صفحه 1:
به نام خدا
موضوع: دیدگاه اسلام درباره مراحل رشد و تکامل کودکان و نوجوانان
اسفند ۱۴۰۰
صفحه 2:
رشد. به تغییرات پی در پی ومنظمی گفته می شود که از زمان جنینی تا هنگام مرگ اتفاق می افتد.
دين عبين اسلام که کامل ترین ادیان است‌با توجه‌به آیات قرن و روایات پیامبر(ص) و ائعه (ع):
دوران رشد انسان را از کودکی تا بزرگسالی به سه دوره سیادت. اطاعت و وزارت نام گذاری کرده
است و برای هر دوره وجه تمایزی با دوران های دیگر در نظر گرفته است.
خواندیم که از منظر اسلام رشد سه مرحله هفت ساله دارد که تا بیست و یک سالگی به نقطه اوج مى
رسد. انسان از دیدگاه اسلام موجودی در حال رشد است که در دوران زندگی خود نیز از مراحل و
دوره های مشخصی عبور عی کند. قرّن کریم عی فرملید: "اوست خدلیی که شما را از خاک ناچیز
بیافرید و سپس از قطره لب (نطفه) و آنگاه ازخون بسته (علقه). سپس سالخورده شید و برخی از
شما پیش از سن پیری وفات کنید وبه اجل معین خود لین چنین کردیم تا مگرقدرت خدا را تعقل
کنید" (سوره غلفر. یه ۶۷ ). در لین آیه شریفه‌به طور روشن دو دوره رشدی قبل و بعد از تولد بیان
شده و این نکته ذکر شده است که قبل و بعد از تولد همه مراحل مشخص و معین دارد.
صفحه 3:
با توجه‌به نظر اسلام در زمينة رشد. ی توان گفت: زندگی انسان از وضعیتی پیوسته و
بیک دستی برخوردار نیست؛ بلکه متشکل از مراحل متفاوت و مشخصی است. تفکیک
زندگی کودک به چند مرحله از دیدگاه اسلام. لین بینش را متملیل به نظرية رشد
غیرپیوسته ای (مرحله ای) نشان می دهد .
قرن کریم. به عنوان آخرین OES آسمانی و تبیین کننده شریعت حق. از جانب
خداوند متعال برای همه انسان ها ارسال شده است. می توان گفت قرتن. به عنوان
گوباترین و کامل ترین منبع شناخت انسان در بین لن ها است زیرا که مخاطب OF
انسان است و هدف آن, تعللی و تکامل اوست. لازمه کمال ن است که انسان خود را
بشناسد. نیازهای خود را بدلند. مقصد خهیش را تشخیص دهد. مسیر حرکت‌به سمت
آن مقصد را بفهمد و سپس بتولند نقش خود را محقق کند. لین تکلیف و توضیح به
خوبی در آن کتاب مقدس به چشم می خورد.
صفحه 4:
جدول 1-۱. الفاظ و معانی و کاربرد انسان در قرآن
معني
کل وجودی انسان که برخوردار از جسم و روح است.
به ظاهر جسمانی و بدن مادی انسان اشاره دارد.
به بيكر جسمانى انسان كه روح ندارد اذ
به كل خلقت مادى و ظاهرى انسان اشاره دارد.
به کل خلقت مادی و ظاهری انسان اشاره دارد.
صفحه 5:
اسلام به دوران رشد قبل و بعد از تولد توجه کرده است:
مراحل رشد قبل A ۱
هملنا آحمی را از گل خللص آفریدیم؛پس آنگاه او را نطفه قرارگردانیده. در جای استوار قرار دادیم؛ آنگاه نطفه را علقه و علقه
را مضغه و باز آن مضغه را استخوان گردانيديم. سپس بر استخوان هاءگوشت پوشانيديم. از آنچس او را به صورت خلقی دیگر
به وجود آوردیم آفرین بر قدرت کامل بهترین آفریننده(سوره مومنون, آیه ۱۴-۱۲).
مراحل رشد قبل از تولدبه ترتیب عبارتند از نطفه - علقه- مضخه- استخوان و پوشانیدن گوشت بر آن و ایجاد
بنشى دياكر.
مراحل رشد بعد از تولد
در قرلن. دوران زندگی انسان بعد از تولسبه سه دوره مشخص: کودکی, بلوغ و پیری تقسیم شده است. ولی چون دوران میم
رشد وتربیت انسان در سال های کودکی و نوجولنی است. احادیث فراولنی. دوران رشد را از بعد تولدتا ۲۱ سالگی تقسیم
بندی کرده و ویژگی هلیی برای رشد و ادآور شده اند. پیغمبر (ص) هی فرمایند: کودک در هفت سال اول سید و
آقاست. در هفت سال دوم. روحیه اطاعت و فرمانبرداری دارد و در هفت سال سوم وزیر و مشاور است.
صفحه 6:
امام صادق (ع)عی فرملید: کودک هفت سال بازی‌می کند» هفت سال دوم خواندن
و نوشتن رامی آموزه و در هفت سال سوم حلال و حرام را یادمی گیردکه در ادامه
به صورت مبسوط تر بدان پرداخته شده است:
| -دوره سیادت و سروری:
بازی کردن و مانند گلی خوشبو بودن از ویژگیهای بارز لین دوره است که در رشد و تربیت نیز از اهمیت اسلامی برخوردار
است.لغت سیدبه معنای آقا. بزرگتر و سرور است که می تولند اشاره‌به لین باشد که کودک در هفت سال اول بلید به
اندازه کافی از نظرشخصیتی مورد احترام قرار گیرد و مرکز توجه اعضای خانواده باشد.
همچنین در حدیث دیگر, در این دوره کودک به ریحان (گل ) تعبیر شده بود كه این تعبیر حاکی از اهمیت دادن به
کودک است؛ زیرا ریحان درعین لطلفت و ظرلفت و خوشبهیی. ۰ مراقبت و مواظبت شدید داردتا تازگی و طراوت
خود را همچنان حفظ کند. از طرف دیگر ریحان.به معنای رحمت نیز آمده است وبه لین معنا هم. لزوم توجه. عنایت و
التفات خانواده به کودک مشهود است.
آگیهای لین دوره محسوب شده است. در لین هفت سال. دنیای کودک بازی است و بازی همه زندگی اوست.
بنابرلین هفت سال از نظر اسلام دوره ای است که کودک محور تعیین کننده ّن است و پدر و مادر بلید تا حد امکان
مطابق خواسته ها و نیازهای طبیعی کودک خود رفتار کنند (مظاهری. ۱۳۸۱).
صفحه 7:
۲-دوره اطاعت و فرمانبرداری
در احامیث ob شده. اطاعت. حرف شنوی و همچنین تعلیم و تادیب از ویژگیهای سنین این دوره بیان شده بود.
کودک در لین دوره مطیع پدر ومادر می شود و خود را بیشتر در اختیار آنان قرار می دهد او در لین دوره‌با توجه به
رشدی که پیدا می کند. مطیع وفرمانبردار می شود و روحیه اطاعت پیدا می کند.
به همین دلیل لین دوره بهترین فرصت. هم برای تعلیم (آموزش) و هم برای تامیب ( آموزش مستقیم ارزشها و پرهیز
دادن از ضد ارزش ها) فراهم می آید. والمین و مربیان در لین دوره بهترین فرصت را برای تعلیم و تربیت کودکان در
اختیار دارند. زیرا درلین دوره کودک نه حللت بازیگوش دوره اول را دارد ونه مشکلات دوره سوم را که دوره بلوغ و
نوجولنی است. بنابرلین. در لین دوره از دیدگاه اسلام. پدر و مادر محور تعلیم و تربیت هستند و کودک‌با خصوصیات
روانی و تربیتی که داراست. آمادگی کافی را برای تعلیم و تربیت پذیری مستقیم را دارد (مظاهری. ۱۳۸۱
۳-دوره وزارت ومشورت
در هفت سال سوم. وزیر بودن. همرایی و همراهی با پدرومادر. یادگیری حلال و حرام و دشمن یا دوستی با پدر و مادر
از خصوصیات کودک ذکر شده است. در این دوره هركس بنا به سنت الهى بايد مسئوليت كارهاى خويش را بپذ یرد زيرا
آگاهی یافتن به حلال و حرام است و برای اعمال او ثواب و جزا در نظر گرفته می شود (مظاهری. 4۸۳۸۱
صفحه 8:
عوامل موثر بر تکامل انسان از دید گاه اسلام
۱ ۱ ۳ علم و تفكر .١
علم ودلنش . تفکر و تعقل یکی از عولمل سازنده انسانبه شمار می رود . قرآن كريم براى علم و آكاهى ارزش بسيارى قائل
است . در ارزش علم و دلنش همینبس که نخ آبلتی که بر پیامبر (ص) نازل شده است سخن از علم به میان آورده
است.(اقرء باسم يبك للّذی خلق خلَّقٍ الانسان من علقٍ اقرء و ربّک الاکرم الّذی علّم بلقّم)) بخوان‌به نام پروردگارت که
خلق کرد . خلق کرد انسان را از خون بسته . بخوان و پروردگارت از همه کریمان کرییمتر است . او کسی است که نوشتن با
(LY قلم را یاد داد. (علق
آیات فوق از خدا سخن می گوید وبه پیامبر دستور می دهد که بنام خدلیش بخولند : خدای خللق خدلیی که انسان را از
خونی بسته خلق نموده است . خدایی که به بشر علم آموخته است و او را بر آنچه که نمی دانست آگاه نموده است.
همان طور که ملاحظه می شود قرآن در ابتدا سخن از خدابه میان آورده . وچس از ن سخن از انسان و سرانجام سخن از
علم و دلنش .و لین نشان دهنده ارزش قرلن است که در نخستین آیلتی که بر مهبط وحی یعنی قلب نازنین پیامبر (ص) نازل
شده است . از خدا و انسان و علم سخن به میان می آورد.
لگر کسی علم و آگاهی نداشته باشد . نمی تولند تکالیف الهی را بشناسد تابه اطاعت صحیح از آنهاتن در دهد . کسی که از
دلنش تهی باشد . از کجا می تولند.به هدف حيات خويش دست يلبد نا در كن مسير كام بردارد . خود قرن علت سقوط
بسیاری از تبه کاران را عدم تعقل حی داند.(( و قالواللو کنا نسمع او نعقل ما کناغی اصحاب الشعیر)) و گفتند اگر علبه سخن
آنان گوش می دادیم يا تعقل می کردیم هر گز از یاران دوزخ نبودیم.(ملک"۱)
صفحه 9:
۲ ایمان:
دوم مسل تعدل اسان زان ان و منظور از ایمان نیز عبارتست از اعتقاد قلبی به خدا و فرامین او همرامبا تسلیم به
آنها. ايمان.به غير از علم است . چرا که GLB از کافرانی سخن می گهید که‌با وجود علم و آگاهی‌به سوی کفر گرایش
داشتند . از جمله بلید از شیطان نام برد که خدا را هی شناخت سبه معاد نیز اعتقاد داشت و می دانست که انبیاء از سوی
خدا مبعوث شده لند ولی‌با لین وجود قرلن او را کلفر حی دلند (بلبی واستکبر و كان عن الكافرينَ)) اباكرد و كفر ورزید و از
كافران بود (بقره ۳۴یا فرعون و اطرافیان وی علم‌به وجود خدا و علم‌به رسالت حضرت موسی(ع) داشتند ولى در برابر
حضرت موضع گیری خصمانه می کردند حضرت موسی (ع) در خطاب‌به فرعون می گهید :بتومی دانستی آنچه که بر
gpa نازل شده از سوی خدای آسمان و زمین است (( لقد علمث ما انز هولاء الا رت السْموات و الارض+) (اسراء ۱۰۲)آری
فرعون می دانست که آیاتی که موسی (ع) ارائه می دهد از جانب خدا بر وی نازل شده است ولی ایمان نداشت . چراکه علم
او به رسالت موسی (ع) در دل و جان وی نفوذ نکرده بود تا تسلیم شود.
قرلّن در بسیاری از آیات خود از کسانی یاد می کند که راه حق را شناخته بودند و می دانستند که کدامین راه . راه و
مسیرهدایت است و کدامین راه, ره باطل بولی‌با لین وجود قدم‌به بیراهه ها و گمراهی ها نهاده بودند.( الذين كفروا
وصذوا عن سبيل الله و شاقُوا التِسول من بعد حا تبيّن لَهُمٌ اليدى-لن يضر وا الله شیناً و سیحبط آعمالهم)) هملنا کسانی که
كلفر شدند و مردم را از راه خدا بازداشتند . وبعد از آنکه راه خدا بر آنها آشکار شدبا پیلمبر مخالفت کردند (بلید بدانند)
که هرگز به خدا ضرر نمی رسانند و به زودی اعمالشان نابود می شود (محمد ۳۲)
صفحه 10:
سومین عاملی که موجب رشد تکامل انسان می شود عمل است.
در زندگی عولمل و عناصر متضاد و متخالفی وجود دارد که همواره انسان رابه مبارزه و عمل ی کشاند و ونه تنها انسان .
که در پیرامون محیط حیوان نیز مولنع و عولمل گوناگونی در کایند که او رابه مبارزه و انتخاب حی کشانند. انسان همواره
در تلاش است.تا در كير و دار زندگیبه گنه ای خود رلبه سرمنزل مقصود کشلند . و چون موجودی آگاه و صاحب اختیار
است همواره بر سرچند راهی های انتخاب قرار حی گیرد . وبه ناگزیر میبایست راه و مسیر مشخصی را برای خود انتخاب
کرده و بر اساس آن دست به عمل بزند.
انسان موجودی از پیش ساخته شده نیست که راه زندگی او را دیگری تعیین کرده باشد . وی موجودی است که بلید با
انتخاب و عمل خويش خود را بسازد . او در میان تمام پدیده های آفرینش تنها موجودی است که امکانها و راه های بسیار
برایش وجود دارد و تا در برابر آنها موضع گیری نکند و دست به عمل نزند . رشد پیدا نميكند.
عمل از نظر قرّن از آن چنان اهمیتی برخوردار است که موجب رشد و تکامل انسان شناخته شده است .به عبارت دیگر
عمل سازنده شخصیت انسان است.((لکل درجاثْ ما عملوا)) برای هر کس بر اساس آنچه کرده است درجلتی است(انعام
ary
صفحه 11:
عوامل موثر بر رشد از دیدگاه اسلام
توجه به عامل فطرت در رشد و تربیت انسان
از دیدگاه اسلام وجود فطرت مسلم و قطعی است براساس فطرت الهی خلق شده است و دین اسلام هم دین فطرت است و به
همین دلیل باقی و همیشگی است. فطرت همان سرشت انسان است و پیداست که سرشت اکتسابی نیست.
عوامل ارثی (قبل از تولد) و تاثیر آنها در رشد
اسلام.به عوامل ارثی و تاثیر ّن در رشد انسان توجه خاصی دارد و مجموعه عواسل قبل از تولد . از قبیل نحوه انتخاب
همسر . زمان ازدواج . زمان تشکیل نطفه و تاثیر عوامل ژنتیکی . ایام بارداری . هنگام تولد و زمان زایمان را در رشد و
سلامت جسمی و رولنی انسان موثر می‌دلند وبه آنها عنلیت دارد. پیاهبر اکرم صلی‌الله علیهو آله‌وسلم می‌فرمایند: شقاوت
انسان بدبخت و سعادت انسان خوشبخت در شکم مادر تعیین می‌گردد (بحارالانوار ج ۳. ص ۴۳).
عامل تفاوتهای فردی و تأثیر آن بر رشد از دیدگاه اسلام
از دیدگاه اسلام افراد بشر خصوصیات و استعدادی متفاوت دایند و هر کس از توانلیی و ظرفیت معینی برخوردار است. اسلام
وجود وتات قردى رلبه عتوان يك لمر مسلم واضرورى مى يذ يرداو أن را لإزعه زندكى بشر مىدائد: برليق اساض در مورد
رشد و تربيت كوكان نيز توجه‌به اصل تفاوتهای فردی را مورد تاکید و اهمیت قرار می‌دهد ون را از صفات خوب والسین به
حساب می‌آورد.
صفحه 12:
تاثبر عامل خانواده بر رشد از دید گاه اسلام
از دیدگاه اسلام پدر و مادر مهم ترین نقشها و وظلیف را در رشد و تربیت کودک بر عهده دارند. اسلام از همان ابتدای
تولد برنامه‌ها و دستورات خاصی را برای رشد و تربیت کودک تنظیم فرموده و اجرای لن را بر عهده والدین قرار داده
است. اصولا اسلام در مورد رشد و Cows حقوق مسلمی را برای کودکان قائنل
اسلام در سراسر دوره کودکی و نوجولنی که مهمترین دوران رشد و تربیت کودک است برنامه‌های خاص و سفارشات
تربیتی بسیاری را در انتخاب اسم . در نحوه شیر دادن و از شیر گرفتن. در صحبت و مهرورزی‌به کودکان و در رعایت
عدللت و وفای.به عهد نسبت‌به آنها چه در دوره بلوغ و چه در دوره جولنی بیان فرموده است. پیلمبر اکرم می‌فرمابند: به
کودکان خود احترام بگذارید و با آداب و روش پسندیده با آنها رفتار کنید.
عامل شیوه تربیتی و برنامه ریزی برای رشد از نظر اسلام
اسلام برای رشد و تربیت صحیح و مطلوب فرزندان راه عاقلانه و روش حکیمانه‌ای را توصیه می کند و معتقد است که فقط
از لین طریق سعادت و خوشبختی انسان فراهم می‌شود و یکی از لین برنامه‌ها را استفاده از عامل تشویق وتنبیه می‌داند.
رشد و تربیت کودکان و نوجوانان مستلزم برنامه‌های ویژه‌ای است و اسلام نیزبه لین منظور برنامه ریزی و بکار بردن
روشهای خاص تربیتی را ضروری می‌دلند و معتقد است رفتار با کودکان‌با برخورد نسبت‌به بزرگسالان متفاوت است.
از سوی دیگر اسلام سفارش می‌کند که پدران و مادران موظفند در تربیت فرزندان خودبه ات زمان خود نیز توجه
داشته باشند. و در تربیت آنها . شرلیط و اقتضای محیط را نیز در نظر بگیرند. علی علیه‌السلام می‌فرمایند: آداب و رسوم
زمان خود ربا فشار و زوربه فرزندان خود تحمیل نکنید زیرا آنان برای زملنی غیر از زمان شما را آفربده شده‌اند (شرح
ابى ابن الحديد. ج ۲۰ ص ۲۶۷).
صفحه 13:
هدف رشد از دیدگاه اسلام
از دیدگاه اسلام رشد معنای ارزشی و اخلاقی عمیق و گسترده‌ای دارد. لین کلمه در
متون اسلامی . معنای هدلیت . نجات . صلاح و کمال یافتن است. بنابراین از دیدگاه
اسلام رشد در تعللی انسان جایگاهی والا و ارزشمند دارد و انسان در مسیر تعالی و
کمال خویش می‌تولند.به ن دست یلبد البته هر کس آسان به لین جایگاه و مقام بلند
نمی‌رسد. پیامبر اکرم می‌فرمابند: هنگامی که خداوند خیر کسی را می‌خواهد او را در
دین فقیه و آگاه می‌سازد و رشدش رابه او الهام می‌کند. بنابرلین می‌توان گفت که
رشد و تربیت از دیدگاه اسلام رشد و تربیت اخلاقی است و هدف اسلام لین است که
انسان را به جایگاه اخلاقی و ارزشی او برساند.
صفحه 14:
منابع
#مقاله. بررسی رشد کودک و مراحل آن از دیدگاه اسلام و مقایسه ی
آن با نظریه های مختلف روانشناسی
#سایت رشد
:4 کتاب. انسان از دیدگاه اسلام
Cc
eS