پارادوکس

پارادوکس

اسلاید 1: پارادوكس محمد صال مصلحيانگروه رياضيدانشگاه فردوسي مشهد

اسلاید 2: پارادوكس ( باطلنما ) چيست؟آنچه كه تناقض آميز، باورنکردني يا خلاف انتظار (و شهود) ماست.(آنچه به نظر درست مي رسد ولي غلط است، به نظر غلط مي رسد ولي درست است، يا به نظر غلط می رسد و واقعا” غلط است. )

اسلاید 3: فايده پارادوکسها ايجاد انگيزه براي گسترش مرزهاي دانش تعميق بينش تعميم شيوه هاي استدلال افزايش دقت وضع قوانين زبان شناختي جديدتكامل حسابان در قرنهاي 17 تا 19تدقيق نظريه مجموعه هاي كانتورطرح برهان قضية ناتماميت گودلرفع نارسائيهاي زبانطرح مشكلات مفاهيم نظري در فيزيکپارادوكسهاي زنونپارادوكس راسلپارادوكس دروغگوپارادوكس بوچفسکيپارادوكس لامپ تامسون

اسلاید 4: بعضي پارادوكسها که متضمن تناقض اند صادق به نظر مي رسند وحتي اين ايده را به ذهن نزديك مي كنند كه چرا تناقضها را نپذيريم! در منطق پيراسازگار paraconsistent) (مي توان تناقض داشت و بر خلاف رياضيات کلاسيک، چنين نيست كه از تناقض هر چيزي نتيجه شود.

اسلاید 5: پارادوكس باناخ ـ تارسكي ( Banach – Tarski Paradox) باناخ و تارسكي در 1924 به كمك اصل انتخاب ثابت كردند كه مي توان با برش يك گوي (پرتغال) به شش قطعه، ايجاد حركات صلب ( يعني دوران و انتقال ) و دوبار چساندن آنها دو گوي ( پرتغال ) هم اندازة اولي به دست آورد. در 1944 ر. م. رابينسون تعداد قطعات را از شش به پنچ تقليل داد.

اسلاید 6: پارادوکس روز تولداگر 23 نفر در این سخنرانی شرکت کرده باشند، احتمال این که حداقل 2 نفر روز تولدشان یکی باشد حدود 50% است،اگر 22 نفر شرکت کرده باشند این احتمال حدود 5 0/0% واگر بیش از 60 نفر حضور داشته باشند این عدد بزرگتر از 99% است.

اسلاید 7: پاردوكسهاي زنون ‍Paradoxes ) ( Zeno’s در صورتي كه پاره خط بينهايت بار تقسيم پذير باشد، حركت ناممكن است، زيرا براي اين كه پاره خطي مانند ABرا با شروع از نقطه A بپيماييم، ابتدا بايد به نقطة وسط آن Cبرسيم. براي اين كه ACپيموده شود، بايد به نقطة وسط آن D برسيم و قس عليهذا. پس نمي توان حتي از نقطة A حركت كرد. A---D---C-------Bدر مسابقه ” دو“ بين آشيل تندرو و لاك پشت كندرو، آشيل كه كمي عقب تر از لاك پشت است، هيچگاه به او نمي رسد. زيرا ابتدا بايد به نقطه اي برسد كه لاك پشت از آنجا حركت كرده است. اما وقتي به آنجا مي رسد لاك پشت قدري جلوتر رفته است و همان وضعيت قبل روي مي دهد و با تكرار اين روند، گرچه آشيل به لاك پشت نزديك مي شود ولي هيچگاه به او نمي رسد. A------------T------

اسلاید 8: پارادوكس لامپ تامسون (Tompson Lamp Paradox ) لامپي به مدت يک دوم دقيقه روشن مي شود، سپس براي يک چهارم دقيقه خاموش مي شود، به مدت يک هشتم دقيقه روشن مي شود و قس عليهذا. درست بعد از يك دقيقه لامپ روشن خواهد بود يا خاموش؟

اسلاید 9: پارادوكس دار غيرمنتظره ( Unexpected Hanging Paradox ) به يك زنداني گفته مي شود كه او در يكي از روزهاي بين شنبه و پنجشنبه به دار آويخته خواهد شد، اما تا روز به دار آويخته شدن، وي نخواهد دانست كه كدام روز اعدام مي شود.او روز پنجشنبه به دار آويخته نمي شود، زيرا اگر او تا چهارشنبه زنده باشد مي فهمد كه اعدام در روز پنحشنبه صورت خواهد گرفت، اما به او گفته شده است كه وي از روزي كه به دار كشيده مي شود پيشاپيش آگاه نيست. او روز چهارشنبه نيز اعدام نمي شود زيرا اگر تا سه شنبه زنده بماند، با توجه به اين كه بنا به استدلال بالا روز پنجشنبه اعدام نمي شود، مي فهمد كه روز چهارشنبه اعدام انجام خواهد شد. استدلال مشابه نشان مي دهد كه او در هيچيك از روزهاي ديگر نيز نمي تواند اعدام شود.اما در روزي غير از پنجشنبه جلاد وارد مي شود و وي را اعدام مي كند.

اسلاید 10: پارادوكس توده ( Sorites Paradox ) يك دانة گندم يك تودة گندم نيست. با اضافه كردن يك دانه گندم، به دو دانه دست مي يابيم كه باز هم تودة گندم نيست. با اضافه كردن يك دانه گندم ديگر، سه دانه گندم خواهيم داشت كه توده محسوب نمي شود. اگر اين عمل را تكرار كنيم، هيچگاه به تودة گندم نمي رسيم.اما زماني كه اين گرداية گندم به قدر كافي بزرگ شود، توده ناميده مي شود.

اسلاید 11: پارادوكس ريچارد ( Jules Ricَhard’s Paradox) آيا ” كوچكترين عدد طبيعي كه نتوان آن را با كمتر از صد حرف فارسي نمايش داد“ وجود دارد؟ چون تعداد اعداد طبيعي نا متناهي و تعداد حروف فارسي متناهي است پس عددي وجود دارد كه نمي توان آن را با عبارتي شامل كمتر از صد حرف فارسي تعريف كرد. بنا به اصل خوش ترتيبي در اعداد طبيعي، كوچكترين عدد طبيعي كه نتوان آن را با كمتر از صد حرف فارسي نمايش داد وجود دارد. اما عبارت بالا كه بين دو نماد ” و “ قرار دارد كمتر ار صد حرف ( يعني پنجاه و سه حرف ) دارد، يعني عدد ارائه شده با كمتر از صد حرف فارسي تعريف شد!

اسلاید 12: پارادوکس خداوند قادر مطلقآیا خداوند می تواند سنگی بسازد که نتواند بلند کند؟

اسلاید 13: پارادوكس اژدها چگونه مي توانيم راجع به چيزي كه وجود ندارد صحبت كنيم، وقتي كه مي گوييم ” اژدهاي هفت سر وجود ندارد.“

اسلاید 14: پارادوكس تخته سياه تخته سياهي را در نظر بگيريد كه روي آن علاوه بر اعداد 1، 2، 3، جملة ” كوچكترين عدد طبيعي كه روي اين تخته سياه ارائه نشده است. “ نوشته شده است. در اين صورت گرچه عدد 4 روي تخته سياه نمايش داده نشده است، ولي عبارت مذكور روي تخته سياه، مبين 4 است.

اسلاید 15: پارادوكس بوچوفسكي ( Buchowski Paradox ) فرض كنيد شما فقط دو برادر داريد كه هر دو از شما مسن تر هستند. در اين صورت جملة به ظاهر غلط ذيل، راست است:” برادر جوانترم از من مسن تر است“

اسلاید 16: پارادوكس دروغگو ( Liars Paradox( پارادوكس ائوبوليدس (Eubulides Paradox ) مي گويند روزي ائوبوليدس، متفكر يوناني قرن چهارم قبل از ميلاد، گفت: ” چيزي كه آلان مي گويم دروغ است“. اگر گفتة او درست باشد، آنگاه بنا به آنچه گفته است، بايد گفته اش دروغ باشد، واگر گفتة او دروغ باشد، دوباره بنابر آنچه گفته است نتيجه مي شود كه گفته اش درست است.

اسلاید 17: پارادوكس دور اين پارادوكس توسط آلبرت ساكسوني در قرون وسطي طرح گرديده است:جملة P اين است: ”q دروغ است.“جملة q اين است: “ P راست است. “نکته جالب اين است كه اگر ما داراي يك نوع منطق سه ارزشي باشيم كه در آن گزاره ها بتوانند فقط يكي از ارزشهاي ”راست“، ” دروغ “ و ” نه راست ـ نه دروغ “ را داشته باشند آنگاه گزارةP به صورت “ P دروغ يا نه راست ـ نه دروغ است“ نمي تواند هيچيك از ارزشهاي ” راست “ ، ” دروغ “ و ” نه راست – نه دروغ“ را به خود بگيرد.

اسلاید 18: پارادوكس تابلو اين پارادوكس در 1913 توسط رياضيدان انگليسي جردن (P. E. B. Jourdain) ارائه شد:تابلوئي داريم كه در يك طرف آن”جمله پشت اين تابلو راست است.“و در طرف ديگر آن ”جمله پشت اين تابلو دروغ است.“ نوشته شده است!

اسلاید 19: پارادوكس سقراط Paradox) ‍‍ (Socrates نقل شده است كه ســـــقراط روزي گفته است:” چيزي كه مي دانم اين اسـت كه من هيـچ چيز نمي دانم “.

اسلاید 20: پارادوكس جزيرة وحشي هادر جزيره اي قبيله اي وحشي زندگي مي كردند كه دو خدا، خداي راستي و خداي دروغ داشتند. آنها هر كس را كه به جزيره مي آمد قرباني مي كردند، به اين ترتيب كه از وي سوالي مي پرسيدند، اگر راست مي گفت او را قرباني خداي راستي و اگر دروغ مي گفت، او را قرباني خداي دروغ مي كردند. روزي شخصي وارد جزيره شد. او را گرفتند و از او پرسيدند” سرنوشت تو چه خواهد بود؟“ آن شخص جواب داد ” شما من را قرباني خداي دروغ خواهيد كرد.“با اين جواب وحشي ها مستاصل شدند زيرا خواه راست گفته باشد و خواه دروغ بايد هم قرباني خداي راستي شود و هم قرباني خداي دروغ!

اسلاید 21: پارادوكس آرايشگر ( Barber Paradox) پارادوکس راسل Russell’s Paradox در دهكده اي فقط يك آرايشگر وجود دارد. او فقط ريش كساني را مي تراشد كه ريش خود را نمي تراشند. سوال اين است كه ريش خود ريش تراش را چه كسي مي تراشد؟اگر او ريش خود را نتراشد، بايد نزد ريش تراش يعني خودش، برود تا ريشش را بتراشد و اگر ريش خود را بتراشد، نبايد توسط ريش تراش يعني خودش، ريشش تراشيده شود.

اسلاید 22: پارادوكس فهرست ( Catalogue Paradox ) كتابداري در حال تدوين يك فهرست كتابشناسي از تمام فهرستهاي كتابشناسي و تنها آنهايي است كه نام خود را در فهرست ذكر نكرده اند. آيا فهرست اين كتابدار، نام خودش را نيز در بر مي گيرد؟

اسلاید 23: پارادوكس خود نا توصيف ( Heterological Paradox ) خود ناتوصيف، كلمه اي است كه خودش را توصيف نميكند.پس كلمة خود ناتوصيف خود ناتوصيف است اگر و فقط اگر خود ناتوصيف نباشد.

اسلاید 24: پارادوكس اسمارانداچ (Smarandache Paradox ) فرض كنيد A يكي از عبارات ممكن، كامل و . . . باشد. در اين صورت ” همه چيز A است“ ايجاب مي كند که “~A نيز A باشد”.مثلاً ‌وقتي مي گوييم ” همه چيز ممكن است“ ، نتيجه مي شود كه ” غير ممكن نيز ممكن است“ ، يا از ” هيچ چيز كامل نيست “ اين كه ” كامل نيز كامل نيست “ مستفاد مي شود.

اسلاید 25: پارادوكس كانتور ( Cantors Paradox ) فرض كنيد Aمجموعه همة مجموعه ها باشد، پسP(A)=A و لذا card(P(A))=card(A) از طرفي بنا به قضية کانتورcard(P(A))<card(A) و اين تناقض است.

اسلاید 26: پارادوکس نيوکامفرض کنيد دو جعبه A و B داده شده باشد. سر جعبه A باز و سر جعبه B بسته باشد.A شامل 1000 دلار و B شامل 1000000 دلار است و يا شامل هيچ چيز نيست.شما بايد فقط جعبه B را انتخاب کنيد و يا هر دو جعبه A و B را. اما قبل از اين که شما انتخاب خود را انجام دهيد، پيشگويي بر اساس انتخابي که شما انجام خواهيد دا د در جعبه B 1000000 دلار قرار مي دهد اگر شما فقط جعبه B را انتخاب کنيد و هيچ چيز نمي گذارد اگر شما هر دو جعبه A وB را انتخاب کنيد.سوال: اگر شما به انتخاب فقط B تمايل داشته باشيد، مي توانيد A را نيز انتخاب کنيد؟

اسلاید 27: مراجع[1] Quine, W. V. Paradox. Sci. Amer. 206, 84-96, Apr. 1962. [2] Erickson, G. W. and Fossa, J. A. Dictionary of Paradox. Lanham, MD: University Press of America, pp. 137-139, 1998. [3] Bunch, B. Mathematical Fallacies and Paradoxes. New York: Dover, 1982. [4] http://en.wikipedia.org/wiki/Paradox#List_of_paradoxes[5] http://mathworld.wolfram.com/Paradox.html