روش تحقیق در کتابداری و اطلاع رسانی

صفحه 1:
روش تحقیق در کتابداری و اطلاع رسانی دکتر حسن اشرفی ریزی عضو هیئت علمی گروه کتابداری و اطلاع رسانی پزشکی دانشگاه علوم پزشکی اصفهان hassanashrafi@mng.mui.ac.ir 

صفحه 2:
پژوهش اند یشیدن به روش علمی است. د _ 

صفحه 3:
"واژه تحقیق از زبان عربی اقتباس شده است. معادل فارسی آن» پژوهش است. "در لغت به معنای درست کردن. رسیدن, بر رسیدن» پژوهش؛ رسیدگی؛ بررسی» مطالعه حقیقت و واقعیت است. "تحقیق از نظر روش شناسی» عبارت است از: کاربرد روش ‎GB‏ ‏علمی در حل یک مسئله یا پاسخگویی به یک سوال. 

صفحه 4:
ملاحظات اخلاقی در تحقية * مستندسازی اثر در دست تدوین؛ مانند استناد دقیق و درست به آثار دیگران؛ * رعایت مسائل اخلاقی و تضمین حقوق انسانی آزمودنی ها؛ مانند عدم مشارکت در پژوهش, داشتن اسم مستعار و انتظار پذیرش مسئولیت به وسیله پژوهشگره عدم آسیب به پژوهش شوند گان (افراد مورد مطالعه» فراهم كردن زمینه همکاری داوطلبانه. حفظ داده های محرمانه » عدم اغفال دیگران. 

صفحه 5:
انتخاب موضوع یافتن موضوع پژوهش یکی از مهم ترین وظایف پژوهشگران به حساب می آید. نکات مهم در انتخاب موضوع: * موضوع در ضمن پیوند علمی با پژوهش های پیشین» باید از تکرار آنچه دیگران انجام داده اند پرهیز کند. * موضوع باید مورد علاقه و توجه پژوهنده باشد و قلباً مايل باشد براى يرسش علمی پاسخی مناسب پیابد. * بر حوزه موضوعی انتخاب شده اشرافی نسبی داشته و مبانی امر برای وی روشن و آشنا باشد. ۲ پژوهنده توانایی انجام این تحقیق را داشته باشد. 

صفحه 6:
تدوین عنوان اولین آشنایی خواننده با تحقیق؛ از طریق عنوان صورت می گیرد. عنوان تحقیق بیانگر محتوا و هویت تحقیق است. د _ 

صفحه 7:
مثال: بررسی تاثیر دوره آموزشی نقد کتاب بر آگاهی؛ نگرش و مهارت نقد کتاب اعضای هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران در سال ۱۳۹۱ د _ 

صفحه 8:
بیان مسأّله بیان مسئله مهم ترين و در عين حال سخت ترین وظیفه محقق درمراحل آغازین تحقیق است. آنچه در اين قسمت آورده می شود بستگی به ماهیت و گستردگی تحقیق دارد. برای سهولت در نگارش بیان مسئله بهتر است ‎OT‏ را به قسمت هایی مانند مقدمه و تعریف مساله (ضرورت اجرای پژوهش) تقسیم نماییم. 

صفحه 9:
مقدمه بیان مسئله با مقدمه ای آغاز می شود. مقدمه در واقع فتح بابی برای ورود به مسئله اصلی است و نوعی توجیه و استدلال در جهت پرداختن به مسئله مورد بررسی (به طور کلی) است. نکته مهم این است که در مقدمه به دلایل و اهمیت مساله به طور کلی پرداخته مى شود و پرداختن به موضوع به شکل خاص در تعریف مساله انجام می گیرد. 

صفحه 10:
تعریف مسآله اهمیت مسئله مورد بیرسی و دلایل پرداختن به آن از جمله مطالبی است که در این بخش آورده می شود. بهتر است مسئله به صورت یک سال نوشته شود؛ زیرا باعث جلب توجه محقق به مجهول و تلاشی برای معلوم کردن آن می شود مثلا به جای نوشتن «بیرسی دلایل کاهش مراجعه به کتابخانه های بیمارستان های آموزشی شهر تهران» بهتر است این گونه نوشته شود «دلایل کاهش مراجعه به کتابخانه های بیمارستان های آموزشی شهر تهران کدامند؟», در اين تعريف برابیی محتوایی با عنوان تحقیق و هدف تحقیق باید پیوسته مد نظر باشد. 

صفحه 11:
راه های پاسخگویی به پرسش اصلی پژوهش *پرسش های اساسی (سوالات تحقیق) فرضیه (ها) "پرسش های اساسی و فرضیه ها 

صفحه 12:
پرسش های اساسی بیرسی مسئله تحقیق به دلیل کلیتی که دارد ‎by‏ امبی مشکل و گاهاً محال است. لذا برای سهولت کار می توان آن رابه اجزاء و بخش های کوچکتری به نام پرسش های اساسی تقسیم کرد. د _ 

صفحه 13:
شیوه ی تدوین اهداف پژوهش این بخش شامل سه بخش هدف ‎IS‏ اهداف اختصاصی (ویژه) و امداف كاربردى مى باشد. در دو مورد اول» پژوهشگر بايد به اين سوال ياسخ دهد که «می خواهد چه کند؟» و در مورد آخربه دنبال پاسخ به اين سواللات است که «چه سودی بر آن مترتب است»؛ یا به عبارت دیگر فواید حاصل از این پژوهش چیست؟ 

صفحه 14:
هدف کلی برای نوشتن هدف کلی لازم است که پژوهشگر عنوان اصلی پژوهش را انتخاب. سپس کلماتی مانند «بررسی» «مطالعه» و ... را از تدای عنوان حذف کرده و به جاى ‎OT‏ کلمه ی «تعیین» قرار دهد. باید توجه داشت به جزء موارد یاد شده» مطلبی دیگر از عنوان حذف نشده و چیزی نیز اضافه نگردد. مثال: تعیین [امیزل رن[ شلی ملد ان خبویا ردان نگ ‎Ob‏ علوم يزيتكوزاتهرا رن با 1000010000010 مطلعطا![اسال 10111 7 

صفحه 15:
اهداف اختصاصی (جزئی) برای نوشتن اهداف اختصاصی. لازم است پژوهشگر پرسش های اساسی و فرضیه ها را انتخاب کرده و کلمه ی« تعیین» را در ابتلدای آنها قرار دهد. در ضمن پرسش ها و فرضیه ها نیز باید از حالت جمله خارج شده و حالت عبارت داشته باشند. د _ 

صفحه 16:
هدف های کاربردی (فایده تحقیق) در این بخش از پژوهش پژوهشگر به فایده تحقیق و نتایج مفروض آن به شکل تیتروار اشاره می کند. مثال: کیان میزل رن شلیملدان فجوپا رن داننگ ه)ع وم‌اپ زینکولاته رل ‎Ub‏ 101 مطال ۲سا ل 11111 اهداف کاربردی ‎OT‏ عبارتند از: ۱. اطلاع دانشجویان از وضعیت و کیفیت مطالعه خود. ۲ آگاهی دانشجویان از اینکه در هر موقعیت از چه شیوه ای برای مطالعه صحیح استفاده نمایند. ۳ کمک به برنامه ریزان جهت اتخاذ تدابیری برای آموزش شیوه های مطالعه به دانشجویان. 

صفحه 17:
تعریف واژه ها هر چند پژوهشگر می کوشد مسئله خود را در عنوان پژوهش و بیان مسئله پژوهش به روشنی بیان کند» لیکن ممکن است اصطلاحاتی در جای جای مسئله به کار رفته باشد که دامنه مفهومی آن برای پژوهشگر و مخاطب یکسان نباشد. به منظور تصریح کار و ایجاد شرایط مناسب جهت دركك مشت رک از اصطلاحات و مفاهیم؛ محقق (پژوهشگر) به تعریف برخی اصطلاحات می پردازد. 

صفحه 18:
انواع تعر یف واژه ها ا.تعریف نظری ( منطقی يا واژه نامه ای) تعریفی که پسیده ی مورد نظر را از نظر محتوا و یا ماهیت بشناساند. ولی با توجه به پیچید گی تعریف محتوا و ماهیت خصوصیات پدیده بیان مى شود. نكته مهم اين است که اگر چند تعریف نظری راجع به یک متفیر وجود داشت بايد از بين آنهاء آنکه در این پژوهش بیشتر کاربرد دارد انتخاب گردد. همچنین در تعریف نظری حتماً تعريف بايد همراه با استناد به منابع معتبر باشد. ۲.تعریف عملی ( عملیاتی) تعریفی است که مد نظر پژوهشگر بوده و قابل اندازه گیری است. اما چرا تعریف عملی مورد نیاز است: در پژوهش برای کمی سازی مفاهیم کیفی؛ برای اندازه گیری و انجام عملیات آماری تعریف عملی ضرورت دارد. اگر مفهومی به صورت عملی تعریف نشود نمی توان آنن را با مفاهیم دیگر جمع منها و مقایسه نمود و یا به طو کلی عملیات آماری بر روی آن انجام داد. 

صفحه 19:
مفهوم فرضیه بابی فرضیه را بیان انتظارات ویژه در مورد ماهیست پدیده ها می داند؛ انتظاراتی که از نظریه نشأت گرفته اند. ون دالن معتقد است که فرضبه همانند نورافکن پرقدرتی است که راه را برای پژوهشگر روشن می کند. به عنوان مثال: وقتی برق خانه ای خاموش می شود. صاحب خانه بر اساس تجربه خود چند حدس از قییل مشکلی در فیوز کنتور» قطع سراسری برق» اتصال سیم ها و ... می زند. اینها در حقیقت فرضیه هایی هستند که به ذهن او خطور می پس شخص شروع به علت یابی می کند. 

صفحه 20:
انواع فرضیه Research Hypothesis jis 23° Null or Statistical .jUTt ‏“فرضيه صفر‎ Hypothesis د _ 

صفحه 21:
فرضیه تحقیق فرضیه ای است که از وجود رابطه اثر و يا تفاوت بین متغیرها خبر می دهد و در واقع وجود این حالات را تأیید نموده و آن را واقعی می داند. فرضیه تحقیق خود به دو نوع جهت دار؛ که علاوه بر وجود رابطه بین متفیرها جهت (+و) آن را نیز نشان می دهد به عبارت دیگر» تفاوتی را بین گروه ها پیش بینی می نمایند و علاوه بر آن به پیش بینی ماهیت آن تفاوت (+و-) نیز می پردازد؛ و فرضیه بدون جهت. که صرفاً وجود رابطه بین متفیرها را بیان می كند» بدون اینکه اشاره ای به جهت رابطه یعنی مثبت و منفی بودن آن اشاره کند تقسیم می شود. 

صفحه 22:
فرضیه صفر یا آماری فرضیه ای که به فرضيه يوج نیز موسوم است بر خلاف فرضیه تحقیق» وجود رابطه اثر و یا تفاوت بین متغیرها را رد کرده و انکار می نماید و اظهار می کند که حالات واقعی نبوده و حقیقت ندارد و صرفاًناشی از تصادف و اشتباهات آماری به ویژه اشتباه در نمونه گیری است. مثال: کارآیی کتابداران آموزش دیده شاغل در کتابخانه های دانشگاه علوم پزشکی تهران در سال ۱۳۹۱ و آموزش ندیده یکی است. 

صفحه 23:
انواع متفیر ۱-انواع متغیر بر اساس ارزش (عدد) "متفیرهای کمی متغیرهایی که از نظر کمی تغییر نموده و تفاوت های حاصل از این تغییرات با استفاده از اعداد اندازه گیری و محاسبه می شود نظیر قد» وزن, ارتفاع. متغفیرهای کمی خود به دو دسته متصل (پیوسته) و منفصل (گسسسته) تقسیم می شوند: "متفیرهای کمی متصل متغیرهای کمی متصل, متغیرهایی هستند که ممکن است دارای مقادیر اعشاری و کسری باشند مثل طول» وزن و ... . مثلا قد ۱۸۳/۵ "متغیرهای کمی منفصل متغیرهای کمی منفصل, متغیرهایی هستند که به هیچ عنوان مقادیر اعشاری نمی مثل تعداد کتاب های یک کتابخانه. ۱ 

صفحه 24:
" متغیرهای کیفی متغیرهایی که مقادیر عددی به خود نمی گیرند» بلکه دارای ارزش های کیفی هستند نظیر خوش خلقی؛ مهربانی شجاعت. ‎ALS‏ مذهبی. با این حالات محققین سعی کرده اند با روشهای خاصی آنها را قابل اندازه گیری سازند. مثلاً آنها رابه صورت رتبه بندی و یا درجه بندی اندازه گیری می نمایند. مثال: براى سؤالى نظيرابه نظر شما نحوه برخورد کتابداران کتابخانه بیمارستان الزهرا با شما چگونه بوده است؟؛ می توان طيفى به شرح زير در نظر كرفت و سيس براى هر یک از رتبه هاى اين ارزش عددى تعيين نمود: خیلی خوب ‏ خوب متوسط بد خيلى بد ۱ ۳ ۳ ۴ ۵ 

صفحه 25:
-در یک تحقیق غیر آزمایشی (توصیفی) متفیر مستقل توسط محقق دستکاری نمی شود. ولی متغیری است که از پیش وجود دارد و فرض شده است که بر متغیر وابسته تأثیر دارد. مثال: بررسی میزان رضایت کاربران از کتابخانه های بیمارستانی شهر تهران در سال ‎۱۳٩۱‏ ‏"متغیر وابسته یا تثیرپذیر (متغیر پاسخ برونداد یا ملاک) - متغيرى که مشاهده یا اندازه گیری می شود تا تأثیر متفیر مستقل بر آن معلوم و مشخص شود. - متغيرى كه تحت تاثير متغیر مستقل قرار می گیرد را متفیر وابسته می گویند. مثال: بررسی تاثیر مطالعه غیر درسی بر میزان پیشرفت تحصیلی دانشجویان کتابداری و اطلاع رسانی دانشگاه تهران در سال ۱۳۹۱ متغیر مستقل(اثر گذار): مطالعه غیر درسی پیشرفت تحصیلی متغیر وابسته(اثرپذیر): 

صفحه 26:
۳- انواع متغیر بر اساس تعداد ارزش * متغير دو ارزشى متغيرى كه به آن فقط دو ارزش داده مى شود. مانند جنسيت كه يا زن است يا مرد. " متغیر چند ارزشی متغيرى كه بيش از دو عدد یا ارزش به خود می گیرد. مانند سطح تحصیلی که می تواند ابتدایی» راهنمایی» متوسطه یا عالی باشد و یا متغیر هوش که دارای درجه های مختلفی است و به هر یک از درجات می توان عدد یا ارزش معینی اختصاص داد. ۱ 

صفحه 27:
ادییات تحقیق (مبانی نظری و پیشینه تحقیق) اين مطالب معمولا در فصل دوم هر پایان نامه گردآوری می شود و نشان می دهد پژوهشگر در زمینه موضوع تحقیق دارای اطلاعات علمی است. تحقیق تقسیم می شود. ادبیات تحقیق به دو بخش مبانی نظری و پ د _ 

صفحه 28:
مبانی نظری در حوزه تحقية بخش اول از ادییات تحقیق؛ مبانی نظری در حوزه تحقیق است. در این قسمت پژوهشگر با استفاده از منایع علمی معتبر توضیحاتی پیرامون موضوع تحقیق خود مطرح می کند. مثلا اگر پژوهشگری بخواهد پیرامون ضریب هوشی بر پیشرفت تحصیلی دانش آموزان تحقیق کنده باید مطالب معتبری پیرامون هوش؛ ضریب هوشی. پیشرفت تحصیلی و دید گاه های مختلفی که دانشمندان در اين زمینه مطرح کرده اند بنویسد. 

صفحه 29:
9 بیشینه تحفية بخش دوم از ادبيات تحقيق» ييشينه تحقيق است. آيا در زمينه موضوع تحقيق كه يزوهشكر در دست بررسى داردء قبلا يزوهش هايى در جامعه آماری دیگر صورت گرفته است؟ اگر صورت كرفته» آنها به جه نتايجى دست يافته اند؟ 

صفحه 30:
روش شناسی تحقیق پس از تعیین مساله پژوهش و تشخیص يا ارائه نظریه مناسب و تنظیم فرضیه» پژوهشگر آماده است که روش تحقیق را انتخاب کند. انتخاب روش تحقیق بستگی به ماهیت موضوع» اهداف تحقيق» فرضیه (های) تدوین شده. ملاحظات اخلاقی و انسانی ناظر بر موضوع تحقیق و وسعت و امکانات اجرایی آن دارد. در این مرحله پژوهشگر باید معلوم کند که برای مساله انتخابی او چه روش تحقیقی مناسب است. 

صفحه 31:
انواع تحقیق (-انواع تحقیق بر اساس رویکرد تحقیق بر اساس رویکرد به تحقیق کمی و کیفی تقسیم بندی می شود: <تحقیق ى تحقیق کمی بیشتر بر نتایج آماری ارائه شده به وسیله اعداد تکیه دارد. رویکرد کمی یک نظریه را از طریق روش هایی که متغیرها را به وسیله اعداد اندازه گیری و تحلیل می کنده با روش هایی آماری می آزماید. در این رویکرد یافته ها گسترده و تعمیم پذیر است و عقاید و تجارب متنوعی به طبقه های متمایز منطبق می گردد. انواع روش های کمی: پیمایشی» نیمه تجربی» همبستگی» نتجربی و.... 

صفحه 32:
تحقیق کیفی بر چارچوب های از قبل تعیین, شده متکی نیست. مثلا در این نوع تحقيق» پژوهشگر فرضیه های خود را در حال گردآوری اطلاعات یا پس از آن می سازد. همچنین موضوع تحقیق محدود نمی شود زیرا بررسی بخشی از یک موضوع کلی؛ کار تحقیق را تصنعی می سازد. این نوع تحقیق هر چند برخی از نواقص تحقیقات کمی را ندارد؛ ولی خود دچار مشکلاتی از قبیل دخالت دیدگاه های پژوهشگر در تسیر اطلاعات و مشکل تعمیم نتایج به جامعه است. 

صفحه 33:
۲-انواع تحقیق بر اساس هدف " تحقیق بنیادی پژوهش بنیادی» پژوهشی است که با عدم کاربرد فوری نتایج سر و کار دارد. اين نوع پژوهش به پژوهش صرف نیز معروف است. هر گاه محقق بر مبنای کنجکاوی درباره پدیده ای در صدد کشف يا پاسخ یابی باشد و به هیچ گونه کاربردی برای نتایج تحقیق خود نباندیشد» تحقیق وی بنیادی خواهد بود. * تحقیق کاربردی تحقیق کاربردی همراه با وجود سژال یا تقاضای ویژه ای در ذهن شکل می گیرد. تحقیق کاربردی علاوه بر به دست آوردن دانش فنی و علمی جدید. از ابتدا برای رسیدن به یک هدف عملی مشخص جهت داده می شود و نتایج آلن اساسا جهت افزایش کارآیی یک محصول یا عملیات روش ها و نظام ها به کار گرفته می شون 

صفحه 34:
۳-انواع تحقیق بر اساس مکان انجام * تحقیق میدانی پژوهشی که در دنیای واقعی مانند کلاس درس محل کار و جامعه صورت مى كيرد. در اين نوع پژوهش سطح کنترل پژوهشگر معمولاً محدود است. < تحقیق آزمایشگاهی پژوهشی که در محیط کاملاً سازمان یافته ی آزمایشگاه صورت می گیرد و لذا پژوهشگر کنترل بیشتری بر پژوهش دارد. ۲ 

صفحه 35:
*-نواع روش تحقیق بر اساس ماهیت و روش تحقیق تجربی؛ تحقیق تاریخی: *_ تحقیق همبستگی یا همخوانی؛ تحقیق علی یا پس از وقوع؛ lye tes * > مطالعه موردی؛ كتابسنجى» * تحقیق پیمایشی, ‎a‏ 

صفحه 36:
تحقیق همبستگی یا همخوانی این نوع تحقیق برای کسب اطلاع از وجود رابطه بین متغیرها انجام مى كيرد ولى الزاماً کشف رابطه علت و معلولی مورد نظر نیست. به عبارت دیگر در این نوع 7 محقق می خواهد بداند که آیا بین دو متفیر رابطه و یا همبستگی وجود دارد و یا نه؟ يعنى اينكه تغيير در يكك متغير با تفییر در متغیر دیگر همراه است يا نه؟ اگر چنین ارتباطی وجود دارد از چه نوع بوده و میزان آنن چقدر است؟ همبستگی ممکن است به دو شکل مثبت و منفی وجود داشته باشد. در همبستگی مثبت جهت تغیبر در یک متفیر با جهت تغییر در متغیر دیگر همسو است. یعنی افزایش یا کاهش یک متغیر با افزایش یا کاهش متفیر دیگر همراه است. به عبارت دیگر افزایش در یک متفیر باعث افزایش دیگری می شود یا کاهش یکی منجر به کاهش دیگری می شود. مثل رابطه بين قدرت خرید و تقاضا. اما در همبستگی منفی جهت تغییرات دو متفیر مورد بررسی معکوس است. یعنی اينکه افزایش یک متفیر با کاهش در متغیر دیگری همراه است. نظیر رابطه تورم قيمت و قدرت خرید مردم. 

صفحه 37:
تحقیق همبستگی با همخوانی (ادامه) در تحقیقات همبستگی پس از تشخیص وجود همبستگی و تعیین جهت آن اقدام به محاسبه مقدار یا ضریب همبستگی می شود. طيف يا دامنه تغییرات ضریب همبستگی از +۱ تا -۱ در نوسان است. صفر نشانگر عدم رابطه و عدد یک نشان دهنده وجود رایطهکامل است. در ضریب همبستگی پین صفر تا +۱ جهت مثبت و تغییرات متغیرها همسو است. لذا هر چه از +۱ به طرف صفی نزدیک شویم همبستگی ضعفتر می شوده و أككر ضريب همبستكى بين صفر نا - ‎١‏ باشد جهت همبستكى منفى يا معكوس است. به عبارت ديكر تغييرات همسو نیست. بنابراين تحقيقات همبستكى به سه نوع سؤال ياسخ مى دهند: آيا بين دو متغیر مورد مطالعه رابطه اى وجود دارد؟ در صورت وجود رابطه جهت آن مثبت است يا منفى؟ و بالاخره ميزان و مقدار رابطه مذ کور چقدر است؟ به عبارت دیگر ضریب همبستگی چقدر است؟ 

صفحه 38:
تحقیق همبستگی با همخوانی (ادامه) در تحقیقات همبستگی برای مقیاسهای اندازه گیری فاصله ای و نسبی از روش پیرسون و برای مقیاس های اندازه گیری رتبه ای از روش اسپیرمن و کندال استفاده می شود. مثال: بررسی رابطه بین مهارت های ارتباطی و هوش هیجانی_کتابداران شاغل در کتابخانه های دانشگاهی شهر اصفهان در سال ۱۳۹۱ د _ 

صفحه 39:
روش تحلیل محتوا روش تحلیل محتواه در اصل» تحلیل نظام مند بسامد واژه هاء عبارت هاء مفاهیم و غیره در کتاب هاء فيلم ها و ساير انواع مواد است. هدف از اين نوع تحقیق توصیف عينى و كيفى محتواى متون به صورت نظامدار است. حوزه كارى تحليل محتوا منابع مکتوب. شفاهی و تصویری مربوط به موضوعی خاص است (نظیر کتاب ها؛ مجلات. روزنامه ها؛ سخنرانی هاء تصاویر و...). مثلاً آگر محققی بخواهد میزان حضور و اثرگذاری مفهوم یا مفاهیمی را در یک متن يا مجموعه ای از متون بررسی کند از روش تحلیل محتوا استفاده می کند. مثلاً كتابى مى خوانیم یا فیلمی را می و سپس می گوییم که موضوع کتاب یا فیلم چیست. در اینجا به تحلیل محتوا دست زده ایم. وقتی که قرار است در یک متن تحلیل محتوا صورت یکایک اصطلاح های به کار رفته در متن را شناسایی و ضبط می کند و آنها را بر اساس یک سلسله مشخصه هایی که در صورت مسئله شکل گرفته گروه بندی می ‎his‏ 

صفحه 40:
روش تحلیل محتوا (ادامه) مثال ۱: طبیعت در اشعار سهراب سپهری مثال ۲ بررسی مولفه های تفکر انتقادی در کتابهای رشته کتابداری و اطلاع رسانی مثال ۳: بررسی اندیشه های اقتصادی امام خمینی اين روش روی دو مفهوم مقوله و واحد بیشتر تا کید می شود. مقوله عبارت است از: واحدها و عناصری است که به دلیل وجوه مشترکک تعریف شده ای کنار هم قرار مى كيرند مثلاً طبیعت یک مقوله ای است که از عناصر و واحدهایی چون خورشید؛ اب درخت و ... تشکیل شده است. همچنین. واحد عبارت است از: عنصری است که به عنوان یک کمیت تلقی و محاسبه می شود. مثلاً وقتی می خواهیم بدانیم که قرآن در چند جا در مورد احسان صحبت کرده است. لازم است که حتماً مترادف ها و مشتقات کلمه احسان را نیز در نظر بگیریم. همچنین ممکن است در جایی نه کلمه احسان وجود داشته باشد و نه مشتقات آن؛ اما مفهوم آیه درباره احسان باشد. بنابرایپ بعضی مواقم عنصر ممکن است یک کلمهء جمله بيت و حتى يكك پاراگراف باشد چرا که به هیچ عنوان نمی توان در مورد ذهنيات يكك نویسنده شاعر یا فیلمساز تحلیل کرد. 

صفحه 41:
به طور کلی هدف از تحلیل محتوا این است که مشخص شود گرایش یک متن یا یک پیام به کدام سمت است و سپس نتیجه گیری کرد که این پیام جه تأثیری می تواند بر مخاطب داشته باشد. د _ 

صفحه 42:
تحقیق پیمایشی( زمینه یابی) زمانی که محقق در پی بررسی توزیع ویژگی های افراد یکک جامعه باشد و یا بخواهد نظر یک جامعه آماری را در خصوص پدیده؛ فرد یا عقیده ای را مشخص کند از روش پیمایشی استفاده می کند به عبارت دیگر هدف شناخت صفات: ویژ گی هاء عقاید؛ نگرش هاء رفتارها و سایر مسائل افراد یک جامعه از طریق مراجعه به آنهاست. لذا اطلاعاتی از این قببل گردآوری می شود: الف) اطلاعاتی درباره جمعیت نظیر سن» جنس سواد؛ در آمد و... ب) اطلاعاتی درباره آ گاهی افراد درباره مسائل مختلف جامعه و زندگی نظی اطلاعات افراد درباره خدماتی که سازمان های خاصی مثل هلال احمر ارائه می دهند. ج) اطلاعاتی درباره رفتارهای انسانی و انگیزه های آنها نظیر؛ انگیزه های مختلف افراد در استفاده از کتابخانه. مثال: بررسی میزان توجه کتابداران کتابخانه های دانشگاه علوم پزشکی اصفهان به اصول اخلاق حرفه ای در سال ۱۳۹۰ 

صفحه 43:
کتابسنجی کتابسنجی کاربرد ریاضیات و روش‌های آماری در مورد کتاب‌ها و سایر رسانه‌های ارتباطی است. لنکستر کتابسنجی را مطالعه الگوهای ارتباطی نویسند گان انتشارات» و متون با به كا ركيرى روش هاى مختلف تجزيه و تحليل آمارى توصيف مى كند. حوزه هاى اساسى در كتاسنجى: *قواعد توزیع پراکندگی در کتابسنجی» نظیر قواعد بردفورد. لوتکا و زييف؟ “تحليل استنادى؛ 2 

صفحه 44:
کاربرد کتابسجی از مطالعات کتابسنجی در انتخاب مواد. مطالعه الگوهای انتشاراتی» معرفی حوزه‌های علمی» کهنگی متون» معرفی نویسند گان پر تولیده و مقالات پراستفاده و ارزیابی كيفيت مواد (مدون)» ویژگی‌های موضوعی متون ارزیابی مجموعه کتابشناسی‌ها مطالعات تاریخی» و جامعه‌شناسی کاربردها استفاده مى كنند. به‌طور کلی مطالعات کتابسنجی در موارد زیر قابل کاربرد است: تحلیل کمی تولید» توزیع» و استفاده از متون منتشر شده یا نیمه‌منتشر شده؛ مطالعه رشد متون در بعضی از موضوعات و اينکه چه مقدار از متون با کدام زبان تولید می‌شود؛ دانستن اینکه بعضی از متون چگونه توزیع می‌شوند (یعنی بر اساس نوع زبان اسناد و يا مجلات)؛ و يس از چه مدتی کهنه خواهند شد (مطالعات کهنگی). مثال: بررسی تولیدات علمی اعضای هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران در پایگاه اسکاپوس بین سالهای ۲۰۱۲-۲۰۰۷ 

صفحه 45:
در تحقیق تجربی محقق به نحوی در پدیده ها و وقایع مداخله می کند تا از آن طریق به رابطه علت و معلولی بین دو يا چند متغیر پی ببرد. بنابیاین در تحقیق, تجربی سوژه با موضوع مورد مطالعه در زیر پوشش و کنترل مشخصی مورد مطالعه قرار می گیرد و آ گاهانه سعی می شود که متفیر یا متفیرهای مورد مطالعه (مستقل) دستکاری شده تا تأثی ‎OT‏ بر متغیر یا متغیرهای دیگر (وابسته) مشاهده و کنترل شود. به عبارت دیگر در تحقیق تجربی محقق به منظور کشف روابط علت و معلولی؛ یک يا چند گروه را به عنوان گروه آزمایش تحت شرایط خاصی قرار می دهد و نتیجه به دست آمده را با نتیجه گروه یا گروه های شاهد یا کنترل که تحت ‎OT‏ شرایط نبوده اند مقایسه می کند. مثال: بررسی اثرات دو روش تدریس بر یادگیری دانش آموزان در يكك درس خاص يا تأثیر نور بر نوع تغذمیه موش. 

صفحه 46:
جامعه؛ مجموعه ای از واحدها است که پژوهشگر می خواهد نتایج مطالعه تحقیقی را به آن تعمیم دهد. در تعریف دیگی جامعه به گروهی از افراده اشیاء يا رویدادها که حداقل دارای یک صفت با ویژگی مشت رک باشند» اطلاق می شود. 

صفحه 47:
نمونه گیری تعریف نمونه نمونه به جزئی از جامعه گفته می شود که معرف و نماینده واقعی ‎OT‏ جامعه باشد. انواع نمونه كيرى (Probability sampling) Jus! ¢¢ 5 4 5.3" (Nonprobability sampling) Jus\ 5 ‏“نمونه كيرى‎ د _ 

صفحه 48:
ا-نمونه گیری احتمالی نمونه گیری انتخاب مواردی است که نماینده واقعی کل جامعه ای باشند که اين موارد از آن گرفته شده اند. نمونه گیری احتمالی» امکان رسیدن به اين هدف را با احتمال بیشتری فراهم می کند و از آنجا که از نظریه احتمالات که اساس تخمین پارامتر های جامعه و خطای احتمالی است استفاده می کند. فنونی برای تخمین درجه احتمال موفقیت فراهم می سازد. آنچه که برای نمونه گیری احتمالی ضرورت ‎Ble‏ ‏دارد» اين است که هر عنصر جامعه از نظر قرار گرفتن در نمونه دارای احتمال باشد. انتخاب نمونه احتمالی به شانس بستگی دارد و نه قضاوت يا دانش پیوهشگر اشتباهات در نمونه احتمالی عمدتا از مقوله اشتباهات تصادفی بوده و قابل اندازه گیری استت: 

صفحه 49:
انواع نمونه گیری احتمالی نمونه گیری تصادفی ساده 5۵۳00100 ‎Simple Random‏ ‎(SRS)‏ *نمونه گیری نظام مند ‎(Systematic sampling)‏ (Stratified random sampling) ¢\ ib ‏“نمونه كيرى تصادفى‎ (Cluster sampling) ol 5+ 5 .F 4p.” د _ 

صفحه 50:
(Simple Random Sampling (SRS) cole ‏نمونه كيرى تصادفى‎ نمونه گیری تصادفی ساده» شیوه اصلی در نمونه گیری احتمالی است و عمدتا با کمک جدول اعداد تصادفی صورت می پذيرد. در این شیوه» شانس همه واحدهای جمعیت برای ورود به نمونه برابر است و انجام ‎OT‏ ‏مستلزم دسترسی به فهرست کامل واحدهای تشکیل دهنده جمعیت می باشد. روش قرعه کشی نیز روش دیگر در نمونه گیری تصادفی ساده است. 

صفحه 51:
(Systematic sampling) we PLE 6X digas یکی از روش های انتخاب نمونه تصادفی که به اعتقاد بسیاری از متخصصان به همان اندازه نمونه گیری تصادفی ساده دقیق و معتبر است. نمونه گیری نظام مند است. در این روش هر عنصر "ام از فهرست انتخاب شود و اين کار تا تمام شدن فهرست ادامه می یابد. به عنوان مثال پژوهشگر ممکن است. جامعه ای متشکل از ۱۰۰ عنصر داشته باشد و تصمیم بگرد هر دهمين عنصر رأ براك نمونه تخاب ‎Goal yo a‏ فاصله نمونه ‎OF‏ ۱ است؟؛ در نتيجه؛ نرخ نمونه كيرى ۰ و تعداد موارد نمونه ۱۰۰ خواهد بود. فهرست عناصر جامعه را باید به دايره وار در نظ گرفت. یعنی با انتخاب یک نقطه شروع تصادفی نام های "ام را انتخاب نماييم. نمونه كيرى نظام مند در فهرست هاى طولانىء آسان ترو سريع تراز نمونه كيرى تصادفى ساده است. مثلاء اكر بخواهيم يكك نمونه تصادفى از دفترجه راهنمای تلفن انتخاب کنیم؛ انتخاب نام هاي ‎٩‏ ام بسیار سریع تر از جدول تصادفی خواهد بود. با این حال, در نمونه گیری نظام مند» تمامى تر كيبا عناصی شانس مساوي برای انتخاب شدن ندارند. در این روش با یک عضو از جامعه آغاز می شود و بعد از آن هر عضو © ام | 

صفحه 52:
نمونه گیری تصادفی طبقه ای ‎(Stratified random sampling)‏ در انتخاب یک نمونه تصادفی طبقه ای» ابتدا پاید کلیه عناصر جامعه را به گروه ها یا طبقاتی تفسیم کرد و سپس نمونه های تصادفی مستقلی از هر گروه یا طبقه انتخاب نمود. این فن؛ شکل اصلاح شده نمونه گبری تصادفی ساده و نظام مند است و با انتخاب تعداد کمتری از موارد می تواند یک نمونه دقیق و معرف جامعه به دست دهد. . طبقات باید چنان تعریف شوند که هر عنصر تنها در یک طبقه قرار گیرد. در نمونه گیری از طبقات مختلف مي توان از روش های نمونه گیری متفاوت استفاده کرد مشل ار بت طبقهمي توان که نموته تصاوفی ساد كرفت و از طبه درگر کته نمونه نظام مند انتخاب کرد. نمونه تصادفى طبقه اى» به دو نوج اصلى تقسیم می شود: درصدی و غیر درصدی. در جرد کی بای نی شاب مار له درم ساو الى ‎٠ ۳‏ عنصر باشد که به ۱۰ طبقه شده ‎bye‏ الايد جامعه بكيم بايد از هرك ۰ عنصر (البته در پیشتر موارد احتمال دارد که تعداد عناصر در كليه عطبقات مساوى نباشدء أما باز هم بايد انتخاب از كليه طبقات با درصد مساوى انجام كيرد كه در اين صورت تعداد عناصر انتخاب شده از طبقات مختلفء متفاوت خواهد بود). 

صفحه 53:
نمونه گیری خوشه ای ‎(Cluster sampling)‏ در پژوهش های علوم اجتماعی معمولا مواردی پیش می آید که تهیه فهرست از جامعه برای نمونه گیری ممکن نیست. مثلا در مواردی مانند جمعیت کشورها یا همه دانشجویان دانشگاه های ایران و مواردی از این دست چنین امکانی وجود ندارد. اگر تهیه فهرست جامع عناصر کل یک جامعهء ناممکن یا غیر عملی باشد نمونه گیری خوشه ای راه حل سودمندی است. فن نمونه گیری خوشه ایء جامعه را به خوشه ها یا گروه هایی تقسیم می کند و از این خوشه ها نمونه می گیرد. در واقم جامعه ممکن است خود به جامعه های فرعی تقسیم شده باشد که در این صورت نمونه گیری خوشه ای تنها فهرست اين جامعه های فرعی یا خوشه ها را تهیه می کند و از آنها يكك نمونه تصادفی انتخاب می نماید. به عنوان مثال» هر چند که ممکن است فهرستی از ساکنان شهر وجود نداشته باشد اما چون شهر به مناطق چند گانه ای تقسیم شده» می توان نمونه ای از مناطق شهر انتخاب کرد و فهرست ساکنان اين مناطق را تهیه کرد و سپس از افراد: هر منطقه زند گی می کنند؛ نمونه گیری کرد. 

صفحه 54:
۲-نمونه کیری غیر احتمالی در مواقعی که استفاده از روش های نمونه گیری احتمالی غیر عملی یا غیر ضروری است از روش های غیر احتمالی استفاده می شود. اين شیوه ها هنگامی به كار مى روند که چارچوب نمونه گیری موجود نیست یا پراکندگی جمعیت بسیار زیاد است و يا به هر دلیل دیگر» محدودیت هایی بر سر راه پژوهشگر وجود دارد که نمونه گیری احتمالی را ناممکن می سازد. به عنوان مثال» برای تحقیق در مورد معتادان و اسیران جنگی و یا گروه های خاصی از زندانیان ممکن است استفاده از شیوه های نمونه گیری احتمالی عملی نباشد لذا در اين گونه موارد معمولا از روش های نمونه گیری غیر احتمالی استفاده 

صفحه 55:
انواع نمونه گیری غير احتمالى *نمونه گیری اتفاقی (5670101170 ۲182670) *نمونه گیری تعمدی یا قضاوتی (57001110 ۳۱۲009176) *نمونه گیری زنجیره ای یا گلوله برفی (11 5۳0۲۷ د _ (sampling 

صفحه 56:
نمونه كيرى اتفاقى ‎(Hazard sampling)‏ اگر پژوهشگر واحدهایی را که بر حسب اتفاق در دسترس او قرار می گيرند برای پرس و جو انتخاب نماید از شیوه نمونه گیری اتفاقی بهره گرفته است. فرض کنید پژوهشگری می خواهد در مورد عادت جوانان شهر در رابطه با سینما رفتن» کتابخانه رفتن و... تحقیق کند و برای اين كار پرسشنامه ای تهیه کرده و از جوانانی که در کوچه و خیابان با او برخورد ‎ET‏ سوالات خود را می پرسد و یا از آنها درخواست می کند که پرسشنامه ای را که بدین منظور تهیه کرده تکمیل نمایند در این صورت از نمونه گیری اتفاقی استفاده نموده است. 

صفحه 57:
نمونه گیری تعمدی يا قضاوتی ‎(Purposive sampling)‏ همانگونه که از عنوان آن بر می آیده نمونه گیری تعمدی بر اساس یک نوع داوری اولیه صورت می گیرد؛ بدین معنی که پژوهشگر با توجه به هدفی که دنبال می کند مکان ها یا گروه های خاصی را شناسایی و در آن مکان ها و یا از میان آن افراد نمونه خود را انتخاب می نماید. به فرض پژوهشگری می خواهد آرای حوزه های انتخاباتی خاصی را بنا به دلایلی بررسی کند. لذا به جای مراجعه به تمام قسمت های شهر بر اساس قضاوتی که نسبت به مفهوم يا پیام گروه های ویژه ای از رای دهند گان دارد به همان حوزه های مورد نظر مراجعه و نمونه های خود را گزینش می کند. بدیهی است که شناسایی حوزه های خاص با توجه به هدف پژوهشگر تعيين مى شود. بدین معنی که پژوهشگر ممکن است به دنبال بررسی نگرش گروه هایی نظیر دانشجویان مردم جنوب شهر و... بوده باشد و لذا محل هایی برای تحقیق گزینش کند که افراد موردنظر بیشتر در آن حوزه ها رأی می دهند. 

صفحه 58:
(Snow ball sampling) (3.9 VAF & ‏نمونه كيرى زنجيره اى‎ در مواردی که دسترسی به افراد پاسخگو با مشکلات و محدودیت هایی همراه است از اين شيوه استفاده مى كنيم. بدين منظور تلاش می شود تا چند نفر را که داراى مشخصات مورد نظر هستند بيدا كرده و يس از مصاحبه با آنهاء نام و مشخصات افراد ديكرى كه داراى همان ويذِكى ها بوده و حاضر به مصاحبه هستند از آنها درخواست می کنیم. بدین ترتیب هر پاسخگو به منزله حلقه اتصال پرسشگر بیای وصل شدن به پاسخگویان احتمالی دیگر تلقی می گردد و علت نامگذاری آن هم به همین امر بر می گردد. فرض کنید به دنبال تحقیق در مورد معتادان هستیم و مى دانيم كه بسيارى از معتادان حاضر نيستند در مورد اعتياد خود حرف ويا اصلا آن را کتمان می کنند» لذا معتادانى را كه مايل به ياسخكويى هستند شناسايى کرده و از آنها نام افياد ديكرى را كه حاضر به مصاحبه هستند به دست مى آوريم. به همین ترتیب.از هر پاسخگویی که دردسترس ما قرار می گیرد نام و مشخصات افراد دیگری را جویا می شویم تا به نمونه مورد نظر دست دک 

صفحه 59:
ابزارهای گردآوری اطلاعات (Questionaire) alte 2” (Cnter view) +e” (Observativa) otalis” 

صفحه 60:
پرسشنامه یک سلسله پرسش که به منظور کسب اطلاعات. به شماری از افراد عرضه می شود نکات مهم در تهیه پرسشنامه: "پرسش ها باید از نظمی منطقی برخوردار باشند. *حتی المقدور تعداد پیسش ها زیادنباشد. "پرسش ها كوتاه» ساده روشن؛ قابل فهم و بدون پیچیدگی باشند. *برسش ها بايد معقول» مشخص و جامع باشند. “از برسشى كه باسخ آن ايجاد ابهام مى كند بيرهيزيد. 

صفحه 61:
انواع پرسشنامه "پرسشنامه باز ( آزاد) "پرسشنامه بسته ( طراحی شده) د _ 

صفحه 62:
پرسشنامه باز ( آزاد) در این نوع پرسشنامه پاسخگو به جای مقید بودن به انتخاب از میان پاسخ های مشخص, در پاسخ دادن آزاد است. اين نوع پرسش ها بخصوص در مطالعات اکتشافی سودمند واقع می شوند و زمانی مورد استفاده قرار می گیرند. که موضوع مورد بحث پیچیده است و ابعاد نامشخصی دارد و یا پژوهشگر به کشف یک فرایند یا اطلاع از نحوه بیان یک موضوع توسط افراد مختلف علاقه مند است. از سوی ديكر از آنجا که برای پاسخگویی به یک سژال باز حد معینی وجود ندارد؛ طبقه بندی و تحلیل اين پاسخ ها معمولا مشکل تر از پاسخهای مربوط به پرسش های بسته است. پرسش های باز از آنجا که به زمان بیشتری برای پاسخگویی نیاز دارنده ممکن است موجب بی میلی پاسخ دهند گان شوند. مثال: درباره خدمات کتابخانه های دانشگاه چه نظری دارید؟ 

صفحه 63:
پرسشنامه بسته ( طراحی شده) پرسش های طراحی شده که پاسخ ثابتی دارند. پاسخ های شرکت کنندگان را به چند گزینه از پیش تعیین شده. محدود می کنند. امتیاز این است که پاسخ های پرسش های طراحی شده نسبت به پاسخ های پرسش های آزاد دارای پایایی بیشتری هستند» زيرا به سبب محدود بودن پاسخ های انتخابی؛ امکان تغیبر از یک آزمون به آزمون دیگر کمتر است. امتیازهای دیگر شامل قابلیت استاندارد شدن» سهولت به کارگیری و نیز فهم آسان از جانب پاسخ دهند گان به دلیل روشن بودن ابعاد پاسخ ها است. همچنین پرسش ها در یک چارچوب مرتبط با اهداف پژوهش پاسخ داده خواهد شد. یکی از نارسایی های پرسش های طراحی شده این است که احتمال دارد هیچ کدام از گزینه های ارائه شده به طور دقیق وضعیت پاسخ دهنده نباشد و در عین حال پاسخ دهنده امکان نداشته باشد توضیحاتی را که لازم می ‎ilo‏ ادا کند. وجود گزینه «سایر موارد» می تواند تا حدی این مسئله را حل کند. 

صفحه 64:
مصاحبه مصاحبه عبارت است از: گفتگویی منظم. جهت دار و هدفمند که با تکیه بر موضوعی مشخص به عنوان محور بحث بين دو يا جند نفر انجام می شود. یکی از اولین گام ها در اجرای مصاحبه؛ تهیه برنامه مصاحبه یا فهرست پرسش هایی است که باید پرسیله شوند- در مورد برنامه مصاحبه نیز مانند پرسشنامه اجراى بيش آزمون قوياً توصيه مى شوند. در اینجا نیز پیش آزمون باید امکان تعبیر و تفسیر پمسش ها را بیای پاسخ دهند گان فراهم کند. گام دیگر اجرای مصاحبه» آموزش مصاحبه گران است؛ حتی اگر مصاحبه گران در کار خود مجرب باشند, باز هم آشنا كردن آنها با پیسش های ویژه مصاحبه ضرورت دارد. مصاحبه گرانی که مصاحبه های اصلی را انجام مى دهن باید همان افرادی باشند که مصاحبه های پیش آزمون را ان 

صفحه 65:
مشاهده مشاهده به معنی تماشای دقیق به شیوه ای علمی یا نظام مند است. اطلاعاتی را که محقق از طریق روش مشاهده می‌تواند کسب کند» کمتر می‌توان از طریق روش های دیگر به دست آورد؛ زیرا مشاهده به محقق اجازه می‌دهد كه مستقیماًپدیده مورد مطالعه را ند و واقعیت را به صورت مستقیم یا پی‌واسطه درک کند. روش مشاهده نه تنها خود به طور مستقل می‌تواند یک منبع قوی و شیوه‌ای مناسب برای گرد آوری اطلاعات به ویژه در تحقیقات آزمایشگاهی باشد, بلکه به عنوان یک روش تکمیلی در کنار سایر روش های گرد آوری اطلاعات نیز مورد استفاده قرار می‌گیرد. 

صفحه 66:
اعتبار ( روایی) و پایایی ( ثبات) در تکوین و اجرای یک مطالعه پژوهشی» اعتبار و پایایی آن يبوسته بايد مورد توجه قرار گیرد. به تعبیر کلی؛ پژوهش زمانی از اعتبار برخوردار است که نتایج آن صحبح باشد و هنگامی دارای پایایی است که یافته های د _ آن تکرار پذیر باشد. 

صفحه 67:
(Validity) ‏روایی‎ یک ابزار اندازه گیری تا چه حد.می تواند آنچه را که اندازه گیری آن مد نظر است را واقعا اندازه گیری کند. متخصصان روش های پژوهش می توانند ضعف های اصولی ابزار مانند نادرست بودن مقیاسء نارسایی دستورالعمل ها و مواردی از این قبيل را گوشزد کنند. متخصصان موضوعی نیز می توانند پژوهشگر را در ارزیابی اعتبار پرسشها باری کنند. آیا پرسش ها معنای درستی دارند و به آسانی قابل فهم هستند و يا آنچه که می پرسند همان است که باید بپرسندی 

صفحه 68:
(Reliability) gb اندازه گیری زمانی پایایی دارد که ابزار تا چه حد آنچه را که باید اندازه كيرى كند» به درستی و با ثبات اندازه گیری کرده است. روش های سنجش پابایی یا ثبات فنون اندازه گیری: یکی از متداولترین روش ها تعیین« همبستگی آزمون- آزمون مجدده است. و دوم استفاده از آلفای کرونباخ است. 

صفحه 69: