صفحه 1:
تاریخ (1) ایران و جهان باستان
رشته ادبیات و علوم انسانی
تا 4خ(۱) ابران و جمان باستان
درس 14 : دین و اعتقادات لكا cad
دورة دوم متوسطه
صفحه 2:
دين و باورهاى دينى در طول تاریخ. جایگاه مهمی در زندگی اجتماعی و شکل دادن به اندیشه و رفتار انسان داشته است. این باورها و
ارزشها در پیدایش و فراز و فرود تمدنها نیز بسیار اثرگذار بوده اند. در اين درس. شما با بررسی باورهای دینی ایرانیان در عصر باستان.
تأثیرات فرهنگی, اجتماعی و سیاسی آنها را تجزیه و تحلیل می کنید.
چنانکه از اساطیر کهن و مندرجات اوستا و سنگ نوشته ها بر می آید. اقوام آربایی مهاجر به ایران همچون آریایی های هند. خدایان
متعددی را می پرستیدند و آنها | Ai (خدا/خدایگان» آهوره (سرور) و آُرتا(بی مرگ) می خواندند. آنان برای خشنودی خدایان؛
حیوانات را قربانی می کردند و سرودها و نیایشهای گوناگونی میخواندند. افرادی با عنوان مُخْ مراسم و تشریفات دینی را اجرا می کردند.
اقوام آریایی بر خلاف مردمان ایلام. بين النهرین. یونان و ..- برای خدایان خویش معابد باشکوه نمی ساختند. آنان اعتقاد داشتند که
نفوذ و قدرت خدایانشان محدود به ناحیه و شهر خاصی نیست. بلکه تمام قلمرو گیتی را در برمی گیرد. آریاییان همچنین برخی عناصر
طبیعی مانند آب. آتش و خاک را مقدس می شمردند.
صفحه 3:
_
زرتشت. پیام آور دین زرتشتی. در
میان ایرانیان باستان ظهور کرد.
اطلاع دقيقى دربارة زمان و مکان
تولّد و مرگ این پیامبر ایران باستان
در دست نیست. اخبار پراکنده ای
که دربارط زندگانی و سرنوشت او در
کتاب اوستا و دیگر متون زرتشتیان
آمده است. اغلب جنبة افسانه ای
دارد تا تاریخی. به هر حال,
پژوهشگران احتمال می دهند که
زرتشت در قرن های هفتم وششم
پیش ازمیلاد می زیسته است.
مشهورترین خدایانی که اقوام کهن ایرانی می پرستیدند. عبارت بودند از:میتراء خداوند پیمان. خورشید و نظم و عدالت؛ بهرام
Se ۴۳ روزهرام» خدای مغلوب کنندة دیوان و پیروزی بخش جنگجویا
۳8
اهیتا:ایزدبانوی آب؛ تیشتر (تیر)؛خدای باران؛ ژروان: خدای زمان.
(
اساس تعالیم زرتشت بر یگانگی و پرستش آهوره مزدا
قراردارد. بر پاية آموزههای زرتشت. اهوره مزدا» آفریدگار
آسمان ها و زمین؛ خورشید. ماه و ستارگان لب ها
وگیاهان» روشنلیی و
می شوند آهوره مزدا را در امر آ
يارى مى كتند. بريلية تعاليم زرتشت» دو نیرو با مینوی نیک
وبد در جهان وجود دارد. آن کس که نیک و خیر را برگزیند.
پیرو اهوره مزدا و آنکس که بد و شر را انتخاب کنده پیرو
اهریمن شمرده می شود. زرتشت به پیروانش سفارش می کرد
که مینوی نیک را برگزینند و پندار ییک» نیک و
كردارنيك را سرمشق زندگی خود ت
صفحه 4:
از دیگر آموزه های مهم زرتشت اعتقاد به جهان آخرت و روز واپسین است؛ روزی که دربارة اعمال انسان در جهان» داوری
خواند شد. نیکان به گروه یاران آهوره مزدا خواهند پیوست و بّدان به دوزخ افکنده و بردة اهریمن خواهند شد. زرتشت با
2 - در جامعذ خود. که میراث دوران گذشته بود. مانند قربلنی کردن و كشتاربى روية حيوانات به ويزه
گاو مخالف بود و برگزارکنندگان آنها را نکوهش کرده است.
۱- «ای آفرینندة بزرگ و دلناء از راه خرد و بینش و الهام. راز پدیدآمدن آفرینش را از روز ازل به من بیاموزتا حقیقت را به
مردم جهان آشکا ار سازم». یسنا فصل 28 .بند 11
2 - «ای مردم لين حقيقت رابه كوش هوش بشنوید وبا اندیشه ای روشن و رف بينى آنها را بررسی کنید. هر مرد و زن؛ راه
نیک وبد را شخصاً برگزینید. پیش از فرا ارسیدن] روز واپسین همه بهپا خبزید و در گسترش آیین راستی بکوشید). بستا:
فصل 30 بند 2
3- «کسی که به سوی راستی و پاکی روی آورد. جایگاهش سرای روشنلیی یا بهشت خواهد بود: ولی شخص دروغگو و
بدکار زمانی دراز با شیون و افسوس درتیرگی به سر خواهد برد». یسنا: فصل 31 بند 2
گزیده های بالا از سروده های زرتشت در کتاب اوستا را مطالعه کنید و پاسخ دهید که هریک از این گزیده ها ناظر بر
کدامیک از اصول اعتقادی زرتشت است.
صفحه 5:
کتاب مقدس ایرانیان باستان و زرتشتبان. اوستا نام دارد. بر پلية داستانهای باستانی نسخه ای از
اوستا که در زمان همخامنشیان بر پوست گاو نوشته شده بود. برلثر آتش سوزی تخت جمشيد به
دست اسکندر مقدونی از بین رفت. چند قرن بعد. یکی از پادشاهان اشکانی به نام بلاش یکم»
اوستا را گردآوری کرد. به هر حال. چنین به نظر می رسد که اوستااتا قرن هابه صورت شفاهی و
سینه به سینه نقل می شده است. تا آنکه در قرن 4 م. و در زمان شاپور دوم ساسانی به خط و
زبان اوستایی نگارش یافت.
اوستای کنونی فقط شامل بخش کوچکی از اوستای کهن است. آنچه امروز از اوستا باقی مانده: داراى بنج بخش است:
یسناه ویسپرده یشت ها وّندیداد و خرده اوستا. سرودها و سخنا با عنوان گاهان یا گاث هاء قسمتى ازيّسنا را
تشکیل می دهد و قسمت های دیگر اوستا )| پیروان او تألیف کرده اند. موضوع های اصلی اوستا را ستایش و نبایش
آهورهمزداء آمشاسپُندان, ایزدان و نکته هایی دربارة اخلاق و آداب دینی و داستان های کهن ایران باستان تشکیل می دهد.
صفحه 6:
دربارة دين مادى ها اخبار چندلنی در دست نیست؛ اما
شواهدی وجود دارد که نشان می دهد آنها اهوره مزدا و
برخی از خدایان کهن ایرانی همچون میترا را ستایش
میکرده اند.روحانیون مادی که مغ نامیده می شدند.
برگزاری آیین های دینی از جمله خواندن نیلیش ها و
سرودها و رسم قربانی کردن را برعهده داشتند. مُغان؛
بعدها که به تدریج دین را پذیرفتند به پیشوایان
دینی جامعة زرتشتی تبدیل شدند. آنان تقش مهمی در
باورهای دینی کهن خود با تعالیم زرتشت
لت
متن ١ :كزيده اى ازسنك نوشتة داريوش بزرك دركاخ آباداناى شوش
«خدای بزرگ است اهوره مزدا که این زمین را آفرید که آن آسمان را ید كه مردم را آفريد كه
برای مردم شادی آفرید که داریوش را شاه کرد یک شاه از بسیاری. ... من اهورهمزدا را
پرستش می کنم. اهوره مزدا مرا یاری داد. ... آنچه من کردم همه را به خواست اهوره مزدا
کردم».
متن 2 :گزیده ای از سنك نوشتة اردشير دوم هخامنشى در کاخ آپادانای همدان
«اردشیر شاء بزرگ» شاه شاهان, شاه کشورهاه شاه در اين زمين ... لين كاخ را به خواست
اهورهمزدا آناهیتا و میترا بنا کردم. اهورهمزدا آناهیتا و میترا مرا از هر بدی بپایند و اين را که بنا
کرده ام خراب نکنند و از آسیب نگاه دارند؛.
خ هرودت. کتاب اول بند ۱۳۱
«اجنان كه من مى دانم ايرانيان اين رسم ها را دارند؛ آنان برافراشتن تندیس خدایان و پر
ها و محرابها را ناروا می دارند و کسانی را که چنین کنند. نادان می شمارند. زیرا چنان که من
تضوربیکمآن هماتد : ان خدایان رابه گونه و سرشت مردمان نمی انگارند: بلکه همة
گنبد آسمان را زئوس [هرودت. اهوره مزدا را همان زوس پنداشته] می نامند و بر فراز
بلندترين قله كوهها ریا أو قربلنى مى كنند. آنان همچنین برای خورشید. ماهه زمین آتش+
صفحه 7:
با اينكه سنك نوشته هاء نوشته هاى يونانى به ويزه تاريخ هرودت و نیز کاوش های باستان شناسیء آگاهی های ارزشمندی دربارة
باورهاء آداب و مراسم دینی پارسیان ارلئه می کنند. اما پژوهشگران برجستذ ابرانی و غیرایلنی در خصوص پیروی همخامنث
زرتشتی, اختلاف نظر دارند. عده ای از آنان؛ برپلیة برخی از مندرجات سنگ نوشته ها و دیگر شواهد تاریخی, استدلال می
که هخامنشیان زرتشتی بوده اند و گروهی دیگر لین نظر را قبول ندارند و می گویند. شاهان هخامنشی به باورهای کهن ايرانى
اد داشته اند. در قلمرو پهناور حکومت هخامنشیان. گروه ها و اقوام متعدد با فرهنگ و اعتقادات گوناگون زندگی می کردند.
پادشاهان هخامنشی مردم را در پیروی از دین خود آزاد می گذاشتند و فرهنك و عقايد اقوام تابع حکومت خود را محترم
میشمردند. رفتارآزاد منشانة کورش بزرگ با مردمان مغلوب: و احترام او به دین و آداب و رسوم لین مردمان در آن زمان پدیدة
جدیدی بود. سطرهایی از منشور کورش: به اين مطلب اشاره دارد که او وقتی بابل را بدون خونریزی و غارت فتح کرد؛ به نیایش و
ستایش مردوک. خدای بزرگ بابلیان پرداخت. در حالی که فرمانروایان آن زمان. معمولا پس از تسخیر شهریا کشوری؛ ساکنان
آنجا را ple JS معابدشان را غارت و به خدایان آنان اهانت می کردند.
كزيدة متن های صفح قبل را به دقت مطالعه کنید و پس از همفکری با یکدیگی به پرسشهای ز اسخ دهید.
الف شواهدی که دلالت بر زرتشتی بودن هخامنشیان می کنندء کدام اند؟
ان عصر هخامنشیان با اعتقادات یونانیان باستان اشاره کرده است؟
صفحه 8:
اسکندر مقدونی و شاهان سلوکی
کوشش بسیار کردند تا زبان؛ فرهنگ و
باورهای بونانی را در ایران ترویج ES
ایرانیان بر دین» سنت ها آداب
و رسوم نیاکان خود باقی ماندند. از
اینرو؛ در دوران سلوکیان و اشکانیان»
علاوه بر اهورهمزداء خدایان کهن ایرانی
همچون مهر و آناهیتا هم ستایش
میشدند. برخی از پادشاهان اشکلنی؛ به
تقلید از یونانیان معابدی را برای آناهیتا
ساختند. در اواسط دورة اشکانیان, د.
زرتشتی نفوذ و گسترش چشمگیری یافت
و برخی از پادشاهان اشکانی به این دین
گرویده و یا از آن پشتیبانی کردند. گفته
می شود یکی از شاهان لین سلسله به نام
بالش یکم (حکومت 51-78م.) دستور
داد متون پراكندة اوستا گردآوری شود.
برخی از شاهان اشکانی تصویر آتشدانی
را که نشانة گرایش آنان به کیش زرتشتی
بود بر روی سکه های خود نقش
کردهاند. در عهد اشکانی؛ ستایش ایزد
مهر(میترا) به قلمرو روم در آسیای صفیر
راه یافت و در آنجابه کیشی مستقل تبدیل
شد و سپس به اروپا رسید.
اشکانیان نیز همانند هخامنشیان حامی سیاست آزادی دینی بودند. ایرانیان و دیگر مردملنی که در سرزمین های تحت فرمانرولیی حکومت اشکلنی زندگی
می کردند. در ستایش خدایان و انجام مراسم دینی خود آزاد بودند.
ادی دینی اشکانیان زم:
مناسبی را برای همزیستی مسالمت آمیز پیروان دین ها و
عقاید مختلف فراهم آورد. از این رو. یونانی تبارانی که در ایران می زیستند. بدون هیچ مزاحمتی خدایان خدایان خود را مى پرستیدند. سس
صفحه 9:
مجسمههایی زاين خدایان در کاوش های باستان شناسی پیدا شده است. يهوديان نيز همجون دورة هخامنشى» حكومت ايران
را پناهگاه مناسبی برای خود می شمردند. پیروان دین مسیح هم که در معرض آزار و | حكومت روم قرار داش
اشکانیان احساس امنیت و آزادی می کردند. آیین بودلیی از آیین هایی بود که در ن دوره به ايران نفوذ کرد و مب
سرزمین های شرقی حکومت اشکانی به تبلیغ اندیشه و آموزه های بودا می پرداختند. براساس گزارش یکی از موزخان چینی.
شاهزادهای از خاندان اشکانی برای نخستین بار کتابهای بودایی را به زبان چینی ترجمه کرد.
تندیس بودا در بمیان در شمال افغانستان کنونی که توسط طالبان تخریب شد.
صفحه 10:
از سنگ نوشته ها. نقش برجسته ها. شواهد باستان شناسی. سکه هاء کتابهای د؛
رومی و نیز شاهنامة فردوسی
ساسانی را
So
دورة ساسانیان اهمیت بسزایی در تاریخ دین زرتشتی دارد؛ چرا که حکومت
ساسانی؛ لین دین را دین رسمی ایران اعلام کرد. با
هم گره خوردند. از یکسو پادشاهان ساسانی به پ
پرداختند و از سوی جنگ روحانیان زرتشتی. قدرت و حاکمیت پادشاهان
أیید کردند. گسترش و رسمیت یافتن دین زرتشتی؛ نفوذ و قدرت
روحانیان زرتشتی را به طرز چشمگیری افزایش داد. در رس UT روحانی
برجسته ای با عنوان موبدان موبد قرار داشت که از جایگاه بلندی در دربار
برخوردار بود. پادشاهان ساسانی معمولا برای تصمیم گیری در مسائل مهم
با موبدان مشورت می کردند. پس از موبدان موبد. سلسله مراتبی از
روحانیان جای می گرفتند که عهده دار مسئولیت هلیی مانند قضاوت و دادرسی.
اقدام دين و سياست به
ببانى كامل از دين رسمى
طاق بستان,آهورهمزدا(سمت راست) هنگام اعطای حلقه تدرت به ردشیر درم و ادارة آتشکده هاه اجرای مراسم و آداب مذهبی و تعلیم آموزه های زرتشتی
یا یه ولی شاپور دوم ساسانی.ایزد متا (سمت چمپد) بودند.
سس
صفحه 11:
مراد داد ری فان کلب کاب ات راهظا بت زنل وم رشق ید دنل
ص چم کنند. ولی تحولات دینی لین عصر از جمله پیشرفت دين مسيح در قلمرو ساسانی و در گرفتن مباحثات اعتقادی ميان
5 پیروان ادیان مختلف؛ ١ موجن بشد مويدات ای كه دقام يخ یل :سب adh ails J (ist اقدام
ب كردن اوستاى شفاهى کنند؛ هرچند همچنان به نقل شفاهى آن رغبت بيشترى داشتند.
ن زرتشتی؛ آتش؛ عنصری مقدس بود و زرتشتیان با نيايش در
برابر نک مزدا را ستايش مى كردند. به همين 0 در دور
+ ویه شاهان و درد ele cali ya
tas ce 5 1 در عصر
ساسانيان. اوستا به زبان يهلوى ترجمه و شرح و تفسيرهابى بر آن
نوشته شد. همجنين كتابهاى اعتقادى براساس تعاليم زرتشت به
زبان پهلوی تأليف شد. از جمله مهمترين و مفصل ترين اين كتاب
ها بايد از دينكرد نام برد كه دانشنامه اى مشتمل بر عقايد زرتشتى
آيد. در آغاز دورة ساسانیان؛ پیروان دین های
آرامش زندكى مى كردندء اماما رسميت يافتن
شدن موبدان؛ برخی گروه های غیرزرتشتی؛ همجون مانويان و
مسیحیان با مسائل و مشکلاتی رو به رو شد:
صفحه 12:
آیین مانی بودند. مانی (216-274م.) آموزه هلیی از دین های زرتشتی: مسیحی و بودلیی؛ آ
جدیدی را عرضه کرد. او از شاپوریکم اجاز كرفت كه عقليد خود را تبليع aS ملنى عقيده داشت كه او و بيامبران بيش
از وی آمده لندتا روح را که از دنیای نور است. از جهان مادی و تاریکی برهانند و انسان رابه رستگاری برسانند. مانی و
وان او کتابهای خود رابه زبان های مختلف می نوشتند و گاه برای تفهیم مطالب. از نقاشی استفاده می کردند. مانی
عقليد خود را در كتلبى با عنوان شايوركان نوشت وبه شابور هديه كرد. اما لين بادشاه ساسانى بر دين زرتشتى باقى ماند.
موبدان به شدت با آيين مانوى مخالف بودند. آنان يس از شابور, اقدامات خود را براى نابودى ملنى و مانويان تشديد
كردند. سرانجام در زمان بهرام یکم. ملنی به زندان افتاد و اندکی بعد اعدام شد. بيروان او نيز كه تحت تعقيب و شكنجه
قرارگرفته بودند. به مناطق مرزى امبراتورى ساسانى ويا سرزمين هاى ديكر كريختند.
صفحه 13:
1- اعتقادات و سیاست دینی شاهان هخامنشی چگونه بود؟
2- سیاست دینی اشکانیان چه آثار و نتایج فرهنگی و اجتماعی درپی داشت؟
3- آثار و بيامدهاى سياسى و دينى رسميت يافتن دين زرتشتی در دوران ساسانی را بررسی کنید.
4- بررسى كنيد كه وجود آتشكده هاى سه كانه دردوران ساسانيان: با كدام يك از مباحث درس 12 ارتباط دارد.
5- تأثير رقابت و دشمنى سياسى ميان امبراتورى هاى ساسانى و روم را بر وضعیت مسیحیان ایران شرح دهيد.