صفحه 1:
| ول ای فى Pr"
۱ we
صفحه 2:
> در گذشته های دور قوطی های غذا بوسیله دست و از جنس ورق حلبی ساخته
می شدند و درزهای کنارو دو طرف آنها با لباژ قلع و سرب لحیم کاری می گشت.
این روش تا سال ۱۹۰۰ که روش درزبندی مضاعف دو طرف قوطی بصورت تجاری
اعمال شدء ادامه داشت . در نيمه دوم قرن نوزدهم قوطی هایی با لبه مضاعف که
بعنوان قوطی های بهداشتی شناخته شدند, تولید گردیده و بصورت گسترده ای در
اروپا مورد استفاده قرار گرفت . درب این قوطی ها بوسیله یک دستگاه درزبندی به
لبه قوطی محکم شده و فضای بین درز بوسیله یک واشر لاستیکی پرمی گشت.
صفحه 3:
2 خصوصیات نوع ورق مورد استفاده در قوطی سازی بسیار حائز اهمیت است.
اگرچه حلب مهمترین ماده ای است که برای بسته بندی مواد غذایی مورد استفاده
قرارمی گیرد ولیکن ورق های استیل بدون قلع نیز برای اين منظور استفاده می
شوند که ماده اصلی اين گونه ورق ها پوشش اکسید کروم با کیفیت بالا است.
P اصطلاح پوشش قوطی, مترادف پوشش دهی فلزات مورد استفاده در صنعت
ساخت قوطی و بسته بندی های فلزی است. پوشش های محافظ قوطی و ظروف
بسته بندی فلزی قدمتی در حدود نیم قرن دارند. زمانی که تولید ابوه صنایع
غذایی وسعت پیدا کرد و ساخت قوطی های کنسرو این مواد در سطح جوامع
صنعتی جزء نیازهای زند گی مدرن شدء این پوشش ها از نظر کیفی متحول شدند.
امروزه سطح خارجی قوطی ها با اهداف تزئینی و تبلیغاتی پوشش داده می شوند.
صفحه 4:
P در کشورمان ساخت قوطی فلزی ازسال ۱۳۰۷ شمسی توسط شخصی به نام درخشان
در رابطه با نگهداری مواد غذایی» مورد توجه قرار گرفت . درسال ۱۳۳4 سیستم لاک
زنی اتوماتیک درایران نصب و مورد بهره برداری قرار گرفت . قوطی هایی که امروزه
ساخته می شوند سرباز بوده و یا اصولا سه قسمتی هستند که شامل یک بدنه و دو
درب در دو طرف قوطی می باشند و بدنه قوطی بصورت استوانه ای فرم داده شده
است . روی سطح همه قوطی ها با لاک مناسب محفاظت شده است . روی ورق قوطی
هاى سه تكه اى نيز قبل از فرم دادن با لاک پوشیده شده است ولی قوطی های دو تکه
( قوطی هایی که دو قسمت بدنه بدون درزو درب دارند ) لازم است بعد از فرم دادن
لاک پاشی شوند.
صفحه 5:
اهمیت
“أنظر به اينكه بسيارى از موادی که در بسته های فلزی بسته بندی می
شوند بسیار فعال بوده و درمدت زمان کوتاهی با بسته ها واکنتش نشان
می دهند وسیب خوردگی می گردند لذا با قرار دادن یک لایه نازک
بين بسته و محصول مانع این کار می شوند.
صفحه 6:
ارد مصرف و کاربرد
“ل انتخاب نوع لاك بستكى به نوع مواد غذايى بسته بندى شده در قوطى فلزى» شرایط نگهداری و زمان
ماند كارى مواد غذايى دارد. تركيب شيميايى اين لاك ها ازانواع رزين ها (صمغ هاى طبيعى و مصنوعى )
تشكيل شده است. رزين هاى طبيعى را عموما ازروغن درخت جينى تهيه مى كنند. ازسال 144٠ میلادی
محققين رشته شيمى توانستند صمغ هاى مصنوعى تهيه نمايند كه براى لاك اندود كردن داخل و خارج
قوطى فلزى مناسب مى باشند. لاك مصرفى جهت قوطى هاى مواد غذايى عبارتست از: محلولى از رزين يا
ترکیبی از رزین و روغن های خشک شونده در حلال های فرا ار شیمیایی که پس از بخ یه صورت لا ای
سخت برروی ورق باقی می ماند. آمیزه ای شیمیایی از پلیمرهای مختلف» حلال هاء پیگمان هاء روان کننده
هاء بايدار كننده هاء باز دارنده هاء نرم كننده هاء كاتاليزورها و ديكر تركيبات مورد نیز است که ه منظور
حفاظت قوطى فلزى ازخورد كى برروى سطوح داخلى آن تحت شرايط دما و زمان مشخص نشانده می
شوق
صفحه 7:
مواد اولیه مصرفی برای تهیه لاک:
حلال ها
رنگدانه یا پیگمان ها
صفحه 8:
رزین ها:
ع مهم ترین قسمت لاک های مواد خوراکی را رزین ها تشکیل مى دهند که به دو فرم طبیعی و
مصنوعی در تهیه لاک مورد استفاده قرار می گیرند.
الف - رزین های طبیعی نظیر اولئورزین هاء ترکیباتی از صمغ های طبیعی و روغن های
خشک کننده هستند,
ب - رزین های مصنوعی نظیر وینیل هاء اپوکسی فنولیک هاء ارگانوسلها» وینیل الکل هاء
فنولیک هاء اپوکسی آمین ها و آکریلیکها.
رزین ها درحلالها بصورت محلول بوده و در طول زمان پخت با عمل کیورینگ با ایجاد شبکه
های محکم و یا عمل پلیمریزاسیون قشر نازکی را برروی ورق ایجاد می نماید.
صفحه 9:
حلال ها
احلالها عامل انتقال دهنده رزین هاء پیگمانها یا رنگدانه های موجود در
لعاب هستند و شفافیت لازم را پس از انجام عمل پلیمریزاسیون رزین ها
و تشکیل قشر مورد نظر بر روی ورق ها ایجاد مى كنند» بطور تقریب ۳۰
تا ٩ درصد مواد لاک ها را حلال ها تشکیل می دهند که بر اثر حرارت و
يس از عمل پلیمریزاسیون از محیط خارج می شوند.
صفحه 10:
رنگ دانه با پیگمان ها
“بيكمانها نظير اكسيد تيتان» اکسید روی و آلومینیوم ذرات کوچک و
نرمی هستند که به داخل لاک به منظورتامین خواص مشخصی اضافه
می شوند. جذب, خنثی کردن و نیز بالا بردن مقاومت پوشش لاک در
برابر نفوذ و یا عبور پروتئین های متصاعد شده از محتوی بسته از ویژگی
های رنگدانه مصرفی در پوشش لاک ها است که براساس نوع محصول
مورد استفاده قراررمی گیرند.
صفحه 11:
صفحه 12:
|- پیگمانهای معدنی:
به صورت. طبیعی و مصنوعی تهیه می شود که عبارتند از:
.» سفید (اکسید تیتان؛ اکسید روی)
< الف) طبیعی:
"7 رنگی (اکسید آهن به رنگ زرد» قرمزو قهوهای)
, رنگی (اکسید کروم به رنگ زرد و اکسید مس به رنگ آجری )
۷
\
ب)مصنوعی؛ _
"7 فلزی (پودرفلزی روی و پیگمان های آلومینیوم دار)
صفحه 13:
۲- بیگمانهای آلی:
oe 4 اف 5 i iy
شامل کربنات کلسیم» سولفات باریم» سیلیکات منیزیم و سیلیکات آلومینیوم
صفحه 14:
مواد افزودنی:
P مواد افزودنی در لاک باعث تسریع فعل و انفعالات انتشار و توزیع مواد متشکله لاک
خام می گردند» همچنین باعث افزایش خاصیت چسبند گی لاک» ایجاد حالت
لغزند كى در يوشش و تامين خواص مکانیکی آن می شود. مود لغزنده اکتا از
مومهای هیدروکربنه کریستالی ویا غیر کریستالی که از نفت يا زغال سنگ مشتق می
شوندء تشکیل می گردد.
20٠“ بطور کلی میتوان گفت که لاک ها مخلوط های ناهمگنی ازانواع رزین»
پیگمان و مواد افزودنی هستند و لذابه منظورتامین ویژگی های لازم در انواع لاک ها
باید قبل از پوشاندن لاک آن را کاملا مخلوط نمود بدیهی است در صورتیکه لاک
مخلوط همگنی از مواد متشکله نباشد خواص فیزیکی و شیمیایی مورد نظر از پوشش
نهایی بدست نخواهد آمد. محل تامین مواد اولیه از خارج از کشور می باشد.
صفحه 15:
مهمترین انواع لاک که برای قوطی ها استفاده می شود عبارت است از:
۱- اولئورزینوس دارای ريشه روغنی
۳- فنولیک دارای ريشه های رزین های فنل فرم آلدیته
۳- اپوکسی فنولیک دارای ريشه اپی کلرو هیدرین و دی فنیل پروپان
7 - اكريليك
صفحه 16:
برای غذاهای اسیدی مثل قوطی های میوه هایی که دارای رنگدانه های قرمز- آبی آنتوسیانین
هستند (توت فرنگی و تمشک )» پوشش مضاعف لاک اپوکسی فنولیک یا اولئورزینوس
استفاده می شود اما برای بسته بندی نمودن مواد غذایی مانند ذرت و نخود فرنگی که حاوی
ترکیبات گوگردی می باشند از ترکیب لاک اولئورزین و اکسید روی استفاده می نمایند.
برای تهیه کنسرو گوشت از مواد اولیه بسته بندی حاوی لاک اپوکسی اصلاح شده با پودر
آلومینیوم (جهت جلوگیری از چسبیدن گوشت به بدنه قوطی ) استفاده می کنند. در تولید
بعضی از کمپوت میوه ها مانند کمپوت هلو گلابی از قوطی فلزی قلع اندود شده با یک
پوشش لاک آستر بهره می گیرند. اگرچه برای آناناس قوطی بدون لاک استفاده می شود
ولیکن با حل شدن قلع حلب قوطی و ترکیب آن با مواد موجود در آناناس رنگ زردی در
محصول ایجاد می شود.
صفحه 17:
“ل بطور کلی لاک بايد دارای هیچ گونه مواد سمی نبوده و در محتوی قوطی ایجاد
ترکیبات سمی ننماید و حلال های آلی برروی آن بی اثر باشد. چسبند گی کافی
بر قوطی داشته و در برابر صدمات فیزیکی ناشی از حمل و نقل که بر سطح
خارجی قوطی وارد می شود مقاوم باشد و شکنند گی ایجاد نکند. در خصوص
قوطی های لوبیا سبز و نخود سبز با توجه به مواد پروتئینی سولفوره لاک و میزان
ضخامت آن باید دقیقا رعایت گردد.
صفحه 18:
ويذكيها و موارد کاربرد انواع لاك متداود مراک قوف هاگ کنسرو:
Pat) أكاريرد
wan renown 0 آعديهي میم
۳ 32
صفحه 19:
متداول ترین لاک های مصرفی در ايران عبارتند از:
لاک سفید این لاک با پایه های مختلف شیمیایی تولید مى گردد و دارای
مقاومت زياد در مقابل مواد با خورد گی بالا مانند رب گوجه فرنگی می باشد.
لاک آلومینیوم پیگمنت (بطور کلی برای پوشش سطح داخلی قوطی مواد
گوشتی وتن ماهی ( مواد پروتئینی ) ازاین نوع لاک که به رنگ خاکستری است
استفاده می شود.
لاک بژ اين لاک دارای مقاومت خوبی در مقابل مواد با خورند گی بالاست.
صفحه 20:
روش های لاک اندود کردن:
عموما برای لاک اندود کردن فولاد قلع اندود شده از دو روش استفاده می کنند:
۱- لاک اندود کردن استوانه ای
۲- لاک اندود کردن پائشی (بارانی)
صفحه 21:
۱- لاک اندود کردن استوانه ای:
“« معمولا جهت لعاب دادن صفحات قلع اندود شده از غلطتکهای مخصوص و دستگاه لعاب کاری استفاده می کنند و
محلولی از مواد صمفی رابر روی آن می پوشانند. مراحل لاک اندود كردن استوانه اى به قرار زیر است:
بسته های حاوی ۱۱۷ ورق فولاد قلع اندود شده را که قبلا کیفیت آن را كنترل نموده اند بز نموده وروی سکویی در
مقابل دستگاه تنظیم کننده, قرار می دهند. وظیفه این دستگاه این است که ورق های آهن سفید قلع اندود شده را به وسیله
دو ردیف مکنده که به دستگاه تولید خلاء متصل می باشند پی در پی از محل خود بلند کردء و بهآرامی به طرف جلو
انتقال می دهد. تا په دستگاه تنظیم وارد شوند. بدین ترتیب ورق هاء به وسیله مکنده ها بر روى تسمه نقالهقرارمی كيرند و
مسافت کوتاهی با تسمه همراه می باشند. در اثراین تماس ورق ها به سرعت اولیه رسیده و به آهستگی در مسافت کوتاهی
به جلو رانده می شوند. در همین موقع در مسیری قرار می گیرند که قبلا عرض آن متناسب با پهنای ورقق آهن سفید تنظیم
شده و ورق ها رااز طرفین لبه مهار نموده و حرکت آن را در مسیر معینی بدون ایجاد لرزش و انحراف به طرف جلو هدایت
می نماید. طی اين مراحل ورق ها وارد دستگاه لاک اندود می شوند. این د. از چند ردیف غلطک تشکیل شده است.
لاک که قبلا آماده شده است در مخزنی در قسمت فوقانی دستگاه لاک اندود ریخته می شود. این مخزن به لوله ای که
انتهای آن در بالای استوانه های لاک اندود جای گرفته است و لاک را بین استوانه ای قرار می دهد اتصال یافته است.
عنكامى كه استواته به كردش در مى آيندء.
صفحه 22:
“ بتدریج لاک تمام سطح آنها را بوشانيده و به استوانه هاى بعدى منتقل مى نمايند ميزان رزين را مى توان به وسيله
بيج هايى كه مقدار رزين و فاصله استوانه ها را كم و زياد می نماید؛ تنظیم نمود. هنگامی که ورق ها در مسير
خود از بین استوانه ها عبورمی نمایند از ورقه نازكى لاك يوشيده مى شوند. اين لاك تازه وخام مى باشد و
بایستی پخته و برروی ورق فلزی قلع اندود شده تثبيت شود. براى اين كار ورق ها در مسير خود هنگامی که از
دستگاه لاك اندود كردن خارج می گردند بر روی زنجیره متحرکی قرار گرفته و وارد کوره مخصوصی می
شوند. درجه حرارت این کوره که در قسمت پخت ۲۳۰-۸۰ درجه سانتی گراد است» ثابت نگهداشته می
شود تالاک کاملا پخته شود. مدت زمان لازم برای پخت رزین و خروح از کوره
درجه حرارت کوره پس از قسمت پخت بتدریج کاهش یافته وبا خنک کردن ورق ها آن را به درجه حرارت
محیط کارگاه می رسانند. ورقهای لاک اندود شده پس از خاتمه عملیات و خروج از کوره به وسیله ماشین های
۲۰-۱۵ دقیقه می باشد.
برش مخصوص به ابعاد و اندازه های معین متناسب با بدنه و سروته قوطی بریده می شوند. این قطعات هنگام
تبدیل به قوطی و همچنین در موقع درب بندی شدیدا تحت فشار قرارمی گیرند
صفحه 23:
لاک اندود کردن پاششی (بارانی)
دراین روش محلول لاک بصورت پودر به سطح ورق فلزی قلع اندود شده پاشیده شده و سپس به کوره
پخت هدایت می شود و درمدت ۲۰ دقيقه دردرجه حرارت بیش از ۲۳۰ درجه سانتی گراد پخته می شود.
از نظر اقتصادی باید سعی گردد که اولا با لاك اندود كردن قوطی فلزی از خورد گی قوطی ها جلو گیری
بعمل آید و حل شدن فلزات در قوطی به حداقل برسد و دوما توجه خاصی به قیمت تولید شده قوطی و
هزینه مصرف انرژی نیز بشود, به عبارتی در هنگام تولید از مواد اولیه کمتری استفاده گردد. کارپرد اينها از
لحاظ اقتصادی موقعی مقرون به صرفه می باشد که قوطی های لاک اندود شده بدون اینکه مسئله خاصی را
ایجاد نمایند» استفاده شود. این کار با لحیم کردن بدنه» سروته قوطی بدون مسئله خاصی انجام شود و
همچنین قوطی تولید شده مقاوم به عوامل خورد گی باشد . در ضمن باید قبول کرد که با وجود بهبود ياف
روش های تولید قوطی و محکم بودن آنها ء این قوطی ها هنوز به عوامل خورد گی حساس می باشند,فرآورده
های گوجه فرنگی, لوبیاء اسفناح» هلو و آب پرتقال که سرشار از نیترات و همچنین اسید اکسالیک هستندء
اگر در قوطی بدون لاک بسته بندی شوندء میزان قلع در مواد غذایی بسته بندی شده در قوطی بیش از
0 00۲۲ تجاوز نخواهد کرد. در قوطی فلزی لاک اندود شده میزان قلع موجود در مواد غذایی
بسته بندی شده کمتر از 100-50 00۲۲۱ خواهد بود.
صفحه 24:
تست های مربوط به لاک ورق قوطی ها
| - آزمون پخت لاک
۳- آزمون چسبندگی لاک
۳- آزمون تعیین مقدار لاک
۴- آزمون یکنواختی لاک
۵- آزمون وجود نقاط لاک نخورده
۶- آزمون پایداری لاک در برابر اسیدها
۷- آزمون پایداری لاک در برابر گوگرد
۸- ایمپکت (یا ضربه به لاک)
صفحه 25:
لاک مصرفی در قوطی های مورد استفاده جهت ف رآورده
های غذایی باید خصوصیات زير را داشته باشد:
« الف - مصرف لاک مورد استفاده باید از نظر اداره استاندارد مورد تایید باشد.
2
>
ب- آن از نظر اقتصادی مقرون به صرفه (ارزان ) باشد.
اج- آن نباید هیچ گونه طعم و مزه نامطلوبی در مواد غذایی ایجاد نماید.
PP د- برای حفاظت و نگهداری مواد غذایی بسته بندی شده بایستی از قوطی های فلزی قلع اندود
شده استفاده کرد.
۳ و لاک مصرفی باید در مقابل ضربه مقاوم باشد و هنگام ساخت قوطی لاک از ورق فولاد قلع
اندود شده جدا نگردد.
“ل + آن از وطی و محتویات آن در طول زمان نگهداری محافظت نماید.
صفحه 26:
منابع
کتاب اصول بسته بندی مواد غذایی- تألیف سید حسین میرنظامی ضیابری
* کتاب تکنولوژی بسته بندی مواد غذایی- تألیف ناصر صداقت
٠“ کتاب علم alge غذایی- تالیف نورمن آن . پاتر - ترجه مهندس مسعود فلاحی
