صفحه 1:
صفحه 2:
تعریف سدهای زیرزمینه
سدهاى زيرزمينى به صور ع در زیر رسطح زمین برای مهار جریان های آب زیر
سطحی در آبرفت طبیعی ایجاد می گردند. بسیاری از کشورهای در حال توسعه در مناطقی که
کی به صورت فصلی و SE پیش بينى بوده؛ واقع شده اند در این کشورها تهیه اب تا
ى از طريق ذخیره کردن آن در فصل پر باران برآی فصل های کم باران و در سال های
برای سأل های حشک نام من شود یکی از راه های برطرف کردن کمبودهای فصلی
OT استفاده از آبهای زیرزمینی است.
سدهای زیرزمینی را می‌توان از بتن, سنگ و ملات و گابیون با پوشش ضد آب مثل ورقه‌های
پلاستیکی با لایة رسی و یا خاک تست شدء احداث نمود. سدهای زیرزمینی در مقایسه با
سدهای فعتولی که در عرض زودعانه یا نیز به عتظور دعیره آب ale Ola Bl
را در مخازن بالادست سد ری می کنند ولی سدهای زیرزمینی جریان آب زیرزمینی را
مسدود می کندٍ و آب را در زیر سطح زمین ذخیره می نماید. همچنین به عنوان سازه جمع کننده
ای ای که جریان آب زیرزمبتی را منحرک می نماید به کار می رود. به عنوان مثال می تواند سفره
های مجاور را تغذیه کند و پا سطح ایستابی را در یک سفره با جریان کم طوری بالا ببرد که به
سهولت به وسیله عملیات پمپاژ قابل بهره برداری باشد.
*_ تاریخچه استفاده از سد های زیر زمینی در ایراز ان و جهان به تمدن های قدیمی بر برمی گردد. به
عنوان مثال سدهای زیر زمینی در جزیره ساردینا در زمان رومیان ساخته شده آست و در عصر
صفویه در ایران برای ا قنوات وزوران در میمه اصفهان آب دیگر قنات ها را
به آن منحرف می کردند.
یش آب مادر
صفحه 3:
* در مناطق خشک و نیمه خشک جهان ماسه و شن ته نشین
شده در آبرامه‌ها و رودخانه‌ها می‌توانند آب را برای اهداف
شرب همانند آبیاری فراهم کنند. بعضی از آبراهه‌ها فصلی
هستند ولی می‌توان لن را دائمی کرد. بستر لبراهه‌هایی که
خشک هستند ولی دارای پوشش كياهى سبز در بستر و
پهنه‌های سیلابی هستند. نشان میدهند که آنها بایستی منبع آب
صفحه 4:
۰ سدهای زیرزمینی به صورت موانعی هستند که در زیر سطح
زمین برای مهار جریان های آب زیر سطحی در لبرفت طبیعی
ایجاد می گردند. لین مولنع مي تولند به صورت مولنع فیزیکی
و یا هیدرولیکی باشند. معمولا مولنع هیدرولیکی در مجاورت
سفره هاى كب شور در كنار دريا .با هدف سد كردن أت اقنور
دریا و حفاظت از سفره های آب شیرین در مجاورت آب شور
انجام می گیرد.
صفحه 5:
*؟ سدهای زییزمینی سیلابهایی را که منافذ ذرات درشت دانه
بستر رودخلنه را پر کرده و به سمت پائین دست از زیر زميین
زهكش میشوند را کنترل می‌کند. سدهای زیرزمینی اجازهٌ
عبور لب باران بدون کاهش جریان به سمت اهالی در پائین
دست می‌گردد. علاوه بیاین سدهای زیرزمینی هیچگونه نیاز
به نگهداری نداشته و توسط ماسه یا گل مسدود نمی‌شوند.
افت ناشی از تبخیز نیز غالبا زمانیکه لب در ماسه ذخیره
می گردد وجود ندارد.
صفحه 6:
وجود شرایط زمین شناسی و توپوگرافی مناسب زیر سطحی
برای مخزن ذخیره لب و نیز برای محل احداث سد زیرزمینی ۰
مشلبه آنچه براء ی سدهای روی سطح زمین در نظر گرفته می
شود. حائز اهمیت است که چنین شرایطی در محل مخروط
افکنه های واقع در دامنه های کوهستانی دهلنه خروجی دره ها
و مسیل ها فراهم می باشد و نیز سنگ بستر در لین گونه موارد
بایستی دارای نفوذ پذیری خیلی کم و یا غیرقلبل نفوذ جهت
تجمع و ذخیره اب باشد.
صفحه 7:
بسیاری از کشورهای در حال توسعه در مناطقی که بارندگی به *
صورت فصلی و غیرقابل پیش بینی بوده. واقع شده اند در اين
کشورها تهیه آب تا حد زیادی از طریق ذخیره کردن آن در فصل پر
باران برای فصل های کم باران و در سال های مرطوب برای سال های
حشک انجام می شود. یکی از راه های برطرف کردن کمبودهای
فصلی آب. استفاده از آبهای زیرزمینی است. ولی در برخی نواحی در
اواخر فصل خشک. حتی منابع آب زیرزمینی نیز به انتها می رسند و یا
آب زیرزمینی در دسترس نیست و برای بهره برداری از آن نیاز به حفر
چاه های عمیق و نصب پمپ است که البته این روش مقرون به صرفه
.نيست
صفحه 8:
© سدهای زییزمینی را می‌توان از بتن. سنگ و ملات و گابیون با
پوشش ضد لب مثل ورقه‌های پلاستیکی يا لاية رسی و یا
خاک تثبیت شده احداث نمود. سدهای زیرزمینی در مقایسه با
سدهای معمولی که در عرض رودخانه یا نهر به منظور ذخیره
لب ساخته می شوند. لب سطحی را در مخازن بالادست سد
جمع آوری می کنند ولی سدهای زیرزمینی جریان آب
زیرزمینی را مسدود می کند و آب را در زیر سطح زمین ذخیره
می نماید. همچنین به عنوان سازه جمع کننده ای که جریان
آب زیرزمینی یا منحرف می نماید به کار می رود.
صفحه 9:
به عنوان مثال می تولند سفره های مجاور را تغذیه کند و يا
سطح ایستابی را در یک سفره با جریان کم طوری بالا ببرد که
به سهولت به وسبله عملیات پمپاژ قابل بهره برداری باشد.
استفاده از سدهای لب زیرزمینی نسبت به روش های متداول
ذخیره سطحی اب دارای مزایای زیادی است.
یکی از مزیت نسبی سدهای آب زیرزمینی در مقایسه با مخازن
سطحی رلیج » به مقدارٍ تلفات تبخیر از سطح لب باز می باشد.
در لین روش تلفات تبخیر کاهش يافته و یا حتی به طور کامل
از بين مى رود.
صفحه 10:
؟ یک بار و برای هميشه طراحی و ساخته می شود و سپس ذخیره آب
برای مدت طولانی در دسترس می باشد . در حالی که حجم ذخیره
مفید مخازن سطحی به دلیل رشد گیاهان و ته نشینی رسوبات کاهش
می یبد و همچنین به طور مرتب در معرض تبخیر پا خرلبی ناشی از
cle OLab شدید رودخانه است.
در سدهای زیرزمینی لب ذخیره شده کمتر آلوده میشود و مخاطیات
سلامتی که در مخازن سطحی وجود دارد. منتفی است و همچنین وقتی
از مخازن ذخیره سطحی استفاده می شود قسمتی از زمین توسط مخازن
اشغال می شید . در صورتی که زمین VE دست مخازن سد آب
زييزمينى را مى توان جهت اهداف دیگر نيز به كار برد.
صفحه 11:
هدف از طراحی سد های ز
را به طور کلی می توان در چهار بخش:
امین آب مصرفی
آب (مانند مسدود کردن چند چشمه یا قنات و هدایت آب آنها به چشمه اصلی یا
۳ - جلوگیری از پیشروی آب شور به آب زیر زمینی مانند سواحل و دشت های نمک
- زیست محیطی مانند پخش آلودگی يا تشعشعات هسته ای
زیرزمینی.
اثرات سوء آنها بر آب های
۵- ممانعت از خروج آبهای زیر زمینی از حوزه
آب قابل اطمینان وهمیشگی
1- ايجاد يك منبع ذ<
۷- تقویت آبخوان وسفره های زیر زمينى
صفحه 12:
انواع سد زیر زمینی از لحاظ وضعیت
قرار گیری در زمین :
الف ) طبیعی :
یه ها همانند سطح زمین دارای
پستی و بلندی می باشند که حاصل
حركت كسلهاء آتش فشانهاء حرکتهای
پوسته ای و.... هستند هنكامى كه
آبهاى زير زمينى در هنكام حركت در
شيب زمين به يك لايه نفوذ نايذير
بلند با ارتفاع زياد برخورد مى كنند از
حركت باز ايستاده و در يشت لايه
نفوذ ناپذیر که به عنوان سد زیر زمینی
عمل می کند جمع میشوند
صفحه 13:
ب) سدهای مصنوعی
سدعای فد که اضف قست dy AE py ا Ri rp
ب-١ ) سدهاى مدفون : اين نوع سدها شامل ديوارء اى هستند كه به طور كامل داخخل زمين قرار
گرفته اند و متخزن آن در داحل آبرفت بالا دست تشکیل می گردد. اکثر سدهای زیر زمینی از این نوع
هستند. سدهای مدفون به دو دسته نزدیک سطح زمین و در اعماق زمین تقسیم می شوند.
: لایه نفوذناپذیر مصنوعی هستند که عمود بر مسیر
ara ges Ot نع
از سطح زمین بالاتر نمی آید.
آب زیرزمینی قرار گرفته اند و ارتفاع آن
ب -۲-۱-) سدهای مدفون در اعماق زمين در بعضی مواقع به منظور جلوگیری از خروج أب
قن زمان غیر آبیاری و زمستان می توان در محل مناسبی از مسیرقنات اقدام به احداث سد
زيرزمينى نمود و آب مازاد را در داخل سفره بالا دست آن ذخيره ساخت. اين روش به طور سنتى در
بعضی از نقاط کشور به کار گرفته شده است. همچنین با احداث این گونه سدها می توان
برض از چشمه ASG دود و آب انها را به سمت چشمه اصلی و مادر چاه قتاتها
هدایت نمود.
ب-۲) سدهای نیمه مدفون در سدهای نیمه مدفون دیواره نفوذناپذیر غالا" تا رتفاع بلاتری از
زمین نیز امتداد پیدا می کند که این نوع سدها می توانند علاو Ca
یج یک مخزن معلق سطحى و رسوب كبرى جريان زودخانه يا .| حجم مخزن زیر سطحی
خود بیفزاید و آن را توسعه دهد بنابراین برای کنترل سیل نیز مناسب خواهند بود.
صفحه 14:
صفحه 15:
صفحه 16:
صفحه 17:
صفحه 18:
ساخت سد :
اولین اقدام در احداث سد حفر گودالی عمود بر راه زهکشی یا بستر
رودخانه است که به علت عمق کم عملیات اجرایی آن توسط نیروی
انسانی انجام می شود. در آبرفت های ماسه ای خشک با خاصیت
چسبندگی کم و مناطق شنی به علت ناپایداری شیب ها امکان فروریزی
دیواره ترانشه ها وجود دارد و حفاری را با مشکل مواجه می کند با این
وجود آبرفت های ماسه اي برای مکان سد مطلوب هستند چون
آب زير زمینی براحتی در آنها دیده می شود با این حال با پمپ کردن
سطح آب را پایین نگه می دارند.
معمولا زمان احداث سدهای زیر زمینی در پایان فصل خشک می باشد
كه سطح آب زیر زمینی پایین می باشد و عملیات اجرایی با سهولت
بیشتری همراه خواهد بود.
مصالح مصرفی در احداث سد با توجه به سه پارامتر
۱- منابع قرضه موجود در منطقه ۲- هزینه های مصرفی ۳- سهولت
انجام كان تعین میشود هر چند از مواد ساختمانی مختلفی برای احداث
می شود استفاده کرد و تنها احتیاج به آب بند کردن دیواره های سد مى
باشد.
صفحه 19:
- رس متراکم شده : استفاده از رس:
روش مرسومی است که احتیاجی te
نیروی انسانی ماهر ندارد. رس در لایه
هایی با ضخامت کم ريخته و سپس
متراکم می شود. بعلت جریان آبی زیر
مینی احتمال فرسایش سطح رس
Ses ارد به همین خاطر برای
محافظت دیواره از ورقه های
پلاستیکی استفاده میشود. عملیات
پرکردن ترانشه توسط وسایل متراکم
کننده و با رطوبت مناسب انجام می
شود. اگر ذخیره آب زیر زمینی در
فصول خشک کاهش یابد امکان
توسعه دوز و ترف دواسل:وجود داززت
يجين خاطريا احدابك ديوازه يا
ضخامت مناسب جهت نكهدارى
رطوبت در منطقه هسته حتى در دوره
هاى خشى طولانى فى توان از اين
مسئله جلوگیری کرد
صفحه 20:
ورقه های قیر اندود یا پلاستیکی :
در اين روش از یک هسته پلاستیکی برای آب بند کردن استفاده می شود که نوع
پلاستیک آن معمولا پلی اتیلن است و تاجایی که به هزینه ی مواد مربوط می شود.
کم هزینه ترین روش می باشد. هنگامی که روش استفاده می شود. باید توجه
اشت که باید از مصالحی مانند گل ولای برای اندود کردن دو طرف ورقه استفاده
شود تا از ایجاد سوراخ توسط سنگ های تیز جلوگیری به عمل آید. همچنین برای
محافظت در برابر اثرات انبساط و انقباض باید تغیبرات دمایی را مورد توجه قرار
داد.
صفحه 21:
نمونه های انجام شده در ایران
سابقه ساخت سدهای زیر زمینی در ایران در عصر حاضر به سال ۱۳۷۰ میرسد که در کهنوج كرمان يه منظور
تامین آب شرب شهرکی توسط وزارت جهادساز ازندگی وقت انجام شد ای" سد كه با عرض" )4 مشر و ارتفاع 17
متر در شیب ] درصد با هسته رسی ساخته شد که حجم ذخیره آن حدود ۱۰۰۰ مترمکعب بود
جمله دیگر کارهای انجام شده می توان به موارد زیر اشاره کرد
کر 1
۱-از کف پی تا ارتفاع ۶ متر به صورت دیوار چینی آجری با رویه قیرگونی شده .
۲- بقیه دیوار تا سطح زمین با رس کوبیده .
رز دامغان که روش ساخت آن از دوقسمت ساخته شد
* سد زيرزمينى توبه دوار كه تا عمق 8 متراز ستك و ملات و ادامه آن از يتن استفاده شده است و برای
حفاظت از لاه ایزوگامدیوا آجری ۲۰ سانتیمتری ایجاد گردید و در داحل مخحزن سد از مصالح گراولی
استفاده شد.
ماکو در آذربایجان غربی
Sale
صفحه 22:
* استخر ج آب (بهره بردا tks
* عملیات استخراج آب به دو
ضوزت ثقلی و حفر چاه انجام
ميشود.
* روش ثقلی- اگر محل بهره
برداری مردم در منطقه onl
دست سد باشد و شرايط
تويوكرافى نيز فراهم باشد امكان
استخراج آب از مخازن به
صورت ثقلی وجود دارد. در اين
روش از طریق لوله که از بدنه
سد میگذرد و نیروی ثقل آب را
به مناطق يايين دست هدایت می
صفحه 23:
روش حفر چاه- چاهی که آب را از سد های زیرزمینی استخراج می کند در مخزن قرار
می گیرد و برای جلوگیری از تخریب توسط سیلاب آن را نزدیک به کناره ی رودخانه
ها حفر میکنند.
جهت جرياك آب زيرزمينى