معرفت شناسی و ارکان آن

صفحه 1:


صفحه 2:
ظئظ”< اج”ْيتّ ‎ ”‏ عمئ.م.__ج _سسيبجومججيجبجج | پیش فرض های معرفت شناسی معرفت شناسی و ارکان آن گفته شد که معرفت شناسی بکی از مفروضات اساسی و مهم برای پی افکن‌دن هر دانشی است. معرفت شناسی ارکانی دارد که در ادامه به توضیح آنها پرداخته می شود. 

صفحه 3:
OO ‏با تقسیم ابزار شناخت به حسی, عقلی و قلبی (شهودی). مشخص‎ ‏سد که هریک از این ایزازها یه نحوی در کت معرفت فقس اردد‎ ‏اما گاهی موانعی در راه حصول معرفت وجود دارد که باعسث‎ ‏می شود معرفتی آميخته با خطا به دست آید. اين آمیختگی, به‎ ‏دلیل تعصی رخدادهای طیقعی با مادی و به تداشب هر اس راری.‎ متفاوت است. از آن جا كه در ابزار حسىء تناسب وضعی شیء محسوس با این ابزار شیط انساسی معرفت است. کاه ی آموانع طبیعکی باعت می فنود که این شرط به صورت مطلوب تحقق تیابد» بن‌ای"مال در رویت چشم که ابزار حس بینایی است. سلامت"چشم. صافی هواء روشنایی؛ فاصله مناسب و مانند آن. شرط حصول معرفت درست حسى است. 

صفحه 4:
تحقل بدز که از ۱۱۳*۱9 کیک می کیرد تاره ‎TS‏ ‏از دام های وهمی و خیالی است. استقرای ظنی و تمثیل, از موانع مهم روشی در رسیدن صحیح و بدون خطا به حقایق عقلی هستند؛ يكايزاين: لازم اسك انا انها يهاز مان و در بى شكل بان تس ی مسير قوه عاقله در درك صورت هاى معقول و درنهايت. حصول نتايج يقينى هموار شود. اها ابزار قل فيز شرائظ و موائع مخضوضٌ حون زا دازد كار فلي نیز مشاهده حقايق كلى سعى است. این مشاهده. از طریق صيقل دادن قلب و تصفيه آن حاصّل مى شود؛ بنابراين لازم است قلب ان هركونه شائبه وهم الود و الوده به زنكارهاى دنيوى ياك شود تا در هنكام اشراق حقايق عاليه بتواند به كونه اى صحيح تلقى نمايد. (جوادى آملی, ‎١11/1‏ ص ۴۴۰-۴۳۹). 

صفحه 5:
قرآن کریم. به برخی شرایط ایجابی و سلبی که نقش تعیین کننده ای در کسب معرفت دارند. پرداخته است. در ادامه به این شراب‌ط به صورت اجمال اشاره می شود: 

صفحه 6:
أسباب كسب معر الف) تقوا: تقوا. شرط مهم و اساسى در شناخت بدون خطا از واقع معرفى شده است. انسان هاى مؤمن با كسب ملكه تقواء توانايى تشخيص حق از باطل را مى يابند و اين تشخیص, فقط مربوط به معرفست قلبى (عرفانى) نيست؛ بلكه شامل ديكر راه هاى حصول معرفت نيز مى شود: «اكر تقواى الهى ييشه كنيد. خداوند يراى شما فرقانی را که تمییزدهندة حق از باطل است - قرار می دهد». (سوره انفال. آیه ‎.)۲٩‏ ‏اطلاق آیه . دربرگیرنده معرفت شهودی و برهانی است و درک صحیح و مناسب مفاهیم ذهنی و دیدن حقایق عینی در پرتو تقوا تأمین می گردد. 

صفحه 7:
OO ‏در آیه دیگری. تقوا سبب گشایش راهی برای حل مشکلات معرفی‎ ‏شده است: « هرکس از خداوند پروا کند (خداوند) برای او بیرون‎ شدنی می گذارد» (سوره طلاق,آیه ۲). از مدلول آیه چنین برمی آید که اگر کسی در مسیر کسب روزی یا دانش نظری, تقوای متناسب با آن کسب را رعایت کند هرگسن گرفتار مشکل نمی شود. برخی از مصادیق مهم تقوا در راه معرفت علمی عبارت اند از: امانت داری در نقل اقوال و آرای دیگران, پرهیز از مغالطه در هنگام احتجاج و آمادگی برای پذیرش نظر حق. رعايت اين كونه موارد. سبب حصول تقوا و درنتیجه. گشایش تنگناها و مشکلات فکری و نظری می ‎gat‏ 

صفحه 8:
0۳۳ 10 ب) نيايش و دعا: قرآن كريم به كسانى كه اهل تهجّد. دعا و نيايش در هنكام سحر هدید روستافی در بل ترمی بخشد و بدیل واگ ۱ب حقایقی آشنا می شوند که دیگران از فهم آنها محروم اند: وهایتان از مگ فایلا شود و پروردکال ۳ ۱ ۲ سم ق امید بخوانند و از آنچهه روزی شان کردیم. ببخشند. آری» هيج کس نداند که چه بسیار مایه روشنی چشم ها برای آنان نهفته است که جزای کار و کردار پیشینیان است» (سوره سجده. آیه ‎(VAY‏ براساس این آیه مبارکه خداوند به کسانی که پهلوهای خود را در هنگام سحر از بسترها جدا می سازند تا خداوند را از سر بیم و امید بخوانند. پاداشی که روشنی بخش دیده و دل آنهاست. مجآیجنند وراین" و نی چنشتم. همان بصیرت وابینایی است که با آن. می توانند حقایقی را از عالم واقع به خوبی درک کنند. 

صفحه 9:
I ‏بعری به کی‎ 8 ay pS ‏ابروره این روبدرد بهدلیل بارادانه‎ ‏از ساختار معرفت حذف شده اسّت؛ اما در گذشته, بسیاری از عالمان‎ ‏وفرهیختگلن معضلات فکری وعلمی خود را از اين راه حل مى کردند.‎ ‏صدرالمتألهین شیرازی از حکمای بزرگ اسلامی. که به وجود آورنده‎ ‏فص وكزه اك ور فلسشفه اشاد ف اشت: در موارد بسيارى #عضكلدت‎ ‏فلسفى خود را از اين راه مى كشود..وى در كتاب مهم و مشهور اسفارء‎ ‏در بحث جكونكى درك نفس از حقايق عقلى. كه يكى از مباحث بسيار‎ ‏مهم و اساسی قلسفه است.بیان می کند که:«بعد از مطالعه آرای‌حکمای‎ ‏پیشین در اين زمینه. متوجه شدم که از بحث های آنان چیزی که بتوان‎ ‏بر آن تکیه نمود و مستند دلیل قرار داد. به دست نمی آید؛ بنابراین,‎ ‏«توجه جبلّی» و«تضرع غریزی» به سوی «مسیّب الاسباب»و «مسهّل‎ ‏الامور الصعاب» بردم که سبب شند. از خزاین علم الهی فیوضاتی بر من‎ ‏نازل گردد و درنتیجه, به معارف جدیدی راه پیدا کنم» (صدرالدین شیرازی:‎ .)۲۱۳ ‏ام ص‎ ۹*۱ ‏سس۳- اس جح‎ « « "۳ «( ( ( ( ‏د دب(‎ ٍ « « « « « « «» 

صفحه 10:
بنابراین, تهجّد. تضرع و نیایش به درگاه الهی, یکی از شرایط مهم رسیدن به حقایق عینی است که هم نصوص دینی بر آن دلالت دارند و هم تجربه عملی عالمان دینی مویّد آن است. 

صفحه 11:
موانع درک حقایق الف) گناه: یکی از موانعی که سبب محروم ماندن از درک حقایق می ش‌ود. گناه است. قرآن کریم. اعمال آلودة گناهک‌اران را مانسع درک و فهم حقایق دینی می داند: «چنین نیست. بلکه آنچه کرده اند. بر ‎Ja‏ هایشان زنگار نهاده است» (سوره مطقفين: آیه ۱۴). در مواردی نیز. جدال در آیات الهی.مانع از هدایت و کشف حقیقت دانسته شده است (رک: سوره غافر,آیات۵۶ و ‎۵٩‏ 

صفحه 12:
OO ‏[©شظ©جْظضئضظ‎ ب) حب دنيا: در برخى از روايات نيز حبّ دنياء عامل مهم خطاييشكى انسان معرفى شده است: «حتٌ الدنيا رأس كل خطيئة»؛ دنيادوستىء سرجشمه هر خطا و اشتباهى است» (اصول كافى؛ ج ". ص ۱۳۰): روشن است كه در اينجاء دنيا به معناى طبيعت و انسان نيست ؛ زیرا این امور از مظاهر اسمای حسنای الهی اند و علاقه به آنان. به علاقه به خداوند بر می گردد. آنچه در فرهنگ دینی از آن به دنيا تعبیر می شود. تعلْقاتی است که ریشه مادی و غیرالهی داد در فرشتی اسلامیء سرعافگه و علمی که سبب غپزور و اعراض از خداوند و معنویت شود. منشاً گمراهی و خطاست. 

صفحه 13:
يس از بررسی دیدگاه حکمای الهی و بیان آیات نورانی در زمینه معرفت شناسی نقلی - عقلی. به نتایجی که اين نوع معرفت شناسی در دانش مدیردت اسلامی بر جا می گذارد » خواهیم پرداخت و نشان خواهیم داد کسی که چنین باوری به شناخت و معرفت به عالم واقع داشته باشد. چگونه دانش مدیربت اسلامی را ارائه خواهد داد؛ دانشی که در بسب‌اری از ‎aoe‏ عدوان عله عدیر بت لطر ی سود نگاو اساسی دارد. 

بسم الله الرحمن الرحيم پيش فرض هاى معرفت شناسى معرفت شناسى و ارکان آن گفته شد که معرفت شناسى يکى از مفروضات اساسـى و مهـم براى پى افکنــدن هر دانشى است .معرفت شناسـى ارکانى دارد که در ادامه به توضيح آنها پرداخته مى شود. با تقسيم ابزار شناخت به حسى ،عقلى و قلبى (شهودى) ،مشخص شد که هريک از اين ابزارها به نحوى در کسب معرفت نقش دارند. اما گاهى موانعى در راه حصــول معرفت وجــود دارد که باعــث می شود معرفتـى آميخته با خطا به دست آيد .اين آميختگـى ،بـه دليل بعضى رخدادهاى طبيعى يا مادى و به تناسب هر ابــزارى، متفاوت است. از آن جا که در ابزار حسـى ،تناسب وضعى شىء محســوس بـا اين ابزار ،شرط اساسى معرفت است ،گاهى موانع طبيعــى باعث می شود که اين شرط به صورت مطلوب تحقق نيابد؛ براى مثـال در رؤيِت چشم که ابزار حس بينايى است ،سالمت چشم ،صافــى هوا ،روشنايى ،فاصله مناسب و مانند آن ،شرط حصــول معرفت درست حسى است. تعقل نيز که از قوه عاقله کمک مى گيرد ،نيازمنــد پيرايش نفس از دام هاى وهمى و خيالى است .استقراى ظّن ـى و تمثيـل ،از موانع مهم روشى در رسيدن صحيح و بدون خطا به حقايق عقلى هستند؛ بنابراين ،الزم است با اتکا به برهـان و در يک شکل قياس منطقــى، مسير قوه عاقله در درک صورت هاى معقــول و درنهايت ،حصـول نتايج يقينى هموار شود. اما ابزار قلب نيز شرايط و موانع مخصوص خود را دارد .کارقلب نيز مشاهده حقايق کلى ِس عى است .اين مشاهده ،از طريق صيقـــل دادن قلب و تصفيه آن حاصل مى شود؛ بنابراين الزم است قلب از هرگونه شائبه وهم آلود و آلوده به زنگارهاى دنيوى پاک شود تا در هنگـام اشراق حقايق عاليه بتواند به گونه اى صحيح تلقى نمايد( .جوادى آملى ،1377 ،ص439ـ.)440 قرآن کريم ،به برخـى شرايط ايجابـى و سلبـى که نقـش تعيين کننده اى در کسب معرفت دارند ،پرداخته است .در ادامــه به اين شرايــط به صورت اجمال اشاره مى شود: اسباب کسب معرفت الف) تقوا: تقوا ،شرط مهم و اساسى در شناخت بدون خطا از واقع معرفـى شده است .انسان هاى مؤمن با کسب ملکه تقوا ،توانايى تشخيص حق از باطل را مى يابند و اين تشخيص ،فقط مربوط به معرفــت قلبى (عرفانى) نيست؛ بلکه شامل ديگر راه هاى حصــول معرفت نيز مى شود« :اگر تقواى الهى پيشه کنيــد ،خداوند براى شمـــا فرقانى را ـ که تمييزدهنــدة حق از باطــل است ـ قرار مى دهد». (سوره انفال ،آيه .)29 اطالق آيه ،دربرگيرنده معرفت شهـودى و برهانــى است و درک صحيح و مناسب مفاهيم ذهنى و ديدن حقايق عينى ،در پرتو تقوا تأمين مى گردد. در آيه ديگرى ،تقوا سبب گشايش راهى براى حل مشکالت معرفى شده است « :هرکس از خداوند پروا کند (خداوند) براى او بيـرون شدنى مى گذارد» (سوره طالق،آيه .)2 از مدلول آيه چنين برمى آيد که اگر کسى در مسيـر کسب روزى يا دانش نظرى ،تقواى متناسب با آن کسب را رعايت کند ،هرگـز گرفتار مشکل نمى شود. برخى از مصاديق مهم تقوا در راه معرفت علمى عبارت اند از: امانـت دارى در نقل اقـوال و آراى ديگـران ،پرهيز از مغالطـه در هنگام احتجاج و آمادگى براى پذيرش نظر حق .رعايت اين گونـه موارد ،سبب حصول تقوا و درنتيجه ،گشايش تنگناها و مشکالت فکرى و نظرى مى شود. ب) نيايش و دعا: قرآن کريم به کسانى که اهل تهّج د ،دعا و نيايش در هنگام سحـر هستند ،روشنايى در بصيرت مى بخشد و بدين وسيلـه ،آنها بـــا حقايقى آشنا مى شوند که ديگران از فهم آنها محروم اند: « پهلوهايشان از بستــرها جدا شود و پروردگارشان را با بيــم و اميد بخوانند و از آنچــه روزى شان کرديم ،ببخشنــد .آرى ،هيـچ کس نداند که چه بسيار مايه روشنى چشم ها براى آنان نهفته است که جزاى کار و کردار پيشينيان است» (سوره سجده ،آيه .)1،17 براساس اين آيه مبارکه خداوند به کسانى که پهلوهاى خــود را در هنگام سحر از بسترها جدا مى سازند تا خداونـد را از سر بيم و اميد بخوانند ،پاداشــى که روشنـى بخش ديــده و دل آنهاســـت، مى بخشد و اين روشنى چشم ،همان بصيرت و بينايى است که بـا آن ،مى توانند حقايقى را از عالم واقع به خوبى درک کنند. امروزه ،اين رويکرد به دليل پارادايم حاکم بر معرفت بشرى ،به کلى از ساختار معرفت حذف شده است؛ اما در گذشته ،بسيارى از عالمــان وفرهيختگان،معضالت فکرى وعلمى خود را از اين راه حل می کردند. صدرالمتألهين شيرازى از حکماى بزرگ اسالمى ،که به وجود آورنــده مکتب ويژه اى در فلسفه اسالمى است ،در موارد بسيارى ،معضـــالت فلسفى خود را از اين راه مى گشود .وى در کتاب مهم و مشهور اسفـار، در بحث چگونگى درک نفس از حقايق عقلى ،که يکى از مباحث بسيــار مهـم و اساسى فلسفه است،بيان مى کند که«:بعد از مطالعه آراىحکماى پيشين در اين زمينه ،متوجه شدم که از بحث هاى آنان چيزى که بتوان بر آن تکيه نمود و مستند دليل قرار داد ،به دست نمى آيـد؛ بنابرايــن، «توجه جبّلى» و«تضرع غريزى» به سوى «مسّب ب االسباب»و «مسـّه ل االمور الصعاب» بردم که سبب شد ،از خزاين علم الهى فيوضاتى بر من نازل گردد و درنتيجه ،به معارف جديدى راه پيدا کنم» (صدرالدين شيرازى، 1981م ،ص.)313 بنابراين ،تهّج د ،تضرع و نيايش به درگاه الهى ،يکى از شرايط مهم رسيدن به حقايق عينى است که هم نصوص دينى بر آن داللت دارند و هم تجربه عملى عالمان دينى مؤّي د آن است. موانع درک حقايق الف) گناه: يکى از موانعى که سبب محروم ماندن از درک حقايق مى شــود ، گناه است .قرآن کريم ،اعمال آلودة گناهکــاران را مانــع درک و فهم حقايق دينى مى داند« :چنين نيست ،بلکه آنچه کرده اند ،بـر دل هايشان زنگار نهاده است» (سوره مطّففين ،آيه .)14 در مواردى نيز ،جدال در آيات الهى،مانع از هدايت و کشف حقيقت دانسته شده است (رک :سوره غافر،آيات 56و .)59 ب) حب دنيا: در برخى از روايات نيز حّب دنيا ،عامل مهم خطاپيشگى انســان معرفــى شده است« :حّب الدنيا رأس کل خطيئة»؛ دنيادوستــى، سرچشمه هر خطا و اشتباهى است» (اصول کافى ،ج ،2ص .)130 روشن است که در اينجا ،دنيا به معناى طبيعت و انسان نيست ؛ زيرا اين امور از مظاهر اسماى حسناى الهى اند و عالقه به آنـان، به عالقه به خداوند بر مى گردد .آنچه در فرهنگ دينى از آن بــه دنيا تعبيـر مى شود ،تعّلقاتى است که ريشـه مادى و غيرالهــى دارد .در فرهنگ اسالمــى ،سرمايـه و علمـى که سبب غــرور و اعراض از خداوند و معنويت شود ،منشأ گمراهى و خطاست. پس از بررسى ديدگاه حکماى الهى و بيان آيات نورانى در زمينه معرفت شناسى نقلى ـ عقلى ،به نتايجــى که اين نـوع معرفت شناسى در دانش مديريت اسالمــى بر جا مى گـذارد ، خواهيم پرداخت و نشان خواهيم داد کسى که چنين باورى به شناخت و معرفت به عالم واقع داشتــه باشد ،چگونــه دانش مديريت اسالمى را ارائه خواهد داد؛ دانشى که در بسيــارى از موارد ،با آنچه به عنوان علم مديريت مطرح مى شود ،تفــاوت اساسى دارد.