صفحه 1:
صفحه 2:
ارمغانهاي ایران بجهان معماري گنبد
از آنگاه که مردمان غارها و اشكفتهاي کوهساران را رها کردند و
در دامنه کوهها و میان دشتها پراکنده شدند نخستین چيزي که ناگزیر از
فراهم کردن آن بودند سرپوشيدههائي بود که بتواند مانند غار پناهگاه آنان
باشد.اگرچه در روزهاي نخستین نيازي به شبستانهاي گسترده نبود و
همین که پناهگاهشان خانواده كوچكي را در زير آسمانه خود جاي میداد
خوشنود بودند ولي ديري نپائید که خانوادههاي کوچك بهم پیوستند و دسته
و گروههاني تشکیل دادند که كند كوجكي كه در دل زمين كنده بودند يا
آشيانه و كلبه مختصري كه با جوب و شاخ و برك و خار و خاشاك بريا
شده بود نمیتوانست دسته یا گروهي را سرپناه باشد. نیاز به سرپوشيدههاي
گسترده ديرك و ستون را بديد آورد و شبستانها و نهانخانهها و تالارهاي
چهلستون جاي کلبههاي نتین و چيرهاي چوبپوش و كندهاي غار مانند
نشست ولي وجود تعدادي زياد ديرك و ستون (كه طبعاً در آغاز بسيار بهم
نزديك بود) مانع دید ميشد و بویژه هنگام برگزاري آئینها و جشنها و
مبهمانیها این کموکاست بیشتر بچشم میخورد
صفحه 3:
نخست کوشیدند تا آنجا که میسر است ستونها را از همدیگر دور کننند و
براي اینکار ناچار بفراهم کردن فرسبها و تيرهاي سخت و لستوار و
کشیدهشدند ولي بازهم ناتواني تيرهاي چوبین در بردن بار دهانههاي
بزرگ کا را دشوار میکرد این بود که پوشش دهانههاي بزرگبیستون
.آرزوي معماران روزگار باستان شد
ساختمان تالار چهلستون در جهان کهن نمونههاي بیشمار داشت ولي براي
نخستینبار در ايران و در شهر پارسه یا تختجمشید بود که با فراهم
کردن چوب کنار از جاهاي دوردست (مانند جبلعامل) و فرسب و لته و
تختهچوب چندن و ساج لز گنداره معمار یا رازیگر پارسي توانست فاصله
دوستون را تا حداکثر ممکن (يعني درحدود شش گز- (نزديك 6/9 متر)
برساند در حالیکه بیش از آن در چهلستونها و ستاوندهاي کهتر گاهي
رس سس (تفند مادا مصري و جز
آن
صفحه 4:
اكرجه اين بيشرفت بسیار چشمگیر بود ولي ايراني به آن خشنود نشد و
براي برگزاري جشنها وبارهاي شاهانه چيزي گستردتر و پیشرفتهتر
آرزو میکرد پس از یورش خشمگینانه و دژ چشمانه اسکندر ویرانگر
بایران (با اينکه امید داشت ایران و آسیا را يوناني کند و فرهنگ باختري
را بزور در خاورزمین فرناتروا سازد جز چند مورد معدود (مانند آتشکده
خورهه) که کا حدي از مسر ستونهاي معروف به (ايوتي- يونيك) اتفاده
شده بود معماري یونان هرگز نتوانست در ایران جاي گرم کند (اين نکته
نیز جالب توجه است که نمونه کلیه سرستونهافي که امروز بنام توسکان
و دوريك و يونيك معروف شده در استودانها و پرستشگاههاي کهن ایران
مانند قخریکه و سکاوند وقزناپان و داو- دختر و در روزگاري بسیار
کهنتر از دوران درخشش معماري یونان بکار گرفته شده و بخوبي
میتولند خاستگاه خود را نشان دهد و ما در بحثي دیگر از آن سخن
خواهیم گفت) از همان روزهائیکه شاهنشاهي هخامنشي فرو ميافتاد
معماران ايراني برآن شدند که طاق و گنبد را (که پدیده طبيعي و خاص
معماري ايراني است) جانشین تختبام و خريشته جوبين کنند
صفحه 5:
چه آوردن چوب سدر از جبلعامل و ساج از گنداره هميشه میسر نبود و
در جنگلهاي نك و جلگههاي درندشت هم چوب سخت و استولر و کشیده
بزحمت فراهم ميشد (اگرچه در جنگلهاي انبوه شمال و جنوب تا اندازهاي
بدست ميآمد) ازآن گذشته وجود موريانهاي بنام ترده در خاك بسياري از
نقاط ايران كاربرد جوب را كاري بيمنطق و گاهي بسیار خطرناك جلوه
ميداد
طاق و كنبد و جفد (قوس) در ايران بيشينهاي كهن داشت و معماران
روزكار باستان نمونههاي شكفتي لز آنرا در معبد زيرين جغازنبيل
(که از مصالح آن براي ساختمان چغازنبیل استفاده شده) و
آرامگاههاي سردابي بیرون شهر دورانتاش (نزديك هفت تپه و تبه
نوشیجان و ويرانههاي سیستان و استودانهاي کومیش دامغان بدست
دادهاند (از هزاره دوم تا
آغاز شاهنشاهي پارس) که دنباله آن تا روزي که معماري ملي رواج
داشت ادامه یاقته است (و چون طاق و چفد ايراني تابع فلسفه برمبناي
رياضي ويژهاي است که پايگاهي ارجمند در معماري و فن ساختمان
دارد در گفتار ديگري ازآن سخن خواهیم گفت
صفحه 6:
درمیان پديدههاي شگفت معماري گنبد پایگاه بلندي دارد و دلائل بسياري
دردست داریم که اين پدیدشگفتآور زاده نبوغ ايراني است با توجه به
دشواري پوشش دهانههاي بزرگ با فرسب چوبین و مزاحمتي که وجود
ستونهاي متعدد در زمینه تالارها براي دید ایجاد میکند بخويي به اهمیت
پرشش گنيدي پيخواهيم برد که میتواند دهانه بزرگي را سرتاسر و
دیوار به دیوار بپوشاند
براي اینکه زمینه چهارگوش را با گنبد بپوشاند میباییست نخست آنرا به
هشت گوش و سپس شانزده گوش و بالاخره بدایره تبدیل کند و اینکار با
پوشش گوشهها میسر ميشد. معماران ايراني براي پوشش گوشههاء دو
روش پدید آوردند که يكي را ترنبه (به ضم ت و ر) میگویند. سکنج یا کنج
بیرون جسته و ترنبه یا حفره پیشآمده نخست بياري چوب و پس از آن با
طاقهاي بيضي و شيپوري اریب بصورت فیلپوش و تیکانه و پتگین در
ايران يديد آمد و از نام لنها بيداست كه از اينجا بسراسر جهان راه يافته
است(چنانکه در زبان انگليسي طاقهاي گوشه گنبد را اسکوینج ميكويند كه
از فرانسوي کهن اکس کوان باين زبان راه يافته و در زبان فرانسوي
ترومپ
صفحه 7:
هرچند که سکنج و ترنبه در معماري ايراني دو شیوه جداگانه دارد ولي
پیداست که خاستگاه انگليسي و فرانسوي آنها يكي بوده است
ترنبههاي پیش از اسلام ایران بسیار ساده و بصورت فیلپوش زده ميشده
(يعني گوشههاي فضاي زیر گنبد را با پوشش ساده ضربي پیش میکردند
تا نزديك دایره شود و بدون هیچ شکنج (طاقبند و کاربند روي ترنبه و
زیرگنبد) رگهاي پوشش را چرخ میانداختند (مانند بافت سبد). این روش
زيرسازي درشهرهاي جنوبي کشور تا بعد از حمله مغول هم معمول بوده
(و توسط معماراني که تیمور لنگ جهت ساختمان پایتخت» از جنوب
ایران- بخراسان برده) باردیگر در نقاط دیگر هم بكار رفته و گنبدهاي
زيباي چون گنبد مسجد کبود (فیرزه اسلام) مسجد شيخ لطفالله را
بوجود آورده است ولي پس از اسلام (و بویژه سمچهار قرن آغاز آن)
چون معماران مسلمان ايراني شکوه افزون بر نیاز را نميپسندیدند بباري
شكنجسازي و بویژه طاقبندي میکوشیدند که از ارتفاع زيربندي هرچه
بیشتر بکاهند چنانکه در مورد گنبد هم تلاش میکردند که باندازه گنبدهاي
پیش از اسلام خیز نداشته باشد
صفحه 8:
همزمان با پیشرفت فن ساختمان گنبد در ایران و اندكي بس از آن در
كشورهاي دیگر هم گنبدهائي حتي با دهانههاي بزرگتر از گنبدهاي ايراني
زده شده است ولي گنبد ايراني داراي ويژگيهاي چندیست که آنرا شاهکار
ده است
4a AN ghee روم) شکل نیمکره را براي گنبد برمیگزیدند و
چون میانتار رانش بود و این حسن انتخاب (که بر اصول دقیق رياضي
نهاده بود) باعث میشد که بتوانند طبره پا ضخامت گنبد را در خاستگاه و
باكار تنها باندازه يك شانزدهم دهانه بكيرند (كه البته هرجه بالاتر ميرفت
نازك نيشد تا بكلاله ميرسيد). گنبدهاي ايراني بيهیچگاه بست و کالبد ساخته
ميشده بدين ترتيب كه در مركز محوطه زير كنبد تير راست و بلندي را
كار ميكذاشتند كه ارتفاع آن تا نزديك تيزه كنبد ميرسيد و بيرامون آنرا با
چربهاي ديگري مانند پرههاي چرخ بچنبر گنید ميبستند كه تكان نخورد
آنگاه در دو کانون بيضي (نیم بیضي) که باید گنبد زیرین بر آن منطبق
باشد دو گلمیخ حلقهدار میکوبیدند و دو سر زنجيري را بحلقهها متصل
كردند طول زنجير باندازءاي بود كه گر آنرا نصف میکردند بياكار يا كيز
كنبد ميرسيد بدينترتيب بنائي كه بريشت كنبد ركها را ميجيد هرلحظه
يبيتوانست با كشيدن زنجير درستي كار خود را آزمايش كند
صفحه 9:
آستگاه تیر و زنجیر را رویهم شاهنگ و هنجار ميكفتند (يكي از اين
شاهنگ و هنجارها در گنبدي نیمهکاره در اصفهان یافت شده و براي
مطالعه درجاي خود نگهداري میشود) سازنده گنبد با استفاده ازاين دستگاه و
پیمودنها (مدول و ضابطه) گنبد زیرین را مانند تاپو ميساخت و بيآنکه
نيازي بچوب بست داشته باشد رگهاي آنرا چرخي روي هم استوار میکرد
(و چون میدانست که در هرنقطه طبره یا ضخامت گنبد چه اندازه است) در
میکرگاه (زاویه 0/00 درجه) يك آجر و درمیان يك آجر دیگر و در
آوارگاه (0/0۳ درجه) بازهم يك آجر از ضخامت آن میکاست تا بکلاله
میرسید و چون درنوگ گنبد رگچین چرخي میسر نبود و آجرها خرد و
کوچك میشد ستونكي در قله گنبد زبرین و همچنین توق یا ماهرخ را به آن
متصل کند. گنبدهاي ايرلني دوپوش است و پوش زیرین همیشه بشکل
تخممرغ و درگنبد پُر دهانه بشکل تاپوهاي بزرگي است که بآن چیله یا چیلو
میگویند و گنبد زیرین شكلهاي مختلف و متنوعي دارد مانند رك (مخروطي
و هرمي)» خاگي (تخممرغي)» نار (پيازي) و شپدري و گنبد زیرین بسته
باندازه دهانه با خيزهاي مختلف زده ميشود ولي هميشه شكل آن تخممرغي
۸ است قطر گنبد را دهانه و ارتفاع آنرا افراز و نسبت افراز بدهانه را خيز
صفحه 10:
گنبدهاي قبل از اسلام بیشتر با خیز دوگره در گز (هر «گز» مساوي
0 متر و شانزده گره است) و حتي پیش از آن زده ميشد ولي بس
از اسلام معماران ايراني کوشیدهاند تا آ"جا که ممکن است افراز گنبد کمتر
باشد و اغلب گنبدها پس از اسلام با خیز يك گره در گز زده شده مگر اینکه
از شانزده گز بیشتر دهانه داشته باشد که ناچار بوهاند مانند گنيدهاي پیش
از اسلام خیز آنرا دو گره و سه گره در گز بگیرند (مانند گنبد سلطائیه) دو
پوش گنبد گاهي پیوسته و گاه گمسته است. گنبدهاي پیش از اسلام و
همچنین گنبدهائي مانند گنبد سلطانيه و شيخ لطفالله و كنبد خاكي جامع
اصفهان دويوش بيوسته است جنانكه كاهي دوبوسته بيهيج واسطهاي بهم
متصل ميشده و گاهي هم فقط صندوقه يا كندو و شيارهاي ميان آنها و
فاصله بوده است ولي در كنبدهاي كسسته كاهي دو بودسته در كلاله ازاز
هم فاصله میگیرد (مانند گنبد جامع یزد و جامع گلپایگان و اغلب گنبدهاي
قرن هفتم به بعد) و گاه بر روي گریو یا گردني استوانه مانند پوسته بيروني
با فاصله چشمگيري از گنبد زیرین استوار میشود (مانند گنبد آستانه مطهر
4 حضرت رضا (ع) و گنبدهاي سهلينعلي در آستانه ارگ و
صفحه 11:
مسجد شاه و مدرسه مادر شاه اصفهان) براي ساختمان گنيدهاي گریودار از
ديراركهائي استفاده میکردند بنام پره که در درون گریو جاي میگرفت و كاه
ae طاقي تيغهاي روي آنها زده ميشد تا بتواند پوسته نازك روئین را
نگهدارد
در فرود (قاعده) گنبدهاي گسسته گریودار گاهي آوگون میگذاشتند يعني منحني
كنبد رد متمایل بدرون میساختند تا رانش آذرا بدرون برانند (مانند كنيد
مسجدشاه اصفهان) و گاه چانه یا پیشآمدگي اندگ داشت (مانند گنبد آستانه
مطهر حضرت رضا (ع) و گنید الله مقبره شيخ صفي در اردبيل) و كاه شلال
داشت يعني منحني آن در قاعده بخطي مستقيم مبدل ميشد ولي در گنبدهاي بي
كريو بجاي كريو جنبر تنها يا اربانه (ديسك) ميكذاشتند. هشت جنبر منشور
هشتگوش یا چندوجهي است که گنبد را بر روي آن ميشاختند گاهي هم بجاي
پوشش بروني خرپشته میساختند (مانند گنید مشهد میر بزرگ در آمل).
گنبدهاي رک نیز بنواع گوناگون ساخته ميشده مانند ارجين كه قطعات سنك يا
آجر را روي هم میچیدند (مانند گنبد دانیال نبي در شوش و آرامكاه يعقوب ليث.
در جندیشاپور (شاهآباد اهواز) و گاهي بصورت هرم ساخته ميشد و گاهي
رمخروطي که آخري را خرستو یا خرستوك مينامند
صفحه 12:
نفوذ روش كنبدسازي ايراني در باخترزمين (كه شايد اندكي يس از
حمله مغول آغاز شده) تحول جشمكيري رد معماري آن مناطق بوجود
آورده است. انتخاب شكل تخممرغي بجاي نيمكره براي كنبد زيرين و
استفاده ازيوشش زيرين (مانند ايران) بمعماران مغرب زمين امكان
داده است که گنبد نازك و سبك و خوشاندامي پدید آوردند و همچنني
استفده از ترنبه و سکنج که (پیش از آن در غرب رایج شده بود)
پرشش فضاهاي بزرگ چهارگوش را آسان کرده بود و ديكر لازم
نبود که زمینع زير گنبد دایره باشد (مانند آمفيتآتر روم) و بالاخره فن
گنبدسازي ايراني روش پوششهاي پوستهاي را در عصر ما بارمغان
آورده چنانکه پیش از آنهم شاهكارهاتي چون گنبد «سن پیرا» از هنر
بارور ايراني زاده بود
صفحه 13:
نقش گنبد در معماری
یکی از کلیشههای رایج در مورد معماری ایرانی» توصیفاتی است که در
مورد گنیدهای زیبا آن وجود دارد. در اين که گنبد به عنوان یکی از
فرمهای مورد استفاده در معماری» تا چه حد میتواند زیبا و موزون باشد
بحثی نیست» اما مشکل آن لست که در اکثر اوقات این توصیفات؛ به
استعارههایی لدبی تبدیل میشوند که شايد ربطى به دلايل يديد آمدن اين
فرم معمارى در طول تاريخ و نحوه تكامل آن نداشته باشد. حتما شنيدهايد
كه بسيارى از كسانى كه شيفته هنر ايران هستندء گنبدها را نمادی از
آسمان میدانند. اما آیا گنبد در معماری گذشته فقط کارکردی نمادین داشته
و یا ضرورتهای ساختاری و نیازهای ساختمانی باعث به وجود آمدن
این فرم معماری شدهاست؟
صفحه 14:
کاخ یا آتشکده فیروز آباد
نیاز های ساختمانی
can یکی از انواع پوششهایی است که برای پوشاندن سقف یک مکان
میتواند مورد استفاده قرار بگیرد. پس در درجه اول» كاربردى كاملا
ساختمانی دارد. اگر بخواهيم بحث را ساده كنيم بايد بكوييم سقف يا
پوشش یک فضای معماری؛ میتواند تخت یا منحنی (قوس دار) باشد.
پوشش تخت یا مسطح؛ همین پوششی است که هم اکنون به طور معمول
در ساختمانهای مسکونی عادی مورد استفاده قرار میگيرد. پوشش غير
تخت انواع گوناگونی دارد» مثل گنبد و انواع دیگر پوششهایی که در
آن از قوسها و منحنیهای دیگر استفاده میشود.
گنبد از نظر هندسی از دوران یک قوس حول محور عمود به وجود
میآید. اما ضرورت استفاده از این نوع پوشش در گذشته جه بودهاست؟
صفحه 15:
گنبد فیروز آباد
کمبود مصالح مناسب
همان طور که گفتیم برلی پوشاندن یک فضاء یا باید از پوششهای تخت
استفاده شود و یا پوششهای منحنی. معمار برای استفاده از پوشش تخت
به تیر که عنصری افقی برای انتقال نيروهاى سقف لست احتياج دارد و
اين دقيقن همان نكتهاى لست كه باعث شد در مناطقى خاص» كنبد رواج
پیدا کند. یعنی کمبود چوب مناسب برای استفاده در سقف در مناطقی
مانند فلات ایران و میانرودان» باعث شد تا پوششهای منحنی شکل و
گنبدهاء که بدون استفاده از تیر میتوانند دهانههای وسیعی را بپوشانند به
وجود آید
صفحه 16:
کاخ سروستان
از چند محل متفاوت به عنوان نخستین مکانهایی که پوششهای منحنی
شکل در آنجا به كارفته؛ نامبرده میشود. ازجمله روستایی هشت
هزارساله و مربوط به دوران نوسنگی در قبرس » کلده در میانرودان و
عراق امروزی و همچنین مناطقی در مصر و جنوب ایران در حوالی
شوش و هفت تپه.
پلان آزاد
تاق و گنبد در معماری ایرانی توانست به عنوان پشش اصلی فضای
معماری» به تکامل برسد. در حقیقت استفاده وسیع از پوششهای تخت»
مانند نمونه تخت جمشید در دوران هخامنشی یک استثناء در اين زمينه
محسوب میشود. در آن دوران به دلیل وسعت و توانایی فراوان
امپراتوری هخامنشی» چوب لازم برای استفاده در تیرهای سقف از
نقاطی دیگر مانند لبنان به ايران آورده میشد. اما در دورههای دیگر»
استفاده از مصالح بومی مانند خشت و آجر» بیشتر به صرفه بود و
م بنابراين فرم گنبد توانست رشد کند و به تکامل برسد
صفحه 17:
نقشه و طرح سه بعدی کاخ سروستان
به جز قابلیتهای ساختمانی گنبد. که میتواند در مناطقی که مصالح
لازم مانند چوب در اختیار نیست در پرشش فضاهای معماری به کار
رود؛ میتوان به قابلیت آن در ایجاد فضاهای داخلی آزاد و گسترده
اشاره کرد. استفاده از تیرهای چوبی برای پوشش سقف» اين محدودیت
را نیز به همراه داشت که میبایست از ردیف ستونهای نزدیک به
یکدیگر برای عبور تبرها استفاده شود. یعنی چون طول تیرهای چوبی
نمیتوانست بیش از حد معینی باشد بنابراین لازم بود تعداد زیادی ستون
برای نگهداری آنها برپا شود. به عنوان مثال اگر به معماری تخت
جمشید دقت كنيد» در كاخى مانند صد ستون» تعداد ستونهاء ده ردیف
در ده ردیف است که خواه ناخواه فضای داخل ساختمان را محدود
میکند. گرچه باعث عظمت آن میشود. اما در مقابل آن» استفاده از
پرشش گنبد باعث میشود تا فضای باز و آزادتری در داخل ساختمان در
م اختيار باشد
صفحه 18:
رشد گنبد در دوران ساسانی
در دوران لشکانی و سپس ساسانی» استفاده از تاق وگنید رواج بیشتری
پیدا کرد و ابداعات مهمی در این زمینه صورت گرفت. در کاخ فیروز
آباد لستان فارس, که ساخت آن را به اردشیر بایکان نسبت میدهند سه
تالار بزرگ با استفاده از گنبد ساخته شدهاند که قطر دهانه هرکدام از این
.گنبدها کمی بیش از سیزده متر است
از دیگر نمونههای مهم گنبدهای ساسانی میتوان از گنبد کاخ سروستان
نام برد که مربوط به دوران بهرام گور پادشاه ساسانی است و از آن به
عنوان قدیمیترین گنبد آجری در ایران نام میبرند.
استفاده گسترده از فرم گنبد در ایران؛ باعث به وجود آمدن ابداعاتی شد
که مورد استفاده معماران سایر نقاط دیگر جهان نیز قرار گرفت
صفحه 19:
گنبد قابوس
.گنبد قابوس با 2۵ متر ارتفاع باندترین برج آجري جهان است
از نظر کارشناسان معماري ارتفاع در يك بناً هنگامي معنا ميیابد که بر
فضاي اطراف سیطره داشته باشد و از منظر زيباييشناسي» بلندي برج
احساس شود. با اين تعریف» گنبد قابوس بلندترین برج آجري جهان
محسوب ميشود. چون از يك سو به دشتهاي آسياي میانه اشراف دارد و
از سوي دیگرء نگاهش به درياي مازندران است که 6۳000 متر از سطح
اقیانوس پایینتر است. اما براي آنکه بهتر اين خصوصيات را لمس كنيم بد
.نیست مروري بر ويژگيهاي آن داشته باشیم
اين برج يكي از آثار باستاني کشورمان که در اعدلد بزرگترین مفاخر
معماري قرن چهارم هجري است در شمال شرقي لیران در شهر گنبد
کاووس قرار دارد
صفحه 20:
این بناي معروف که يكي از بلندترین آثار تاريخي جهان بشمار ميآید
بر فراز تپه خاكي که قریب 40 متر از سطح زمین بلندتر است قرار
دارد اين بنا در سال ( ۰000 ق. و 0۳۳6 ۰ ش) و در زمان
سلطنت شمس المعالي قابوس ابن وشمگیر و در شهر جرجان که پایتخت
.پادشاهان آن دیار بوده؛ بنا گردیده است
بنايي که از هزار سال پیش تا کنون بر فراز تپهاي خاكي استوار لست
در عین سادگي يكي از غرور انگیزترین بناهايي است که نه تتها در
خاك ایران بلکه در سراسر جهان شنا است و مورد توجه
.بسياري از جهانگردان و باستان شناسان است
پروفسور « ارتورافام پوپ » در مورد اين بنا چنین نوشته است: در
زیر سمت شرق كوههاي البرز و در برابر صحراهاي پهناور آسیا يکي
از بزرگترین شاهكارهاي معماري ایران با تمام شکوه و عظمت خود قد
بر افراشته است. این بنا گنبد قابوس بقعه آرامگاه «قابوس بن و
,شمگیر» است
صفحه 21:
برج آرامگاه از هرگونه آرایش مبراست. محمد علي قورخانچي نیز
تحقيقي در مورد گنبد قابوس داشته و در کتاب نخبه سینیه خود گنبد
قابوس را در نیم فرسخي خرابههاي شهر جرجان دانسته و نظيري را
براي این گنبد در ایران زمین موجود ندانسته است. در معماري سنتي
ایران به چنین بناهاي عظیم و کشيدهاي که ( میل نیز نامیده ميشوند )
در طول راهها براي راهنمايي و تعیین مسیر کاروانها احداث ميشده
زیاد بر ميخوريم ولي هیچکدام آنها به پاي عظمت گنبد قابوس
5 ,سند
گنبد قابرس شامل 0 قسمت است يكي پي یا پاي بست بنا و بدنه و
ديگري گنبد مخروطي.پي سازي بنا از زمین سفت شروع و تا ارتفاع
حدود 06 متري با آجر و مصالح مشابه خود بنا انجام شده است. درون
پاي بست سردابي وجود داشته که پا کار طاق آن هنوز بر جاي است
ولي بر اثر کاوشهاي پياپي کارشگران که در پي گنج بوده اند آثاري از
.کف آن بر جاي نمانده است
صفحه 22:
بدنه مدور خارجي گنبدقابوس داراي 06 ترگ (دندانه نود درجه) است
( همانند ستاره ده پر) اين ترکها که در اطراف آن و به فواصل مساوي از
یکدیگر قرار دارند» از پاي بست بنا شروع و تا زیر سقف گنبدي ادامه ميیابد
و ميان اين تركها با كوههاي آجري ير شده است (به جز درب ورودي) راس
اين تركهها به اندازه يك مترو سي و جهار سانتي متر از يكديكر فاصله
دارند.قطر داخلي كنبد به طول نه متر و هفتاد سائتي متر و قطر آن از قاعده
ترکها بطول جهارده متر و شصت و شش سانتي متر و طول قطر آن از رأس
تركها يا به عبارتي قطر ارباب يا ياي بست آن هفده متر و شش سانتي متر است
ضخامت میل از پایین به بالا کرنش کمي دارد و در ارتفاع 0*0 متري گنبد
مخروطي بناي برج را تکمیل ميکند. این گنبد که با آجرهاي مخصوص دنباله
,دار كفشكي ساخته شده است دو پوسته است
گنبد دروني مانند گنبدهاي خاكي به شکل نیم تخم مرغي و از آجر معمولي است
و پوسته بيروني با آجر دنباله دار» و ارتفاع این گنبد مخروطي ©0 متر است
در بدنه شرقي روزنهاي تعبیه شده که ارتفاع آن يك متر و نود سانتیمتر لست
,,عرض روزنه در قسمت بالا 29" و در وسط ۵ و در پایین 00 است
صفحه 23:
در ضلع جنوبي آن يك ورودي است که 0/4 متر عرض و 00/0 متر
ارتفاع دارد. درون طاق هلالي سر در آن» مقرنسي است که به نظر
OBS Ek PAY SBS Dale Sa ae مساري و کج بر
است
شاید این مقرنس ساده و در عين حال زیبا از اولین نمونههاي مقرنس
سازي در بناهاي اسلامي ميباشد که بتدریج تکمیل شده است. دکتر
ويلسن» نماینده دانشگاه پنسيلواني نیز در بازدید و تحقيقاتي که از اين بنا
داشته راجع به اين مقرنسها چنین نوشته است: بالاي در داخل هلال مدخل
گيلوئي مقرنسي است که در مراحل اولیه ترقي است و اين يكي از
نمونههاي تزئيني است از اصول يك معماري که بعد اهمیت پیدا کرده
.است
در ردیف کتیبه كوفي بهصورت کمر بند وار بدنه را آرایش کرده است که
يك ردیف آن در 0 متري پاي آن و ديگري بالا در زیر گنبد مخروطي
قرار دارند. نوع نوشته كوفي کتیبهها ساده و آجري است حروف آن آرایش
الدارد. بر جسته و خوانا است و حاشيه دور آنها قب مستطيلي شكلي ست
4 .از آجر
و
صفحه 24:
گنبد سلطانیه» در نزدیکی زنجان» که سومین بناي عظیم تاريخي در جهان
عظیمترین گنبد آجری ایران است. توسط سلطان محمد خدابنده یا اولجایتو*
در طول سیزده سال بنا گردیده است.اين گنبد در فهرست میراث جهاني
یونسکو ثبت شده است. گنبد سلطانیه یادآور شکوه و رونقی است که در حدود
هفتصد سال پیش در این شهر جریان داشته است. ارتفاع اين گنبد 4۸ متر و
قطر گنید: ۲۰ متر مي باشد.گنبد سلطانیه بای احداث شده در ارگ شهر یا
کهندژ سلطانیه پایتخت اولجایتو حاکم سلسلهی ایلخانان بوده است. مساحت
اين کهندژ هجده هکتار بوده و توسط دیواری که مشخصهی شهرهای قدیم
بوده؛ احاطه میشده است.
در ساخت گنبد از تزئینات مختلفی استفاده شده که برخی از آنها عبارتند از:
تزئینات آجری
کاشیکاری
تزئینات گچی
نقوش اسلیمی
صفحه 25:
تزئینات سنگی
اساس طرح بنا بر عدد ۸ قرار دارد. هر چند علت دقیق انتخاب این عدد
معلوم نیست» ولی به احتمال زياد به علت ساختن ساعت آفتابى يا ايجاد
ايستايى مستحكم در بنا مورد استفاده قرار كرفته است. ساعت آفتابى»
نظر به اهميت تشخيص زمان براى انجام امور مذهبى در ساختمان كنبد
تعبیه شده است. به اين ترتيب كه اكر نور خورشيد از سوراخ اصلى كنبد
بتابد هنگام اذان ظهر است.
همچنین نوری که از پنجرههای بزرگ میتابد نشاندهندی ساعت و نور
پنجرههای کوچک مبین دقیقه است.تزیینات و نحومی ساخت این مقبره در
واقع نقطهی عطفی در معماری آن دوران بوده به لین شکل که سبکی جدید
را در معماری بهوجود آورده که از معماری زمان سلجوقیان منفك شده
است
صفحه 26:
در دوران ساسانى كنبدسازى آنجنان رواج مى كيرد و تكامل مى يابد که
از آن پس تا امروز پوشش گنبدی از نظر ساخت و افزير بصورت الكو
ae 2 العمل کلی مورد بهره برداری قرار می گیرد .
استفاده از نظم دقيق رياضى در شكل بندى و ساختمان و با كاريست
شيوه هاى صحيح صورت مى كيرد كه در همه انواع » كنبدها بدون
احتياج به كاه بست و كالبد و قالب در برابر همه نيروهاى فشارى و
رانشى به خوبى مقاومت مى كنند » كرجه در كوشه سازيها از اوايل
دوران اسلامى تاكنون تحولاتی چند صورت گرفته است اما روش
گنبدسازی در ايران همواره ویژگی اجرائی و فرهنگی خاص خود را
. دنبال کرده است
آنچه قابل نکر است آنکه اين ويؤكى جه در شكل جه در اجرا ( نداشتن
قالب ) آنرا با گنبدهای مشرق زمین همواره متفاوف می کند
صفحه 27:
در تعریف هندسی گنبد مکان هندسی نقاطی است که از دوران چفدی
مشخص حول یک محور قائم به وجود می آید . اما در زبان معماری : گنبد
پوششی است که بر روی زمینه ای گرد برپا شود .
گنبد از سه قسمت تشکیل شده است :
۱ گنبد خانه یعنی زمینه گنبد
1 بشن > هیکل یعنی قسمتی که روی زمینه ته رنگ به صورت مکعب
بالا مى ليد و يك يا دو طرف آن باز است ( در كنبدهاى قبل از اسلام هر
چهار طرف به دهانه های باز منتهی می شد ۳- چپیره < جمع شده
از آنجائیکه در معماری ایرانی به ندرت به ته رنگ گرد بر می خوریم و
معمولاً قسمت انتهائى بشن به شكلء » مربع و گاهی مستطیل است با چپیره
كردن آنرا تبديل به دايره مى کنند بعد گنبد روی آن سوار می شود . به
همین دایل مرحله چپیره شدن در گنبدسازی شایان توجه است زرا آمکان
داشتن زمینه گرد است که اجرای نهایی پوشش گنبد را میسر می سازد
صفحه 28:
معمولاً در نقشه هائی که پوشش به صورت گنبد طراحی می شود
زمینه را به شکل مربع در نظر می گیرند تا به سادگی بتوان آنرا تبدیل
به ۸ و ۱۶ و ۳۲ و بالاخره دایره کرد .
گنبد سازی در ايران به ندرت روی زمینه مستطیل نزدیک به مربع هم
اجرا شده است در این صورت مستطیل تبدیل به ۶ و ۱۲ و سپس
بیضی نزدیک به دایره می شود و گنبد روی بیضی قرار می گیرد . به
اين نوع كنبد كه مقطع افقی آن به جای دایره بیضی است کمبیزه گفته
اند . از نمونه های این نوع گنبد با ته رنگ بیضی مسجد حاج رجبعلی
تهران و امامزاده زید بن علی در ورلمین قابل نکرند .
@ چپیره
چپیره سازی در گنبد به در بخش عمده تقسیم می شود :
گوشه سازی ع گوشه بندی
شکنج < جين و جروك
صفحه 29:
گوشه سازی یا گوشه بندی یعنی ساختن و تبدیل کردن شکل چهار «
گوشه بشن به هشت گوشه و به ترتیب ۱۶ و ۳۲ و ۶۴ گوشه و بالاخره
دایره و با تبدیل کردن شکل مستطیل نزدیک به مربع به ۶ و ۱۲ گوشه
و بالاخره بیضی است . در حالت اخیر مستطیل بشن بايد نسبت اندازه
های اضلاعش طوری باشد که به راحتی قابل تبدیل به شش گوشه شود
مثلاً نسبت ۴ و ۴/۳ قابل تقسیم است . البته با استفاده از کاربندی انواع
زمینه های مرسوم در معماری ایرانی را می توان به نحو مطلوب تبدیل
به دايره كرد كه در مباحث آینده جداگانه بررسی خواهد شد .
ه گوشه سازی خود شامل دو بخش است :
۱- اسکنج یا یگنج
۲- ترمبه یعنی جمع شده
اولین گوشه سازیها توسط چوب انجام شده و حتی خود گنبد هم با چوب
اجرا گشته است . بهترین موارد مثال را در ابیانه می توان دید
دراراک هم در کارواتسرای حاج علیقلی نمونه دیگریست
صفحه 30:
کاروانسرای کاشانی هم ( در اراک ) به همین طریقه ساخته شده است
طرز اجرا چنین بوده که چوبها را در گوشه های بشن سوار می
کردند و همین طور روی هم می چیدند تا مثل سبد جمع می شد و به
صورت گنید چوبی در می آمد .
در معمارى ارمنى از اين نوع كنبد زياد به جشم مى خورد , فضای زیر
اين كنبدها را معمولاً بزركترين اطاق تشكيل مى دهد . در خانه هاى
روستائى نيز بوشش بزركترين اطاق كه معمولاً تنور هم در آن قرار
دارد به صورت كنبد جوبى است .
جوبهاى موجود در ايران از استحكام كافى برخوردار نيست و معمولاً
برای پوشش دهانه های ۵/۲ تا ۲ متر به كار مى رود به همين دليل در
معمارى بيشين ايران در زمان هخامنشيان براى بوشش تخت جمشيد از
جبل عامل لبنان درختهاى كنار بسيار قطور و مرتفع را آوردند . جون
el So aa
اين كار متروک شد و به جای پوشش تخت از پوشش سغ استفاده کردند
صفحه 31:
متاسفانه از معماری دوران اشکانی که در واقع پوشش سغ آغاز می شود در
داخل لیران نمونه لی یجای نمانده است . در خارج از محدوده ايران کنونی Ag
يا الحضر است و مس یکی دو نمونه از پوشش سغ بر می خوریم که یکی
دیگری کاخ آشور و ایندو نیز چهره روشنی از چگونگی پوشش به دست نمی
دهند ,
در بازه هور خراسان بین خواف و نیشابور گنبدی دیده می شود که گوشه
سازیهای آن با چوب ساخته شده و خود گنبد با سنگ لاشه . بنا متعلق به
اواخر دوران آشکانی یا اوایل ساسانی است و در مجموع ناچیزتر از آنست
که ما را به قضاوتی کلی در اين باب رهنمون شود . لذا از گنبدهاتی که همه
مصالح آن از چوب بوده فقط خاطره هائی باقیست . شاید ابیانه بهترین تجلی
گاه آن باشد .
گوشه سازی با چوب نیز به تدریج در بسیاری از نقاط ايران متروكه شد و
علت عمده و لصلی آن موریانه خیز بودن زمین های ایران داخلی ( ایرانشهر
) بوده و هست .قدیمیترین نمونه بجای مانده از گوشه سازی با چوب در بازه
هور است که قبلاً اشاره شد
صفحه 32:
در فهرج یزد هم با اينکه منطقه به شدت موریانه خیز است ( احتمالا به
علت رواج چرب در منطقه شهدای فیرج ) زیارتگاهی به چشم می خورد
که گوشه سازی پوشش آن از چوب بوده است . چوب گوشه ها توسط
موریانه به کلی از بین رفته ولی خشت های پشت آن به نحو معجزه آسایی
باقی مانده است و از خود گنبد نشانی دیده نمی شود .
در اواخر قرن هشتم و اوایل قرن نهم در منطقه خراسان حدود مشهد و
طوس و اطراف آن و در مناطق کوهستانی کرمان که موریانه کمتر است
استفاده از پوشش چوبی رواج می یابد .
نمونه این گوشه سازی با چوب بقعه شاه نعمت الله ولی در کرمان است و
در اين بنا برای گوشه سازی با یک تخته » شانزده ضلعی را به ۳۲
ضلعی تبدیل کرده اند . در گنبد هارونیه طوس نیز همین عمل تکرار شده
است . در مسجد جامع قزوین از تخته استفاده کرده اند ( گنبد قدیمی مسجد
5
با اینحال نمونه های فوق انگشت شمارند و باید گفت که به علت اشكالات
گوناگون استفاده از چوب منسوخ می شود
صفحه 33:
بطوریکه گفته شد نوع اول گوشه سازی اسکنج است . اسکنج متشکل از دو
طاق اریب است که همدیگر را در یک نقطه قطع کرده باشند . شیره زدن
طاق ممکن است بصور مختلف رومی » ضربی ۰ چپیله ( لاپوش و تیغه ای
) باشد در هر حال تقاطع دو طاق این نوع گوشه سازی را به وجود می
آورد . ذکر اين نکته ضروری است که بارهای وارد بر گنبد به این گوشه
ها منتقل نمی شود . به همین دلیل هم » نوع اجرای گوشه سازی تأثیری در
چگونگی افزیر گلبد ندارد .
ه ترمبه < سرمبه < سلمبه
نوع دوم گوشه سازی به صورت ترمبه است در هیچ یک از لغت نامه های
ايرانى به کلمه ترمبه بر نمی خوریم . لغتی به صورت ترکیب طاق و
طرمب آمده است که معنای آنرا پشت هم اندازی و طاق روی طاق سوار
کردن نوشته اند حال آنکه خود لغت ترمبه به معنی » یک چیز جمع شده »
عمده ۰ پیش آمده » تریده ( به طرف جلو سریده شده ) است . در واقع ترمبه
همان معنی اسکنج را دارد که کنج پیش آمده باشد
صفحه 34:
ترمبه بر عکس سکنج به چهار طریقه پوشش می شود : ۱- گوشه سازی با
جوب به شكل جلو آمده كه حالت خاص و استثنائى ترمبه تلقى مى شود . و
سه طريق ديكر به شكل سغ يعنى يوشش منحنى شكل است كه شامل فرمهاى
زير مى شود :
١ فيلبوش
ددم -١ ترمبه يتكين - بتكين
- ترمبه بتكونه يا پتکانه ( پتکانه صحیح تر است )۳
e فیلپوش
برای اجرای فیلپوش مثل صدف حلزون از گوشه ( نقطه صفر ) شروع می
کنند و لایه های طاقی را روی همدیگر می پوشانند و سوار می کنند تا به حد
مطلوب برسد ( یعنی منتهی به جائی شود که مربع را تبدیل به هشت ضلعی
می کند ) .در واقع فیلپوش به پوشش گوشة دیوار که از کنج شروع می شود
و بين دو ديوار متقاطع قرار می گیرد اطلاق می شود . در قلعه دختر فارس
ترمبه گنبد را به شکل فیلپوش زده اند ؛ نمونه خوب دیگر که هم اکنون نیز
قابل مشاهده است ۰ گنبد کوچک بی بی شهربانو نزدیک ری است » بنا تعلق
به دوران آل بویه دارد . زير گنبد کوچک را با لایه های آجری مثل چپیره
#رروى هم جيده اند تا به نقطه مورد نظر برسند 5
صفحه 35:
در بناهای قرون پنجم و ششم اين نوع گوشه سازی معمول بوده است
در مسجد جامع شیراز متعلق به دوران صفاری انواع ترمبه ها اجرا
شده بود ولی متأسفانه تمام بنا نوسازی شده و اثری از معماری قدیمی
دوران لصلی برجای نمانده است . تنها ماخذ » عکس های قبل از خراب
کردن مسجد است که در کتاب پوپ آورده شده است .
نمونه دیگر به صورت چهار تا چفته در قسمت روبروئی شبستان مسجد
جامع فهرج متعلق به نیمه اول قرن اول هجری است . گوشه سازی
ترمبه است و اجرای روشتی است بر اینکه چگونه خشت ها را رویهم
چیده اند تا شکل فیلپوش بدست آید .
پیش از اسلام ترمبه ها و سکنج ها را به صورت (( نماندن )) اجرا می
كردند به اين ترتيب كه گوشه ها را می نماندند تا به حد دایره قاعده گنبد
مورد نظر برسد . در این صورت ارتفاع خیلی زیاد می شد ولی از
آنجائیکه در آن دوران معماران ابائی ندآشتند که بلندای گنبد از حد
مقیاس دید انسانی بیشترباشد مشکلی پیش نمی آمد
صفحه 36:
ولی بعد لز اسلام که سعی در کوتاه کردن پوشش می شد » گوشه سازی
به گونه ای اجرا شد كه بتوان شکل چهار گوش بشن را به هشت گوش
. تبدیل کرد بدون آنکه ارتفاع پوشش از حد مطلوب بالاتر رود
از نمونه بناهای پیش از اسلام که مربع بشن را به هشت ضلعی تبدیل
کرده اند تنها کاخ بیشابور برجای مانده است که از چگونگی پوشش گنبد
اين تنها نمونه هم » نشانی در دست نیست .
در قلعه دختر و آتشکده فیروزآباد هیچ یک از بشن های مربع تبدیل به
. هشت گوش نشده است
در آتشکده فیرو زآباد گنبدهای طرفین بنا کومبیزه است ولی بجای تبدیل
شش ضلعی به دوازده ؛ تنها گوشه ها را نمانده اند تا به دايره رسیده اند
و در لين تبديل با بالا رفتن ارتفاع فضا باشکوه تر جلوه گر شده است
صفحه 37:
گاهی در بناهای قبل از اسلام شکل بشن را هشت و نیم هشت می کردند و
بعد آنرا می نماندند تا به دایره تبدیل شود . ولی در بنای بیشابور شکل
دقیق هشت ضلعی را می بینیم . در تالار تشریفات بنا برای بدست آوردن
هشت کامل دوتا مربع را در هم تقاطع داده اند بدین ترتیب که از ادامه
اقطار مربع لول مربع دوم را ساخته اند این تداخل شکل دقیق هشت گوش
را به وجود آورده است ( این شکل لمروزه بنام ستاره محمدی مشهور است
) . چون در محاسبات ریاضی رادیکال ۲ عدد دقیقی نیست تنها به صورت
ترسیم هندسی امکان دست یابی به هشت ضلعی دقیق میسر است لذا
معماران نیز از طریقه ترسیم استفاده کردند .
ادم © ترمبه پتگین < پتکین
-محاد اح 8) بتكين نوعى كوشه سازى است كه فرانسويها به آن
كويند . به معنی پیش آوردن تدریجی دیوار .
در خوزستان به خصوص دزفول برای اين نوع گوشه سازی لغت زیبای (
تونگان ) يا ( تونجه ) را به کار می برند اين کلمه معمولاً بجای بالکن می
٠ آید اما برای گوشه های دیوار که شکلی پیش آمده دارند نیز مصطلح است.
صفحه 38:
در خوزستان گوشه های دیوار را اول پخ می کنند ( برای ایجاد سایه
بیشتر اين كوشه ها معمولاً تدك هم لست ) تا رفت و آمد در کنار آنها
بخصوص در کوچه ها آسانتر باشد بعد از بالا آمدن دیوار از ارتفاع
معینی که موجب اختلال در رفت و آمد نشود دوباره آجرها را پیش می
کنند تا به صورت مکعبی که در نقشه اصلى لازم آمده در آيد . به اين
پیش آمدگی تونگان ( تونگون ) مى كويند .
در مناطق دیگر ایران به نعلبکی زیر گلدسته مناره ها هم تونگان می
گویند ( جائیکه قطر مناره زیاد می شود و گلاسته را روی آن سوار می
کنند ) در اینجا تونگون یا تونگه به معنی طبق است . اصطلاح دیگر
این شکل به طور عام پتکین است به معنی پیش نشاندن .
بهترین نمونه های گوشه سازی پتگین را در ناحیه گمش » سمنان +
دامغان » بسطام و قسمتهاتی از غرب خراسان می توان دید
صفحه 39:
مثال روشن امامزلده جعفر دلمغان است ( در نزدیکی بنای چهل دختران
دامغان ) . لين زیارتگاه را به اشتباه متعلق به قرن ششم یا هفتم هجری
دانسته اند در صورتی که قدمت بنا خیلی بیشتر است و باید آنرا همزمان
با بنای اولیه آستانه حضرت رضا ( ع ) دانست . گنبد امامزاده و پتکانه
اش هر دو از خشت ساخته شده اند .
گنبدهای زنگوله درگمش دامغان هم با خشت درست شده و ترمبه پتگین
دارد . یکی دیگر از پتکانه های زیبا و نمایان که هنوز شکل خود را حفظ
کرده است در گوشه سازی گنبد خانقاه شیخ علاء الدوله بیابانکی واقع در
صوفی آباد سمنان به چشم می خورد . گنبد بنا فرو ریخته و یکی از
. پتکانه ها محفوظ مانده است
ترمبه فیلپوش را در همه جای ایران مى توان ديد ولى فراوانى اين نوع
پتگین در ناحیه کمش است . در خنج و لارستان فارس هم نمونه هائی
موجود لست
صفحه 40:
ترمبه پتگونه يا پتکانه ( پتکانه صحیح تر است ) 9
شکل پتکانه به چند ردیف طافچه می گویند که روی هم سوار شده و جلو
آمده باشند تا ترکیب گوشه بندی را کامل کنند . مثلاً در صفه صاحب مسجد
جامع اصفهان چند ردیف طاقچه روی هم سوار شده اند که شبیه به مقرنس
شده اند ولی در واقع مقرنس نیستند .
اغلب ترمبه ها را تا قرن چهارم هجری پتکانه می کردند . پتکانه معنی
كك و cee na aa hase 2 nee نمی
سر در گنبد قابوس را قدیمیترین مقرنس نامیده اند ولی بجای مقرنس پتکانه
است .
برای ساختن پتکانه در محل مورد نظر ابتدا یک تویزه می سازند به این
تویزه کوزه بند یا دوره بند ( دوره < کوزه ) و هم وزن با آن گویند که در
لبه کار گذاشته می شود بعد در داخل ؛ طاقها را روی هم سوار می کنند .
از دوره تیموری به بعد بسیاری از پتکانه ها را با روسازی کاشی و غیره
ساختند ولی نوع زیبای آن بافت پتکانه با خود آجر است
صفحه 41:
در نظر اول پتکانه بسیار شبیه مقرنس است و با آن اشتباه می شود تفاوت
عمده اين دو در نوع آجر است . مقرنس از سقف آويخته می شود به همین
مناسب به آن چفت آویز هم می گویند ولی پتکانه روی پای خودش می
ایستد و آويخته نمی شود برای ساختن آن اول طاقچه های پائینی را درست
می کنند و طاقچه های بالاتی روی سری پائینی می نشیند ولی مقرنس از
سقف شروع به تدریج پائین می آید . از قرن چهارم تا اوایله قرن پنجم
هجری پتکانه ها شکلهای بسیار متتوعی پیدا کردند .
یکی از قدیمیترین ترمبه های پتکانه در بناهای دوازده امام یزد دیده می
شود که توسط سرهنگان ابوجعفر کاکویه که شیمی مذهب بود ساخته شد
کتیبه بنا » نقاشی آنجا را پانزدهم رمضان ۴۲۹ هجری معرفی می کند .
لذا ساخت بنا قطعاً تاریخی متأخرتر دارد . در گنبد تاج الملک یا گنبد
خاکی مسجد جامع اصفهان نیز ترمبه ها پتکانه هستند . ضمناً در اجرای
پتگانه بدون اجرای دوره بند ابتدا طاقها را روی هم سوار کرده اند و در
پایان کار یک طاق روی همه زده اند که گنبد نهائی روی آن آمده است
صفحه 42:
آشکنج < چین و چروک «
بگونه ای که ذکر آن گذشت چپیره شامل دو قسمت است :
۱ گوشه سازی که شرح آن آمد ۲- شکنج که به چین و چروکهائی که در
گوشه گنید ایجاد می کنند اطلاق می شود اين جين ها جهت تبدیل زمینه
مریع » به دايره يا زمينه مربع نزدیک به مستطیل, » به بیضی است .
شکنج به دو گونه اجرا می شود :
۱- طاق بست یا طاق بندی ۲- کاربست يا کاربندی
طاق بندی و کاربندی از لحاظ قدمت تاریخی مثل سکنج و ترمبه مشابه
همدیگرند و هر دو در یک دوره و در کنار هم معمول شده اند
قبل از اسلام چون در بناها محدودیت ارتفاع مطرح نبود شکنج تنها به اين
صورت اجرا می شد که در گوشه های مربع بشن » دیوار را پیش می شستند
تا تدريجاً قاعده گنبد به دایره یا بیضی نزدیک به دایره تبدیل شود پس از آن
خطی کمربندی مثل گریوار روی آن قرار می دادند این گریوار معمولاً با
آجر دندانه موشی اجرا می شد سپس گنبد روی آن قرار می گرفت ولی پس
از اسلام به منظور دست یابی به ارتفاع کوتاهتر و کاربرد مصالح کمتر »
گنبد را با استفاده از طاق بندی یا کاربندی به دایره تبدیل کردند
صفحه 43:
طاق بندی یا طاق بست ۰
طاق بندی به ساختن طاقچه روی طاقچه لطلاق می شود و طرز
اجرا به اين ترتيب است كه لز بشن كنبد به بعد كوشه ها را به
تدریج یک SUIS پیش می کنند به اين ترتیب دهانه از هر چهار
طرف جلو مى آيد و نتيجتاً محدودتر و تنك تر مى شود بعد با
اجراى هشت طاق ( جهار طاق در كوشه ها وجهار طاق در جهاز
طرف وسط دهانه مربع ) زمینه را به هشت ضلعی تبدیل می کنند .
برای تبدیل هشت ضلعی به ۱۶ روی هم طاق یک ((رنقش ))
. درست می کنند
برنخش طاقی است شبیه به كليل كه به دیواره های طرفین اتصال
دارد ( چون طاقی آمودی و غیر باربر است . ) در لیجاد برنخش
یک کلوک جلو می نشینند تا دهانه را تنگ تر کنند . روی برنخش
را پیکانه یا پیکانی می سازند که در واقع مکمل برنخش است
صفحه 44:
حد فاصل بین پیکانی ها را با سنبوسه پر می کنند سنبوسه ها مثلث های
منحنی الاضلاعی هستند که شکل نهائی را تقریباً به دایره نزدیبک مى
کنند پس از اجرای سنبرسه دوباره یک کلوک پیش می نشینند و
گریوار را می سازند . از گریوار به بعد آهینانة گنبد شروع می شود .
معمولا کتیبه های زیر گنبد روی گریوار ساخته می شود . لازم به
یادآوریست که با لیجاد سنبوسه شکل بشن از ۱۶ ضلعی به ۳۲ ضلعی
تبدیل می شود .
@ کاربندی یا کاربست
نوع دیگر شکنج کاربندی است که از لحاظ اصول اجرا شباهت تام با
طاق بندی دارد و بدون اینکه ارتفاع گنبد زیاد شود تبدیل چهارگوش بشن
به دایره میسر می كردد
به نظر می رسد اجرای کاربندی زير گنبد از نواحی یزد و اطراف آن به
سایر نقاط برده شده باشد و اطلاق کاربندی یزدی به اين نوع اجرا
احتمالاً به همین دلیل است
صفحه 45:
طرز کار کاربندی مثل طاق بندی است به اين ترتيب كه با اجراى
هشت طاق در گوشه ها و وسط دهانه زمینه مربع را به هشت كوش
تبدیل می کنند از اين مرحله به بعد با اجرای یک کاربندی روی این
طاقها هشت ضلعی یکباره به ۳۲ ضلعی تبدیل می شود و برای زدن
گنبد کافیست که روی تیزه های کاربندی گریوار بگذارند تا گنبد روی
آن سوار شود .
گاهی با استفاده از کاربندی حتی نیاز به اجرای هشت طاق اولیه برای
تبدیل زمینه به هشت ضلعی نیست به اين ترتیب از ابتدای کار روی
بشن چهارگوش » یک کاربندی اجرا می کنند . نمونه مورد فوق در
گنبد خانقاه بندرآباد یزد دیده می شود . در گنبد شیخ جنید در توران
پشت یزد همین اجرا به صورت ساده تر دیده می شود .
کاربندی خود به تنهایی نیاز به بحثی ویژه و مفصل دارد که ذکر آن
در اين مبحث ضروری نمی نماید . ولی از لحاظ شناخت کاربندی
یزدی که همان کاربندی زیر گنبد است لازمست ولو بطور مختصر به
آن اشاره گردد
صفحه 46:
RT Rai le OS SSR a Pa
: زير است
یک سری سنبوسه ( مثلث های منحنی الاضلاعی که قبلاً به آن اشاره ١
, شد ) که بالاترین قسمت کاربندی را تشکیل می دهند
۲- یک یا چند ردیف شاپرک ( چهارضلعی های منحنی الاضلاعی ) که
قسمت های میانی را درست می کنند .
۳ یک سری پا باریک ( چهارضلعی های انتهایی که منتهی به پا طاق می
شود) .
در کاربندی یزدی فرم کاربندی هر چه ممکن است ساده می شود و از
تعداد شاپرکیها کم می شود به حدی که گاهی به کلی شاپرکیها حذف شده و
روی پا باریک ها سنبوسه سوار می کنند که نمونه آن در مسجد شاه ولی
تفت دیده می شود . در اين وضعيت با باریک ها از وسط نصف شده و دو
نیمه با یکدیگر فصل مشترک خطی پیدا می کنند . به هر یک از اين نیمه
های پا باریک سوستی گویند
صفحه 47:
از مدارک موجود بر می آید که این شکل از یزد توسط معمارانی که
برای جهانشاه قراقویونلو کار می کردند به کاشان می آید و رایج می
گردد . دالان و سردر کاروانسرائی جنب مسجد میرعماد کاشان که از
تناسباتی بسی زیبا برخوردار است نمونه کاربندی یزدی در کاشان است
و مسجد کبود تبریز ر بايد نمايادكر رواج و كمال لين شكله در تبريز
دانست . و نيز نمونه خوب آن در مسجد شيخ لطف الله نمایان است .
بتدريج استفاده از كاربندى يزدى جنان فرلوان شد كه هر زمان و هر جا
كنبدى مى ساختند اكثراً شكنج آنرا به همين كونه اجرا مى كردند .
طاق بندى و كاربندى زير كنبد كرجه در يك دوره بديد مى آيند و با هم
ادامه بيدا می کنند ولی در قرن هشتم هجری رواج طاق بندی بیشتر می
شود بطوریکه اکثراً گنبدهای این دوره روی طاق بندی سوارند . از
نمونه های موجود باید گنبد سیدرکن الدين يزد » چهار گنبد خشتی یزد »
گنبد تاج الملک یا گنبد خاکی مسجد جامع اصفهان را نام برد
صفحه 48:
گنبدهای ایران از دو پوسته ساخته شده است ۱- پوسته درونی ۲- پوسته
بیرونی
پوشش درونی گنبد روی به سمت فضای دلخلی دارد و سطح خارجیش
معمولاً مضرس است و ( بطوریکه در صفحات بعد خواهد آمد بدلایل
مسائل ساخت و لفزیر سازه ) به صورت پله پله ساخته می شود . به يوشش
درونی ([ میت )) يا گمبه گید و پر بیرونی را( خود ))می
بدیهی است که خود بر هم بر سه گونه است :
- صورتی از اجزا که دو پوسته کاملاً به هم پیوسته اند . یعنی خود
بلافاصله روی آهیانه قرار مى كيرد و فقط نوك كنبد در خود تيزه بيدا مى
كند تا شيب كاهى براى راندن برف و باران و غيره داشته باشد .بهترين
نمونه در اوج كمال و زيبائى براى جنين كنبدهائى » كنبد شيخ لطف اله
اصفهان است اين كنبد از لحاظ اجرا نوعى ويزكى دارد و آن لينست كه بر
خلاف ساير كنبدها آهيانه روی آربانه سوار است . در كرداكرد آربانه
ينجره هاى مشبكى ديده مى شود كه كار نور رسانى را انجام مى دهد . به
م_دلیل وسعت دهانه چفد خود و آهیانه چمانه است
صفحه 49:
گنبدهای دوپوسته میان تهی ۰
در اين وضعیت آهیانه و خود تا ناحیه شکرگاه یعنی زاویه ۵/۲۲ درجه
نسبت به سطح افقی کامل به هم پیوسته لند و از این قسمت به بعد دوپوسته
تدريجاً از هم فاصله می گیرند و جدا از هم کار می کنند . گنبد مسجد جامع
اردستان ( ۵۵۵ هجری ) یکی از قدیمیترین گنبدهای دوپوسته بيوسته ميان
تهی است . بسیاری از گنبدهای قرن هشتم هجری را نیز به اين صورت
ساخته اند . یک نمونه خوب » گنبد سیدرکن الدین یزد است که در ساخت
آن از ناحیه شکرگاه تا تیزه گنبد هیچ گونه بيوندى بين دوبوسته ديده نمی
شود . اما در کرمان اکثراً بین دوپوسته صندوقه شده است .
برای صندوقه کردن چهار تا آجر را به صورت عمودی کنار هم می
گذارند و روی آنها با آجر دیگری می پوشانند این صندوقه ها را در چند
جا بين خود و آهيانه ايجاد مى كنند . در اين حالت كنبد از لحاظ لفزیر مثل
كنبد دوبوسته بيوسته است فقط سبك تر اجرا شده است . در واقع فضاهاى
خالی بین صندوقه ها از بار اضافه گنبد می کاهد
صفحه 50:
در گنبد مسجد جامع یزد از شکرگاه تا تیزه دیوارکهاتی به صورت
چند دايره متحدالمرکز روی آهیانه سوار کرده و خود را روی آن
. تكيه داده اند
اصطلاحا” به اين نوع ساخت كنوبندى كويند ( اين ديواركها حدود
یک تا ۵/۱ آجر است .)
در گنید سلطائیه بر خلاف مسجد جامع یزد که پس از ساختن
آهیانه دیوارک ها را ساختند همزمان با ساختن آهیانه دنده هائی
در قسمت های مختلف آن ایجاد کرده سپس خود را روی آن بنا
داشته اند .
در كنبدهاى بيوسته ميان تهى اكر بين خود و آهيانه از ناحيه
شكركاه به بعد هيج اتصالی نباشد چفد گنبد داخلی معمولاً خاگی و
چفد گنبد بیرونی شبدری خواهد بود
صفحه 51:
صفحه 52:
صفحه 53:
صفحه 54:
صفحه 55:
صفحه 56:
صفحه 57:
a
کنبدهاي ژنودزيك
استاد راهنما :جناب مهندس نامجو
گرداورنده :فاطمه مالدار
صفحه 58:
گنبد ژنودزيك؛ سازه فضاکار کروي است که بارهاي وارده را از
طریق اعضاي خطي که در يك گنبد كروي شکل قرار گرفتهاند. به
تکیهگاه منتقل ميکند و تمامي اعضا در آن در تنش مستقیم (کشش یا
فشار) هستند. معمولا از پوشش نازك (از جنس پلاستيك یا فلز)
.براي پوشش گنبد و تبدیل آن به يك فضاي محدود استفاده ميشود
گنيدهاي ژنودزيك براساس 6 حجم اصلي افلاطوني شکل
ميگیرند. چهار ضلعي» مکعب» هشت ضلعي؛ دوازده ضلعي و
بيست ضلعي
تصویر 00-1 پنج حجم توپر افلاطوني
در اين ينج حجم (و فقط در اين ينج حجم) جند ضلعيها همگي
منتظم بوده و تمامي اضلاع يكسان هستند و تعداد وجوه با تعداد
رئوس برابر است. جنين احجامي به هر شكلي كه قرلر كيرند تمام
.رئوس با محیط کره در تماس ميباشند
صفحه 59:
© © ©
(۸ وجهی) (۴ وجهی) (۲ وجهى)
Q ©
دوازده
00 1 ۳ )
صفحه 60:
*گنبدهاي ژئودزيك از طریق تقسیمات فرعي به صورت يك یا چند حجم
افلاطوني شکل ميگيرند.
هشت ضلعي و بیست ضلعي به دلیل آن که از مثلثهايي تشکیل ميگردند؛ به
طور ذاتي پايداري بيشتري دارند و به عنوان عناصر اصلي در اکثر گنبدهاي
مشبك در ساختمانهاي مورد استفاده قرار مي:
* با تعداد تقسیمات بیشتر گنبدها نرمتر و انعطافپذیرتر به دست ميید. شناخته
gates cag a lah ر جرد آند امسر
براي اطلاعات بیشتر در مورد گنبدهاي ژنودزيك نگاه کنید به پیرس؛ 670
(هبچتین کاپرات 900 ۴ ری ونلون 1006 وبا م()) ندسه
صفحه 61:
گنبدهاي ژئودزيك واقعي از طریق توسعه و تکمیل گنبدها: hoa مهار
اقتباس لز نام مهندس آلماني») «جاسرجلن) شده به وجود آمدهاند. گنبد شودلر
متشکل از حلقهها و (.که این گنبد توسط وي در اواخر نوزدهم اختراع شد
اعضاي نصفلنهاري ميباشد که با رابطههاي قطري براي پايداري بیشتر
Deter Dprwickry bce! 5! تقویت گردیده است. سیستم گنبد زایس- دایویداگ
در سال 9600 به طور آزمايشي در لفلاكگنماي شرکت زایس به کار برده
شد. این سیستم متشکل از ترکیبات مثلثي شکل» ساخته شده از اعضاي بتن
مسلح ميباشد که با استفاده از بتن تکمیل کننده سیستم يك پوسته نازك بتني به
بوجود ميآید
تصوير ©-9©: تقسيمات فرعي يك فرم زنودزيك براي رسيدن به
منحنيهايي در لبههاي يك حجم افلاطوني باید لبهها را به قطعات کوچکتر
تقسیم کرده و نقاط بيشتري را روي محیط آمن مشخضص کرد. برشهايسي از
درون يك کره نشان دهنده : (الف) شکل اصلي تقسیمات فرعي يك حجم
هندسيء براي دست يافتن به انحناء در لبه يك حجم افلاطوني بايد لبه آن را به
قطعات كوجكتر تقسيم كرده و نقاط بيشتري را روي محيط آن مشخص كرد.
(الف) شکل اصلي حجم افلاطونبي با (ب)نقسیمات دوتايبي» (ج) تقسيمات
72 سهتايي (د) تقسیمات جهارتابي (
صفحه 62:
@) 00
صفحه 63:
تصویر 0-0 تقسمات فرعي در نماي مثلثي يك گنبد
تقسيمات ؟ عددی قسیمات ۲ عددی تقسیمات ۲ عددی
تقسبمات فرعى در نماى مثلنى يك كنيد ُودزيك.
صفحه 64:
باكمینستر فولر» گنبدهاي ژنودزيك امروزي را در سال 4696
اختراع و به نام خود ثبت کرد. اين گنبدها در تنوري ميتوانند ابعاد
بزرگي داشته باشند. ايددها و 7
طرحهايي كه فولر طي دهههاي (60© و (90 ارائه نمود. اين تصور
به وجود آورد كه
جنين سازههايي جشماندازي بديع و جالب از طراحي شهري و معماري
(ونلون (ose
شش ضلعيهاي منتظم با بههاي يكسان احاطه شده اسث. اين هندسه
م معمولا در ساختمان گنبدها به کار ميرود
بدهاي بزرگ و غولپیکر ميتوانند تمامي شهرها را بپوشانند. به
نظر ميرسید
صفحه 65:
7 کم ERS
۲ ۵
(ANS
AIAN
Sa.
0
صفحه 66:
صفحه 67:
صفحه 68:
صفحه 69:
صفحه 70:
تصوير 0-0: گنبدهاي دندهاي مهار شده که امکان ابداع گنبد ژنودزيك
كروي را فراهم سا لف) گنبد شودلر» حدود سال 000 و
(ب) گنبد زایس- دایویداگ» ©©09.
صفحه 71:
صفحه 72:
بارها از طریق نيروهاي محوري (کشش و فشار) مزجود در اعضاي قاب
به پيها منتقل ميشوند. تمام اعضايي که در بالاي گنبد نیکره قرار
گرفتهاند (آنهايي که بالاتر از زاویه 6۳0 درجه قرار دارند.) در زير بار
یکنواخت» تحت کش و اعضاي ن
به خط عمود نیز تحت فشار قرار خواهند گرفت. شکل گنبد جهت تيروي
عکسالعملي رانشي (فشاري) را در پي تعیین ميکند. گنبدهاي نیمکره در
تکیهگاه نزديك به خط عمود هستند يك خط پایه نزديك به خط افق دارند و
مقداري جزيي نيروي رانشي بيروني ایجاد مينمایند.
صفحه 73:
گنيدهاي ربعدایره (تقریبا نصف ارتفاع يك گنبد نیکره) 7 نقطه اتکا
دارند و نيروي رانشي بيروني قابل توجهي ایجاد
وسيله يشتبندها يا حلقههاي كششي در برابر اين ن
كنبدهاي سه جهار كره هم داراي ينج نقطه اتكا هستند ولي نيروي
و ديكران 4!+() كوركيل) .رانشي به سمت داخل ايجاد مينمايند
تصوير (-9) بارهاي متمركز وارد بر كنبد از طريق (©2©©)
خرپاهايي که به وسیله دو یال مجاور هم تشکیل ميشود» مقاومت
ميگردد. در جايي که تعداد تقسیمات کم و طول میلهها خرپا زیاد
است. ارتفاع خرپا (و مقاومت در برابر بارهاي متمرکز) افزایش
.مييابد
اگر تعداد لعضا در گنبد ژنودزيك افزایش یابد» ارتفاع مقط خرپا و
مقاومت آن در برابر بارهاي متمرکز کاهش ميیابد. مسألة مقاومت
در برابر بارهاي متمرکز در گنبدهاي بزرگ با ایجاد يك لاية
مضاعف جهت افزایش ارتفاع مقطع خرپا حل ميگردد. اين لایهها
خوبي سازة فضاکار را در بر ميگیرند و از تقسیمات هندسي روي
صفحه 74:
(د) @ (ب)
صفحه 75:
تصویر 0-6: مقاومت در برابر نيروهاي متمرکز بستكي به
ارتفاع مقطع خرپا دارد. در گنبدهاي يك لایه هر قدر تعداد
تقسیمات افزیاش یابد» ارتفاع مقطع خرپا کاهش ميیا
صفحه 76:
گنبدهاي يك لایه (بدون نیاز به ارتفاع مقطع) براي دهانههاي تا
OO فوت ((20متر) مناسب است. در دهانههاي بزرگتر گنبدها
به دولایه از سازة فضا کرا نیاز دارند. (تصویر ©-©)
تصویر 0-0: ارتفاع مقطع خرپا در گنبدهاي بزرگ را ميتوان با اضافة
كردن يك لايه دوم براي ايجاد تركيب سازة فضا كار افزايش داد.
ارتفاع مقطع >
تم
صفحه 77:
در اواخر دهة ۰0660 شرکت آلومینبوم کیسر («ست)) تولید گنبدهاي
ژنودزيك را تحت امتیاز فولر آغاز کرد. Gast y old S24 lady
سخت شده و bu Gaga eee a ues aioe ge oe
ژنودزيك ترکیب شدهاند. گنبد اجرا شده کمي کمتر از نیمکره است (و بر
0 نقطه اتکا دارد)» اين گنبد با قطري برابر 4650 فوت (*6*6 متر) و با
استفاده از 0720 پانل در dD اندازه مختلف تشکیل شده است. اولین
نمونه آن در هونالولو در مدت 000 ساعت (000 کار ساعت) با ایجاد
يك جرم مركزي به عنوان تکیهگاه موقت ساخته شد. كار ساخت اين
مجموعه از بالا شروع شد و تا سطح زمین امتداد ميیافت و امکان قرار
گرفن بر روي يك پي از قبل ساخته شده را پیدا کرد. در طي چند ماهه سه
گنبد دیگر با این سیستم ساخته شد (ناشرء ©©©0)(تصوير (00-©)»
ولي تجارت رويايي فولروکیسر هرگز توسعه و پیشرفت پیدا نکرد و تولید
چنین گنبدهايي به سرعت متوقف گردید.
صفحه 78:
ALA eee
لاك
صفحه 79:
در اواخر دهة OM بازدهي سازهاي قابل توجه گنبدهاي
ژنودزيك به روياهايي که در فرهنگ عامه مردم غیرممکن بود؛
جامه عمل پوشاند و آن هياهوي ساخت ساختمانهاي گنبد به
دست خود مردم به ویژه در امریکا بود. با وجود جذابیت و
بازدهي سازهاي که گنيدهاي ژئودزيك دارند ولي در ساخت آنها
مشکلات اجرايي متعددي از قبیل دشوار بودن ضدآب کردن
آنهاء سخت بودن اجراي بازشوها به علت تداوم سازهاي ومشکل
بودن استفاده از مبلمانهاي متداول به علت شکل داخلي خاص
آنها وجود دارد. شاید به توان بر این مشکلات در سازههاي
بزرگ غلبه کرد. ولي در ساختمانهاي کوچك اين مشکلات بر
مزاياي سازهاي چنین سيستمي غلبه دارند (ونلون» ACQOM
صفحه 80:
مطالعان موردي گنبدهاي ژئودزيك
باغگیاه شناسي کلیماتون ميسوري
این ساختمان (16600):سنت لوییس ميسوري» مهندس معمار:
مورفي ومككي؛ مهندس سازه: شركتهاي همکار)» خانهاي
سیزرنگ به شکل ربع کره با دهانه 16 فوت (0متر) است که
محل جمعآوري و نگهدلري گياهان باغ کلیماتون ميسوري ميباشد.
سازة آن را يك سازة فضاکار دو لایه براساس للگوي هشت ضلعي؛
از لولههاي آلومينيومي که به وسیله کابلهاي فولادي تثبیت شدهاند و
.به صورت مستطیل قرار گرفتهانده شرکت شدهاست
تصویر 0-00 باغ کلیماتون ميسوري نماي خارجي
*گنبد در 0 نقطه روي شالودههاي بتني اتکا دارد و ارتفاع آن در
مركز 701 فوت Od) متر) است. شيشههاي روشن آكريليك به
صورت معلق د رزیر گنید ب صورت الگوي مثلثي شکل بدون
عملکرد سازهاي درون قابهاي آلومينيومي قرار گرفتهاند (ناشر»
۹ 4
صفحه 81:
صفحه 82:
صفحه 83:
غرفه امريكاء نمایشگاه اکسپو OP
این ساختمان (10678):مونترال» مهندس معمار: فولر و سادائو» مهندس
سازه: سیمپسون گامپرتز و هگر) براي پذیرفتن تعداد قایل ملاخظهاي از
بازدید کنندگان در غرفه ایالات متحد امریکا طرلحي شدهاست گنبد سه -
چهارم کرهاي آن بزرگترین گنبد اجرا شده توسط فولر بود و يك نمایشگاه
داخلي بدون ستون (معماران: شرکت گروه ۵" کمبریج) را در خود جاي
.ميدلد
تصویر 0-10 غرفه امریکا در نمایشگاه اکسپو 060 مقطع
داخل نمایشگاه مجموعهاي از سکوها در ترازهاي مختلف که از طریق
آسانسوررهاء پلههاي برقي و يلها به هم ميشوند قرار دارد. اين
ساختمان به عنوان نمايشكاه براي هنرء علوم و فنآوري امريكا مورد
.استفاده قرار ميكيرد (ناشرء 190)(تصویر *9-48)
ere ٠ و
صفحه 84:
صفحه 85:
سازة دو لاية گنبد از سه بخش تشکیل شده
مثلثي شکل از اعضاست. لایه داخلي که از ترکیبات هشت
ميگردد ولعضاي جان که لايههاي بيروني و دروني را به ی
ميکنند. گنب ن ترئیب شکل ميگیرد قطري برابر 0060 فوت
(© متر) و ارتفاعي برابر 00000 فوت (0/000) دارد. حجم آن
برابر ۳/0 میلیون فوت مکعب (000) هزار متر مکعب) و تقریبا برابر
حجم ساختمان سیگرام در نیویورك است. اعضاي آن از لولههاي فولادي
که به وسیله گرههاي ستارهاي شکل فولادي به هم متصل ميشونده تشکیل
شده است. پوشش نهايي از آکريليك شفاف به صورت قطعات هشت ضلعي
است که به لایه داخلي اتصال دارد و به سمت لایه بيروني ادامه ميیابد "
براي کنترل نور گریزناپذیر خورشید. هر گنبد هشت ضلعي با 0 سایبان
مثلثي شکل غلتكي پلاستيكي با روکش فلزي در اطراف آن کامل شده است
يك موتور که با فتوسل فعال ميشود سایبانها را هنگامي که نیاز به سایه
ات نه سمت مركز ميكشد. هر موتور» TQ سایبان مثلثي را که سه
هشت ضلعي مجاور را ميپوشانده کنترل ميکند. سایبانها ديناميك هستند
به حرکت خورشید در آسمان واکنش نشان
صفحه 86:
هر اندازه که استفاده از سیستم خورشيدي قاب سازهاي رضایت
بخش است. حفاظت سازه فولادي آن در برابر آتش سوزي مورد
سوال ميباشد. آتش سوزي بزرگي در سال 972/۵ آن را به
اسكلتي تبدیل کرد. بقاياي ساختمان در سال 1901 تعمیر شد و به
عنوان مرکز تحقیقات آب در کنار رودخانه سنت لورنس مورد
استفاده قرار ميگیرد. شيشههاي شکسته از قاب ژنودزيك برداشته
شده و تنها اثري از قاب اولیه باقي مانده است. فضاي داخلي با
ساختماني که داراي سازهاي متصل بود جایگزین شد لوئین فاشر
آبرتین برودنور گائوتر
(Pleas Paucker @ubertia Brodeur Bauer) 5 4 عنوان
نمایشگاه» دفاتر رستوران و دیگر عملکردها مورد استفاده واقع
ميشود (لگر 1906 بلس
A
SO تسس
صفحه 87:
خلاصه مطالب
گنبد ژئودزيك سازة فضاکار کروياستکه بسارهایواردم از -4
طریق(عضايخطيکه در يكگنبد کرووقرار گرفتهلند را بسه
تکیه گامط منقلمیکند و در آنت-مامیاعضا در تنشمستقیم (کنشیا
هندسه كنبدهايز ئودزيك بر لساس© حجم لفلاطونياستٍ جهار -©
.ضلعي مكعب هشتضلعئ دوازده ضلعيو بيستضلعي
در لینپنج حجم (و فقط در لیپنج حجم)؛ جند ضلعيها همكي- ©
منتظم بودم تماميلضلاع یکسانهستند و تسعداد وجوم با تسعداد
رئوسبرالبر مهاشند. جنينلحجامييه هر شكليكه قرار كيرند.
glad, رنوسبا محيط كره در تماسمهاشند
كنبداوزنودزيكيا وسيله تقسيماتفرعويكيا جند حجم 4
صفحه 88:
با تسعداد تقسیماتبیشتر گنبدهاینرمتر و العطافپبذیرتر -6
.حاصلميشود
بارهادر كنبد زنودزيك از طريقنيروهايمحوري(كششو -م”
.فشار) موجود در اعضاوقابههء
تمامراعضاوبابينيت حتكششو اعضاوز زديك به خط عمود
.فشار قرار خولهند كرفت
كنبدهاينيمكره در تكيمكام نزديكبه خط عمود هستند و 6
یكخط پاية adh خط لفقدارند که مقداريجزيينيروي
,رانشيییرونيلیجاد مؤمايد
گنیدهايریمدایرم (تقريبا نصفارتفاع يكگنید نیم گرم) -40
© نقطة لتكا و نيروورانشيييرونيقابلتوجهورا ليجاد ميكند و
.بايد به وسيلة بشتبندها يا حلقهطيكششيمقاوم كردد
كنبدهايسهء جهارم كرم هم دارلهينج نقطه لتكا هستند -00
لينيرويرانشبه سمتدلخلليجاد مؤمايند
صفحه 89:
صفحه 90:
صفحه 91:
صفحه 92: