مرگبارترین فاجعه تاریخ ایران

برسی قحطی بزرگ ایران در جنگ جهانی اول مرگ بارترین فاجعه ی تاریخ ایران آغاز جنگ جهانی اول با کشته شدن ولیعهد اتریش در سال 1914جرقه جنگ جهانی اول زده شد .کشورهای روسیه ،فرانسه و بریتانیا تحت عنوان "دول متفق" و کشورهای اتریش و آلمان به عنوان "دول محور" آغاز شد و سپس عثمانی ،ایتالیا و ژاپن نیز با پیوستن به این گروه، میدان جنگ را به آسیا و خاورمیانه نیز گسترش دادند. جنگ جهانی اول در ایران جنگ جهانی اول هم‌زمان با حکومت احمد شاه قاجار بود و دولت مشروطه ایران ضعیف‌ترین دوران خود را می‌گذراند .جنگ جهانی اول در زمانی آغاز شد که ایران از جوانب گوناگون اوضاعی آشفته، نابسامان ،بغرنج و متزلزل داشت .بحران فزاینده اقتصادی ،وضعیت ناپایدار سیاسی و مداخالت مهارگسیخته قدرتهای خارجی ،ایران را تا آستانه یک دولت ورشکسته و وابسته پیش برده بود. اعالم بی طرفی در این دوران که مصادف با جنگ جهانی بود علیرغم اعالم بی طرفی در جنگ از سوی حکومت ایران بخش‌هایی از ایران توسط نیروهای روسیه ،انگلیس اشغال شده بود .در همین زمان درگیری‌های قبیله‌ای نیز قدرت مرکزی را در ایران ضعیف کرده بود. علت قحطی قحطی بزرگ و نسل‌کشی در ایران ۱۹۱۹-۱۹۱۷بر مبنای مدارک معتبر موجود در مرکز اسناد مّلی ایاالت متحده آمریکا نارا ثابت می‌کند که قحطی بزرگ در ایران در سده بیستم میالدی ،در زمان جنگ جهانی اول رخ داده‌است. مجد دولت بریتانیا را عامل و مسبب این نسل‌کشی مهیب می‌داند و نشان می‌دهد که استعمار بریتانیااز سیاست نسل کشی و کشتار جمعی به عنوان ابزاری برای سلطه بر ایران بهره برد. قحطی ‏ ‏ قحطی ۱۹۱۷( ۱۲۹۸ - ۱۲۹۶ تا ۱۹۱۹میالدی) قحطی بزرگی بود که تلفات جانی فراوانی را در ایران سبب شد. در طول سالهای ۱۹۱۹-۱۹۱۷ بین هشت تا ده میلیون نفر از جمعیت بیست میلیونی ایران یعنی ۴۰درصد در اثر قحطی یا بیماریهای ناشی از سوءتغذیه از بین رفتند. قحطی 1917؛ بزرگترین فاجعه تاریخ ایران قحطی بزرگ ایران در سالهای 1917تا 1919از حمله مغول در قرن سیزدهم میالدی نیز بسیار عظیم تر بوده است.همان طور که اشاره شد،این واقعه یکی از مصائب تاریخ ایران است.که در باره ی آن مطالب اندکی نوشته شده و حتی کمتر  ‏ در همین زمان قحطی در ایران بیداد می کرد و همه روزه کودکان ،زنان و سالمندان بسیاری را به کام مرگ می کشاند. نیروهای اشغالگر انگلیس تمامی منابع و تولیدات کشاورزی را برای گذران نیاز نظامیان در جنگ خود ،خریداری کرده و احتکار می کردند .عجیب تر اینکه ارتش بریتانیا مانع از واردات مواد غذایی از بین النهرین و هند و حتی از آمریکا به ایران شد. سربازان انگلیسی عالوه بر این بدلیل عدم رعایت بهداشت موجب شیوع بیماری هایی نظیر آنفوالنزا و وبا در ایران شدند که بدلیل قحطی و عدم توانایی مردم برای مقاومت در برابر بیماری ها ،مبتالیان جان خود را از دست می دادند. اجساد گرسنگان در گوشه و کنار کوچه و بازار هیزم وار بر روی هم انباشته شده بود ‏ ‏ جعفر شهری نویسنده و شاهد این قحطی بزرگ می نویسد: "در همين قحطي نيز بود كه نيمي از جمعيت پايتخت از گرسنگي تلف شده، اجساد گرسنگان در گوشه و كنار كوچه و بازار هيزم وار بر روي هم انباشته شده، كفن و دفن آنها ميسر نميگرديد و قيمت گندم از خرواري 4تومان به 400 تومان و جو از من 2تومان به 200 تومان رسيده ،هنوز دارندگان و محتكران آنها حاضر به فروش نميشدند". اجساد قربانیان بیماری و گرسنگی در گوشه کنار شهرها و جاده ها دیده می شد. ‏ ‏ ‏ ‏ ‏ رعد در 5فوریه 1918درباره آمار مرگ و میر در خیابان‌های تهران می‌نویسد: «حاکم تهران به وزارت داخله گزارش داده است ،طی 20روز گذشته تعداد مردگان بویژه به‌خاطر قحطی در تهران به 520نفر رسیده است ،یعنی به‌طور متوسط در هر روز 36نفر».  کالدول در تلگرافی به تاریخ 22ژانویه ،1918چنین گزارش می‌کند« :در شهر‌های گوناگون به امداد فوری نیاز است .روزانه چندین مرگ گزارش می‌شود .در والیاتی که دولت ایران قیمت‌های خاصی را تعیین کرده حجم محدودی از گندم ،برنج و دیگر مواد غذایی را می‌توان خرید.  . ایران در 21سپتامبر 1917 می‌نویسد« :نبود غله دارد در سراسر ایران قحطی به وجود می‌آورد .تاثیر کمبود غله بویژه در کاشان مشهود است و هیچ ترفندی نمی‌تواند اوضاع را بهتر کند ،زیرا حمل غله از قم یا سلطان‌آباد به کاشان ممنوع است و مازاد غله این مناطق به شهرهای شمالی ارسال می‌شود». چند تن از افسران بریتانیایی €ح€اضر در ایران در زمان قحطی بزرگ ‏ ‏ سرگرد داناهو در خاطرات خود می گوید: بریتانیایی ها در تأمین آذوقه مردم همدان هم بسیار ضعیف عمل کردند .به گفته داناهو :در این زمان شمار مرگ و میر به علت گرسنگی افزایش یافته بود و نان که تنها غذای فقرا و وعده اصلی غذای آنان به شمار می آمد به شدت گران شده و به 14قران در هر من رسیده بود .همدان به شهر وحشت تبدیل شده بود.  ژنرال دنسترویل درباره اقدام انگلیس در خرید غله در ایران می‌نویسد« :در اثر خریدهای ما قیمت غله باالتر رفت و هر افزایش جزئی به معنای مرگ بسیاری از افراد بود» وی در تاریخ ۵می ۱۹۱۸از همدان می‌نویسد« :قحطی در این جا اسفناک است ...ما محصول را ۴۰تومان می‌خریم و امیدواریم مقداری هم کمتر از این تهیه کنیم .هر روز بسیاری می‌میرند و بسیاری نیز در حال کمک‌رسانی مرده‌اند. اکنون که برف‌ها آب شده و بهار آغاز شده است ،مردم می‌روند بیرون و مثل گاو در مراتع می‌چرند» .بسیاری از این مردم نگون‌بخت در حال چریدن در مراتع مرده‌اند. قحطی در قم رعد در 28ژانویه درباره اوضاع قم می‌نویسد: «اوضاع شهر قم از نظر مواد غذایی اسفبار است .طی هفته گذشته ،بیش از 50نفر بر اثر گرسنگی و سرما جان باخته‌اند و تعدادی از آنها هنوز دفن نشده‌اند .برخی از مردم برای غذایشان تنها خون گوسفند در دسترس دارند». بدلیل ممنوعیت ورود غله از قم و €سلطان آباد به کاشان بسیاری از مردم این شهر از گرسنگی کشته شدند ایران در 21سپتامبر 1917 می‌نویسد« :نبود غله دارد در سراسر ایران قحطی به وجود می‌آورد .تاثیر کمبود غله بویژه در کاشان مشهود است و هیچ ترفندی نمی‌تواند اوضاع را بهتر کند، زیرا حمل غله از قم یا سلطان‌آباد به کاشان ممنوع است و مازاد غله این مناطق به شهرهای جمعیت ایران در سال 1914 ‏ ‏ برای مقامات آمریکایی مقیم ایران در سال های پیش از جنگ جهانی اول ،تالش زیرکانه روس ها و انگلیس ها برای کم تخمین زدن و اندک جلوه دادن جمعیت ایران کامال ملموس است .دبلیو مورگان شوستر مدیر کل آمریکایی مالیه ایران در خصوص جمعیت ایران در اوایل قرن بیستم چنین می نویسد: "درمورد جمعیت ایران به نحو عجیبی آمار نادرست ارائه می دهند: آمار به اصطالح سرشماری شصت سال پیش ظاهرا پایه ارقام پایینی است که در برخی از کتابها ارائه می شود و خارجیان آن را می پسندند. درست است که پس از آن هیچ سرشماری صورت نگرفته است اما اروپاییانی که با اوضاع آشنا هستند کل جمعیت را بین 13تا 15 میلیون برآورد می کنند .جمعیت تهران طی چهل سال گذشته از 100 هزار به 350هزار نفر افزایش یافته است".  از برکت نتایج انتخابات تهران در پاییز 1917نزدیک به 75هزار رای در تهران و روستاهای اطراف جمع آوری شد .به گزارش روزنامه ایران دوازده نماینده منتخب بیش از 55هزار رأی بدست آورده بودند .با در نظر گرفتن آنکه مردان 21سال به باال حق رأی داشتند و با در نظر گرفتن متوسط جمعیت برای هر خانواده در حدود شش نفر ،جمعیت تهران و حومه در سال 1917به راحتی می توانست 500هزار نفر باشد که با اظهارات شوستر هماهنگی دارد .به عالوه برآورد شوستر از جمعیت ایران در حدود سال 1900بالغ بر 13تا 15میلیون ،با برآورد جمعیت 20میلیونی در سال 1914توسط راسل ،همخوانی دارد.  به عنوان مثال کشیش راسل طی گزارشی در خصوص مناسبات ایران و روس به تاریخ 11مارس 1914می نویسد :ایران به بزرگی استرالیا ،آلمان و فرانسه با جمعیتی در حدود 20میلیون نفر است .راسل در گزارش مورخ 14ژوئن 1914حجم عظیم آراء در انتخابات مجلس ایران را مورد بررسی قرار می دهد و به "اهمیت مبارزه انقالبی 20میلیون آریایی در ایران اشاره می کند". بازیابی جمعیت پس از 40سال ‏ پس از این قحطی €چهل سال طول کشید تا ایران به ج€معیت 1914خود بازگردد .چارلز سی €هارت سفیر آمریکا جمعیت €ایران در سال 1930را 13 میلیون نفر تخمین زده است .€در سرشماری سال 1956بود که جمعیت ایران به بیش از 20میلیون نفر رسید.  ‏ قحطی در ایران در سالهای 1917تا 1919یکی از بزرگترین قحطی های تاریخ بود و بدون تردید بزرگترین فاجعه ای است که ایران به آن مبتال شد .تنها نکته بسیار روشن در این فاجعه ،قربانی شدن ایران "بیطرف" در جنگ جهانی بود .هیچ یک از طرف های متخاصم خواه به صورت نسبی و خواه مطلق ،تلفاتی با این وسعت متحمل نشدند .فاجعه ای که منجر به فروپاشی جامعه ایرانی ،تثبیت تسلط استعمار بریتانیا بر ایران ،تشکیل حکومت های وابسته به بریتانیا و کودتا علیه دولت های منتخب مردمی شد. منابع ومنآخذ: کتاب "قحطی بزرگ" نوشته دکتر محمد قلی مجد /ترجمه محمد کریمی سایت ویکی پدیا :گردآورنده : شفیعی baran7878.mihanblog.com 