صفحه 1:
صفحه 2:
علم سنحی و شاخص های G1
ارائه کنندگان
پرستو پارسائی محمدی
زیور صباغی نژاد
اعضای هیأت علمی گروه کتابداری و اطلاع رسانی پزشکی
صفحه 3:
معد مده
& علی رغم تاریخچه طولانی مطالعات استنادی ارزشيابى علم و پژوهش
در گذشته های دور ضرورت چندانی نداشته است. ارزشیابی علمٍ
وهش. دانشمندان و پژوهشگران به شکل امروزین. از جمله مسائل
قرن بیستم و یکی از مشخصه های جوامع صنعتی و مدرن است.
كل علم سنجی (عمسصه» دانشی است که هدف آن سنجش و تحلیل
روند رشد علم است.
تل ay gts ol موسسات و سازمان هایی نظیر مسسه اطلاعات علمی
تامسون رویترز یا 104 در پیشبرد اهداف حوزه علم سنجی تأثیر زیادی
داشته اند.
© ظهور فناوری های نوین اطلاعاتی و به خصوص پایگاه های اطلاعاتی
و ابزارهای تجزیه و تحلیل داده ها. مانند نمایه های استنادی و مجله
گزارش های استنادی. عوامل مزثری در تسریع روند گسترش این
حوژه بوده آند:
صفحه 4:
مطالمه كتى جريات علم
مطالعه تاريخى و جامعه شناختى علم و
=
برنمه ریزی و سیاست گذاری علمی
شناخت و ترسیم الگوهای ارتباطات
اترسيم ساختار موضوعات و حوزه ها
علمی خاص و نمایش ساختار علمی پگ
حوزه خاص. يا طرح نقشه علمی یگ"
oot
ره تصوبری از گرایش هایموضوعی
و
4
علم و فتاوري و ابداع شاخص ها
و مقیاس های اندزهگیری توسعه علم و
قاوری
مطالعه ارتباطات ميان رشته ای: روشن a
انمودن روابط ميان حوزء هاى مختلف”
دللش. سنجش روابط میان وشته ای
موضوعات و ارتباطات علمی
و ره بندی انتشارات ارزيابى و
سنجش عملکرد تحلیاتی
بسندگان.سازمان .دا
کشورها و
رتبه بندی دانشگاه ها ی برتر جهان a
رها.دانشگاه ها و دانشمندان
پر اساس اثتشارات علمی bul 9
يك كشور. دانشگاه یا سازمان
در توليد علم در عرصه هاى ملى و بين a
ee
سنجش عملی فعالیت های اعضای.
علمی
تهیه گزارش رشد علمی یک کشور
مطالمه رشد متون در موضوعات خاص
اندازهگیری تأثیر انتشارات و
انتشارات بر اساسن |
رديابى اتتشار ندیشه ها و مطالمهالگوهای
التشارائى
تحلبل کی در مورد تولید. توزيع و استفاده
از Se كله
نمین مجلات هت معرقى تويسندكان
برتوليد و مقالات پراستفاد
صفحه 5:
(Citation) استناد
در یک نوشته علمی. استناد عبارت است از نقل قول یا ارجا به سایر نوشته های مرتبط_
به شیوه ای ساختار با
و قابل فهم و پیگیری برای خوانندگان. هدف از استناد در درجه
نخست نشان دادن صداقت نویسنده در بیان مطالبی است که پیشتر توسط سایر نویسندگان
.ابراز شده است
دلایل استناد به دیگران
© ارزش و احترام به صاحبنظران
* تایید کار دیگران
اد از کار دیگران
تایید کار خود
* مقایسه اثر خود با کار دیگران
استفاده از روشهای یکسان
* ادامه کار دیگران
* شرح کار دیگران
دلایل عدم استناد به دیگران
* عدم آشنایی با کار دیگران
عدم دسترسی به اثر
كلى بودن يا شناخته شده بودن اثر
بدیهی بودن مطالب اثر
* عدم همفکری
صفحه 6:
Information Sciences Institute
موسسه اطلاعات علمی آمریکا واقع در فیلافیا
لا در سال ۱۹۵۸توسط یوجین گارفیلد تأسیس شد.
الا در سال ۱۹۹۲ به شرکت 6186۲5 ۲۳۵۲۳500 واگذار
as
يكى از مؤسسات معتير جهانى در زمينه معرفى مجلات علمى در
ع رز
THOMSON REUTERS.
THOMSON
صفحه 7:
ا لماك کت ۱
+ EndNote. ="
ProCite.
و ل 0
صفحه 8:
محصولات موسسه 151
۴ 0۴6 ۷۷/۵ ۱5۱
شامل نمایه نامه های استنادی مانند 956 ,اگو ۸۵6٩ ۲
SCIENCE.
oa Current Contents Connect , Current Contents *
آگاهی رسانی جاری از محتوای انتشارات جدید
Journal
Citation
Reports
Cai Journal Citation Report (JCR)*
گزارش سالانه استنادی مجلات علمی
ISI Web of Knowledge"
151 درگاه اصلی دسترسی به تمامی پایگاهها و محصولات
Web of
KNOWLEDGE.
Transforming Resear
صفحه 9:
شاخص های علم سنجی
* مدیریت اثربخش علم. پژوهش. فناوری و نوآیری مستلزم کنترل و ارزیابی اين مؤلفه
ها است. هر چیزی که قابل اندازه گیری نباشد قایل کنترل نیست و هر آن چه که
قابل کنترل نباشد. مديريت بذير نيست. كمّى كردن مؤلفه هاى كيفى در فرأيئد
ارزیابی علم. پژوهش و فناوری و ارا ائه اين ale در قالب شاخص هاى كمّى
علم سنجى: به همین خاطر قابل 7
شاخص های کمّی مورد استفاده در حوزه علم سنجی در واقع نمادی هر چند
کوچک از کیفیات را به ما ارائه می کنند و از آن جا که انداژه گیری و سنجش دقیق
میسر نیست. متخصصان علم سنجی کیفیت ها را با زبان و بیان کی ارائه
می کنند.
* پژوهشگران علم سنجی پیوسته تلاش می کنند تا کیفیت ها را به صورت کمیت
هایی نشان دهند که بیانگر آن کیفیات باشد. . اين معيارهاى كمّى در علم سنجی با
عنوان "شاخص " شناخته می شوند.
صفحه 10:
شاخص فوریت
(Immediacy Index)
پا روشی شییه ضریب تأثیر مجلات محاسبه می
۲ نشریه گزارش های استنادی آن را به طور منظم
ge pte گنل
به منظور تعیین سرعت استناد مقالات یک مجله
استفاده می شود.
فوریت یک نشریه. ارجاعات دریافت شده
or را که موضوعات و مقالات مورد ارجاع
قرار گرفته منتشر شده اند. بررسی و ارزیابی می
کند.
برخی از شرایط فنی (نظیر تسریع در انتشارء
فراوانی انتشار. سرعت فهرست گردن) بر اهمیت و
ارزش شاخص فوریت تأثير مى كذارند, از اين رو
ن شاخص به طور معتادار: از شاخص
شاخص فوریت یک مجله در نشریه گزارش های استنادی به این
صورت محاسبه می شود:
تعداد استنادهای دریافتی در سال 26
شاخص فوریت 2
تعداد مقالات انتشار یافته در سال 26
مثال:
اگر در سال ۱۳۸۸ تعداد ۱۰۰ استند به مقالات فصلنامه فیض تعلق
كرفته باشد و تعداد مقاله هاى انتشار يافته در قصلنامه فيض در
همان سال ٠١ مقاله باشد. شاخص فوریت این مجلة 6 خواهد
بود.
صفحه 11:
شاخص نیم عمر در متون علمی يا قاعده کمنگی متون
این شاخص نقش زمان را در بهره وری از اطلاعات
روشن می کند و نشان می دهد که با گذشت زمان از
ذ سودمندی مقالات و کتبها کم می شود
a
ادر فیزیک هسته ای مفهوم نیم عمر به مدت زمان
زوال ماده رادیواکتیو اطلاق می شود. فیزیک دانان
مدت زمان لازم برای شکافتن ۸۵۰ اتم های یک منیع
رادیواکتیو را نیم عمر می گویند.
لا نیم عمر متون علمی, مدت زمانی است که در خلال
OT نیمی از متون استناد کننده به متون علمی مورد
های علمی مورد نظر منتشر شده است.
استناد در حوزه
انیم عمر عبارت است از مدت زمانی که در طول آن
نصف ارجاعات یک مجله منتشر شده اند
0
Qa
Qa
مطالعات نشان می دهد که نیمی از ارجاعات مقالات
تازه جاب در دو سال اخير به نوشته هاى همان سال
بر می گردد. بعد از مدت ده یا پانزده سال بسته به
موضوعات. مقالات رشته های سودمندی
خود را به عنوان منبع مورد استناد از دست می دهند
علومی که بیشتر جنبه نظری دارند (مانند ریاضیات)
ibe Sa لانی تری اند و در مقابل علومی
که به اطلاعات تازه و روزامد و مباحث نين و
تکنولوزیکی وابستگی بیشتری دارند. دارای نیم عمر
تقریا " کوتاهی هستند
ee Oe ed
اده از مدارک در طول زمان
در بررسی های فرسودگی. متفیر مورد مطالعه زمان
استنادهاست.
صفحه 12:
Impact
ضریب تأثیر مجلات
اين شاخص با عناوين ديكرى نظير ضريب تأثير مجلات؛ 345 Qournal influence) oe
ate ee ا ا ۳
اين شاخص در ابتدا تنها براى مديريت مجلات و به عنوان شاخصى براى ورود به مجموعه در فهرست
مندرجات جاری ‘confents) 1 و توسط كارفيلد طراحى شده بود تا مجلاتى كه از
اعتبار بالا برخوردارند در اين مجموعه نمایه شوند. نه برای اعتبار تمامی آثار انتشاراتی پژوهشی
و پدیدآورندگان آنها.
امروزه از این شاخص در موارد مختلفى مانند رتبه بندى و ارزيابى كشورهاء دانشگاه ها و دنشمندان هم
اده میشود.
یکی از دلایل استقبال از این شاخص, دسترس پذیری آسان داده های مورد نیاز برای محاسبات مربوطه
است.
تأثیر نخستین بار برای کمّی سازی انتشارات در نمایه استنادی علوم ويرايش سال
ضریب تأثیر مجلات به عنوان اس و ملاک بسامد و قروقي در گرفته شده است و با استفا
آنمانگین نات مورد ارجاع در یک نشرب.طی یک دوره لین مشخضص می Gilad معمولاة
دوره دو ساله پرای بررسی در نظر گرفته می شوه ژی جری ال ده کاحذود ۲۰ درصد از کل
مراجع. اتتشارات دو سال قبل را ذكر كرده اند از اين رو تكارفيلد دوره دو ساله را به عنوان مبنابى “فا
قبل براى اندازه كبرى ميزان ارجاع نشريات درنظر كرفت
صفحه 13:
ضریب تأثیر مجلات با استفاده از فرمول زیر قابل محاسبه است:
تعداد استنادهای دریافتی به مقالات انتشار یافته در مجله در سالها
تعداد کل مقالات منتشی شده مجله در سالهای ۱ و ۲
مثال: اگر در سال ۱۳۷۵ ۱۹۲ استناد و در سال ۰۱۳۷۹ ۱۹۸ استناد به فصلنامه فیض تعلق
تعداد مقالات انتشار یافته در فصلنامه فیض در سال ۱۳۸۵ معادل ۱٩ مقاله و در سال 6
باشد. ضريب تأثير اين مجله در سال هاى ياد شده ۱۰ خواهد بود اين عدد با استفاده از
ین صورت به دست آمده است:
VAYHN8A
- ضریب تأثیر فصلنامه کتاب در سال هاى 40 و86
۹
صفحه 14:
نقاط قوت ضریب تاثیر
اضریب تاثیر کمیتی است که می تواند شاخصی مناسب
برای سنجش کیفیت مجلات باشد.
لسآ نسبى بودن اين ضريب امكان مقايسه مجلات مشابه در
يك رشته را فراهم مى آورد.
لا متفیر بودن ضریب تاثیر در سالهاى مختلف مى تواند
رقابت ساز باشد.
لا امکان سنجش عملکرد علمی افراد. مجلات و نهادهای
اتی را فراهم می کند.
نقاط ضعف ضریب تأثیر
مجلات انگلیسی زبان ضریب بالاتری می گیرند.
مجلات دارای مقالات مروری فراوان» ضریب تاثیر
بیشتری دارند.
مجلات رایگان و یا دارای دسترسی آژاد ضریب تاثیر
پالاتری دارند.
ضریب تاثیر وضعیت مجلات را
مقالأت را
ن می کند و نه
اهمیت دادن زیاد به ena ag
aera
ضریب تاثیر ممکن است برای رشته های گوناگون به
یک آندازه کاربردی نباشد.
دوره دو ساله فاقد منطق کافی است و باعث ادیده
گرفتن برخی مقالات مهم می شود.
مقالات استثنائی می توانند نتایج غیرواقعی ارائه دهند.
مجلات نمایه نشده فاقد ضریب تاثیر خواهند بود.
صفحه 15:
SELF- CITATION خود استنای
"خود استنادی می تواند تاثیر مستقیم بر ضریب تاثیر دا
خود استنادی امری طبیعی است و 1۸۰ مجلات فهرست شده در 1001 دارای خود
استنادی کمتر یا مساوی ۸۲۰ هستند.
ای اس آی» مجلات دارای میزان خود استنادی بالاتر از 1۲۰ را مورد بررسی قرار
می دهد و چنانچه خود - استنادی باعث بالا رفتن مصنوعی ضریب تأثیر آن مجله
شود. نشریه مذکور از فهرست نشریات دارای ضریب تأثیر خارج می شود.
صفحه 16:
(H-Index) (42 ss
Rotel ob بالاى ese i asda aie eae oy
ياد مى شود زا رسم مى كنيم. تعداد مقال 610 Horizontal Lind)’ عنوان خط افق
را تشعيل مى دهد و ابن بعنى HEINE اين خط يا به عبات ديكر. رتبه آخرين مقاله بالا اين خط.
تعذاد دفعات استناد به مقالات بالاى آين خط برابر يا ييشتر ا
صفحه 17:
محاسبه شاخص با" برای یک پژوهشگر فرضی
تعداد 10 9 8۱| 7 6 5 4 8 2 1
مقالات
تعداد 0 1 31| :5 6 8 9 10 10 12
استنادها
از آن جا که از مقاله ششم به بعد تعداد استنادها * يا بيشتر از
شود. یعنی فقط 1 مقاله این پژوهشگر بیشتر یا مساوی 7
اندازه كير دقيق شاخصر | به جامعیت پایگاه اطلاعاتی جستجو بستگی دارد. به طوری که شاخص !] به
»از بايكاء های اطلاعاتی Web of Sciencé » Scopus. 66096 scholar
اخ پایگاه اطلاعاتی 5616۳66 0۴ ۷۷6 15۱ ۲۱۱۵۳5۵۳ مهم تر إين و معتبرترير oe براى به دست
أوردن اين شاخص است. به طوری که نتایج کار هرش و پژوهشگرانی ک که این بسط و گسترش داده
اند بر اطلاعات این پایگاه مبتنی col
صفحه 18:
یکی دیگر از جدیدترین شاخص هایی که برای اندازه گیری کمّی برونداد
2 ان علم ف یک و دیگر پژوهشگران ب اد شده. شاخص 9 ۱
(Vee) SI در مقاله ای با عنوان "نظریه و کاربرد شاخص 0" نشان داد.
این شاخص با استفاده از مجذور تعداد مقاله ها و مقایسه آن با مجموع استنا
محاسبات. در واقع مقاله های پراستناد یک پژوهشگر را برجسته تر می کند.
صفحه 19:
ee
oF
3
3
89
1
6
3
استناد عتله
استناد
تعنادلیتبه) 9 | جمع کل
9
صفحه 20:
20
Perens
۳33
9
te
5۳
Glee
۳3
0
10
عو
صفحه 21:
1
علم سنجي و شاخص های ISI
ارائه کنندگان
پرستو پارسائی محمدي
زیور صباغی نژاد
اعضای هيأت علمی گروه کتابداری و اطالع رسانی پزشکی
2
مقدمه
علي رغم تاريخچه طوالني مطالعات استنادي ،ارزشيابي علم و پژوهش در
گذشته هاي دور ضرورت چنداني نداشته است .ارزشيابي علم ،پژوهش،
دانشمندان و پژوهشگران به شكل امروزين ،از جمله مسائل قرن بيستم و يكي
از مشخصه هاي جوامع صنعتي و مدرن است.
علم سنجی ( )Scientometricsدانشی است که هدف آن سنجش و تحلیل روند
رشد علم است.
افراد ،كشورها ،مؤسسات و سازمان هايي نظير مؤسسه اطالعات علمي
تامسون رويترز يا ISIدر پيشبرد اهداف حوزه علم سنجي تأثير زيادي داشته
اند.
ظهور فناوري هاي نوين اطالعاتي و به خصوص پايگاه هاي اطالعاتي و
ابزارهاي تجزيه و تحليل داده ها ،مانند نمايه هاي استنادي و مجله گزارش
هاي استنادي ،عوامل مؤثري در تسريع روند گسترش اين حوزه بوده اند.
3
کاربردهای علم سنجی
مطالعه کّم ی جریان علم
ارزیابی علم و فناوری و ابداع شاخص ها
و مقیاس های اندازه گیری توسعه علم و
فناوری
مطالعه تاریخی و جامعه شناختی علم و
دانش
مطالعه ارتباطات میان رشته ای :روشن
نمودن روابط میان حوزه های مختلف
دانش ،سنجش روابط میان رشته ای
موضوعات و ارتباطات علمی
بررسی غیرمستقیم شیوه های تولید ،کسب و
اشاعه اطالعات علمی
برنامه ریزی و سیاست گذاری علمی
مطالعه رشد متون در موضوعات خاص
شناخت و ترسیم الگوهای ارتباطات
علمی
اندازه گیری تأثیر انتشارات و رتبه بندی
انتشارات بر اساس اهمیت آن ها
تعیین میزان همکاری نویسندگان حوزه
های گوناگون
ردیابی انتشار اندیشه ها و مطالعه الگوهای
انتشاراتی
ارزیابی و رتبه بندی انتشارات ،ارزیابی و
سنجش عملکرد تحقیقاتی و آثار تولیدی
نویسندگان ،سازمان ها ،دانشگاه ها،
کشورها و ...
رتبه بندی دانشگاه ها ی برتر جهان
ترسیم ساختار علم و دانش به طور کلی و
ترسیم ساختار موضوعات و حوزه های
علمی خاص و نمایش ساختار علمی یک
حوزه خاص ،یا طرح نقشه علمی یک
کشور
مقایسه کشورها ،دانشگاه ها و دانشمندان
بر اساس انتشارات علمی آنان
تعیین سهم یک کشور ،دانشگاه یا
سازمان در تولید علم در عرصه های ملی
و بین المللی
ارائه تصویری از گرایش های موضوعی
در رشته های مختلف
سنجش عملی فعالیت های اعضای هیأت
علمی
تهیه گزارش رشد علمی یک کشور
4
ردگیری روند تولید و اشاعه دانش های
مختلف
تحلیل کّم ی در مورد تولید ،توزیع و استفاده
از متون منتشر شده
تعیین مجالت هسته ،معرفی نویسندگان
پرتولید و مقاالت پراستفاده
استناد ()Citation
در یک نوشته علمی ،استناد عبارت است از نقل قول یا ارجاع به سایر نوشته های مرتبط
به شیوه ای ساختار یافته و قابل فهم و پیگیری برای خوانندگان .هدف از استناد در درجه
نخست نشان دادن صداقت نویسنده در بیان مطالبی است که پیشتر توسط سایر نویسندگان
.ابراز شده است
دالیل استناد به دیگران
ارزش و احترام به صاحبنظران
تایید کار دیگران
انتقاد از کار دیگران
تایید کار خود
مقایسه اثر خود با کار دیگران
استفاده از روشهای یکسان
ادامه کار دیگران
شرح کار دیگران
5
5
دالیل عدم استناد به دیگران
عدم آشنایی با کار دیگران
عدم دسترسی به اثر
کلی بودن یا شناخته شده بودن اثر
بدیهی بودن مطالب اثر
عدم همفکری
موسسه اطالعات علمی آمریکا واقع در فيالدلفيا
در سال 1958توسط يوجين گارفیلد تأسيس شد.
در سال 1992به شرکت Thomson Reuters
واگذار شد
یکی از مؤسسات معتبر جهانی در زمینه معرفی مجالت علمی
در حوزه های مختلف است.
6
… the ISI Web of KNOWLEDGE Central Database
Linking
CrossSearching
Alerting
Personalization
Web
Content
7
محصوالت موسسه ISI
ISI Web of Science
شامل نمایه نامه های استنادی مانند SCI , SSCIو A& H
Current Contents و Current Contents Connect
آگاهی رسانی جاری از محتوای انتشارات جدید
J ournal Citation Report (J CR)
گزارش ساالنه استنادی مجالت علمی
ISI Web of Knowledge
درگاه اصلی دسترسی به تمامی پایگاهها و محصوالت ISI
8
8
شاخص های علم سنجی
مدیریت اثربخش علم ،پژوهش ،فناوری و نوآوری مستلزم کنترل و ارزیابی این مؤلفه
ها است .هر چیزی که قابل اندازه گیری نباشد قابل کنترل نیست و هر آن چه که
قابل کنترل نباشد ،مدیریت پذیر نیست .کٌم ی کردن مؤلفه هاي کیفی در فرآیند
ارزیابی علم ،پژوهش و فناوری و ارائه این مؤلفه ها در قالب شاخص های کّم ی
علم سنجی ،به همین خاطر قابل تبیین است.
شاخص های کّم ی مورد استفاده در حوزه علم سنجي در واقع نمادی هر چند
کوچک از کیفیات را به ما ارائه می کنند و از آن جا که اندازه گیری و سنجش دقیق
کیفیات میسر نیست ،متخصصان علم سنجی کیفیت ها را با زبان و بیان کّم ی ارائه می
کنند.
پژوهشگران علم سنجی پیوسته تالش می کنند تا کیفیت ها را به صورت کمیت
هایی نشان دهند که بیانگر آن کیفیات باشد .این معیارهای کّم ی در علم سنجی با
عنوان ”شاخص“ شناخته می شوند.
9
شاخص فوريت
()Immediacy Index
با روشي شبيه ضريب تأثير مجالت محاسبه مي شود.
شاخص فوريت از شاخص هاي ويژه ارجاع يا استناد
است.
نشريه گزارش هاي استنادي آن را به طور منظم منتشر
مي كند
به منظور تعيين سرعت استناد مقاالت يك مجله،
استفاده مي شود.
شاخص فوريت يك نشريه ،ارجاعات دريافت شده
طي سالي را كه موضوعات و مقاالت مورد ارجاع
قرار گرفته منتشر شده اند ،بررسي و ارزيابي مي كند.
برخي از شرايط فني (نظير تسریع در انتشار ،فراواني
انتشار ،سرعت فهرست كردن) بر اهميت و ارزش
شاخص فوريت تأثير مي گذارند ،از اين رو اهميت
اين شاخص ،به طور معنادار ،از شاخص ضريب تأثير
مجالت كمتر است.
10
شاخص فوريت يك مجله در نشريه گزارش هاي استنادي به اين
صورت محاسبه مي شود:
تعداد استنادهاي دريافتي در سال X
شاخص فوريت =
تعداد مقاالت انتشار يافته در سال X
مثال:
اگر در سال 1388تعداد 100استناد به مقاالت فصلنامه فيض تعلق
گرفته باشد و تعداد مقاله هاي انتشار يافته در فصلنامه فيض در
همان سال 20مقاله باشد ،شاخص فوريت اين مجله 5خواهد
بود.
شاخص نيم عمر در متون علمي يا قاعده كهنگي متون
اين شاخص نقش زمان را در بهره وري از اطالعات
روشن مي كند و نشان مي دهد كه با گذشت زمان از
ميزان سودمندي مقاالت و كتابها كم مي شود.
مطالعات نشان مي دهد كه نيمي از ارجاعات مقاالت
تازه چاپ در دو سال اخير به نوشته هاي همان سال
بر مي گردد .بعد از مدت ده يا پانزده سال ،بسته به
موضوعات ،مقاالت رشته هاي مختلف سودمندي
خود را به عنوان منبع مورد استناد از دست مي دهند
در فيزيك هسته اي مفهوم نيم عمر به مدت زمان
زوال ماده راديواكتيو اطالق مي شود .فيزيك دانان
مدت زمان الزم براي شكافتن %50اتم هاي يك منبع
راديواكتيو را نيم عمر مي گويند.
علومي كه بيشتر جنبه نظري دارند (مانند رياضيات)
داراي نيم عمر طوالني تري اند و در مقابل علومي
كه به اطالعات تازه و روزآمد و مباحث نوين و
تكنولوژيكي وابستگي بيشتري دارند ،داراي نيم عمر
تقريبا" كوتاهي هستند
نيم عمر متون علمي ،مدت زماني است كه در خالل
آن نيمي از متون استناد كننده به متون علمي مورد
استناد در حوزه هاي علمي مورد نظر منتشر شده است.
از نيم عمر مجالت يا شاخص كهنگي به منظور
اندازه گيري ميزان استفاده از مدارك در طول زمان
استفاده مي شود.
نيم عمر عبارت است از مدت زماني كه در طول آن
نصف ارجاعات يك مجله منتشر شده اند
در بررسي هاي فرسودگي ،متغير مورد مطالعه زمان
استنادهاست.
11
ضريب تأثير مجالت
این شاخص با عناوين ديگري نظير ضريب تأثير مجالت ،نفوذ مجالت (،)Journal influence
نرخ استناد ( ،)Citation rateتأثير ( )Impactهم شناخته مي شود.
اين شاخص در ابتدا تنها براي مديريت مجالت و به عنوان شاخصي براي ورود به مجموعه در فهرست
مندرجات جاري ( )current contentsو توسط گارفيلد طراحي شده بود تا مجالتي كه از
اعتبار باال برخوردارند در اين مجموعه نمايه شوند ،نه براي سنجش اعتبار تمامي آثار انتشاراتي پژوهشي
و پديدآورندگان آنها.
امروزه از اين شاخص در موارد مختلفي مانند رتبه بندي و ارزيابي كشورها ،دانشگاه ها و دانشمندان هم
ميشود.
استفاده
يكي از داليل استقبال از اين شاخص ،دسترس پذيري آسان داده هاي مورد نياز براي محاسبات مربوطه
است.
از اصطالح ضريب تأثير نخستين بار براي كّم ي سازي انتشارات در نمايه استنادي علوم ويرايش سال
1963استفاده شد.
ضريب تأثير مجالت به عنوان مقياس و مالك بسامد و فراواني در نظر گرفته شده است و با استفاده از آن
ميانگين مقاالت مورد ارجاع در يك نشريه ،طي يك دوره معين مشخص مي شود .البته معموال” يك دوره
دو ساله براي بررسي در نظر گرفته مي شود ،زيرا تجربه نشان داده كه حدود 20درصد از كل مراجع،
انتشارات دو سال قبل را ذكر كرده اند ،از اين رو گارفيلد دوره دو ساله را به عنوان مبنايي قابل قبول
براي اندازه گيري ميزان ارجاع نشريات درنظر گرفت
12
ضريب تأثير مجالت با استفاده از فرمول زير قابل محاسبه است:
تعداد استنادهاي دريافتي به مقاالت انتشار يافته در مجله در سالهاي 1و 2
تعداد كل مقاالت منتشر شده مجله در سالهاي 1و 2
=JIF
مثال :اگر در سال 192 ،1375استناد و در سال 198 ،1376استناد به فصلنامه فيض تعلق گرفته باشد و
تعداد مقاالت انتشار يافته در فصلنامه فيض در سال 1385معادل 19مقاله و در سال 20 ،1386مقاله
باشد ،ضريب تأثير اين مجله در سال هاي ياد شده 10خواهد بود اين عدد با استفاده از فرمول باال به
اين صورت به دست آمده است:
192+198
= 10
ضريب تأثير فصلنامه كتاب در سال هاي 85و = 86
20+19
13
نقاط قوت ضریب تاثیر
ضریب تاثیر کمیتی است که می تواند شاخصی مناسب
برای سنجش کیفیت مجالت باشد.
نسبی بودن این ضریب امکان مقایسه مجالت مشابه در
یک رشته را فراهم می آورد.
متغیر بودن ضریب تاثیر در سالهای مختلف می تواند
رقابت ساز باشد.
امکان سنجش عملکرد علمی افراد ،مجالت و نهادهای
تحقیقاتی را فراهم می کند.
نقاط ضعف ضریب تاثیر
مجالت انگلیسی زبان ضریب باالتری می گیرند.
مجالت دارای مقاالت مروری فراوان ،ضریب تاثیر
بیشتری دارند.
مجالت رایگان و یا دارای دسترسی آزاد ضریب تاثیر
باالتری دارند.
ضریب تاثیر وضعیت مجالت را تعیین می کند و نه
مقاالت را
اهمیت دادن زیاد به ضریب تاثیر می تواند باعث سو
گیری مجالت و نویسندگان شود.
ضریب تاثیر ممکن است برای رشته های گوناگون به
یک اندازه کاربردی نباشد.
دوره دو ساله فاقد منطق کافی است و باعث نادیده
گرفتن برخی مقاالت مهم می شود.
مقاالت استثنائی می توانند نتایج غیرواقعی ارائه دهند.
14
14
مجالت نمایه نشده فاقد ضریب تاثیر خواهند بود.
خود استنادی SELF- CITATION
خود استنادی می تواند تاثیر مستقیم بر ضریب تاثیر داشته باشد.
خود استنادی امری طبیعی است و %80مجالت فهرست شده در ISIدارای خود
استنادی کمتر يا مساوی %20هستند.
«آی اس آی» مجالت دارای میزان خود استنادی باالتر از %20را مورد بررسی قرار
می دهد و چنانچه خود ـ استنادی باعث باال رفتن مصنوعی ضريب تأثير آن مجله
شود ،نشریه مذکور از فهرست نشریات دارای ضریب تأثیر خارج می شود.
15
15
شاخص هرش ()H-Index
جي .اي .هرش ( )2005استاد فيزيك دانشگاه كاليفرنيا ،در مقاله اي با عنوان "شاخصي براي سنجش برونداد
علمي پژوهشي پژوهشگران به صورت انفرادي" شاخص جديدي با عنوان "شاخص هرش" يا به اختصار،
شاخص Hرا براي ارزيابي و اندازه گيري بروندادهاي علمي پژوهشگران معرفي نمود.
شاخص Hبه اين سؤال پاسخ مي دهد :هر يك از پژوهشگران به تنهايي چه نقشي در پيشبرد و گسترش
مرزهاي علوم در حوزه هاي مختلف دانش بشري دارند؟
شاخص Hيك پژوهشگر ،شامل Hتعداد از مقاالت اوست كه به هر كدام از آن ها دست كم Hبار استناد
شده باشد ،يعني اگر يك نويسنده 6مقاله داشته باشد كه به هر كدام دست كم 6بار استناد شده باشد ،شاخص
Hآن نويسنده 6خواهد بود .اگر تعداد مقاالت همان نويسنده بيشتر از 6مقاله و تعداد استناد به آن ها كم تر از
6باشد ،در شاخص Hوي تأثيري نخواهد داشت .بديهي است هر چه عدد Hبزرگتر باشد ،نشان از توان
علمي و تأثيرگذاري بيشتر يك پژوهشگر بر علم خواهد بود .اين شاخص با استفاده از شمارش استنادها به
حاصل كار يك پژوهشگر در طول حيات او امتياز مي دهد.
براي به دست آوردن عدد ،Hپس از انجام جستجو ،بايد مقاالت را بر حسب استناد به ترتيب نزولي مرتب كرد
و شماره مقاله (رتبه مقاله) را با تعداد استنادها مقايسه نمود تا تعداد استناد مساوي يا کمتر از رتبه مقاله باشد.
اولین مقاله ای که رقم استناد به آن کمتر از رتبه مقاله است در باالی آن خط مرزی اعتبار که اصطالحا“ از آن به
عنوان خط افق سبز ( )Green Horizontal Lineیاد می شود را رسم می کنیم .تعداد مقاالت باالی
این خط ،یا به عبارت دیگر ،رتبه آخرین مقاله باالی این خط ،رقم H-indexرا تشکیل می دهد و این یعنی
تعداد دفعات استناد به مقاالت باالی این خط برابر یا بیشتر از رقم شاخص Hاست.
16
محاسبه شاخص Hبراي يك پژوهشگر فرضي
تعداد
مقاالت
10
9
8
7
6
5
4
3
2
1
تعداد
استنادها
0
1
3
5
6
8
9
10
10
12
از آن جا كه از مقاله ششم به بعد تعداد استنادها 6يا بيشتر از 6است ،شاخص Hاين پژوهشگر عدد 6محاسبه مي
شود .يعني فقط 6مقاله اين پژوهشگر بيشتر يا مساوي 6استناد دريافت كرده اند.
اندازه گيري دقيق شاخص Hبه جامعيت پايگاه اطالعاتي مورد جستجو بستگي دارد .به طوري كه شاخص Hبه دست آمده از پايگاه هاي اطالعاتي
Scopus، Google scholarو ) Web of Science (WOSيكسان نيست.
پايگاه اطالعاتي Thomson ISI Web of Scienceمهم ترين و معتبرترين منبع براي به دست آوردن اين شاخص است ،به طوري كه نتايج كار
هرش و پژوهشگراني كه اين شاخص را بسط و گسترش داده اند بر اطالعات اين پايگاه مبتني است.
17
شاخص g
• يكي ديگر از جديدترين شاخص هايي كه براي اندازه گيري كّم ي برونداد علمي
پژوهشگران علم فيزيك و ديگر پژوهشگران پيشنهاد شده ،شاخص gاست كه آن را لئو
اگه ( )2006در مقاله اي با عنوان "نظريه و كاربرد شاخص "gنشان داد.
• این شاخص با استفاده از مجذور تعداد مقاله ها و مقايسه آن با مجموع استنادها در
محاسبات ،در واقع مقاله هاي پراستناد يك پژوهشگر را برجسته تر مي كند.
18
19
تعداد
استناد
تعداد (رتبه) g
مقاله
جمع كل
استناد
22
1
22
1
17
2
39
4
17
3
56
9
15
4
71
16
10
5
81
25
9
6
90
36
Hi## 7
HI## 7
97
49
6
8
103
64
4
9
107
81
3
Gi ## 10
110
100
2
11
112
121
2
12
114
144
1
13
115
169
1
14
116
196
1
15
117
225
1
16
118
256
1
17
119
289
1
18
120
324
0
19
120
361
0
20
120
400
0
21
120
441
0
22
120
484
0
23
120
529
0
24
120
576
0
25
120
625
0
26
120
676
0
27
120
729
2
g
مقايسه Giو Hiبراي يكپژوهشگر فرضي
20
با سپاس از توّج ه شما عزيزان
21