در محيط کار مديريت کرده و در شرايط آشفته، عملکرد اخلاقي خود را حفظ کنند.يک برنامه مديريت اخلاق، سازمان را قادر مي‌سازد تا اخلاق و معنويت را در محيط کار مديريت نمايد. 19

اسلاید 20: دو پژوهشگر بنام در زمينة مسائل اخلاقي معتقدند كه رفتار اخلاقي مديران از پنج عامل مهم متاثر مي‌باشد: 1. وضعيت كسب وكار2. ماهيت وظيفة محوله3.همتايان كاري 4. شيوة رهبري 5. تجارب گذشتهمحيط بيروني‌ شركت و برداشت جامعه از سازمان، از ديگر عوامل مهم اثرگذار بر رفتار اخلاقي مديران است. (Stainer, A.I.and Stainer, L., 1993:884-92) 20

اسلاید 21: “مركز مطالعات اخلاقي تجاري” دانشگاه بنتلي در ماساچوست، در بررسي و پژوهشي كه دربارة هزار شركت مجله فورچون در سال انجام داد، اعلام كرد كه، حدود يك سوم پاسخ دهندگان پست جديدي با نام “مسئول امور اخلاقي شركت” در سازمان‌هاي خود ايجاد كرده‌اند. نتايج تحقيق ديگري كه از 4000 مدير ارشدبه عمل آمد گوياي آن بود كه 90 درصد اين مديران اعتقاد داشتند كه ”در بلند مدت اصول خوب اخلاقي” همانا “تجارت و كسب و كار خوب” است.21

اسلاید 22: چرايي نياز به مطالعة اخلاقسقوط اخلاقيات در سطح جهانيسقوط اخلاقيات در کشوراشاره به آمارهای بين المللی مرتبط با گسترش فساد به عنوان يکی از تظاهرات عينی عدم توجه به مديريت اخلاق در سازمان‌هاموسسه شفافيت بين‌الملل (شاخص ادراکی فساد اداری/ از 0 تا 10)بانک جهانی (6 شاخص‌ مرتبط با حکومتداری خوب/ از 2- تا 2+)22

اسلاید 23: Corruption Perceptions Index 2008Corruption Perceptions Index 2008Corruption Perceptions Index 2008Corruption Perceptions Index 2008Corruption Perceptions Index 2008Country rankCountry/territory 2008 CPI scoreSurveys usedConfidence range141 of 180Cameron2.372.0–2.7142Iran2.341.9–2.5143Philippines2.392.1–2.5144Yemen2.351.9–2.8     Corruption Perceptions Index 2007Corruption Perceptions Index 2007Corruption Perceptions Index 2007Corruption Perceptions Index 2007Corruption Perceptions Index 2007Country rankCountry/territory 2008 CPI scoreSurveys usedConfi dence range131 of 180Burundi2.572.0–3.0132Honduras2.562.3–2.6133Iran2.542.0–3.0134Libya2.542.1–2.6135Nepal2.572.3–2.7136Philippines2.592.3–2.7137Yemen2.552.1–3.023

اسلاید 24: 24

اسلاید 25: 25

اسلاید 26: 26

اسلاید 27: 27

اسلاید 28: 28

اسلاید 29: 29

اسلاید 30: تفاوت در بخش خصوصي با دولتي؟نبايد چنين تصور کرد که توجه به مقوله اخلاق ، امري منحصر به بخش دولتي بوده و در بخش خصوصي نيازي به آن نيست. توجه به تصميم‌گيري اخلاقي مطلوب در بخش خصوصي، به هيچ عنوان بحث جديدي نيست. در تحقيقي از مجله فورچون در سال 1990 در ميان 500 شرکت توليدي و 500 شرکت خدماتي, 94 درصد از شرکت‌ها اعلام نمودند که منشور اخلاقي مدون و مکتوب دارند. 30

اسلاید 31: عملکرد اخلاقي خوب به عنوان عملکرد تجاري خوب تلقي مي‌شود. مؤسسات خصوصي بهتر از واحدهاي دولتي به توصيه‌هاي اخلاقي گوش مي‌دهند. اهميت اين گفته در اين جاست که بخش خصوصي اهميت اقدامات اخلاقي مناسب را از ديدگاه تجاري درک مي‌کند و احتمالاً در رفتارهاي اخلاقي‌اش بهتر از بخش دولتي است.31

اسلاید 32: لزوم تدوين اخلاق اسلامي؟ آيا تفاوتي ميان اخلاقيات از منظر ديدگاه‌هاي مختلف وجود دارد؟در مطالعه‌اي توسط سيمز (2006) مشخص شد که هرچند ممکن است رويکردهاي اخلاقي مشترکي در ميان ملل مختلف وجود داشته باشند، با اين حال حتي در ميان ملت‌هايي که مشترکات فرهنگي- ملي بسياري با يکديگر دارند نيز، مي‌توان تعارضاتي را در خصوص ديدگاه‌ها نسبت به اخلاق مشاهده کرد. 32

اسلاید 33: برخي از پژوهشگران همچون هانت و همکاران (1996) عليرغم صحه گذاشتن بر وجود تفاوت‌هاي فرهنگي و تاثيرگذاري اين تفاوت‌ها بر رفتار اخلاقي، معتقدند که مي‌توان يک منشور اخلاقي جهان‌شمول را ارايه داد. اخلاق حرفه‌اي را مي‎توان به عنوان برآيندي از فرهنگ در نظر گرفت، چرا که فرآيند تکامل فرهنگي در محيط کسب‌و‌کار قطعاً بر اينکه چه اقدامات تجاري، تفکرات مديريتي و .... در بازار و محيط کسب‌و‌کار قابل قبول يا غيرقابل قبول مي‌باشند تاثير مي‌گذارد. به عنوان مثال سينگاپکدي (1999) در مطالعه‌اي بيان مي‌دارد که تفاوت‌ها معناداري در رفتارهاي اخلاقي کشورهاي مورد مطالعه مشاهده شده است زيرا فرهنگ يک کشور بر تصميمات اخلاقي افراد تأثير مي‌گذارد. 33

اسلاید 34: در نظام‌هاي پويا اخلاق كسب و كار تابع زمان و فرهنگ است. از آنجا كه كاركنان منشاء توليد كيفيت، بهره‌وري رضايت‌مندي مشتريان و مهمترين منبع مزيت‌هاي رقابتي هستند بنابراين بايد به‌خاطر داشت كه زندگي و شيوة مطلوب زندگي آنها متأثر از عوامل محيط دروني و بيروني سازمان است. فرهنگ سازماني از عوامل بسيار مهم در شكل‌گيري اخلاق سازماني است. 34

اسلاید 35: زمان و فرهنگ تنگاتنگ با يكديگر در ارتباط است. زمانفرهنگ استينر و بسياري ديگر از انديشمندان اخلاق را در ارتباط با بهره‌وري و كيفيت مي‌دانند (1995). وينتن اخلاق اثربخشي سازمان را در ارتباط با 5Es مي‌داند (1998). Economy Efficiency Effectiveness Environment and Ethics 35

اسلاید 36: تانسند و گبهارد (1997) معتقدند كه نحوة عملكرد سازمان‌ها و رعايت اصول اخلاقي و توجه به مسؤوليت‌هاي اجتماعي خود به نحوه قابل توجهي براي مشتريان در بازار مهم مي‌باشد. از آنجا كه اخلاق كسب و كار و اخلاق سازماني تابعي از فرهنگ حاكم بر سازمان است و فرهنگ در طول زمان متحول مي‌شود بنابراين مي‌توان گفت كه فرهنگ بر اخلاق سازماني تأثير مي‌گذارد.تحول فرهنگي (Evolution) به‌طور يقين بر محيط كسب و كار اثرگذار است. بدين معني كه مشخص مي‌كند چه فعاليت‌هاي كسب وكار در بازار و جامعه مورد پذيرش است و چه فعاليت‌هايي غيرقابل پذيرش.36

اسلاید 37: فرهنگاخلاقزمانفرهنگاخلاق كسب و كارزماناخلاق كسب و كارفرهنگزمانمدل پوياي اخلاق كسب و كار 37

اسلاید 38: ديدگاه سازمانيديدگاه ديگرانشكاف اخلاق كسب و كارقابل قبولغير قابل قبولقابل قبولهماهنگيناسازگاري مثبتغيرقابل قبولناسازگاري منفيهماهنگيديدگاه سازماني ديدگاه ديگران38

اسلاید 39: اين مدل چهار متغير اصلي دارد:1. زمان به اين موضوع اشاره دارد كه با گذشت زمان، اخلاق كسب و كار در بازار و در نتيجه در سازمان تغيير مي‌كند.2. فرهنگ به اين موضوع اشاره دارد كه فرهنگ سبب تغيير اخلاق كسب و كار مي‌شود.39

اسلاید 40: 3. ديدگاه سازمان در مقابل در مقابل ديدگاه ديگران اشاره به اين موضوع دارد كه اخلاق كسب و كار يك پديدة پويا و مفهومي است.4. متغير قابل قبول در مقابل غيرقابل قبول به اين موضوع اشاره دارد كه اخلاق كسب و كار پديده‌اي پويا و مفهومي است. پديده‌اي كه مورد قبول و اخلاقي است ممكن است با گذشت زمان و در فرهنگ جاري زمان غيرقابل قبول باشد. بايد توجه داشت كه اين 4 متغير دو به دو با يكديگر وابسته هستند. يعني زمان و فرهنگ دو متغير ديگر را تحت تأثير قرار مي‌دهند در حالي كه فرهنگ به زمان وابسته است.40

اسلاید 41: 42نقش واحد منابع انساني در تحكيم اخلاق سازمانيكمك به كاركنان در استفاده از كدهاي رفتار در فرايند تصميم‌گيري است.ارائه رهنمودهاي لازم به كاركناني كه سؤالاتي در مورد نحوه رعايت اصول و رفتارهاي اخلاقي در سازمان دارند و يا با چالش‌هاي اخلاقي مواجه مي‌شود.توضيح و تفسير سياست‌هاي سازمانيدسترسي آسان به اطلاعات در مورد دستورالعمل‌ها و رويه‌هاي كاري

اسلاید 42: 43ايجاد فضايي پر از اعتماد و ارتباطات شفاف و بازفراهم نمودن كانال‌هايي كه كاركنان بدون نگراني و ترس تخلف‌ها را گزارش دهند.منظور كردن تفاوت‌ها (diversity) در كدهاي اخلاقي و رفتاري سازمانتدوين شايستگي‌ها برمبناي ارزش‌هاي سازمانيايجاد مدل‌هاي تصميم‌گيري اخلاقي!