صفحه 1:
وي مسجد جامع كبيرنى ريز
سحركريمى
آشنایی ro pol ابنيه
استاد نرگس امینی
صفحه 2:
شهرستان نیریز
شهرستان نیریز با سابقه تاریخی در 220 کيلومتري جنوب شرقي شیراز
استان فارس, دارای آثاری باارزش و مورد توجه از زمانهای مختلف تاریخی
بهخصوص ساختمانهای مذهبی از قرنهای نخستین ورود اسلام به ایران =
Gaal مشحد جامع تن ریز از حطله لین بناهای با ارزکش اشت که یکی از
قدیمی ترین مساجد ایران (ساسانی) محسوب میشود در آن دوره بیش از
رگا بر شمش و ساره ان وود داش و ذر واف أسلعة
امه داريوش كبير بوزءاست
یکی از گمانهایی که در مورد اسم نی رين میبرند نام نبزه ریز میبانشد که بدا
.خاطر نیزه سازی در دوره هخامنشی میباشد
صفحه 3:
صفحه 4:
ان
یر ۳: پلان مسجد جامع نیریز و جانمایی محل محراب گچ:
ای ایو
آن چنوبی (حاچیقاسمی و
ار
ان. ۱۳۴:۱۳۸۲)
بری در تصویر
(www.google earth.com)
مسجد جامع نیریز در بافت شهرستان يریز
تصو
امو
قعیت
صفحه 5:
تاریخچه مسجد جامع نیریز
یکی از جاهای دیدنی نی ریز, قدیمیترین
مساجد ایران و به اعتقاد بعضی آتشکدههای
زرتشتیان مسجد جامع کبیر نیریز است که در
دوره اسلامی به مسجد تبدیل شده است.
ایوانهای باقی مانده از این مسجد به سبک
.معماری دوره ساسانی احداث شده است
ایوان اصلی اس تسج در ال ۲
قمری (با توجه به نوشته مقدسی, تاریخنگار
سده چهارم هجری) درست شده است.
ساختمان و محوطه مسجد در بازسازیهای
سالهای ۳۶۳, ۴۶۰ و ۵۶۰ هجری قمری توسعه
يافته و ایوان کوچکتری روبروی ایوان اصلی
«ستتاخته"شتد
صفحه 6:
جامع کبیر نیز در نهم مرداد ماه .
سا(۱۳۱۲ خورشیدعدر ف هرسآثار ملیایران
ثبنشد و هماکنونت حنه وششو حمایت
سازمانمیرانف رهنگیو گردشگرلیرانقرار
دارد. لینمسجد با ایام از ز معمارعساسانوو
Sislasi یولنودرسنشده و در طول
زمارهایگ وناگون قسمهایوبه آناضافه شده
و مرمبهاییدر آنبه عملآمده و در ردیف لثار
برجسته از سیر تکاملهنر و تزئینانمعماری
ایرانقرار گرفته است
صفحه 7:
صفحه 8:
تقشه اولیه سجد جامع نیریز
(ایوان گیری) پلان کنونی
نقشه کنوني مسجد عبارت از یک صحن مریع مستطیل, دو ایوان جنوبي و
شمالي, رواق ها و شبستان هاي اطراف صحن است . با توجه به بررسي
كا كه توسطا ان کر صورت فرفه خی اصلی و قیی مس
ايوان عميقي به طول 18 و عرض 5/7 متر است که با طاق گهواره اي- با
ی قوسي اندک - پوشش پافته است
صفحه 9:
در دیوار عقبي ایوان, محراب
نفیس با تزیینات گچبري و
کتیبه هاي تاريخي قرار دارد .
اين ايوان در اصل رد ال
جانبي, پنج طاقنماي گود
داشته که به هنگام گسترش
مسجد, دیوار پشتي آنها
برداشته شده و بدین ترتیب,
فضاي داخلي ایوان با شبستان
.هاي جانبي مرتبط شده است
صفحه 10:
در دوره هاي بعد از ساخت ایوان, به علت
فشار وارده طاق آن, شکاف هايي در بنا پدید
مي آید که با احداث ان هايي در اطراف
سردر و اضلاع جانبي مهار مي گردد
صفحه 11:
صفحه 12:
5-5-3 سال ۳۶۳ هجرى قمرى تاريخ
3 محراب و کهنترین تاریخی است که
در اين مسجد باقی مانده است.
eee ee
قبل از اين تاريخ باز مى
تاریخهای دیگری نیز در ul ماه
میشود که نشان از مرمت,
بازسازی و اتصال بناهای جدید در
.زمانهای گوناگون دارد
گدار معماری مسجد از نوع معماری
زمان ساسانیان است که تا قرنهای
نخستین اسلامی هنوز رایچ بوده
.است
صفحه 13:
در انتهاي ایوان و اطراف
محراب, تعداد قابل توجهي
کتیبه تاريخي دیده مي شود
که تعدادي از آنها مورخ
3 ه-.ق
.هستند
در برابر ایوان. صحن
شكلي وجود دارد
که در ضلع شمالي آن. ایوان
و در اضلاع دیگر, رواق هايي
وجود دارد
صفحه 14:
صفحه 15:
تصویر ۶: نمای رو به رو از محراب گچیری مسجد جامع نیریز در
انتهای ایوان جنوبی (مأخذ: نگارندگان).
صفحه 16:
صفحه 17:
راه پله مناره مسجد جامع نیریز
صفحه 18:
صفحه 19:
بناهاي الحاقي که در زمان هاي متفاوت ساخته شده اند,
از نظر معماري فاقد ارزش خاصي هستند و به غير از
_ نماي ورودي ها و ساختمان هاي دور صحن که روکار
آجري دارند, بقیه با گل و به شیوه نامناسبي ساخته شده
.اند . این بنا به شماره 192 به ثبت تاريخي رسیده است
صفحه 20:
به پیشانی سردر
ورودی مسجد نیز سه
کتیبه مربوط به
تعمیرات مسجد باقی
است که تاریج یکی از
آنها 1300 هجری و
مربوط به تعمیرات
.دوره قاجاریه است
تصویر ۴: نمای شمال غربی حياط و منره آجری مسجد جامع نیریز
aslo نگرندگن)
صفحه 21:
صفحه 22:
21100 شال
ازنديكر نكات ol all>
مسجد درخت سرو 1100
ساله ای است که شاید کمتر
مورد توجه قرار گرفته
باشداما قدمتی بسیار زیاد
دارد و متاسفانه گفنه میشود
که این سرو کج شده است
همچنین برخی دیوار های
مسجد دچار شکاف هایی
شده است
صفحه 23:
مسجد جامع کبیر کنونی در قرون
گذشته بر اثر Jaw آسیب فراوان دیده
که بعداً از طرف شخصی به نام میرزا
نظام كه + بزرك عشاير بود تعمير
گردیده و سنگ تعمیر آن در بالاى سر
درب مسجد مزبور است كه اين
.اشعار روی آن نوشته شده است
صفحه 24:
مسجد قدیمی ایوان
براساس شواهد روشن و مطالعات انجام گرفته,
بنای مهم oui عوامل
معماری دوران اسلامی درعهد ساسانی ایوان بوده
است
صفحه 25:
در نتيجهء. عامل ايوان در معماری نخستین سدههای دوران اسلامی
ایران بدیدار و در اینیهها به کار گرقته شد و در سدههای بعد بهطور سریع
بهصفرتهای جه هم كززتر ومهمتر أق ارکانة sjlnes لافی Ghul
درآمد که در عهد سلجوقیان. یعنی قرن پنجم هجری به بعد.
مس چدهای چهار ایواتی شیوه کلی ساختمانهای مساجد گردید.
صفحه 26:
ایوان مسجد که قدیمی ترین قسمت مسجد می باشد در
جبهه جنویی صحن و جانب قبله قرار دارد و بای اصلی
مسجد به شمار مى ايد
ايوان مسجد جامع نيريز باتوجه به بررسى هايى كه بر روى
ان صورت گرفته ايوان عميقى با طول 18 متر و عرض 7/5
متر است که دارای طاقی ساده گهواره ای شکل بوده با
شکستگی قوس اندک پوشش يافته که دوطرف ان دو جرز
پهن اجری قرار دارد
و اضلاع شرقی و غربی هر یک دارای پنج طاقنمای عمیق
است که اکنون از صورت طاقنمایی we شده است
صفحه 27:
تصویر ۵: نمایی از ايوان جنوبى. طاقنماها و محراب مسجد جامع
نیریز (مأْخذ: نگارندگان»
سسس . . ——_
صفحه 28:
شلع پیشین ایوان
ی
عقب ايوان را
ديوار ضخيمى
مسدود نموده كه
ال ی و
مس در ان جاى
كرفت و صل اصلت
ايوان كاملا بسته و
بى روزن بوده
است
صفحه 29:
تزیینات و کتیبه های محراب
کتیبه های محراب را مورد مطالعه قرار
در فسیت داعلی طا SIS eel
سمت راست و چپ ان کتیبه ای مبنی بر تاریخ
و نام سازندگان و دوره های تعمیر ان وجود
دارد. در اين کتیبه نام بانی محراب را امیرالحاج
و نام تعمیر کننده مسجد را کریم الدین روزبه
ذکر کرده است که متاسفانه کتیبه مذکور تاریخ
ندارد و کسانی که قبلا اين بنا را مورد بررسی
قرار داده اند مانند گدار , اسمی از اين کتیبه
صفحه 30:
کوفی:
ارندگا
ان)
(مأخذ: نكا
تصویر ۱۰:
زير قوس طاقنما (کتیبه
افوا
مشبک:
مجوف)
صفحه 31:
تصویر :٩ بخشی از نمای جانبی و روبرو (فضای داخلی طاقنما)
(مأخذ: نگارندگان).
صفحه 32:
تصویر ۱۲: جانمایی آرایههای Ald هندسی و فرمهای متنوع در هر ۱ j
یک از بخشهای شمارهگذاریشده در ساختار ene Glare قصویر ا: طرح a از ساختار محراب گجبری نیریز
(ماخذ: نگارندگان). (مأخذ: نگارندگان).
صفحه 33:
(گره طبل در طبل). (مأخذ: نگارندگان)
حاشیه هندسی
صفحه 34:
۱ دور محراب دارای
| گچبری های بسیار
زيبايى است از ايات
قرانى كه در بين
8 تزيينات كجبرى باخط
كوفى درده ميشود
نوشته شده که اند 3 : تلفیق کتیبه كوف با گردشهای فشردهبند
شته شد ى 59
eel ف كد = Pa نتها اسلیمی در زمینه (مأخذ: نگارندگان).
9 يبه به شكل
زیبایی به هشت ضلعی
های هندسی شکل
ee سس
صفحه 35:
| شکل ۵: کتیبه تاریخدار و رقمدار ٩۴۶( هجری قمری) (مأخذ: نگارندگان)
صفحه 36:
شگل ٩۲ لچکی محراب با طرح اسلیمی و تزبیعات آوده کاری.
(مأخذ: نگارندگان).
hw
شکل ۷: طرح ختایی
(مأخذ: تكارندكان).
شكل 4: طرح محرابى با
قوش گیاهی دز ژنین.
(مأخذ: نكارندكان).
صفحه 37:
شکل ۱۱: بخشی از کتیبه حاشیه فرعی به قلم نسخ در زمینهای از
نقوش اسلیمی پیچان. (مأخذ: نگارندگان»
tases
صفحه 38:
شنکل ۱۴۳: طرح ختایی و اسلیمی یدنه نیم ستون بيلك سجزائي.
sly نگارندگان)
صفحه 39:
1
‘ayy
شکل ۱۵ بدنه گلدان
طرح ختایی و اسلیمی,
(مأخذ: نگارندگان».
الاو
#6 حرد خ3 وت |
2
شکل ۲۲: طرح گیاهی حاشیههای پایینی دیوارهای جانبی محراب.
(مأخذ: نگارندگان).
صفحه 40:
مرمت محراب مسجد جامع نی ریز
: اخرين مرمت بنا
در سال 93 حدود 10الین15 درصد محراب داای ترک بوده و نیاز به مرت داشته
که با همکاری میرات فرهنگی و صنایع دستی و گردشگری نی ریز اقدام به مرمت بنا موده
هزینه بر اورد شده ان 15 میلیون تومان بوده
کی ل
مرمت مخراب توسط استاد حمید چمن به همراه سه لفر از دانشجیانش به نامهای انیسیه
شیری کارشناس ارشد مرمت, راضیه سرپوش بومی نیریز و کارشناس ارشد مرمت. الهام
. خسروی کارشناس معماری داخلی انجام شده
صفحه 41:
سخنان استاد چمن در رابطه با ترمیم
چمن گفت: محراب با توجه به قدمتی که دارد آسیبهای متعددی دیده است و در تاریخهای
مختلف مرمتهای گوناگونی بر روی آن انجام گرفته است. با توجه به اینکه سازهی اصلی ما
سنگ است, باعث شده تا نمای گچکاری به خاطر خیابان و پارکجدید الاحداث کمی جدا شود.
ما در ابتداء کار پاکسازی از کلیهی آلودگیها را در دستور کار داریم و سطح آن را با یکسری
مواد خاص که ساخت کشور سوئیس است برای پوششدهی استفاده میکنیم و در ادامه
قسمتهای جدا شده از دیوار را سعی میکنیم با استفاده از تزریق گچ و چسب پولیمری
پبوستگی بین سنگ مکچ ایجاد كنيم.
در ادامه سعی کردیم تمام کمبودها را برطرف نماییم البته تا آنجایی که به ظاهراش لطمه
تخورد. متأسفانه بخشی از محراب را به خاطر تبرک جدا کردهاند که من درخواست دارم که
این کار انجام نشود. در حال حاضر مشفول پرکردن ترکها و شکافها هستیم و در نهایت پس
.از رفع ایرادات موزونسازی رنگی خواهیم داشت
صفحه 42:
باب ررسیهایمحرابو کتیبه آزبه لین:
نتیجه میرسیم که محرلبمطعلقبه سال
0 جهجرعلاستو ایوانو بناءاولیه مسجد در
سا ([340 هجریساخته شده در حارکه
تانها و بیوتاتملحقشده به انمتعلق
به عصر قاجار استت اریخ 340
هجریت اریخ ب ناییاستکاملا جدید , نه
تاريخ لنجام تعميراتها بازسازوايوانمتعلق
به قبلاز اسلام,زیرا قبله لینلینایوانکه
با محور اصلیب نا مطابقندارد کاملا در
راستای31 درجه جنوبغربیاز شمال
مقناطیسیقرار دارد
صفحه 43:
صفحه 44:
صفحه 45:
]1 7 11 ۲
goog
El
MARAMAT ASK.
lan Nitze Monase
صفحه 46: