عزاداری و ظرفیت‌های سیاستگذاری فرهنگی آن در ایران

عزاداری و ظرفیت‌های سیاستگذاری فرهنگی آن در ایران

اسلاید 1: عزاداری و ظرفیت های سیاستگذاری فرهنگی آن در ایران سیف اله قنبری نیک

اسلاید 2: سیاستگذاری فرهنگی مفاهیمسیاستِ فرهنگ(Politics of Culture): ناظر به ابعاد سیاسی و نتایج رفتارها و شکلهاي مختلف فرهنگی است از جمله تبلیغات، سینماي عامه پسند و همین طور مربوط به قدرت اجتماعی فرهنگ(مک گوییگان،باز اندیشی در سیاست فرهنگی،ص 96)سیاستِ فرهنگی(Cultural Politics):به معناي نگاه پساساختارگرایانه به سیاست است که سیاست را در وسیعترین مفهوم ممکن به مثابه ستیز و دگرگونی هویتها و ساختارهاي اجتماعی درك مینماید و حکایت از تغییر پارادایم در جامعه شناسی سیاسی دارد (نش، جامعه شناسی سیاسی معاصر،ص 25)

اسلاید 3: سیاستگزاری فرهنگی مفاهیمبرنامه ریزی فرهنگی(Cultural Planning) : در حالیکه سیاستگذاري شامل رهیافتهاي کلی و پاسخ به مسائل کلان و کیفی میشود، برنامه ریزي در راستاي سیاستگذاري، به جنبه هاي عملی و اجرایی و تخصصی و کمی میپردازد.مدیریت فرهنگی (Cultural management) : فرآیند به کارگیري منابع مادي و انسانی در راستاي دستیابی به اهداف تعیین شده در عرصه فرهنگسیاستگذاري فرهنگی(Cultural Policy Making) : به معناي سیاستگذاري براي فرهنگ است و نه نگاه فرهنگی به سیاستگذاري عمومیسیاست فرهنگی(Cultural Policy ) :همان سیاستگداری فرهنگی است که دو گونه تعریف می شود

اسلاید 4: سیاستگزاری فرهنگی مفاهیمسیاست فرهنگی(Cultural Policy ) :تعریف عام: « سیاست فرهنگی » شامل همه اقدامهایی است که از سوي دولت، یا نهادهاي خصوصی و اتحادیه هاي اجتماعی براي سمت دهی توسعه نمادین، برآوردن نیازهاي فرهنگی در مردم و دستیابی به توافقی درباره شکلی از نظم یا دگرگونی اجتماعی، انجام میشود. به عبارت ساده تر، سیاست فرهنگی شامل اصول مکتوب و غیرمکتوبی است که از سوي برنامه ریزان براي ایجاد تغییر در وضع موجود و دستیابی به اهداف مطلوب در حوزههاي مختلف فرهنگی تدوین میشود و توسط مدیران به اجرا در میآید(صالحی و عظیمی،مبانی سیاستگداری و برنامه ریزی فرهنگی،ص 179).تعریف خاص: « سیاست فرهنگی » به اصول و مبانی اطلاق میشود که به صورت رسمی از جانب« دولت » اعلام میشود تا معیار عمل سازمانهاي فرهنگی قرار گیرد. به عبارت دیگر « سیاستگذاري فرهنگی» عبارت است از کوشش آگاهانه و سازمان یافته دولت براي ایجاد تغییر در محتواي فرهنگ و دستیابی به اهداف مطلوب در حوزه هاي مختلف فرهنگی (شامل نمادها، اندیشه ها،ارزشها و هنجارها، کنش ها) .مقصود ما از « سیاستگداری فرهنگی»یا« سیاست فرهنگی» همین معنای خاص است.

اسلاید 5: واژه شناسی - عزاداریدر لغتبه معنای «صبر و شکیبایی کردن بر هر چیزی که انسان از دست می دهد( ) و نیز به معنای «خوب صبر کردن»، «صبر کردن در مصیبت و سوگ و …» است. در لغت نامه دهخدا آمده است که: عزا گرفتن به معنای زاری و شیون کردن و به حالت ماتم زدگان در آمدن و برای سوگ و مصیبت، لباس در بر کردن و به معنای اقامه سوگواری به سبب مرگ کسی است( ). در عربی، «عزیت فلانا» یعنی او را دلداری و تسلی دادم، و «احسن الله عزاک» یعنی خداوند تو را صبر نیک دهد.( ( در اصطلاح دینی «عزاداری» مراسمی است که برای آرامش بخشیدن به فرد یا افراد داغدیده برگزار می شود. برای این منظور، روش های متعددی کاربرد دارد، مانند: هم دردی کردن زبانی با فرد داغ دیده، گریه کردن همراه با فرد داغ دیده، شنیدن غم و غصه های فرد داغ دیده، یادآوری داغ های دیگران به ویژه داغ های بزرگان دینی و تاریخی و ... در جوامع مختلف، عزاداری معمولا در قالب مراسم جمعی، در چند مرحله زمانی (سوم، هفتم، چهلم و...) و با آدابی مخصوص برگزار می شود، و روی هم رفته، تاثیر بسیار شگرفی در آرامش بخشیدن به افراد داغ دیده دارد.( (

اسلاید 6: هستی شناسی- عزاداریعزاداری واقعیتی اصیل، عینی و خارجی است لذا آثار و برکات فراوان وجودی دارد و از سه رکن و پایه اصیل مرکب است.عزادار: شخصی که علاقه و ارتباط به چیزی یا کسی دارد.وفات یافته : شخص یا چیزی که نیت عزا به سوی اوست.حالت عزا و دلداری: خصیصه ای نفسانی به صورت قلبی که با تکریم و تعظیم و ماتم و سوگ همراه است.روشن است که هریک از این ارکان سه گانه اگر به دور از واقعیت باشد، عزاداری راستین تحقق نیافته و آثار عینی و واقعی و وضعی نخواهد داشت. بدیهی است که هرچه اگر عزادار از معرفت و شناخت والاتری برخودار باشد، و همچنین متوفی(وفات یافته) شخصیتی ربانی و موثر در نظام هستی باشد، بی شک جلوه کامل تری از عزاداری حقیقی تحقق می یابد

اسلاید 7: معرفت شناسی- عزاداریدر عزاداری قصد ارتباط با روح متوفی است . لذا عمده ترین و برجسته ترین ویژگی آن معرفت نسبت به متوفی و مقام اوست .در عرصه عزاداری به ویژه در قالب ادعیه مأثور مثل زیارت عاشورا و دعای کمیل، لایه های باطنی و سیمای درونی حقیقت انسان کامل تشریح می شود و آثار و برکات وجودی او شمارش می شود و راه دوستی و قرابت ونزدیکی در وجود عزادار القا می شود. در عزاداری به گونه ای خاص فاصله وحجاب های بین عزادار و وفات یافته از بین می رود.

اسلاید 8: انسان شناسی- عزاداریعزاداری مبتنی بر دو حقیقت انسان شناختی است: عزاداری ارتباط روح و نفس عزادار با متوفی است نه با بدن مدفونِ متوفی . این امر بر اساس این حقیقت است که انسان پس از مرگ از حیاتی برتر و کامل تر برخودار است.توجه خاص عزادار به بدن خود موجب می شود بدن و به تبع مکان جسد متوفی یک نوع مرکزیت و محوریت پیدا کند و به همین جهت مایه توجه عزادار در هنگام عزاداری ، قبر وآرامگاه بدن متوفی است.بنابراین در عزاداری پیوند نفس ها و ارواح اتفاق می افتد. ارتباط و قرابت عزادار، بهره مندی از جان نورانی متوفی وکسب نورانیت از اشراقات قدسی نفس او است.

اسلاید 9: ارتباط شناسی- عزاداریعزادرای در عین حال که می تواند یک کنش فردی برای ایجاد ارتباط میان فردی باشد. عمدتا ( و به خصوی اگر برای اشخاص مقدس باشد) یک کنش جمعی است که منجر به ارتباطات میان فرهنگی نیز می شود.

اسلاید 10: جامعه شناسی- عزاداریمقصود ما عبارت از مطالعه آن دسته از رفتارهاى گروهى، جمعى و جامعه اى است كه عرفاً به عنوان عمل «عزادرای »ناميده مى شود. مطالعه منظم و روشمند رفتار يك گروه كوچك، كه به عزاداری می پردازند«جامعه شناسى عزاداری» است، همچنين مطالعه حالات، حركات و سكنات و رويّه و رفتار گروه های عزاداری که در قالب هیات عزاداری، به این عمل اجتماعی می پردازند نيز «جامعه شناسى عزادرای» است. بنابراین در اين زمينه، كوچكى و يا بزرگى عرصه عمل اجتماعى و مطالعه آن، تفاوتى در صدق عنوان اصطلاح مورد بحث پديد نمى آورد، هرچند ممكن است تفاوت هاى عمقى اى را براى يك جامعه شناس ظاهر سازد.در واقع، «جامعه شناسى عزاداری» شاخه اى و يا حوزه اى از جامعه شناسى است كه به رفتار عزاداری افراد و یا جمع (به عنوان يك كنش جمعى و اجتماعى) مى پردازد. در عين حال، این حوزه مطالعاتی می تواند عرصه اى خاص از جامعه شناسى دين را تشكيل دهد و در زير مجموعه هاى آن قرار گيرد.

اسلاید 11: جامعه شناسی- عزادرایاز نظر دانش جامعه شناسی: عزاداری یک کنش اجتماعی نمادین است.تفسیر معنای کنش اجتماعی عزادرای و تبیین آندر تفسير و يا تبيين عمل جمعى عزادرای ـ ابتدا سوال می شود كه چرا و به چه خاطر، چنين جمع وسيعى از انسان ها به چنين كارى ـ كه «عزادرای» ناميده مى شود ـ اقدام كرده و همواره آن را تكرار مى كنند. آن ها چه هدف و يا چه اهدافى را از عملشان منظور مى دارند و این عمل چه كاركردى براى آن ها دارد و چه نيازى از نيازهاى انسانى، روانى و اجتماعى آن ها را برآورده مى سازد.

اسلاید 12: میان رشته ای بودن عزاردای در بررسی و تحلیل

اسلاید 13: عزاداری از نگاه دینیآن چه اکنون تحت عنوان مراسم عزاداري انجام مي شود، دست تأييد چند گروه ازآيات را بالاي سر خود دارد: الف ) آياتي كه به فرياد كردن عليه ظلم ، امر مي كند يا مجوزمي دهد؛ ب ) آياتي كه تحكيم ولايت را هدف خود قرار داده اند؛ ج ) آياتي كه مودت اهل بيت را تأكيد كرده اند؛ د) آياتي كه دلالت بر سوگواري بعضي از انبيا يا ديگر اولياي الهي داشته اند، مثل سوگواري حضرت يعقوب در فراق حضرت يوسف ؛ ه) آياتي كه بزرگداشت شعائر الهي را تأكيد مي كنند.

اسلاید 14: عزاداری از نگاه دینی نمونه ها(آیات):آية نفس مطمئنه كه به امام حسين (ع) تفسير مي شود؛(يا أَيَّتُهَا النَّفْسُ الْمُطْمَئِنَّةُ ارْجِعِي إِلى رَبِّكِ راضِيَةً مَرْضِيَّةً...)در تفسير برهان در ذيل اين آيه آمده است كه وقتي اين آيه نازل شد،پيامبر فرمود: يهود، عهد خدا را نقض و رسولان او را تكذيب كردند واولياي الهي راكشتند، آيا به شما خبر بدهم به مشابه آنان از يهود اين امت ؟ گفتند بله يا رسول الله،حضرت رسول (ص) فرمود: قومي از امت من كه خود را از اهل ملت من مي دانند، افاضل ذرية مرا مي كشند، شريعت و سنت مرا عوض مي كنند، فرزندانم حسن و حسين رامي كشند، همان طور كه يهود، زكريا و يحيي را كشتند.

اسلاید 15: عزاداری از نگاه دینی نمونه ها(روایات): روايات زيادي نيز داريم كه دلالت بر جواز گريه و عزاداري مي كنند؛ امام صادق (ع)مي فرمايد: بانوان در مصيبت ها، نياز به نوحه سرايي و شيون و زاري دارند وبايد اشك هايشان جاري شود، اما نبايد سخنان باطل و بيهوده بگويند... آن حضرت در جاي ديگرمي فرمايند: گريه كنندگان پنج نفر بودند، آدم و يعقوب و يوسف و فاطمه بنت محمد وعلي بن الحسين . گريه ي آدم به جهت خطا و اخراج از بهشت ، يعقوب در فراق يوسف ويوسف در دوري پدر و حضرت زهرا براي پدرش و امام سجاد (ع) نيز براي شهادت پدرش گريه مي كردند؛ امام صادق (ع) به فرزندش سفارش مي كند كه برايش مجالس عزاداري برگزار نمايد.رواياتي از اين نوع ، بسيار فراوان است و مهم ترين اهدافش ، مبارزه با ظلم وستم بني اميه و بني عباس بوده است

اسلاید 16: عزاداری- سیره معصومین در سيرة معصومان (ع) و سيرة مسلمانان نيز عزاداري ، داراي سابقه بوده است . ابن مسعود مي گويد: «پيامبر (ص) در سوگ حمزه بسيارگريه كرد، جنازة حمزه را رو به قبله نهاد و ايستاد و با صداي بلند گريه كرد و صفات خوب حمزه را برشمرد». پيامبر به دفعات فراواني در سوگ يارانش از جمله : در عيادت آخر و بيماري احتضارسعد ابن عباده ، رئيس قبيله خزرج ، در كنار مزار دختر خود در مدينه ، در سوگ فرزندش ابراهيم ، (با بيان اين كه قلب از شدت اندوه مي سوزد، اماسخني بر خلاف رضاي حق نمي گويم ) پس از پيامبر نيز، صحابه عزاداري مي كردندبه هنگام يادآوري شهادت امام علي (ع) و امام حسين (ع)، حتي در هنگام ولادت امام حسين (ع)

اسلاید 17: عزاداری- سیره مسلمین زنان بني هاشم در شهادت امام حسن و امام حسين ، عزاداري و گريه كردند؛ پيامبر به دفعات فراواني در سوگ يارانش از جمله : در عيادت آخر و بيماري احتضارسعد ابن عباده ، رئيس قبيله خزرج ، در كنار مزار دختر خود در مدينه ، در سوگ فرزندش ابراهيم ، (با بيان اين كه قلب از شدت اندوه مي سوزد، اماسخني بر خلاف رضاي حق نمي گويم )، در سيرة معصومان (ع) و سيرة مسلمانان نيز عزاداري ، داراي سابقه بوده است .مسلمانان در جنگ احد 70 شهيد دادند؛ در مدينه ، هر كسي براي بستگان شهيد خودگريه مي كرد. چشمان پيامبر (ص) با ديدن اين صحنه ، پر از اشك شد و فرمودند: «اماعمويم حمزه گريه كننده ندارد». ابن مسعود مي گويد: «پيامبر (ص) در سوگ حمزه بسيارگريه كرد، جنازة حمزه را رو به قبله نهاد و ايستاد و با صداي بلند گريه كرد و صفات خوب حمزه را برشمرد». مختار ثقفي در عزاي امام حسين گريه كرد و قسم خورد كه انتقام بگيرد؛ توابين با شعار يالثارات الحسين ، به رهبري سليمان ابن صرد خزاعي ، براي انتقام جمع مي شوند و بر مزار امام حسين رفته و گريه وناله مي كنند، مردم كوفه و شام و مدينه ، پس از شهادت امام حسين عزاداري مي كنند؛شعرا و سرايندگان عرب ، اشعار فراواني در سوگواري سروده اند.

اسلاید 18: تداوم عزاداریپس از زمان ائمه (ع) نيز عزاداري امام حسين توسط شيعيان انجام مي شد، اما تاپيش از قرن چهارم به صورت پنهان بود، همان طور كه جشن و سرور در روز عيد غدير(18 ذيحجه ) نيز پنهان بود و از آن پس آشكار شد.معز الدولة ديلمي ، از سلاطين بزرگ و مقتدر آل بويه بود كه در آشكار ساختن شعائر شيعه ، نقش اساسي داشت و مردم بغداد را به عزاداري حسين تشويق مي كرد. درسال هاي بين 352 تا اواسط قرن پنجم ، مراسم عاشورا، مهم تلقي مي شد و اجرا مي شد.در همين سال ها، فاطميه و اسماعيليه ، مصر را به تصرف درآوردند و شهر قاهره را بنانهادند و مراسم عاشورا در مصر نيز برگزار مي شد. مراسم عزاداري ، به ساير كشورهاي اسلامي ، شمال آفريقا، ايران و برخي كشورهاي عربي رسوخ كرد. در ايران از قرن اول ودوم ، تعزيه رايج بود، ولي گسترش بيشتر يافت .اكنون نيز نه تنها شيعيان ، بلكه حتي بسياري از غير شيعيان و غير مسلمانان نيز،امام حسين و مراسم عزاداري حسيني را به خوبي مي شناسند و براي آن احترام قائلند

اسلاید 19: فلسفۀ عزاداری ( چرا باید عزاداری کرد)؟ 1- زنده نگه داشتن مکتب اسلامائمه طاهرین (ع) نور واحد هستند و هدف آنها یکی است؛ که عبارت است از تلاش و کوشش ، نثار و ایثار، برای احیای دین و روشن نگه داشتن چراغ مکتب. از این رو نگه داشتن نام و یاد هر کدامشان ، باعث زنده ماندن اصل مکتب الهی است. لیکن سالار شهیدان(ع) خصوصیتی دارد که زنده نگه داشتن نام و یاد او ، تاثیر بسزائی در زنده نگه داشتن مکتب اسلام دارد(). روضه ی سید الشهداء (ع) برای حفظ مکتب سیدالشهداء (ع) است2- دعوت به دینسوگواری برای اهل بیت (ع) گاهی بهترین برنامه دعوت ست به سوی دین، اسلام3- اجر رسالت پیامبر (ص) مجالس عزاداری اهل بیت(ع)، یک مجمع عظیم اسلامی و سمینار عالی شیعه است که به نام پیامبر(ص) و دودمانش تشکیل می شود و در آن به ریسمان خداوند و کتاب و سنت، دو اصل باقی مانده گران بهای پیامبر (ص) چنگ زده می شود و در این مجامع شیعیان جمع می شوند تا اجر رسالت را به دوستی دودمان پیامبر(ص) بپردازند و اهداف عالیه اهل بیت (ع) را زنده سازند().

اسلاید 20: فلسفۀ عزاداری4- آشنائی و پیوند دل ها با ائمه (ع) و فراگیری راه آن هامجالس عزاداری برای این است که دل های ما را با حسین بن علی (ع) و هدف آن بزرگوار نزدیک و آشنامی کند. در مجالس عزاداری نشستن، روضه خواندن، گریه کردن، به سر و سینه زدن و مواکب عزا و دسته های عزاداری به راه انداختن از اموری است که عواطف عمومی را نسبت به خاندان پیغمبر (ص) پر جوش می کند 5- حسینی منش شدن ، ظلم نکردن و نپذیرفتن ظلماین که سفارش فراوان به اشک ریختن و عزاداری کردن نموده اند برای آن است که اشک بر شهید، اشتیاق به شهادت را همراه دارد، خوی حماسه را در انسان زنده و طعم شهادت را در جان او گوارا می گرداند. 7- فراموش نکردن ارزش هایا ایها الذین آمنوا استجیبوا الله و للرسول اذا دعاکم لما یحییکم»()

اسلاید 21: ثمرات عزاداری1- حفظ مکتب اسلام2- تطهیر جان و تهذیب نفس:3- آشنائی با جهان بینی و معارف توحیدی و نشر معارف اهل بیت در بین مردم4- آموختن داستان های عدالت آموز و تعدیل امور و قوا (37). 5- فراگیری آداب دوستی و برادری6- مجالست با علماء 7- نشر معارف اهل بیت در بین مردم8- بی اهمیت جلوه گر شدن مصائب و دردهای خود

اسلاید 22: نمادهاي عزاداري1- مرثيه سراييسعدي با شعر: يا رب به نسل ظاهر اولاد فاطمه يا رب به خون پاك شهيدان كربلا[] پس از ايشان شاعران پارسي زبان، مرثيه‌هاي فراوان و ديوان‌هاي ويژه‌اي در رثاي شهيد كربلا سروده‌اند كه از ميان آن‌ها مي‌توان به محتشم كاشاني و عمان ساماني اشاره كرد. نكته قابل توجه در مرثيه‌هاي كربلا، اين است كه از همان دوره پس از شهادت سيد الشهداء، شاهد ادبيات پيام و قيام هستيم. از آن جمله مي‌توان به حق‌گرايي به جاي مصلحت‌گرايي، دعوت به قيام در برابر ظلم و الحاد معرفي اهل بيت و افشاگري و ظلم ، و نيز پيام ايستادگي و مقامت در راه آرمان الهي در شعر اشاره كرد.2ـ زياراتيكي از مهم‌ترين و غني‌ترين ابعاد عزاداري و ادبيات عاشوراي، زيارات و رواياتِ زيارات است كه پشتوانه عقيدتي، فلسفي و كلامي شيعه امامي به شمار مي‌آيد. ادبيات به كار رفته در اين زيارات و رواياتِ مربوط به آن‌ها «اصولاً و عموماً ادبياتي است تعليمي، تبليغي، ارشادي و انساني كه رسالتش، آموزش حق‌جويي و حق‌گويي، ستم‌ستيزي و ستم‌سوزي و ارشاد به اصول آزادي و عدالت و جهت آن، افشاي سه جريان زورمند و زرمند و تزويرمندِ حاكم بر تاريخ انسان، و موضوع آن مسايل عقيدتي، اخلاقي، سياسي و اجتماعي و هدف نهايي آن، رستگاري انسان در دنيا و آخرت است

اسلاید 23: نمادهاي عزاداري3ـ روضه و مقتليكي از نمادهاي مهم و اساسي عزاداري سيد الشهداء% مقتل خواني، روضه خاني و مقتل نگاري است. در خصوص مقتل خواني، بايد اذعان كرد كه نخستين كساني كه به شرح حوادث و وقايع عاشورا و صحنه‌هاي شهادت شهيدان كربلا و پيام خون آن‌ها پرداختند، كاروان اسيران اهل بيت( و در رأس آنان، امام سجاد% و زينب كبري& بودند كه با آهنگي حماسي و حزين، به تبيين مظلوم بودن عاشوراييان و طرح آموزه‌هاي عاشورايي در ميان مردم ، اعم از دوست و دشمن كوشيدند. بدان سبب كه روضة الشهداء متني فارسي و مؤلف آن واعظي متبحر و مشهور بوده و نيز اين كتاب را با قلمي شيوا و گيرا نگاشته است، اين كتاب در ميان مقتل خوانان و ذاكران شيوع و رواج مي‌يابد و به متن برگزيده آن‌ها تبديل مي‌شود، به طوري كه از آن پس، آنان به نام اين كتاب، «روضه خوان» ناميده مي‌شوند و اين اصطلاح به سرعت در فرهنگ عامه جا‌مي‌گيرد.

اسلاید 24: نمادهاي عزاداري4ـ تعزيهتعزيه از نظر لغوي، به معناي اظهار هم دردي، سوگواري و تسليت است، ولي به عنوان شكلي از نمايش، ريشه در اجتماعات و مراسم يادكرد شهادت امام حسين% در روزهاي محرم دارد و در طول تكامل خود، بازنمايي محاصره و كشتار صحراي كربلا، محور اصلي آن بوده و هيچ‌گاه ماهيت مذهبي‌اش را از دست نداده است.در خصوص منشأ و ريشه تعزيه، نظرات گوناگوني ابراز شده است. برخي بر اين باورند كه تعزيه، ريشه در نمايش‌هاي دراماتيك پيش از اسلام ايران دارد و نمونه آن را داستان مرگ و قتل سياوش با سابقه سه هزار سالهبرخي نيز به طور كلي، تعزيه مذهبي را در ايران، متاثر از اروپا دانسته‌اند. ملك الشعراي بهار و دكتر عبدالحسني زرين كوب[] از اين دسته‌اند. با اين حال، به نظر مي‌رسد كه نظريه نخست متقن‌تر و صحيح تر باشد؛ چرا كه با روح كلي حاكم بر اين مراسم و نيز تاريخ همراه آن هم سازتر است. البته اين بدان معنا نيست كه بعدها اين نوع آيين، هيچ اثري از درام‌ها و نمايش‌هاي اروپايي و فضاي مسيحي آن‌ها نپذيرفته باشد و اين امر هم ممكن است. در مورد اين موضوع كه تاريخ آغاز شبيه خواني مذهبي (تعزيه) چه زماني است نيزف اتفاق نظريه وجود ندارد و بيش‌تر صاحب نظران، آن را به دوران صفويه بازگشت داده

اسلاید 25: نمادهاي عزاداري5ـ بيرق و علم از جمله وسايل متداول در دسته‌هاي عزادار، حمل بيرق و علم است. بيرق، همان علم است و علم، به معناي پرچمي است كه نشانه و معرف چيزي است. شخصي كه علم را حمل مي‌كند، علمدار ناميده مي‌شود. «سابقه علم، بسيار طولاني و قديمي است و پيش از اسلام و پس از اسلام، در بين اقوام، جمعيت ‌ها، لشكرهاي كشورها مرسوم بوده است».[ ]دسته‌جات حسيني نيز از قديم، علم‌هايي را با خود حمل مي‌كنند كه نشانه‌هاي شناسايي آن‌ها، هم به عنوان دسته عزادار و هم هيأت محلي آنان است اين پرچم‌ها، معمولاً سبز، سرخ و سياه و پس از انقلاب، پرچم سه رنگ جمهوري اسلامي هستند؛ البته پرچم‌هايي با رنگ‌هاي ديگر نيز وجود دارد. 6ـ علمات در بسياري از دسته‌ها، تكيه‌ها و حسينيه‌ها، وسيله‌اي به نام علمات وجود دارد كه معمولاً در روزهاي اصلي عزا، مانند تاسوعا و عاشورا حمل و به مكان‌هاي مذهبي، نظير حرم حضرت معصومه& و حرم امام رضا آورده مي‌شود و به عنوان عرض ادب، با سه بار خم كردن آن، به آن امام يا امام‌زاده سلام داده مي‌شود. گاه عرض و طول علمات به پنج مي‌رسد و شعبه‌هايي دارد كه بر بالاي آن، پرهايي از طاووس و ديگر پرندگان زده مي‌شود و با شماره پرها، شمارش مي‌شود. مشخص نيست كه ريشه اين نوع ابزار چيست و در اين مورد، تحقيق خاصي صورت نگرفته است. البته به نظر مي‌آيد كه علمات نيز تاريخي به مثابه دیگر ادوات داشته باشد؛ يعني علامتي نظامي لشكري بوده كه به عزاداري آورده شده و بنابراحتمال، به دوره صفويه و پس از آن باز مي‌گردد.

اسلاید 26: نمادهاي عزاداري7ـ نخل بردارياز جمله مراسم عزاداري است كه در برخي از شهرها و روستا‌هاي ايران رواج دارد. «نخل از معروف ترين وسايل عزاداري است كه از گذشته‌هاي دور، بين دسته‌جات حسيني رواج داشته است و به عنوان تاب و حجله عزاي امام حسين (ع) آن را تأسيس نموده و حمل مي‌نمايند. اما آن را به خاطر سنگيني ، روي پنج پايه يا بيش‌تر از چوب بلند و ضخيم قرار مي‌دهند كه دو پايه آن در طرف جلو و عقب نخل، و سه پايه ديگرش در طرف راست و چپ آن مي‌باشد و از چهار طرف ده پايه شمرده مي‌شود و به عنوان جنازه تشبيهي امام تشييع نموده و جمعيت زيادي در پاي آن، بر سروسينه زنان، به نوحه خواني وعزاداري مي‌پردازند و در انتهاي مسير عزاداران، آن را به زيارت امام زاده‌ها مي‌برند.8ـ قمه زنيقمه زني، يكي ديگر از نمادهاي عزاداري است كه به ويژه ميان ترك‌زبانان ايران و عرب‌ها و عرب‌هاي ايراني تبار عراق و بعدها در ديگر نقاط چون هند و پاكستان، سابقه داشته و دارد. «قمه» بر اساس آن چه در لغت نامه دهخدا مي‌نويسد، در اصل سلاحي تركي است كه شبيه شمشير است، ولي كوتاه تر و پهن تر و بدون انحنا است.[] بدين سبب، مي‌توان قمه زني در عزاداري عاشورا را نيز، داراي منشأ تركي دانست؛ چنانچه امروزه نيز اين مراسم، به ويژه در ميان ترك زبانان ايران و به خصوص اردبيل كه در مجاورت تركان عثماني قرار داشته‌اند، رواج دارد.

اسلاید 27: نمادهاي عزاداري- جامع سياه پوشيدنرايج ترين شيوه عزاداري سيدالشهداء% نزد دوستداران آن حضرت، جامه سياه پوشيدن است. رنگ سياه، در ميان اكثر جوامع و اقوام و ملل نماد عزا و اندوه بود است.[57] در تاريخ اسلام نيز در سوگ حمزه،[(ع) ] پيامبر- ،[ص] علي(ع) امام حسن (ع)، امام حسين (ع) زيد[(ع) ] و يحيي بن زيد[(ع) ] و امام كاظم (ع) مؤمنان، مسلمانان و شيعيان، جامه سياه بر تن كرده‌اند؛ از اين رو، جامه سياه همواره جامه عزا و مصيبت به شمار مي‌آمده است. عباسيان نيز به عنوان حركتي تبليغاتي در مصيبت اهل‌بيت، جامه سياه مي‌پوشيدند و پس از دست يابي به خلافت، آن را به نشان خلافت خود مبدل ساختند. - گريه، سينه زدن و زنجير زدن از برترين اعمال در عزاداريف گريستن، گرياندن و حالت گريه(تباكي) به خود گرفتن، است. به نظر مي‌رسد بر سينه كوبيدن در هنگام عزا به عنوان رسم سوگواري، بيش‌تر در ميان عرب‌ها رواج داشته و سپس در بين ايراني‌ها گسترش يافته است- هم چنين است گل به سرماليدن كه يكي از نشانه‌هاي عزاداري است. اما از وسايلي كه از ديرباز در دسته‌هاي عزاداري مورد استفاده واقع مي‌شده، طبل و شيپور است كه به طور حتم از دسته‌هاي نظامي به دسته‌هاي عزاداري راه پيدا كرده و به ويژه در دوران صفويه رونق گرفته؛ چنانچه در سفرنامه جهان‌گردان خارجي به آن اشاره شده است.[تاريخ مذهبي قم، ج1، صص 274و 289]

اسلاید 28: هیات هاهیأت مذهبی چیست؟ 1– هیأت مذهبى، تشکیلاتی است مردمى، متشکّل از اعضایی شامل جوانان، میانسالان و کهن سالان، زن و مرد که اساساً با محوریت و هدف ترویج فرهنگ قرآن و عترت و زنده نگهداشتن سنّت عزداری در ایام شهادت سید و سالار شهیدان حضرت ابا عبدالله الحسین(ع)، تحت ساختار منسجم مردمی به صورت تشکیلاتی و یا غیر تشکیلاتى، با روال اجرایی برنامه های هفتگى، ماهانه، فصلی و یا سالانه فعّالیت می نماید.17 هزار و 800 هیئت عزاداری در سطح شهر تهران

اسلاید 29: هیأت های عزاداری هیأت های مذهبی از نظر نوع فعالیت، به سه گروه تقسیم می شوند؛هیأت های موردی و مقطعى:صرفاً در دهه ی اول محرم، هیأت های نیمه فعّال:مناسبت های اسلامی شامل اعیاد، وفیات و شهادت های ائمه هیأت های مذهبی فعال هیأت های مذهبی که در طول سال، فعالیت مستمر و دائم دارند؛ دارای اساسنامه و ساختار تشکیلاتی منسجم و منظم بوده، مجموعه هایی چون صندوق قرض الحسنه، درمانگاه خیریه، مؤسسه ی فرهنگی و آموزشی و... تحت پوشش آنها می باشد.

اسلاید 30: سیاست و عزاداری نمونه ها:مداحان و دولت احمدی نژادهلالی،  مداح مشهور  تهران نیز به جمع  مداحانی پیوست که در روزهای اخیر دولت احمدی نژاد را مورد تهدید و انتقادات شدید قرار داده اند. او   که از همکاران سابق محمود احمدی نژاد هست و در جریان دو انتخابات ریاست جمهوری هم از وی حمایت کرد. در یادداشتی آورده :صد افسوس که این روزها، پیر غلامان موی سپید کرده اهل بیت (ارضی) که عمری در روشنگری و زنده نگاه داشتن اسلام  نفس زده اند و شیره جان خرج نموده اند، در معرض جسارت ها و نا مرادی ها قرار گرفته اند. به چه جرمی؟!... به جرم اینکه در دفاع از ارزش ها و خون شهیدان گلگون کفن و اطاعت از فرامین ارزشمند مقام عظمای ولایت (حضرت آیت الله العظمی امام خامنه ای) جریان نفوذی و فتنه گر را رصد نموده و در صدد خنثی نمودن فتنه آنان برآمده اند و صد اسف که در این میان عده ای که این روشنگری ها را در تضاد با مطامع خود می بینند برآشفته و اقدام به شکایت نموده اند.”- حدادیان از رحیم‌مشایی با عنوان عورت احمدی‌نژاد یاد کرده و منصور ارضی او را یهودی صفت خوانده‌ است. در برابر محرمانه‌نیوز سعید حدادیان را دلقکی وقیح و مداح زر و زور نامیده و به محافظه‌کاران منتقد احمدی‌نژاد هشدار داده اگر به تخریب‌ها علیه دولت ادامه دهند خانمان و دودمان آن‌ها به باد خواهد رفت.

اسلاید 31: آسیب شناسی عزاداریاگر مراسم عزاداري، اين اندازه اهميت دارد، بايد همانند يك گوهر گران‌بها از آن محافظت شود. فريادهاي بعضي از علماي ديني، مانند شهيد مطهري، كه در سه جلد كتاب حماسه حسيني و تحريف‌هاي عاشورا گردآمده است، ناظر به همين امر است. الف) رقابت‌هاي شديدي كه گاهي بين گروها و هيأت‌هاي مذهبي ايجاد مي‌شود و این موضوع در تعارض با آياتي مانند: (تَعاوَنُوا عَلَي البِرِّ وَالتَّقْوي) (مائده آيه 2) ] ب) همراه شدن مراسم عزاداري، با خرافات و امور نادرستي از فرهنگ عمومي مردم. ج) اصالت يافتن بعضي از فوايد جانبي و فرعي، كه از طريق هر گروه اجتماعي، ممكن است حاصل شود; مانند ديد و بازديد. د) فراهم آوردن آزار و اذيت‌هايي براي ديگران، مانند صداي بلندگوها و بسته شدن خيابان‌ها، كه اگر تكرار شود، ممكن است افرادي را منزجر كند. هـ)استفاده از اشعار و موسيقي‌هايي كه در شأن عزاداري حسيني نيست و گاهي ممكن است خلاف شرع باشد. (البته گفتني است كه مراسم آهنگين عزاداري و مولودي‌ها، كه در جامعه ما رواج دارد، سهم به سزايي در ارضاي نياز به موسيقي، به ويژه در كودكان و نوجوانان دارد و چه بسا آنان را از جذب شدن به موسيقي‌هاي مبتذل باز مي‌دارد).

اسلاید 32: آسیب شناسی عزاداری(2) و) غلبه كردن بعد عاطفي و غفلت از بعد شناخت ديني، در اين مراسم. اين آسيب بسيار جدي است و در دراز مدت مي‌تواند تخريب‌گر باشد. ز) ايجاد رابطه‌هاي مريد و مرادي بين افراد معمولي. گاهي ممكن است افرادي در لفافه و ناآشكار، به جاي دعوت به دين، دعوت به خود كنند. ط) تكراري بودن محتوا وشيوه‌هاي جاري، مانند سخنراني‌ها و اشعار. ي) ساختن يا استفاده كردن از روضه و مطالبي كه مستند نيست، اما ثأثر عاطفي ايجاد مي‌كند. ك) انجام دادن بعضي رفتارها، مانند نواختن شيپور و اجراي آهنگ‌هاي مبتذل.[ ل) آسيب رساندن به بدن، مانند قمه‌زني، كه مبناي ديني ندارد م) قرار گرفتن مجالس عزاداري در اختيار افراد كم‌سواد . قرآن می فرماید:(فَاسْأَلـُوا أَهْلَ الذِّكْرِ إِنْ كُنْتُمْ لا تَعْلَمُونَ) (انبياء (21) آيه 7). ن) خواندن بعضي از اشعار غلوآميز، كه خلاف اعتقادات ديني است. در حالی که قرآن می فرماید: (وَاجْتَنِـبُوا قَوْلَ الزُّورِ) (حج آيه 30 )

اسلاید 33: آسیب شناسی عزاداری(3محتوایی:1- غلو(لا اله الا الزهرا)2- مبالغه(حرارت 70 برابر)= 2100 درجه3-دروغ(عروسی قاسم)شکلی:1- اشعار(من سگ کوی زینبم ..(2- الفاظ دون شان(چشماش دلبریه ..)3- ابزار(موسیقی)

اسلاید 34: هاولت مراحل حل مشکل را در فرایند خط مشی گذاری به شرح جدول زیر توصیف کرده است: مراحل حل مشکل کاربردی مراحل چرخه خط مشیتشخیص امکان 1.دستورگذاری2. پیشنهاد راه حل ها 2.تنظیم خط مشی3. انتخاب راه حل ها 3.تصمیم گیری4.به اجرا درآوردن راه حل ها 4.اجرای خط مشی5.نظارت و کنترل نتایج 5.ارزیابی خط مشی

اسلاید 35: گروههاي ذينفع در خط مشي گذاري: گروههاي صاحب قدرت كه بيشتر همان گروههاي ذينفع اند به منظور دستيابي به منافع گروهي، در فرايند خط مشي گذاري اعمال نفوذ مي كنند و به آن سمت و سوي خاص مي دهند. اين افراد بر اساس علايق و اهداف يا نيازهاي مشترك گرد هم آمدند و مي كوشند بر فرايند خط مشي تاثير بگذارند.امروزه هیات عزاداری از این شیوه بهره می برند

اسلاید 36: تفاوت گروه ذينفع با گروه فشار: گروه فشار به جمعي از افراد گفته مي شود كه اهداف سياسي داشته و مي خواهند قوانين را تحت تاثير قرار دهند.گروه ذينفع به افرادي اطلاق مي شود كه داراي علايق مشتركند و اهداف سياسي ندارند.

اسلاید 37: عزاداری و حوزه های اجتماعیاقتصاد: دو سویه؛فعالیت های اقتصادی برای عزاداری .شکل گیری صندوق هافرهنگ: دو سویهالهام گیری از فرهنگ شیعی .شکل دادن فرهنگی خاصارتباطات: دو سویهشکل گیری هیات همشهری ها یا گروه های خاص

اسلاید 38: ابزارهاي تاثيرگذاري گروهاي ذي نفوذ: ارتباطات شخصيرسانه هاي جمعيائتلافاحزاب سياسيحضور در مراكز خط مشي گذاريتظاهرات اعتراض آميز

اسلاید 39: نتایج وضعيت در حال ظهور عزادرای به عنوان یک مساله:اتخاذ رویکرد انطباقی یا تعاملی دولت در این باره :اهداف سیاستگذاری مساله عزاداری در جمهوری اسلامی مشخص نیست .نا هماهنگی بازیگران اصلی عزاداری جمعی(هیات مذهبی و ..)سیاستگذاری عزادرای هم در گفتمان دولتی است و و هم در گفتمان مرجعیت دینی و هم در گفتمان بازار و گفتمان ارتباطی – لزوم سیاستگذاری بر اساس گفتمان فرهنگ عمومی(فطرت)

اسلاید 40: نتایجمذهب، الهام دهنده هنر - به رسوم اجتماعی باید به عنوان یک ابزار فرهنگی، مدرسه و یا به بیان دیگر، وسیله ای که در فرهنگی و اجتماعی کردن ما نقش دارد، نگاه کرد. - علاوه بر آن در تحلیل علمی مباحث مذهبی و سوگواری ها، لازم است نظامی از روش ها و احکام وجود داشته باشند که از طریق آنها این رسوم، آداب و نظام ارزشی آنها مورد پشتیبانی قرار گیرند

اسلاید 41: پیشنهاداتشناسایی نقاط ضعف و قوت و توجه به فرصتها و تهدیدها (ماتریسswot)در سیاستگذاری عزاداری.نقاط قوت(s) :5نقا ط ضعف(w):عدم وجود آمار های دقیق از وضعیت موجود هیات و نوع فعالیت ها عدم وجود نگاه کلان سیاستگذاری در حوزه عزاداریمحدودیت امکانات تسهیلاتی مثل ابزار صوتی تصویری و امکانات رفاهی و بهداشتیعدم وجود کارشناسان دینی متخصص در امر عزاداریفرصت ها(o):عزاد اری بستر و فرصتی مناسیب برای برقرای ارتباطات میان فرهنگی در تقابل با جهانی سازیعزاداری بستر مناسب برای تقویت مبانی اعتقادیعزاداری فرصتی مناسب برای انسجام اجتماعیوحدت ملیتهدید ها(t):پدید آمدن عزاداری های نوین(با رویکردهای افراطی)وجود افکار و اندیشه های معارض مثل وهابیت غلبه عزاداری های سطحی و ظاهرگرا بر عزاداری های معرفتی

اسلاید 42: پیشنهاداتبرگزاری دوره های آموزشی مستمرّ و مفید برای مدیران و اعضای هیآت و مداحان و ذاکرین- نظارت بیشتر و دقیقتر نهادها و سازمان های مربوط بر فعالیت هیأت ها و مداحانآموزش مبلّغین در شناسایی و نحوه مبارزه با خرافات و بدعتها و تحریفات- اطلاع رسانی بهتر و گسترده تر به مردم در زمینه تحریفات و مشکلاتی که گریبانگیر هیأتها و مجالس عزاداری و برخی مداحان شده است.نظام بخشی به هیأتها و جلوگیری از افزایش بی رویه و قارچ گونه برخی هیأتها که بدون در نظر گرفتن تمرکز جمعیتی و منطقه ای و نیازسنجی و کیفیت محتوایی تأسیس میگردند.- تشکیل شورایی جهت تدوین کتب و منابع ومآخذ معتبر و لازم در زمینه عاشورا و مباحث دینی که دیگران موظف به استفاده از این منابع باشند.- فعالیت جدی کانون مداحان و تآسیس دانشکده های مداحی و شناسایی استعدادهای خوب و تربیت آنها

اسلاید 43: پیشنهاداتاهتمام هیأتها به داشتن روحانی و مبلّغ با سواد و خوش سلیقه و باذوق و پژوهش محور و مداحان با معرفت و اهل مطالعه و تحقیق- معرّفی هیأتها و مداحان الگو و نمونه در سطح شهرستان، استان و کشور با فاکتورها و استانداردهای لازم و تجلیل و تقدیر از آنها برای تشویق دیگران.شکستن انحصار در مداحی برخی مداحان خاص در صدا وسیما بلکه مداحانی هستند که هنوز گم نامند ولی با تجربه و کارآمد هستند.- برخورد جدی با هیأتها و مداحانی که دچار آسیب شده اند.