چالش ها و چشم اندازهای پژوهش در ایران

چالش ها و چشم اندازهای پژوهش در ایران

اسلاید 1: پژوهش در ایران: چالش ها و چشم اندازهادکتر کورش فتحی واجارگاهدانشیار دانشگاه شهید بهشتی

اسلاید 2: 2 مردی خدمت رسول خدا آمد و گفت: یا رسول خدا علم چیست؟ فرمودند: سکوت کردن. گفت: سپس چه؟ فرمودند: گوش فرا دادن. گفت: سپس چه؟ فرمودند: حفظ کردن ( حفظ کردن: نوشتن، تصحیح و تدریس و تفکر در آن ). گفت: سپس چه؟ فرمودند: به آن عمل کردن. گفت: سپس چه ای رسول خدا؟ فرمودند: انتشار دادنش. اصول کافی

اسلاید 3: تولید ناخالصج: سال 2003 در سال 2003 جمع کل تولید ناخالص حدود 180 کشور مستقل جهان 36356 میلیارد دلار بود که آمریکا و ژاپن با ارقام 10881 و 4326 به ترتیب با 30 و 9/11 درصد جایگاه اول و دومی خود را حفظ کردند. 10 کشور بعد از این دو شامل آلمان، انگلستان، فرانسه، چین، ایتالیا، اسپانیا، کانادا، مکزیک، کره جنوبی و هند روی هم 12473 میلیارد دلار تولید ناخالص ملی داشتند که 3/34 درصد کل GDP جهان را شامل می شد. نکته جالب توجه قرار گرفتن کره جنوبی در میان 10 قدرت اقتصادی بعد از آمریکا و ژاپن است. تولید ناخالص جهان از رقم 10939 در سال 1980 نسبت به سال 2003 با رقم 36356 میلیارد دلار حدود 232 درصد رشد را نشان می دهد و این در حالی است که قدرت های اقتصادی نوظهور آسیا یعنی چین و کره جنوبی با 684 درصد و 860 درصد رشد در مدت 23 سال (از 1980 تا 2003) با اقتدار خود را در میان 12 قدرت اقتصادی جهان در سال 2003 جای دادند. سهم کشورهای بعد از 12 کشور اول اقتصادی جهان در طول سال های 1980 تا 2003 کاهش قابل ملاحظه ای داشته به طوری که از 8/30 درصد در سال 1980 برای بیش از 100 کشور به 4/24 درصد در سال 1998 برای 120 کشور و 8/23 درصد در سال 2003 برای بیش از 168 کشور مستقل کاهش یافته است.

اسلاید 4: د : سال 2006 کل تولید ناخالص کشورهای جهان در سال 2006 براساس اعلام بانک جهانی 48244 میلیارد دلار بود که قدرت های اول و دوم اقتصادی جهان با 13202 و 4340 میلیارد دلار به ترتیب 4/27 و 9 درصد از تولید جهان را به خود اختصاص دادند. همان طور که مشاهده می شود سهم این دو کشور در اقتصاد جهان نسبت به سال 2003 کمتر شده است و در عوض جایگاه چین با یک افزایش قابل ملاحظه بهبود یافته است. GDP جهان در سال 2006 نسبت به سال 2003 حدود 32 درصد رشد را نشان می دهد که این درصد رشد برای آمریکا، ژاپن، آلمان و چین قدرت های برتر اقتصادی جهان در سال 2006 نسبت به سال 2003 به ترتیب 21 ، 3/0 ، 21 و 69 است. درصد رشد اقتصاد چین بیش از دو برابر درصد رشد متوسط اقتصاد جهان و سه برابر درصد رشد اقتصاد آمریکا و آلمان طی سال های 2003 تا 2006 بوده است. رشد اقتصادی ژاپن طی این مدت قابل ملاحظه نبوده است. 55 کشور مسلمان در سال 2006 جمعاً 2797 میلیارد دلار تولید ناخالص داشته اند که 8/5 درصد کل GDP جهان را شامل می شود. در سال 2006 کشور چین نسبت به سال 2003 با رشدی بیش از دو برابر متوسط رشد اقتصاد جهان جایگاه خود را از مکان ششم به مکان چهارم اقتصاد جهان ارتقا داده است. GDP چین در سال 2006 حدود 2668 میلیارد دلار بوده است

اسلاید 5: صندوق بین المللی پول در گزارش «چشم انداز اقتصاد جهان در سال 2009» به بررسی شاخص های مختلف اقتصادیکشورهای جهان پرداخته استبالاترین و پایین ترین تورم در گزارش صندوق بالاترین نرخ های تورم جهان در سال 2009 پیش بینی شده است. براساس این گزارش، کشور اتیوپی با 2/42 درصد بالاترین نرخ تورم جهان را به خود اختصاص خواهد داد. جزایر سیشل با 2/39 درصد، ونزوئلا با 4/36 درصد، (رتبه های دوم تا سوم) را اشغال خواهند کرد. پس از آن، کنگو با 9/33 درصد، میانمار با 22 درصد، پاکستان با 20 درصد، گینه با 4/18 درصد و ایران با 18 درصد به ترتیب رتبه های چهارم تا هشتم بالاترین نرخ های تورم جهان را دارا خواهند بود. ایران با این نرخ تورم، رتبه اول خاورمیانه و سوم آسیا را به خود اختصاص خواهد داد. صندوق نرخ تورم ایران در سال 2008 را معادل 26 درصد اعلام کرده بود.

اسلاید 6: در سال 2009، تورم در برخی کشورهای پیشرفته رشدی منفی خواهد داشت. به عنوان نمونه، نرخ تورم آمریکا در سال جاری میلادی 9/0- درصد خواهد بود. این رقم برای کشورهای ایرلند، ژاپن، تایوان، سوئد، سوئیس و دانمارک به ترتیب 6/0-، 1- ، 2 ، 2/0 ، 6/0 و 3/0 درصد پیش بینی شده است. در مجموع، نرخ تورم کشورهای توسعه یافته در سال 2009 به 2/0- درصد خواهد رسید. اقتصادهای نوظهور و در حال توسعه طی سال 2009 با میانگین نرخ تورم 7/5 درصدی روبه رو خواهند شد.

اسلاید 7: سرمایه گذاری در پژوهشایالات متحده امریکا در صدر کشورهایی قرار دارد که بیشترین سرمایه گذاری را در پژوهش انجام می دهد. سرمایه گذاری انجام شده در طی یک سال : بخش خصوصی 100 میلیارد دلاربخش دولتی 70 میلیارد دلارهزینه های غیر مستقیم 60 میلیارد دلار کل هزینه های پژوهش 230 میلیارد دلار وزارت دفاع امریکا: 22 میلیارد دلار صرف پژوهش کرده است.

اسلاید 8: سرمایه گذاری انجام شده در آلمان: بخش خصوصی 46 میلیارد یوروبخش دولتی 40 میلیارد یورو کل هزینه های پژوهش: 86 میلیارد یورو

اسلاید 9: سرمایه گذاری در ژاپن: بخش دولتی و خصوصی: 64 میلیارد دلار بخش های صنعتی بیش از بخش های کشاورزی، تجاری، خدماتی و ... سرمایه گذاری می کنندمعمولاً بیشتر شرکت های بین المللی بین 2 تا 6 درصد درآمدهای خود را صرف پژوهش خود می کنند. شرکت های موفق بیشتر علاقمند به سرمایه گذاری در پژوهش هستند تا وسایل و تجهیزات در حالی که شرکت های ضعیف و سنتی بیشتر دغدغه سرمایه گذاری بر روی تجهیزات را دارند.

اسلاید 10: دو راه برای شرکت ها برای رقابت وجود دارد: الف) کاهش هزینه ها ب) افزایش بهره وری از طریق پژوهششرکت های بزرگتر بیشتر علاقمند به پژوهش در ارتباط با کار خود هستند تا شرکت های کوچکتر پژوهش های میدانی نشان داده اند که شرکت هایی که سرمایه گذاری بیشتری در پژوهش می کنند موفق تر از سایر شرکت ها هستند.صنایع نظامی و دفاعی بخش عظیمی از بودجه را صرف پژوهش می کنند.

اسلاید 11: نظریه زیربنای طرح الگوی اشیریج این الگو، ویژگی های سازمانهای موفق را بررسی کرده و مشخص کرده است که سطح توفیق سازمانی به رویکردهای آموزش و پژوهش وابسته است. بطور کلی سه رویکرد اصلی پژوهش قابل شناسایی است: رویکرد ناقص یا از هم گسیخته (Fragment)رویکرد رسمی یا نظام دار (Systematic)رویکرد تمرکز یافته (Focused)

اسلاید 12: ویژگی های الگوی از هم گسیخته: پژوهش به هدف ها و شرح وظایف سازمانی مرتبط نیست. پژوهش امری تجملی تلقی می شود و نوعی هزینه است تا سرمایه گذاری پژوهش بصورت غیر نظام دار اجرا می شود نتایج پژوهش ها غیر عملی و بصورت نظری است پژوهش ها از استمرار و تداوم برخوردار نیستند انتظارات از پژوهش بر اساس واقعیات نیست.

اسلاید 13: الگوی تمرکز یافته:نیازهای افراد و سازمان، عامل اصلی تصمیم گیری درباره پژوهش است.پژوهش، عامل اساسی بقا و رقابت سازمان محسوب می شود.ارتباط بین پژوهش واهداف استراتژیک سازمانعلاقه زیادی به تحلیل هزینه- فایده وهزینه- اثربخشی پژوهش ها وجود دارد.پژوهش بیشتر از نوع on the job و متمرکز بر وظایف است. مسئولیت پژوهش برعهده مدیران صف است.پژوهش یک فرآیندمستمرودرعین حال درحال تغییرنگریسته می شود.شکست وعدم توفیق دراجرای تغییرات بوسیله پژوهش،بخشی از یادگیری سازمانی تلقی می شود.

اسلاید 14: ویژگی های الگوی رسمی یا نظام دارپژوهش ها بر اساس نیازسنجی سازماندهی می شودعلاوه بر پژوهشهای نظری، به پژوهش های کاربردی هم توجه می شودبرنامه های پژوهشی دارای انسجام و ارتباط با یکدیگر هستندپژوهش ها با نظام ارزشیابی معینی پیگیری می شوند.نظام معینی برای تدوین اجرا و نظارت بر اجرای پژوهش ها طراحی ودنبال می شود.مدیران صف در پژوهش دخالت می کنند.بتدریج پژوهش در حین انجام کار مورد توجه قرار می گیرد.

اسلاید 15: وضعیت پژوهش در ایران

اسلاید 16: برخی دستاوردهای کنونی ما به گونه ای است که محققان و پژوهشگران ما در گذشته حتی تصور این را که بتوانند وارد آن بشوند نداشتند. کارهای انجام شده در مقایسه با گذشته بی نظیر است اما آیا این دستاوردها با توجه به توانمندی های علمی و پژوهشی و ظرفیت بسیار بزرگ ملت ایران با گذشته تاریخی درخشان آنان متناسب با کشورمان هست یا نه؟

اسلاید 17: اعتبارات و بودجه تحقيقاتيمطالعه بودجه اختصاص يافته به تحقيق و پژوهش در كشورهاي توسعهيافته حاكي از آن است كه اين كشورها بيش از دو درصد از توليد ناخالص ملي خود را به امر تحقيق اختصاص مي دهند و اين اعتبارات هر ساله روند صعودي دارد..

اسلاید 18: رهبر معظم انقلاب بارها در 2 سال گذشته بر لزوم افزايش بودجه پژوهش، نهضت نرم افزاري، تعامل با نخبگان و همگامي با سند چشم انداز 20 ساله كشور تاكيد بودجه تحقيقات هم حقيقتاً از نقاط ضعف ماست. سه – چهار سال است كه مرتب به ما گفته اند » : و تصريح كردند بناست به 3 درصد بودجه برسد اما اين رقم هنوز كم است. [...]

اسلاید 19: در سال 1388 بیش از 3000 میلیارد تومان از منابع دولتی به بخش پژوهش و تحقیقات اختصاص داده شده است و مقرر است تا 9000 میلیارد تومان در سال افزایش یابد اما در مقایسه با بودجه سالانه کشور اختصاص 3000 میلیارد تومان هم قابل توجه است

اسلاید 20: 20جدول تقسيم بندي كشورها بر اساس درصد سهم تحقيق و توسعه از GNP

اسلاید 21: 21سهم اعتبارات تحقيق و توسعه از توليد ناخالص ملي

اسلاید 22: 22نسبت اعتبارات تحقيقاتي دولتي به توليد ناخالص ملي

اسلاید 23: 23نسبت مخارج تحقيقاتي به توليد ناخالص ملي

اسلاید 24: توزيع ناعادلانه بودجهيكي ديگر از مشكلات مراكز پژوهشي و دانشگاههاي كشور توزيع ناعادلانه بودجه است در حال حاضر نه بخش اجرايي و نه بخش دانشگاهي، هيچ يك از بودجه پژوهشي خود رضايت ندارند، هريك ديگري را به بلعيدن قسمت اعظم بودجه پژوهش كشور متهم ميكنند

اسلاید 25: کمیت و تعداد پژوهشگراناز جمله شاخص های توسعه یافتگی تعداد محققين در هر يك ميليون نفر جمعيت در مناطق مختلف جهان است

اسلاید 26: 26تعداد محققين در هر يك ميليون نفر جمعيت در مناطق مختلف جهان

اسلاید 27: 27نسبت تعداد محققين در هر يك ميليون نفر جمعيت در برخي از كشورهاي جهان

اسلاید 28: 28تعداد محققين در هر يك ميليون نفر جمعيت در ايران

اسلاید 29: کیفیت کار پژوهشگرانمشكل نيروي انساني و نبود علاقه و انگيزه ميتواند به عنوان مهمترين دليل ضعف پروژه هاي تحقيقي كشور تلقي شود. براساس بررسي شوراي پژوهشهاي علمي كشور، در بخش پژوهشگران چند شغلي بودن، ضعف دسترسي به اطلاعات و منابع علمي توسط پژوهشگران، منتقل نشدن تجارب محققان برجسته به نيروهاي جوان، بي توازني وضعيت مالي پژوهشگران، نبود امنيت شغلي و آرامش فكري نسبت به زندگي حال و آينده، نداشتن شأن اجتماعي و حمايت سرمايه گذاران و ... از مهمترين موانع در اين حوزه است.

اسلاید 30: مشاركت بخش خصوصياز ديگر مشكلات فراروي تحقيق در ايران، نقش كمرنگ مراكز خصوصي است.

اسلاید 31: 31سهم بخش دولتي از اعتبارات تحقيقاتيدر برخي از كشورهاي جهان ( درصد از كل )

اسلاید 32: شرايط سياسي و فرهنگيدر جوامع در حال توسعه مانند ايران نهادهاي پژوهشي وابسته به دولت هستند و سرنوشت آنها نيز طبيعتاً با تحولات سياسي و اجتماعي پيوند دارد. در كشورهاي پيشرفته پژوهش نهادينهشده و پژوهشگران تحت نظارت مستقيم مراكز علمي فعاليت مي كنند، در حالي كه در ايران همانگونه كه گفته شد بدينگونه نيست و نهادهاي مستقل علمي از جايگاه و نقش تعيين كننده اي برخوردار نيستند،

اسلاید 33: ناباوري به توان علمي داخليشاخص توانمندی  نوآوری  های  تکنولوژيکی سازمان کنفرانس  تجارت و توسعه سازمان ملل متحد ( آنکتاد) اعلام کرد : ايران از لحاظ  شاخص توانمندی  نوآوری  های  تکنولوژيکی  در ميان  117 کشور در رتبه  هفتادو پنج  جهان قرار  دارد.آنکتاد ، شاخص  نوآوری  های  تکنولوژيکی  هر کشور  را بر اساس  دو معيار فعاليتهای  تکنولوژيکی  و توانمندی  های  انسانی  می  سنجد.برای  سنجش فعاليتهای تکنولوژيکی  نيز تعداد  کارکنان  بخش  های  تحقيق و توسعه  در هر کشور  به  نسبت  جمعيت  آن  کشور  و تعداد  دانشمندان هر  کشور ، هزينه های  تحقيق و توسعه  و همچنين  موارد  علمی  ديگر مورد محاسبه  قرار می  گيرند.

اسلاید 34: بر پايه اين گزارش  ، در ميان کشورهای  خاورميانه  نيز ايران  پس  از اردن ، عربستان ،مصر ،کويت ، بحرين  و قطر  در رتبه  هشتم از لحاظ  شاخص بالای  نوآوری  تکنولوژيکی  قرار گرفته است .اين گزارش  حاکی  است ، کشورهای  اردن  در رتبه  40 ، عربستان  55 ، مصر  56 ،  کويت 57، بحرين 61، قطر 66 ،  ايران  75 ،  امارات  76،  سوريه 89 ، عمان 90 و يمن  در رتبه  104 جهان قرار گرفته اند.در سطح  جهان نيز  سوئد بالاترين  شاخص  نوآوری  را در اختيار  دارد و با  شاخص  979 هزارم  در  رتبه  نخست جهان  جای  گرفته  است .  پس  از  سوئد ، کشورهای  فنلاند ، آمريکا ،دانمارک ، نروژ،  استراليا ،کانادا ، انگلستان ، بلژيک ،هلند،ژاپن ، زلاندنو ،سوئيس ،  ايسلند ، تايوان ،فرانسه ، اتريش ، آلمان ، کره جنوبی  و اسپانيا  به ترتيب  بيست کشور  برتر جهان  از لحاظ  شاخص  نوآوری  تکنولوژيکی هستند.بر پايه همين گزارش ، کشورهای  موزامبيک  ، آنگولا ،  اتيوپی ، اريتره  ، هائيتی ، جيبوتی ،ماداگاسکار، موريتانی ،يمن  و تانزانيا  نيز به ترتيب  ضعيف ترين  شاخص های  نوآوری  را در سطح جهان  در اختيار  دارند.

اسلاید 35: ایران جزء کشورهای متوسط و در رده 94 قرار دارد. این رتبه در سال انقلاب یعنی 1979، 110 بوده است. در حدود 30 سال، ایران تنها 16 پله پیش تر آمده است. رشد شاخص در ایران از کشورهائی مانند مصر، کره، گامبیا، الجزایر، عمان، عربستان، نپال، تونس، هند ، سنگاپور، مالزی، چین و حتی بنگلادش کمتر بوده است.

اسلاید 36: صندوق بین‌المللی پول در این مورد گزارش داده است که سالانه حدود ۱۸۰ هزار ایرانی تحصیلکرده به امید زندگی و یافتن موقعیت های شغلی بهتر از کشور خارج می‌شوند . این صندوق بین المللی در گزارش خود می افزاید که رقم خروج حدود ۱۸۰ هزار نخبه تحصیلکرده از ایران ، به معنی خروج سالانه ۵۰ میلیارد دلار ارز از کشور استطبق آمار رسمی اداره گذرنامه، در سال ۸۷ روزانه ۳/۲ نفر با مدرک دکترا، ۱۵ نفر با مدرک کارشناسی ارشد، و صدها نفر با مدرک کارشناسی از کشور مهاجرت کرده اند .

اسلاید 37: سيستم اطلاع رساني و تبادل علمييكي از عمده ترين نقاط ضعف نظام پژوهش در ايران ناهماهنگي و نبود سيستم كارآمد اطلاع رساني است كه موجب مي شود اغلب و در اكثر بخشها موازي كاري انجام گيرد و در نتيجه تصميم گيريهاي صحيح در اثر نبود اطلاعات اتخاذ نمي شود.

اسلاید 38: ساختار سازمانهاي دولتياز ديگر مشكلات و چالشهاي فراروي تحقيق و پژوهش در ايران بوروكراسي ووجود رابطه ونه ضابطه در جهت تصويب و واگذاري طرحهاي تحقيقاتي، نبود قوانين و مقررات جهت حق تمليك و ثبت اختراعات و مقررات دست و پاگير جهت مشاركت در طرحهاي تحقيقاتي است كه پژوهشگران را دلسرد و از كاركردن در داخل كشور نااميد مي كند.

اسلاید 39: مديريت مراكز تحقيقاتيدر بخش پژوهش، مديريتها بي برنامه است و دستگاههاي اجرايي توان استفادهاز كارهاي پژوهشي را ندارند و انتصاب مديران پژوهشي اغلب بدون توجه به شايستگي و نيازمنديهاي ويژه اين شغل انجام مي گيرد و اغلب افراد بدون شايستگي هاي لازم و مورد نياز مديريت پژوهشي عهده دار مسئوليت مي شوند كه اين امر طبيعتاً پيامدهاي ناگواري از جمله عدم برنامه ريزي مناسب پژوهشي، اتلاف بودجه و گريزان شدن محققان از امر تحقيق در پي دارد