نظام اقتصادی فئودالیسم

نظام اقتصادی فئودالیسم

اسلاید 1: فئودالیسمدکتر محمد جواد شريف زادهدانشگاه امام صادق (ع)نظام هاي اقتصادي

اسلاید 2: پرسش هايي درباره فئوداليسممنظور از فئوداليسم چيست؟ زمان و دلايل شکل گيري آن چه بود؟گروه های اجتماعی شکل دهنده فئودالیسم و نوع ارتباط آنها با یکدیگر چگونه بود؟مالکیت فئوالی با مالکیت خصوصی و سایر اشکال مالکیت چه تفاوت هایی داشت؟چرا فئوالیسم افول کرد؟ و چگونه سرمایه داری از دل فئودالیسم زاده شد؟ آيا فئوداليسم در جامعه ايران تجربه شده است؟ به عبارت دیگر آیا اقتصاد ایران در سده های پیشین مبتنی بر روابط فئودالی بوده است؟

اسلاید 3: تعریف فئودالیسمواژه فئودالیسم از ریشه فیف fief مشتق شده است. فیف به زميني گفته مي شود که در مقابل تعهد مشخصی در اختیار یک فرد قرار می گیرد یا به وی اقطاع می شود.در حال حاضر سه تعبیر از فئودالیسم رواج دارد:فئودالیسم به عنوان رابطه ای حقوقی: اين رابطه حقوقي روابط لردها، واسال ها و سرف ها را مشخص مي کند. فئودالیسم به عنوان نوعی سازماندهی سیاسی: که در آن قدرت سياسي به لحاظ جغرافيايي بشدت شکسته مي شود. خدمات نظامي خصوصي است و در برابر امتيازات مختلفي مبادله مي شود.فئودالیسم به معنای نوعی شيوه توليد: در اين معنا فئوداليسم نوعی نظام فراگير اجتماعي – اقتصادي است که ساختار طبقاتي جامعه در آن پیوسته بازتوليد مي شود.

اسلاید 4: ظهور فئودالیسممبدا ظهور: درباره زمان پیدایش فئودالیسم نظر قطعی نمی توان داد. اما آنچه مسلم است تقریباً در تمامی قرون وسطی زندگی اجتماعی و اقتصادی اروپا مبتنی بر روابط فئودالی بوده است. قرون وسطی: به فاصله بين فروپاشي امپراطوري روم غربي (476) تا فروپاشي امپراطوري روم شرقي (1453) گفته مي شود.دلايل ظهور: با هجوم قبايل بربر از جمله ژرمن ها و نابودي امپراطوري روم و شهرهای مهم آن، زمين هاي به دست آمده ميان فرماندهان و وابستگان آنها تقسيم شد. فرمانروایان پیروز برای کسب حمایت نظامی، زمین هایی را به اشراف واگذار می کردند و در مقابل، اشراف نیز متعهد می شدند به همراه نیروهایشان در جنگ ها حاضر شوند.

اسلاید 5: گروه های اجتماعی در عصر فئودالیسم- 1پادشاه:پادشاه معمولا مهم ترین فئودال بود و زمین های زیادی را به اشراف (واسال ها) اقطاع کرده بود.مقتدرترین پادشاه قرون وسطی شارلمانی (814-742 م) بود که امپراطوری مقدس روم را بنا گذاشت.پس از او همواره پادشاهان همواره در رقابت با بارون ها و واسال های خودشان بودند و در بسیاری اوقات مقهور آنان می شدند.برای مثال دوک نورماندی قدرتمندتر از پادشاه فرانسه و انگلستان بود.فرانسه و انگلستان به پنجاه تا شصت دوک نشین تقسیم می شدند. هر دوک نشین نیز می توانست به چند کنت نشین تقسیم شود.

اسلاید 6: گروه های اجتماعی در عصر فئودالیسم- 2اشراف یا واسال ها:این گروه افرادی بودند که زمین هایی را به اقطاع در اختیار داشتند و سهمی از محصول را به لردی می دادند که به او سوگند وفاداری خورده بودند. یکی از وظایف اصلی آنان شرکت در جنگ بود. به همین دلیل بسیاری از شوالیه ها می توانستند با اعلام سوگند وفاداری به یک لرد، واسال او بشوند. واسال های بزرگ که زمین های زیادی در اختیار داشتند معمولا زمین های خود را به چند فرد دیگر اقطاع می دادند و بدین ترتیب برای خود واسال هایی داشتند. گاه بین شاه تا سرف ها شش یا هفت واسال قرار می گرفت.اگر واسال تخلفی می کرد باید در دادگاهی که لرد تشکیل می داد و سایر واسال ها در آن حق رای داشتند حاضر و محاکمه می شد.

اسلاید 7: گروه های اجتماعی در عصر فئودالیسم- 3روحانیون و ارباب کلیسا: بخش مهمی از زمین های هر دوک نشین یا کنت نشین متعلق به کلیسا و دیرهای مسیحی بود و جمعیت زیادی روی زمین های کلیسا کار می کردند؛ کلیسا برای خود شوالیه ها و واسال های مخصوص داشت. ضمن آنکه پادشاهان و فئودال ها درصدی از محصول خود را به کلیسا می دادند. قدرت کلیسا به ویژه در عصر جنگ های صلیبی افزایش یافت.

اسلاید 8: گروه های اجتماعی در عصر فئودالیسم- 4دهقانان: به دو گروه دهقانان آزاد و سرف ها تقسیم می شدند. تعداد دهقانان آزاد بسیار اندک بود.بردگان: نقش مهمي در عصر فئوداليسم ندارند. ايشان عمدتاً اسيران مسلمان يا اروپاييان غير مسيحي بودند که در جنگ يا از طريق خريد و فروش تصاحب مي شدند و بيشتر در خدمت کليسا و پادشاهان بودند.تفاوت سرف و برده: ارباب (فئودال) حق خريد و فروش سرف ها را نداشت و نمي توانست آنها را از خانواده هايشان جدا کند. سرف نسبت به زمینی که در آن زندگی می کرد نوعی حق مالکیت (در طول مالکیت ارباب) داشت؛ البته مجاز به خارج شدن از زمین های ارباب نبود.

اسلاید 9: مناسبات ارباب و سرفوظايف ارباب: ارباب بخشي از زمين هايش را در اختيار سرف قرار مي دهد و تا زماني که خطاي مهمي از او سرنزده است حق بازپس گرفتن زمين را ندارد. به علاوه ارباب موظف به تامين امنيت سرف هايش است.وظايف سرف: سرف (رعیت) موظف است علاوه بر پرداخت هزينه زمين­هاي كشاورزي (که ممکن بود به صورت درصدي از محصول يا پول باشد)، چند روز هفته را براي ارباب كار كند و امور مربوط به او و دارايي­هايش را سامان بدهد.

اسلاید 10: سایر تعهدات سرف ها در مقابل اربابان فئودالدریافت قسمتی از ارث رعیت توسط ارباب تعهد به استفاده از وسایل ارباب و پرداخت مبلغی در ازای آنحمل محصول ارباب به بازارباج به ارباب به خاطر شوهر دادن دخترپرداخت وجهی به خاطر استفاده از جنگل و چراگاهتهیه هیزم و پارچه های پشمی و پنبه ای برای ارباب، ساخت خانه ی ارباب، نجاری و آهنگریپرداخت سهمی از محصول به اربابپرداخت هزینه اقامت سلاطین و شاهزادگان و تهیه علوفه برای اسبان آنها و پذیرایی از سفرای خارجی در هنگام عبور از اراضی

اسلاید 11: شهر و روستا در عصر فئودالیسمفقدان شهر و محوریت زندگی روستایی: با حمله قبايل بربر به روم شهرهاي قديمي از بين رفتند. در دوران فئوداليسم بندرت مي شد شهري در اروپا يافت. فعاليت اقتصادي در قلمروهاي فئودالي انجام مي شد که از قصر فئودال و زمين­ها و روستاهاي اطراف آن تشكيل شده است. بهترين زمين­ها متعلق به اربابان بود اما برخي زمين­هاي ديگر در برابر پرداخت سهمي از محصول به سرف­ها داده مي­شد. اين مجموعه واحد اقتصادي نسبتاً‌ خودكفايي را تشكيل مي­داد. از همين رو مبادله بازاری محصولات اندک بود.

اسلاید 12: مالکیت در عصر فئودالیسمتفاوت مالکیت فئودالی و خصوصی: مالکيت فئوالي نوعي مالکيت طولي است. مالکيت فئودال و سرف در طول يکديگر و غير مطلق است. يعني فئودال در شرايط عادي حق سلب مالکيت از سرف و فروش زمين را ندارد. از طرف ديگر سرف نيز تنها در چارچوب قواعد فئودالي مالک زمين و محصول آن است. در حالي که در مالکيت خصوصي بردگان يا کارگران حقي نسبت به زمين پيدا نمي کنند و مالک حق دارد زمين را بفروشد.

اسلاید 13: مبادله و بازار در عصر فئودالیسمآزادی مبادله: آزادي انتخاب شغل در اين نظام وجود نداشت. رعيت به طور موروثي به زمين و ارباب وابسته بود و نمی توانست بدون اجازه مالك ملك اربابي را ترك كند. به علاوه خريد و فروش زمين نيز چندان مرسوم و مقبول نبود.بازار: در عصر فئوداليسم بازار نيروي کار و زمين وجود نداشت. مبادله محصول نيز بيشتر در قالب تعهدات فئوداليستي انجام می شد و مبادلات بازاری کمرنگ بود. تولید برای استفاده و مصرف انجام می شد و تولید برای مبادله جایگاهی نداشت. به ویژه آنکه تعالیم کلیسای کاتولیک نیز این شیوه نگرش به معیشت و تولید را تشویق می کرد.

اسلاید 14: رشد اقتصادی در عصر فئودالیسمبه دلایل زیر در عصر فئودالیسم سطح تولید سرانه نازل و رشد اقتصادی اندک بود:فقدان شهر به ویژه شهرهای بزرگکم جمعیت بودن اجتماعات روستاییفقدان بازار و محدودیت مبادله بسیاری از ابزارهای تولید و محصولات نگرش دنیاگریز کلیسا

اسلاید 15: افول فئودالیسمبا پایان گرفتن قرون وسطی روابط فئودالی به آرامی کمرنگ شد اما الغای رسمی آن مدت زمان زیادی طول کشید. در انگلستان اين نظام رسماً در 1646 ملغي شد؛ هر چند همين كار در فرانسه تا زمان انقلاب كبير 1789 به تاخير افتاد.اما چرا فئودالیسم افول کرد؟مشکلات درونی فئودالیسم: از جمله رشد جمعیت خانواده های اشرافی و تشدید فشار کاری و معیشتی سرف ها (که بعضاً منجر به فرار آنان هم می شد.)نقش جنگ های صلیبی: بسیج افراد برای جنگ های صلیبی نقش اجتماعی افراد و جایگاه آنان را تغییر داد.جنگ های صلیبی اروپاییان را با تمدن اسلامی و دستاوردهای آن آشنا کرد.ایده تاسیس شهرهای بزرگ و دانشگاه ریشه در همین دوران دارد.

اسلاید 16: فئودالیسم در ایرانسوال مهم: آیا جامعه ایران فئودالیسم را تجربه کرده است؟ دلایل نفی کننده:نقش مهم و تعیین کننده شهر و شهرنشینان در تاریخ ایران پیش و پس از اسلام به وي‍ژه با توجه به اين نکته که جامعه فئودالي اساساً يک جامعه روستايي است و شهر و شهرنشيني جايگاه اندکي در آن دارد.تفاوت ساختار ارباب و رعیتی در تاریخ ایران و در تاریخ اروپای عصر فئودالیسمبه علت حاکميت نظام حقوقي اسلام نوع رابطه حقوقي ارباب و رعيت در تاريخ ايران متفاوت از تاريخ اروپاست. براي مثال مفهوم چسبيدگي رعيت به زمين در نظام حقوقي اسلام قابل پذيرش نيست. تقسیم غیر متمرکز قدرت در جامعه فئودال و تمرکز آن در تجربه ایرانقدرت در جامعه ايران در بيشتر ادوار تاريخ متمرکز بوده و سازوکار غلبه، عصبيت و استبداد که در آراي ابن خلدون آمده است نقش مهمي در ايجاد و انتقال قدرت داشته است.

اسلاید 17: گذار از فئوداليسم به سرمايه دارياساساً تفاوت سرمايه داري و فئوداليسم در چيست؟نظام اقتصادي اروپا چرا و به چه صورت از فئوداليسم به سرمايه داري انتقال يافت؟پاسخ اين سوال و سوالاتي از اين دست در بخش مربوط به سرمايه داري بررسي خواهد شد.