صفحه 1:
صفحه 2:
* کتاب زبان و تفکر
۶ دکتر محمدرضا باطنی
صفحه 3:
* زبان به عنوان دستگاهی از علایم
صفحه 4:
* یکی از تعریف هائیکه از زبان شده این است:
«زبان دستگاهی است از علائم آوائی
قراردادی که برای ارتباط بین افراد بك اجتماع
به کار میرود». برای اینکه بتوانیم به خوبی
روشن کنیم زبان به عنوان يك دستگاه علائم
چه خصوصیاتی دارد و چگونه در زندگی
روزهره ها تأثير ميكذارد بايد نخست تعريف
كنيم علامت چیست و علامت آوائی و
قراردادی کدام است .
صفحه 5:
۰ علامت را به طور کلی میتوان چنین
تعریف کرد : علامت عبارت است از هر
چیزی که نماینده چیز دیگری غیر از
خودش mer . مثلا وقتى میگوییم رنگ
به جيزى غير از خودش يعنى خطرء
دلالت ميكند .
صفحه 6:
وسیله علامت نشان داده میشود مدلول
و رابطع آنها را دلالت بناميم. در اين
مثال رنگی فرمز دال , خطر مدلول و
رابطه رنگ قرمز و خطر دلالت است .
ما رابطه بين دال و مدلول را از طریق
پیوند مشروط می آموزیم (مکانیسم
پیوندهای مشروط را بعدة توجیه
خواهیم کرد. ) علائم را میتوان به دو
دسته تقسیم كرد: علائم طبیعی و
om . Me #8 ی
صفحه 7:
هميشه در طبیعت همراه هستند و رابطه آنها
نیز به علت همین همراهی بوجود آمده است.
مثلا ابر علامت باران و دود علامت آتش است
زيرا باران هميشه با ابر همراه است و به
همین دليل هر وقت هوا ابر شود احتمال
بارندگی هست؛ همچنین دود ناگزیر از آتش
منشاء میگیرد و اگر ما دود را دنبال کنیم به
محل آتش میرسیم
صفحه 8:
٠ ولی علائم قراردادی آنهائی هستند که بین آنها
و مدلولشا شان هيجكونه تشابه و تجانسی وجود
ندارد و رابطه آنها صرفا قراردادى است. مثلا
رابطه رنگی قرمز و خطر, يك رابطه صرفاً
قراردادی است . همچنین رابطه صدای زنگ
مدرسه و ورود و خروج دانش آموزان چیزی
صرفا قراردادی است . علائم قراردادی را نیز
می توان به دو دسته تقسیم کرد : علائم زبانی
و علائم غیر زبانی .
صفحه 9:
* علائم زبانی صداهائی هستند که انسان به
وسیله اندامهای گویائی خود تولید میکند 3
برای نشان دادن اشیاء , وقایع و دیگر
خصوصیات جهان بیرون و همچنین برداشت
خود از پدیده های جهان بیرون به کار میبرد به
همین جهت گفته میشود علائم زبانی آوائی و
قراردادی هستند, یعنی صداهائی هستند که
بوسیله اندامهای گویائی انسان تولید میشوند 3
رابطه بين آنها و مرجع خارجي آنها صرفا
قراردادی" است . علائمی که آوائی و قراردادى
. هر بت لا هل يود سای
صفحه 10:
* از توصیف علائم زيانى به عنوان علائم آوائى
قراردادی, دو نتيجه به درست ميايد : ۰
٠ 1- تعریف زبان به عنوان دستگاهی از علائم
اوائی قراردادی, مخصوص نوع انسان است
۰ ۲- اگر بپذیریم که علائم زبان قراردادی هستند
بايد بيذيريم كه بين كلمات , اشیاء , وقایع و
يديده هاى جهان بيرون كه اين كلمات به انها
دلالت ميكنند هيج رابطة درونى وذاتى وجود
ندارد
صفحه 11:
گفتیم دلالت يا ارتباط بين دال ومدلول از
طريق پیوند مشروط با ييوندهاى ثانوى به
وجود می آید. در نتیجه پیوندهای ثانوی , قدرت
انگیز ندگی محرکهای اصلی به علائمی منتقل
میشود که خود در اصل فاقد اين انگیز ندگی
هستند ولی يس از اينكه ييوندى بين اين
علامت و محرك اصلی برقرار شد , قدرت
انگیز ندگی محرك اصلی به این علامت منتقل
ميشود به طوريكه اين علامت می تواند
ياسخى نظير ياسخ اصلى (يعنى باسخ در
ان اه اه اس 2# wine Cel eee
صفحه 12:
٠ مثلا لیموترش دارای اسیدی است به نام اسید
سيتريك كه وقتى در دهان قرار كيرد سلولهاى
دهان را تحريك ميكند و موجب ترشح بزاق
اسيد ترش به عنوان محرك و ترشح بزاق به
عنوان ياسخ ان .
صفحه 13:
ولی اگر دیدن منظره کسی که لیمو ترش را
نیش می کشد, با شنیدن کلمه «لیمو ترش,
باعث شود که دهان ما آب بیفتد , در این
صورت رابطة محرك و پاسخ پیوندی است
ثانوى : زيرا بين منظره لیمو ترش و یا کلمه
لیمو ترش, و ترشح بزاق ارتباط طبیعی وجود
ندارد و قدرت انگیز ندگی اسید از طریق پیوند
مشروط یا ثانوی به منظره آن با اسم آن
شده است
صفحه 14:
8 لازم است بدانیم که روانشناسان میتوانند
ييوندهاى ثانوى مختلف در حيوانات به وجود
آورند و از اين خاصيت براى آموختن حيوانات
استفاده میکنند . تثوری پیوندهای ثانوی یکی از
تئوریهای مهم یادگیری است و شاید هم
مهمترین نظریه ای باشد که روانشناسان برای
توجیه یادگیری در انسان و حیوانات دیگر به آن
متوسل میشوند ..
صفحه 15:
* نکته مهم دیگری که باید به آن توجه کنیم این
است که پیوندهای مشروط ممکن است چندین
طبقه بر رویهم قرار گیرند و قدرت انگیز ندگی
خود را به ترتیب به یکدیگر منتقل کنند
صفحه 16:
* مثلا ميتوان از طريق انعكاس شرطی به
حيوانى ياد داد كه به جاى اينكه دهانش در
مقابل طعم غذا ترشح کند , در مقابل منظر؛
غذا ترشح نماید , و بعد به جای اينکه در مقابل
منظر؛ غذا بزاق ترشح کند , در مقابل يك نور
قرمز اين کار را انجام دهد. سپس به جای
اينكه در مقابل نور قرمز واکنش کند , در
مقابل شنیدن صدایی دهانش به آب بیفتد
صفحه 17:
* اکنون با توجه به مکانیسم پیوندهای ثانوی که
GIS چگونه یاد گرفته میشود و سپس دلالت
زبانی (یعنی رابطه بین کلمه و شیئی يا پدیده
جهان بیرون) چگونه برقرار ميشود. ما پدیده
های جهان بیرون را همواره در زمینهای وسیع
ادراك میکنیم . به عبارت دیگر پدیده sb
جهان خارج مجزا ومنفرد از یکدیگر ادراك
صفحه 18:
* هر پدیده ای با بسیاری پدیده های دیگر همراه
است و ادراك ما از آن پدیده هميشه در زمینه
(20۳0۲6) پدیده هاتی صورت میگیرد که با
آن ملازمه دارند
صفحه 19:
٠ مثلا هر وقت بارندگی شود , باران با ابر
آلودشدن آسمان, تيره و تار شدن هواء رطوبت
و در بعضی موارد گل و لای و با پاره ای
خصوصیات دیگر همراه است . ما تمام اين
موقعیت را یکجا درك میکنیم. دلالت وقتی
صورت میگیرد که جزئی از ز کل يك موقعیت
جدا شده و نماینده تمام آن موقعیت گردد : به
عبارت دیگر آن جزء قدرت انگیزندگی تمام آن
موقعیت را به خود منتقل کند و در ما همان
باسخ ؛ با | واكنش را برانگیزد که معمولا کل آن
1 اج
صفحه 20:
۰ مثلا دودو آتش همیشه ملازمه دارند بنابراین
اگر شما ببینید از اطاقتان دود خارج میشود
سراسیمه میشوید و در مقابل دود کم و بیش
همان واکنش را نشان میدهید که در مقابل
آتنشن نشان مید هید . بنابراین میگوئیم دود
علامت آتش است یا دود بر آتش دلالت
صفحه 21:
» در مورد علائم قراردادی نیز چنین است . ما
نخست بین علامتی که هیچ آرتباطی با يك
موقعیت ندارد و خود آن موقعیت تداعی
(36100أع3550) برقرار مى كنيم ؛ یعنی آن
علامت را بعنوان قسمتى از ان موقعيت مى
يذيريم, و سيس در مقابل ان علامت به عنوان
جزئی از آن کل همان واکنشی را نشان
میدهیم که در مقابل کل موقعیت از خود بروز
میدادیم
صفحه 22:
8 در مورد علائم آوائی و قراردادی زبان نیز
همین گونه عمل مى كنيم. ما از نخستين
روزهای طفولیت همواره در موقعیت های
مختلف قرار میگیریم و کلمات زبان را که هيج
ارتباط طبیعی با این موقعیتها ندارند در زمینه
این موقعیتها از بزرگتران خود می شنویم و
انهارا به عنوان قسمتی از این موقعیتها ادراك
wo
صفحه 23:
* به تدریج در اثر پیوندی که بین این موقعیت ها
و کلمات زبان برقرار میشود قدرت انگیز ند
گی موقعیت ها به کلمات منتقل میشود به
عبارت ديكر كلمه به عنوان جزئى از کل يك
موقعيت همان واكنشى را در ما بر ميانكّيزد aS
تمام آن موقعیت میتوانست برانگیزد
صفحه 24:
* ما از زمان طفولیت با صدها حادثه و موقعیت مختلف روبرو
بشیده ایم که از آنها تجارین اتدوخته ایم.و در تمام این حوادث
و موقعیت ها همواره کلمه د خطر , را به نحوی از انحاء
شنيده ايم . در نتيجه كلمه «خطره را با تمام آن موقعیت ها
تداعی کرده ایم یا به عبارت دیگر و خطر را به عنوان جزئی
از آن موقعیتها ضبط نموده ایم به طوریکه آکنون «خطر ؛ به
يك جيز یا يك حادثه واحد دلالت نمیکند , بلکه a برداشت
باانتزاع ما از تمام آن موقعیتها دلالت مینماید. به همین دلیل
است که ما در مقایل شنیدن کلمه و خطر , واکتش مناسب
نشان میدهیم اگر چه تصویر دقیق و روشنی مانند تصویر سك
در مثال بالا در ذهنمان نقش نمی بندد .
صفحه 25:
: تصویری که کلمه «خطر, در ما بوجود می آورد بسیار
کلی و مبهم است و اگر هم استئنائاً صراحت داشته
باشد , ممکن است فقط یکی از موقعیت های خطرناك
گذشته را که به علتی در ما تاثیر بیشتری بجا گذاشته
است برانگیزد . به همین دلیل است که گفته میشود
«خطره و کلمات مانند آن دارای مرجع خارجی نیستند یا
به اصطلاح د اسم معناه هستند در صورتیکه کلماتی مانند
«سك», «اسم ذات, هستند و دارای مرجع خارجی
میباشند . آموختن کلماتی مانند «خطری که مستلزم
تجرید میباشد بسیار م تر از کلماتی مانند مسکه و
ميزه و مانند ان است
صفحه 26:
۰ يك مرحله پیچیده تر در یادگیری علائم زبانی آن است که به آن
علامت در علامت گفته ميشود و آن عبارت است از یادگیری
يك علامت تازه با میانجی علائم آموخته قبلی. فرض کنید شما
sly اولین بار به کلمه «تمساح, بر میخورید و نمیدانید که اين
به چه چیز دلالت میکند زیرا هیچوقت موجودی را که اين
کلمه به آن دلالت میکند ندیده اید. ولی وقتی برای شما تعریف
میکنند یادر کتاب لغت میخوانید که تمساح حیوانی است از
طبقه خزندگان شبیه به سوسمار , طول بدنش به ده متر
میرسد , دوفك او دندانهای زیادی دارد , دست و يايش كوتاه و
پرده دار است. در آب شنا میکند , تخمهای خود را در شن هاو
کنارهای دریا مخفی میکند...» در شما از تمساح تصویری ایجاد
میشود .
صفحه 27:
* در اینجا شما به کمك يك دسته علائم زبانی که قبلا
آموخته اید يك علامت زبانی تازه را تعریف میکنید و می
آموزید . اين نوع یادگیری اگر چه در اصل بر بنیاد
نیسم پیوندهای ثانوی قرار دارد ولی از نظر پیچیدگی
در سطح بالاتری قرار میگیرد. و اکنون که در باره علائم
قراردادی زبان و نحوه ارتباط آنها با پدیده های جهان
بیرون و همچنین در باره یادگیری آنها تصوری اجمالی به
دست أورديم,
* ميخواهيم بدانيم زبان به عنوان يك دستكاه علائم جكونه
در زندكى ما ومخصوصا در تفكر ما موثر واقع ميشود .
صفحه 28:
۰ ۱ - اولین تأثیر زبان به عنوان يك دستگاه علائم اين است که ما را
از قید زمان و مکان آزاد میکند . اگر توانائی ما به این منحصر بود
که فقط در مقابل پدیده های طبیعی واکنش کنیم و نه در مقابل
علائمی که a آنها دلالت میکنند , فقط می توانستیم در مقابل آنچه
در زمان و مکان موجود است و حواس ما را متأثر میکند eo
العمل نشان دهیم و این همانکاری است که حیوانات میکنند . ولی
وجود زبان در ما , یعنی آگاهی به علائم زبانی که جانشین پدیده
های اصلی میشوند, به ما این توانائی را میدهد که نه تنها در باره
آنچه در زمان و مکان موجود است صحبت کنیم بلکه در باره آنچه
در زمان و مکان حاضر نیست نیز گفتگو کنیم: در باره گذشته ,
آینده , در باره آنچه در دورترین نقاط جهان وجود دارد و حتی در
باره چیزهائی که اصلا وجود خارجی ندارد.
صفحه 29:
۰ ۲ - زبان به عنوان يك دستگاه علائم به ما اين توانائی را
میدهد که جنبه های مختلف يك پدیده واحد را تجزیه کنیم,
بعضی از آنها را مورد مطالعه قرار دهیم و بعضی دیگر را
موقتا فرافوش کنیم.. مثلا وقتی منگوئيم «پرتقال گرد است:
ما شکل پرتقال را مورد توجه قرار میدهیم و بقیه خصوصیات
آنرا موقتا از یاد می بریم. ولی در واقعیت جهان بیرون گردی
پرتقال از رنك , بو. طعم, وزن و دیگر خصوصیات آن مجزا
نیست . پرتقال با تمام این خصوصیات يك پدیده واحد است .
اين زبان به عنوان يك دستگاه علائم است که براى هر يك از
این خصوصیات نامی میگذارد و به ذهن ما اين توانائی را
میدهد که فقظ دز بازم‌یکی از آن جنیة هایاندیشیم .
صفحه 30:
٠ ۳- سومین نیروئی که زبان به عنوان يك دستگاه علائم به ما
میدهد قدرت تجرید مطلق است . اين توانائی با آنچه در بالا
گفتیم مربوط است ولی با آن تفاوت دارد . در مثالی که در بالا
ذکر شد شما یکی از خصوصیات شیثی را که در دنیای بیرون
وجود خارجی دارد از آن مجزا میکنید. ولی در تجرید مطلق
شما ممکن است در باره پدیده هائی گفتگو کنید که اصلا وجود
خارجی ندارند . اگر اندکی در نك کنیم و کلماتی را که روزانه
به كار ميبريم مطالعه كنيم ؛ متوجه میشویم که اکثر آنها ساخته
ذهن ما است و در دنیای بیرون بهیچوجه مرجعی ندارد. مثلا
کلماتی که در جمله «انسان موجود عجیبی است وجود دارد
همه مجرد هستند زیرا هیچکدام مرجع مشخص خارجی ندارند و
همه ساخته ذهن ما هستند.
صفحه 31:
* ۴- زبان به عنوان دستگاهی از علائم به ما
امکان میدهد که تجارب خود را از جهان بیرون
منم کنیم وریقه pale! ogni اتجاوب ما ار
جهان بیرون به شکل توده ای درهم برهم وبی
تظام است ولی زبان به ما امکان میدهد که
اين تود؛ درهم برهم را در قالبهای منظمی
بریزیم . ولی به هیچوجه نباید تصور کرد که
واقعیات جهان بیرون منطبق بر تقسیم بندی
های زبان ما است
صفحه 32:
* ۵- زبان به عنوان دستگاهی از Lo a, pile
امکان استدلال میدهد . استدلال در مراحل
عالی بدون استفاده از علائم زبانی غیرممکن
است همچنانکه حل مسائل عالی ریاضی بدون
استفاده از نم ریاضی غیرممکن میباشد
استدلال نیز J از طریق همان مکانیسم پیوندهای
ثانوی . , منتهی در سطحی بسیار بالاترصورت
میگیرد
صفحه 33:
* ۶ - زبان به عنوان دستگاهی از علائم به ما امکان
میدهد که از نتایج تجارب دیگران در نسل معاصر
وهمچنین از تجارب نسلهای گذشته استفاده کنیم:
یعنی از نتایج تجارب کسانی که نه در زمان حاضرند
و نه در مکان . تکامل اجتماعی انسان از طریق
جامعه منتقل می شود و تنها وسیله ای که جامعه
برای اين انتقال در اختیار دارد زبان است. آنچه ما
امروز بنام تمدن و فرهنگی از آن برخورداریم , در
نتيجه هزارها قرن مبارزه انسان با طبیعت انباشته
شده و یکجا در اختیار ما قرار گرفته است.
صفحه 34:
+ جامعه این سرمایه بزرگی انسانی را از طریق تعلیم و
تربیت رسمی و یا غیر رسمی بما منتقل کرده است و ما
به نو به خود بر آن ميافزائيم و به آیندگان منتقل میکنیم .
اندکی تأمل آشکار می كند كه تعليم و تربيت به صورت
رسمی یاغیر رسمی , بدون زبان غیر ممکن است . اگر
زبان از جامعه انسانی گرفته شود , چرخ اجتماع از
حرکت باز میایستد , جامعه انسانی از هم كسيخته
میشود , تمدن و فرهنگی بشر نابود میشود , جامعه
پرتکاپو و پرجوش و خروش ما از هم متلاشی می شود و
افراد آن به زندگی میلیونها سال قبل خود بر میگردند .
صفحه 35:
بنابراین زبان به عنوان دستگاهی از علائم ,
دستگاهی که کار آن مقید به زمان و مکان
نیست , به ما امکان میدهد از نتایج تجارب
نسلهای گذشته استفاده کنیم و تمدن خود را
بر ذخیره فرهنگی آنها بنا کنیم . به قول یکی از
فلاسفهما فرزندانی هستیم که بر دوش پدران
خود سواریم. و اپن زبان است که بما امکان
ميدهد بر اين جایگاه آسوده بنشینیم .
صفحه 36: