گیاه افزایی

گیاه افزایی

اسلاید 1: گياه افزاييگياه افزايي = ازدياد نباتات Plant propagation = تاريخچه :گياه افزايي از زماني شروع شد كه بشر زندگي ابتدايي را كنار گذاشت و در يك محل اسكان يافت و كشت و كار براي تهيه آذوقه را پيشه ساخت . همچنين به دنبال دستيابي به گياهان برتر بر آمد .روشهاي افزايش محصول :1.افزايش سطح زير كشت2. افزايش عملكرد در واحد سطح ← ارقام بهتر و پر محصول تر استفاده از روشهاي به زراعي يافتن گياهان برتر و پر محصول تر مرحله اساسي افزايش توليد است و اگر براي تكثير اين گياهان شيوه مناسبي نداشته باشيم، تلاشهاي بكار رفته برا ي دستيابي به اين گياهان، بي نتيجه و بيهوده باقي مي ماند .

اسلاید 2: گياه افزايي عبارت است از تكثير گياهان با استفاده از روشهاي :1. جنسي (Sexual ) 2. رويشي (Vegetative ) يا غير جنسي (Asexual) اهداف آن :افزودن بر تعداد گياهاننگهداري ويژگيهاي ژنتيكي يك گياه يا مجموعه اي از گياهانبطور كلي در گياه افزايي بايد دو فاكتور را در نظر داشته باشيم :سرعت افزايش (aهزينه توليد (bبطور معمول براي افزايش از ارزانترين و آسانترين روش استفاده مي شود.

اسلاید 3: تكثير به روش جنسي در روش جنسي تقسيم ميوز (تقسيم كاهشي كروموزومها ) دخالت دارد . بدين ترتيب كه بذر يا رويان از رشد سلولي ايجاد مي شود كه خود از تلاقي گامت نر ( گرده) و گامت ماده (سلول تخم زا ) بدست آمده است . در اين صورت گياه حاصله داراي ويژگيهاي ژنتيكي جديد بوده كه تركيبي از ويژگيهاي ژنتيكي دو والد است.روش تكثير جنسي راه تكثير گياهان يكساله، دوساله و بيشتر گياهان چند ساله است . تكثير به روش جنسي تكامل يافته تر از روش غير جنسي است، زيرا باعث : 1. ايجاد گونه هاي ژنتيكي جديد 2. سازش با محيط 3. در طبيعت بيشتر گياهان بوسيله بذر تكثير مي شوند .

اسلاید 4: مزاياي استفاده از بذرارزانتر از افزايش غير جنسي است. ☺ مي توان به مدت نسبتا طولاني انبار كرد. ☺ بسياري از گياهان از اين طريق ويروس زدايي مي شوند. ☺ معايب استفاده از بذربعلت تفرقه صفات گياهان هتروزيگوت ايجاد مي شود و مرغوبيت از بين مي رود. ☺ مثل تكثير درختان ميوه با بذر ☺ مدت زمان لازم براي رسيدن به بلوغ طولانيست. در باغباني به منظور حفظ ويژگيهاي مطلوب و مورد نظر، بيشتر تكثير غير جنسي صورت مي گيرد.

اسلاید 5: افزايش رويشي (Vegetative)يا غير جنسي (Non sexual) توليد يك گياه جديد از يك سلول، بافت و يا اندام يك گياه اوليهاساس اين روش توانمندي (Totipotency ) مي باشد. يعني هر سلول گياهي، داراي تمامي اطلاعات ژنتيكي لازم براي توليد يك گياه كامل مي باشد.چون در افزايش غير جنسي تقسيم ميتوز دخالت دارد، تمامي گياهان توليد شده از يك گياه مادري، داراي ساختار ژنتيكي مشابه خواهند بود و يك كلون را تشكيل مي دهند. كلون يا همگروه :(Clone) عبارت است از مجموعه گياهاني كه به روش رويشي از يك گياه اوليه توليد مي شوند.

اسلاید 6: كاربرد روش تكثير غيرجنسيبراي تكثير و حفظ خصوصيات ژنتيكي گياهاني كه با روشهاي اصلاحي توليد شده اند. مثل: ارقام مختلف رز، آنتوريوم و ژربرا و نيز بسياري از درختان ميوه.براي تكثير گياهاني كه بذر توليد نمي كنند، بذر كمي توليد مي كنند و يا تكثير آنها با بذر بسيار مشكل است.روشهاي مختلف تكثير غير جنسي:ساقه رونده يا استولون يا دستكپاجوشخواباندن (انتهايي، ساده، مارپيچي، شياري، هوايي، كپه اي)جداسازي (سوخ، پداژه)تقسيم (ساقه زير زميني، پا گياه، غده، ريشه غده اي يا گوشتي، طوقه)قلمه (ساقه، برگ، جوانه برگي، ريشه)پيوند (زبانه اي، برشي، پوست، اسكنه، جانبي، پلي، اتصالي، مجاورتي، مهاري)كوپيوند (سپري يا شكمي، قاشي، وصله اي، لوله اي)

اسلاید 7: (Runner ) ساقه روندهRunner = (Stolon) ساقه رونده = دستك = استولون عبارت است از ساقه نرم و باريكي كه از روي طوقه گياه مادري رشد مي كند و روي سطح زمين گسترش مي يابد.ساقه رونده در محل گره ها گياهان جديدي توليد مي كند كه مي توانند جدا شده بطور مستقل پرورش يابند.

اسلاید 8: مثال:توت فرنگي، سجافي (گندمي )

اسلاید 9: (Sucker or Root sprout) پاجوشروي ريشه بعضي گياهان جوانه هاي نابجايي در درون خاك ايجاد مي شود و پس از رشد، توليد شاخه هايي مي كنند كه از خاك بيرون آمده و پاجوش ناميده مي شوند.مي توان خاك را كنار زد و آنها را با مقداري ريشه خارج كرد و بطور مستقل پرورش داد. : مثالآلوئه ورا، انار، انجير، گل محمدي و ...

اسلاید 10: خواباندن (Layering ) در اين روش ساقه را در حاليكه به گياه مادري متصل است، در خاك مرطوب يا پيت قرارمي دهند تا ريشه دار شود و پس از آنكه ريشه كافي توليد كرد، آنرا از گياه مادري جدا ميكنند. زمان خواباندن معمولا اواخر زمستان و اوايل بهار است.مدت زمان لازم معمولا يك فصل رشد است (گاهي بيشتر)مزيت روش خواباندنگياه مادري مواد غذايي، هورمون و آب را براي شاخه خوابانده تأمين مي كند.معايب روش خواباندناز يك گياه، تعداد اندكي گياه مي توان بدست آورد. هزينه كارگر و كارهاي مربوطه زياد است. سطح زيادي از زمين را اشغال مي كند. بنابراين هميشه در سطح تجاري قابل استفاده نيست.انواع خواباندن: انتهايي، ساده، مارپيچي، شياري، هوايي، كپه اي

اسلاید 11: خواباندن انتهايي (Tip layering)بطور طبيعي براي بعضي گياهان اتفاق مي افتد و شاخه هاي سال جاري به طرف زمين خم شده و در خاك فرو مي روند . سپس رشد كرده و در اثر زمين گرايي منفي بيرون مي آيند و در محل تماس با خاك ريشه توليد مي شود .

اسلاید 12: • در باغباني از اين روش براي تكثير گياهانيمثل تمشك سياه و سياه توت رونده استفادهمي شود.روش كار:حفره اي به عمق 15 -8 سانت كنده، نوكشاخه را در ان قرار مي دهند و با خاك ميپوشانند و آبياري مي كنند . پس از توليد ريشه،گياه جديد را جدا مي كنند .عيب اين روش:فقط به تعداد شاخه هاي موجود مي توان گياه جديد توليد كرد

اسلاید 13: (Simple layering) خواباندن سادهشبيه خواباندن انتهايي است، با اين تفاوت كه در خواباندن ساده، نوك شاخه (15-20 سانت) از خاك بيرون است.قسمت زير زمين توليد ريشه و قسمت بالايي توليد شاخساره مي كند.

اسلاید 14: • شاخه خوابانده را بايد بوسيله گيره هاي چوبي در زمين نگه داشت و با استفاده از قيم،قسمت انتهايي را به حالت عمودي در آورد . مثال : انگور، انواع درختان و درختچه هاي هميشه سبز پهن برگعيب اين روش : فقط به تعداد شاخه هاي موجود مي توان گياه جديد توليد كرد .

اسلاید 15: خواباندن مارپيچي(Compound or Serpentine layering)اين روش مثل خواباندن ساده است، با اين تفاوت كه شاخه را در چند جا در خاك فرو برده و بيرون مي آورند . قسمتهاي بيرون بايد حداقل يك جوانه داشته باشد.براي گياهان قوي كه داراي شاخه بلند و خمش پذير هستند، بكار مي رود . مثل : انگورقسمتهاي زير خاك را زخمي يا پوست برداري مي كنند . مزيت اين روش :از هر شاخه، چند گياه جديد توليد مي شود .

اسلاید 16: خواباندن شياري (French layering) در اين روش شاخه جوان را در شياري كم عمق قرار داده روي آن 10 -5 سانت خاك مرطوب مي ريزند . قسمت انتهايي شاخه بيرون خاك قرار مي گيرد .از هر جوانه شاخه، گياه جديدي ايجاد مي شود و از خاك بيرون مي آيد . زخم كردن پوست زيرين باعث تسهيل ريشه زايي مي شود . مثال: اسپيره، بعضي گونه هاي رز، بسياري از درختچه هاي خزاندارمزيت اين روش: از هر شاخه، چند گياه جديد توليد مي شود .

اسلاید 17: خواباندن كپه اي (Mound layering) • اين روش زماني بكار مي رود كه نمي توان شاخه ها را خم كرد .روش كار : در بهار گياه مادري را از 3 سانتيمتري سطح خاك قطع مي كنند و اين باعث توليد شاخه هاي جانبي زيادي در پايين گياه مي شود . همراه با رشد شاخه ها در اطراف انها (به ارتفاع نصف طول شاخه ) خاك مي ريزند و اين عمل را چندين بار تكرار مي كنند . در پايان فصل رشد، خاك را كنار زده گياهان ريشه دار شده را جدا مي كنند. مثال: پايه هاي پاكوتاه كننده سيب (پايه هاي مالينگ ) ، به و انگور فرنگي

اسلاید 18: خواباندن هوايي (چينی) (Air or Chinese layering ) اين روش براي شاخه هايي كه نمي توان آنها را خم كرد و نيز براي شاخه هاي دير ريشه زا بكار مي رود. روش كار: شاخه هاي يكساله (حاوي برگ ) با قطر 5/0 تا 2 سانت را انتخاب كرده و يك حلقه از پوست آنها را به عرض تقريبا يك ميليمتر جدا مي كنيم . همچنين مي توان با يك برش به طول حدود 5 سانت در طول ساقه، پوست را زخمي كرد . پس از زخم زني مقداري پيت خزه مرطوب در اطراف محل زخم قرار داده و روي انرا با پلاستيك پوشانده، اطراف آنرا مي بنديم . پس از توليد ريشه، شاخه را جدا كرده و در محلي مي كاريم .

اسلاید 19: مثال:دراسنا، فيكوس، انجير

اسلاید 20: جداسازي (Separation) عبارت است از برداشتن اندامهاي رويشي مانند پياز يا سوخ (Bulb ) و پياز توپر يا پداژه (Corm) كه به آساني از گياه مادري قابل جدا شدن هستند . تعريف سوخ :(bulb) عبارت است از ساقه تغيير شكل يافته اي كه از يك محور مركزي كوتاه و ضخيم تشكيل شده و اطراف آن بوسيله فلسهايي كه برگهاي گوشتي گياه مي باشند، پوشانده شده است .تعريف پداژه :(corm ) عبارت است از ساقه تغيير شكل يافته اي كه تمام قسمت دروني آن پراست و يك يا چند جوانه روي قسمت انتهايي دارد.

اسلاید 21: سوخ (Bulb) در قسمت زيرين، ريشه و قسمت بالايي (از ميان برگهاي گوشتي ) برگهاي معمولي گياه توليد مي شود .در بخش مياني سوخ، شاخه گل دهنده نهفته وجود دارد . انواع سوخ از نظر قرار گرفتن فلس ها :سوخ هاي پوشش دار : فلسها روي يكديگر قرار گرفته اند و فلس خارجي سوخ را از خشك شدن و آسيب ديدن محفوظ نگه مي دارد (مثل پياز، نرگس و لاله )سوخهاي بدون پوشش : فلسها روي هم قرار ندارند، بلكه بطور جداگانه به قسمت زيرين سوخ چسبيده اند و فلس خارجي خشك را ندارند. (مثل سوسن )

اسلاید 22: لیلیوم

اسلاید 23: پداژه (Corm ) ساقه تغيير شكل يافته و توپر كه داراي گره و ميانگره است و يك يا چند جوانه روي قسمت انتهايي دارد .در قسمت زيرين پداژه، تعدادي پداژك (Cormlet )توليد مي شود كه براي تكثير استفاده مي شود .مثال : گلايول، زعفران

اسلاید 24: فریزیاگلایل

اسلاید 25: تقسيم (Division ) عبارت است از بريدن و تقسيم كردن اندامهاي گوشتي و ذخيره اي گياه . شامل:ساقه زيرزميني (Rhizome ) تنه جوش (Offshoot ) و پا گياه (Offset ) غده (Tuber) ريشه غده اي يا گوشتي (Tuberous root )

اسلاید 26: ساقه زيرزميني (Rhizome) عبارت است از ساقه اي كه در زير زمين يا نزديكي سطح زمين، بطور افقي مي رويد و داراي تعدادي گره، برگهاي كوچك و جوانه است .گره هاي ريزوم توانايي توليد ريشه و شاخساره را دارند . مثال: برگ عبائي، پرنده بهشتي، نعناع، زنبق، اختر، موزروش كار :- در بهار يا پاييز ريزوم را از زمين بيرون آورده، به قطعات كوچك 10-5 سانتي تقسيم مي كنند و دوباره در خاك مي كارند .

اسلاید 27:

اسلاید 28: پا گياه :(Offset ) عبارت است از گياه كوچكي كه در انتهاي ساقه هاي كوتاه و ضخيم در پايين گياهروي سطح زمين قرار گرفته.مثال: آگاو (خنجري )تنه جوش :(Offshoot ) شاخه هاي جانبي كه روي ساقه اصلي گياهان تك لپه ايجاد مي شود . مثال: خرماروش كار :پاگياه يا تنه جوش را از گياه مادري جدا كرده، در محيط مناسب كشت مي كنند . اگر ريشه كافي نداشته باشد، مانند قلمه برگدار آنرا در محيط ريشه زايي قرار ميدهند.پا گياه - تنه جوش

اسلاید 29: پا گياه (آگاو)

اسلاید 30: غده (Tuber ) عبارت است از ساقه تغيير شكل يافته كوتاه و ضخيمي كه روي آن گره هايي قرار دارد كه بدليل وجود جوانه (چشمك ) قابل تشخيص هستند .تفاوت غده با ريزوم : در غده، از گره ها فقط شاخساره ايجاد مي شود و سپس شاخساره جديد، ريشه توليد مي كند .مثال: سيب زميني، كالاديوم، سيب زميني ترشيروش كار: غده را به قسمتهاي كوچك تقسيم مي كنند، طوريكه هر قسمت يك يا چند جوانه داشته باشد . سپس هرقطعه را در محلي مناسب مي كارند .

اسلاید 31: ريشه گوشتي يا غده اي (Tuberous root) عبارت است از ريشه گوشت داري كه ظاهري شبيه غده دارد با اين تفاوت كه گره و ميانگره ندارد.جوانه فقط در انتهاي آن (در نزديكي طوقه ) و ريشه ها در طرف ديگر آن مي رويند . روش كار :ريشه غده اي را با كمي از ساقه كه داراي جوانه است جدا كرده و در محيط مناسب مي كارند .مثال: كوكب (Dahlia) سيب زميني شيرين

اسلاید 32: (Cutting) قلمهقلمه، بخشي از ساقه، برگ يا ريشه است كه از گياه مادري جدا شده و در شرايط مناسب براي ريشه زايي قرار مي گيرد.انواع قلمه:(Root cutting ) قلمه ريشه(Stem cutting ) قلمه ساقه(Leaf cutting ) قلمه برگ(Leaf-bud cutting ) قلمه جوانه برگ

اسلاید 33: (Root cutting) قلمه ريشهدر گياهاني استفاده مي شود كه توانايي توليد جوانه هاي نابجا روي ريشه هاي خود دارند و پاجوش توليد مي كنند مثل تمشك قرمز و ريشه هاي گوشتي دارند . مثل كوكبروش كار:در زمان خواب گياه يا درابتداي بهار، ريشه هايي را كه حدود 5/0سانت قطر دارند انتخاب كرده، آنها را به قطعات 5-15 سانتي تقسيم مي كنيم و در محيطي خنك نگه مي داريم تا جوانه نابجا توليد كنند . سپس آنها را در محل مناسبي مي كارند.

اسلاید 34: (Stem cutting) قلمه ساقهمعمولترين نوع قلمه هاست كه در آن قسمتي از ساقه را كه داراي جوانه جانبي يا انتهايي است از گياه مادري جدا مي كنيم و در محيط مناسب ريشه زايي قرار مي دهيم و پس از ريشه دار شدن، در محيط مناسب مي كاريم.انواع مختلف قلمه ساقه:(Hardwood cutting ) قلمه چوب سخت .1. (Semi-hardwood cutting ) 2. قلمه چوب نيمه سخت(Softwood cutting ) 3. قلمه چوب نرم(Herbaceous cutting ) 4. قلمه علفي(Heel cutting ) قلمه پاشنه دار

اسلاید 35: قلمه چوب سخت (ساقه)در درختان خزاندار مثل ياس زرد، انار، انجير، انگور و توت استفاده مي شود و قلمه در زمستان، زمان خفتگي گياه گرفته مي شود، هنگاميكه نياز سرما يي آن برطرف شده باشد.نيز در سوزني برگان مثل نوئل و ... استفاده مي شود و قلمه از اواخر پاييز تا اواخر زمستان گرفته مي شود.قلمه از شاخه هاي سال جاري كه رسيده باشند و چوب آنها سفت شده باشد .(گاهي از شاخه هاي 3-2 ساله گرفته مي شود ). طول قلمه معمولا 10 تا 25 سانت گرفته مي شود.در بعضي گياهان قلمه از شاخه هاي يكساله همراه با قطعه اي از شاخه دو ساله گرفته مي شود كه در اين صورت آنرا قلمه پاشنه دار (Heel cutting) مي گويند. مثل درخت به (Quince)

اسلاید 36: قلمه چوب نيمه سخت (ساقه)در درختان خزاندار يا هميشه سبز پهن برگ استفاده مي شود.در هر زمان از سال مي توان قلمه گرفت، اما بيشتر در اواخر بهار (پس از پايان رشد سريع گياهان ) مي گيرند. مثال: برگ نو، زيتون، مركباتطول قلمه را 14-7 سانت گرفته و تعدادي برگ در انتهاي آن نگه مي داريم . قلمه چوب نرم (ساقه)از شاخه هاي در حال رشد نرم و آبدار بهاره گياهان خزاندار يا هميشه سبز چوبي گرفته مي شود. مثال: ماگنوليا، اسپيره و افراطول قلمه را 12-8 سانت گرفته مي شود و برگها پاييني را حذف مي كنيم . معمولا اين نوع قلمه در سیستم مه افشانی (Mist system) ريشه دار مي شود تا برگها پژمرده نشوند.

اسلاید 37: قلمه علفي (ساقه) از ساقه هاي گوشتي و آبدار گياهان علفي گرفته مي شود. مثال : حسن يوسف، شمعداني، داوودي، ميخك طول قلمه را 10-7 سانت گرفته و در سيستم مه افشاني ريشه دار مي كنند . در گياهاني كه از محل بريدگي، شيره پرورده بيرون مي زند، بايد قلمه را چند ساعت در محيط خشكي نگه داري كنيم تا محل زخم خشك شود و سپس در محيط كشت بکاریم.

اسلاید 38: قلمه برگدر قلمه برگ، پهنك برگ گاهي همراه دمبرگ و گاهي به تنهايي گرفته مي شود.تعداد بيشتري از هر گياه مادري به دست مي آيد. پس از كشت، جوانه هاي نا بجاي شاخه و ريشه بوجود آمده، گياه جديد ر ا توليد مي كنند. مثال: سانسوريا (معمولي)، بگونيا ركس، پپروميا، كراسولا، بنفشه آفريقاييدر پپروميا قلمه برگ همراه با دمبرگ گرفته مي شود و دمبرگ را در خا ك فرو مي كنند.در سانسوريا هر برگ را به قطعات 8-5 سانتي تقسيم كرده، داخل خاك قرار مي دهند. گياهان جديد در پايين هر قطعه ايجاد مي شود.

اسلاید 39:

اسلاید 40: قلمه جوانه برگ زماني بكار مي رود كه برگها، توانايي توليد ريشه را داشته باشند ولي نتوانند شاخساره توليد كنند. بنابراين اين نوع قلمه شامل پهنك، دمبرگ و قسمتي از ساقه و جوانه در پايين دمبرگ مي باشد. مثال : ليمو، هورتانسيا (ادريسي )، عشقه روش کار: در ساقه سال جاري، حدود يك سانتيمتر از بالاي برگ و يك سانت از پا يين برگ را قطع كرده، آنرا در محيط ريشه زايي قرار مي دهيم طوريكه برگ با سطح خاك در تماس باشد. به جوانه قلمه نبايد آسيبي وارد آيد.

اسلاید 41: (Leaf-bud cutting) قلمه جوانه برگ

اسلاید 42: عوامل فيزيولوژيكي مؤثر بر ريشه زاييظرفيت يك قلمه ساقه براي ريشه دهي، با برهمكنش عوامل وراثتي موجود در سلولهاي ساقه، و عوامل زير تعيين مي شود :١. ميزان اكسين٢. وجود برگ و جوانه٣. ميزان مواد غذايي موجود در گياه4. مرحله رشد گياه ۵محل ساقه روي گياه7. نوع بافت قلمه٧. زمان گرفتن قلمه

اسلاید 43: 1. ميزان اكسينريشه دهي در ساقه متناسب با ميزان اكسين آن است . اين كار با جمع شدن اكسين در پايين ساقه ايجاد مي شود . نشان داده شده است كه اكسين براي توليد ريشه نابجا رويساقه ضروري است. با اينحال، اكسين تنها يكي از عوامل ريشه زايي است، زيرا كاربرد اكسين در قلمه هاي سخت ريشه زا، ريشه زايي را آسان نمي كند .انواع اكسين: نفتالن استيك اسيد (NAA) ، ايندول بوتريك اسيد ،(IBA) ايندول استيك اسيد (IAA )2. وجود برگ و جوانهجوانه در بيشتر گياهان منبع توليد اكسين است . برگها بيشتر منبع ايجاد كربوهيدرات ها هستند . 3. ميزان مواد غذايي موجود در گياهبطور كلي براي ريشه زايي نسبت كربوهيدرات زياد به نيتروژن كم مورد نياز است.(البته فقدان نيتروژن از ريشه زايي جلوگيري مي كند ).

اسلاید 44: 4. مرحله رشد گياهبعضي از گياهان در زمان نونهالي (Juvenility ) توانايي ريشه زايي بالايي دارند، وليزمانيكه به مرحله بلوغ (گلدهي ) مي رسند، ريشه زايي آنها بسيار مشكل مي شود .مثل: سيب و عشقه (Hedera helix ) 5. محل ساقه روي گياهشاخه هاي در حال رشد رويشي از شاخه هاي گلدار بهتر ريشه مي دهند . 6. نوع بافت قلمهدر بعضي گياهان قلمه چوب نرم، در عده اي قلمه چوب نيمه سخت و در گروهي قلمه چوب سخت ريشه زايي بهتري دارند .در گياهان خزاندار، قلمه هاي چوب نرم گرفته شده در بهار و تابستان ، بهتر از قلمه هاي چوب سخت گرفته شده در زمستان ريشه مي دهند.

اسلاید 45: 7. زمان گرفتن قلمهدر گياهان خزاندار ، قلمه هاي چوب سخت را مي توان در فصل خفتگي گياه (از پاييز تا زمان نمو جوانه ها در بهار ) و قلمه هاي چوب نرم يا چوب نيمه سخت برگدار را در طول فصل رشد گرفت .در هميشه سبزهاي پهن برگ ، اگر قلمه گيري زماني انجام شود كه يك جست رشد (فلش رشد) كامل شده باشد و چوب تا حدودي رسيده شده باشد، قلمه ها به آساني ريشه مي دهند .ماگنولياي تابستانه (Magnolia grandiflora ) در هميشه سبزهاي سوزني برگ ، بهترين نتيجه هنگامي حاصل مي شود كه قلمه ها در آخر پاييز تا آخر زمستان گرفته شوند .مثل: سرو كوهي (Juniperus )

اسلاید 46: عوامل محيطي مؤثر بر ريشه زايي• رطوبت، دما، نور، محيط كشترطوبت:اگر رطوبت محيط در اوايل فصل كشت قلمه ها كافي نباشد، قلمه ها در اثر تبخير و تعرق آب زيادي از دست داده و از بين مي روند.راه حل:- كاهش تعداد برگهاي روي قلمه (وجود برگهاي جوان براي ريشه دهي لازم است و بايد حفظ شوند) .- استفاده از سيستم مه افشاني يا ميست (mist ) براي بالا نگه داشتن رطوبت محيط (در سيستم ميست، آب به صورت ذره هاي ريز و در فاصله هاي زماني قابل كنترل، از فواره هاي كوچكي روي گياهان پاشيده مي شود).

اسلاید 47: دما:- در ريشه دار شدن قلمه ها، نمو ريشه بايد قبل از نمو شاخساره انجام شود. - اگر دماي محيط بالا باشد، جوانه ها رشد خود را آغاز كرده و باعث با لا رفتن تعرق برگي مي شوند و از ريشه زايي جلوگيري مي كنند .راه حل:- به پايين قلمه ها پا گرمايي (Bottom heat ) با دماي 24 تا 27 درجه سانتيگراد مي دهند تا باعث تحريك تقسيم سلولي در محيط ريشه زايي شود.- در همين زمان قسمت بالايي قلمه در دماي كمتري قرار مي گيرد تا تبخير، تعرق و تنفس آن كاهش يابد .

اسلاید 48: نور:به نظر مي رسد كه نور از ريشه دهي جلوگيري مي كند . قلمه هاي علفي و چوب نرم ( كه برگ دارند) به نور واكنش نشان مي دهند، زيرا نور در فتوسنتز و توليد كربوئيدراتها نقش دارد .قلمه هاي چوب سخت گياهان خزاندار در تاريكي بهتر ريشه مي دهند (زيرا مواد غذايي كافي داشته و كلروفيل ندارند ). تاريكي در بعضي گياهان حساسيت نسبت به اكسين را افزايش مي دهد. محيط كشت:بر درصد قلمه هاي ريشه دار شده و نوع ريشه اي كه ايجاد مي شود، مؤثر است . محيط كشت بايد رطوبت و اكسيژن كافي داشته باشد و عاري از عوامل بيماريزا باشد. براي اينكار آميخته هايي از خاك، شن، پيت خزه و گاهي آب بكار مي رود.

اسلاید 49: كاربرد مواد تنظيم كننده رشد براي ريشه زايي (Growth regulators ) مزاياي استفاده از تنظيم كننده هاي رشد ☺١. افزايش سرعت ريشه زايي٢. افزايش درصد قلمه هاي ريشه دار شده٣. افزايش تعداد و كيفيت ريشه در هر قلمه. ۴ يكنواخت ساختن ريشه دهيمهمترين مواد تركيبي ريشه زا :ايندول بوتيريك اسيد (IBA ) نفتالن استيك اسيد (NAA )

اسلاید 50: روش كار :اگر اين مواد بصورت گرد (پودر) باشند، ته قلمه را در آن فرو برده در محيط ريشه زايي قرار مي دهيم . اگر ته قلمه خشك باشد، آنرا اندكي مرطوب مي كنيم .اگر از محلول اين مواد استفاده شود، بسته به نوع گياه غلظتهاي مختلفي بكار ميرود :محلول 20 تا 200 ميلي گرم در ليتر :(ppm) • قلمه ها را به مدت 24 ساعت در آن قرار داده، سپس در محيط ريشه زايي قرار مي دهند .محلول 500 تا 10000 ميلي گرم در ليتر :(ppm)• پايين قلمه ها را حدود 5 ثانيه در محلول فرو برده و سپس در محيط ريشه زايي قرار مي دهيم.

اسلاید 51: پيوند 􀂙عبارت است از هنر اتصال دو قطعه بافت زنده گياهي (مانند ساقه و ريشه، يا دو ساقه ◄مختلف) به يكديگر، به صورتي كه با هم يكي شده و پس از آن به عنوان يك گياه بهزندگي ادامه دهند.(Budding ) كوپيوند 􀂙مشابه پيوند مي باشد به جز اينكه پيوندك از نظر اندازه كوچك شده و فقط ◄دربرگيرنده يك جوانه مي شود .(Scion ) پيوندك 􀂙عبارت است از قطعه اي كوتاه كه از شاخه جدا شده و داراي چندين جو انه خفته است ◄هنگامي كه پيوندك با پايه يكي مي شود، بخش بالايي پيوندك را تشكيل داده و دردرخت پيوندي، از آن شاخه ها رشد مي كنند.پيوندك مي بايستي از رقم مورد نظر گرفته شود و عاري از بيماري باشد

اسلاید 52: (Stock, Rootstock, Understock ) پايه 􀂙عبارت است از بخش پاييني پيوند كه در درخت پيوندي، سيستم ريشه گياه را تشكيلمي دهد. پايه ممكن است دانهال، قلمه ريشه دار شده و يا خوابانده باشد.(Interstock, Intermediate stock, Interstem ) ميان پايه 􀂙عبارت است از قطعه اي ساقه كه بين دو بخش پايه و پيوندك قرار داده مي شود.◄ميان پايه براي منظورهاي مختلفي مانند پيشگيري از ناسازگاري بين پايه و پيوندك، ◄استفاده از تنه مقاوم به سرما و يا استفاده از ويژگيهاي كنترل كننده رشد به كاربرده شود.

اسلاید 53: (Cambium ) لايه زاينده 􀂙عبارت است از بافتي نازك از گياه كه بين پوست ( آوند آبكش) و چوب ( آوند چوبي) ◄قرار گرفته است. سلولهاي لايه زاينده مريستمي هستند و براي خوب جوش خوردنمحل پيوند، لازم است كه لايه زاينده پيوندك در تماس نزديك با لايه زاينده پايه باشد.(Callus ) پينه 􀂙عبارت است از توده اي از ياخته هاي پارانشيمي كه در اطراف بافت ها ي زخم شده ◄گياهي به وجود مي آيند.پينه در محل اتصال پيوندك و پايه ديده مي شود . توليد و قفل شدن اين سلولهاي ◄پارانشيمي (پينه)، يكي از مراحل مهم در فرايند جوش خوردن يك پيوند موفق است.

اسلاید 54: مزاياي پيوند زدناستفاده از مزاياي برخي پايه ها 􀂙مي توان گياهي را كه داراي ريشه ضعيفي است، روي پايه اي كه داراي ريشه قوي ◄است قرار داد. براي اين منظور از پايه هايي كه در برابر شرايط نا مناسب خاك، مانندزهكش بد يا سنگيني خاك و يا آفات و بيماريها مقاومند، استفاده مي شود.دائمي كردن همگروه هايي كه نمي توانند به آساني توسط ديگر روشهاي 􀂙رويشي ( قلمه، خواباندن، تقسيم، ...) تكثير شوندبراي تكثير همگروهي گياهاني مانند بادام، سيب، گردو، زردآلو و ... بكار مي رود.

اسلاید 55: تغيير ارقام در گياهان استقرار يافته ( سرشاخه كاري) 􀂙مي توان در باغهاي قديمي ارقام جديدي را با استفاده از پايه هاي قد يمي، جايگزين ◄مي گويند. مثلا مي (Top working) ارقام قديمي كرد. اين كار را سرشاخه كاريتوان باغي را كه داراي سيب ترش است به باغ سيب گلاب تبديل كرد.به دست آوردن شكل ويژه اي از رشد 􀂙مثل پيوند بيد مجنون (كه توانايي توليد ريشه قوي ندارد ) روي بيد معمولي و يا پيوند ◄نارون چتري روي نارون معمولي.همچنين مي توان چند رنگ (چند رقم) يك گل و يا چند ميوه را روي يك گياه ◄پيوند زد. مثل پيوند رنگهاي مختلف گل رز روي يك گياه و يا انواع مختلف مركبات(پرتقال، نارنگي، ليمو و ...) روي يك پايه.تعمير قسمت هاي آسيب ديده درختان

اسلاید 56: انواع پيوند(Whip or Tongue grafting) • پيوند زبانه اي يا انگليسي(Splice grafting ) • پيوند نيمانيم(Saddle grafting ) • پيوند زيني(Sawkerf grafting) • پيوند برشي يا ترصيعي(Cleft grafting ) • پيوند اسكنه(Side grafting) • پيوند جانبي(Side-tongue ) جانبي زبانه اي

اسلاید 57: (Bridge grafting) • پيوند پلي(Inarching) • پيوند اتصالي(Approach grafting) • پيوند مجاورتي(T or Shield budding) • كوپيوند سپري يا شكمي(Inverted T-budding ) • كوپيوند سپري واژگون(Chip budding) • كوپيوند قاشي(Patch budding ) • كوپيوند وصله اي

اسلاید 58: (Whip or Tongue grafting) پيوند زبانه اي يا انگليسيزماني به كار مي رود كه پايه و پيوندك داراي قطر مساوي (5/0 تا 5/1 سانت) باشند . در درختان ميوه مثل پايه هاي يكساله سيب و گلابي و درختان زينتي مثل بعضي گونه ها ختمي درختي استفاده مي شود.اين روش در صورت اجراي درست بسيار موفق است، زيرا لايه هاي زاينده به ميزان 􀂃چشمگيري با يكديگر تماس دارند . جوش خوردن اين پيوند سريع بوده و محكم جوش ميخورد.روش كار: پايه را در 10 سانتيمتري بالاي خاك بريده، يك برش شيبدار به قطر حدود 3 􀂃سانتيمتر در بالاي آن ايجاد مي كنيم. در ميان اين برش، برش ديگري به شكل زبانه ايجاد مي كنيم. برشهاي مشابهي در پيوندك ايجاد مي كنيم طوري كه در پايه جفت شود . پس ازجفت شدن انها، محل پيوند را با چسب پيوند مي پوشانيم.

اسلاید 59:

اسلاید 60: پيوند نيمانيمهمانند پيوند زبانه اي است با اين تفاوت كه برش دوم يا زبانه در پا يه و پيوندك زده نمي شود.در گياهاني مانند موچسب بكار مي رود.

اسلاید 61: پيوند زينيدر اين روش، پايه را به شكل گاوه در آورده و پيوندك را نيز طوري تهيه مي كنند كه در آن جفت شود. براي برخي گياهان مثل ياس خوشه اي بكار مي رود.

اسلاید 62: (Cleft grafting) پيوند اسكنه• براي پايه هايي كه 3 تا 10 سانت قطر دارند بكار مي رود . پيوندك در زمان خواب ازشاخه هاي يكساله گرفته مي شود .روش كار:• سر پايه را قطع كرده، در طول سطح برش يك شكاف عمودي به طول 5 سانتيمتر ايجادمي كنند. دو پيوندك را كه ته انها به شكل گاوه اي بريده شده در دو سوي شكاف قرار داده، محل پيوند و نوك پيوندك را با چسب پيوند مي پوشانيم .بايد دقت كرد كه لايه هاي زاينده پايه و پيوندك روي هم قرار گيرند .

اسلاید 63:

اسلاید 64: (Bridge grafting) پيوند پلينوعي پيوند ترميمي است كه وقتي تنه يا شاخه درختان توسط جانوران، يخبندان زمستانه يا وسايل مكانيكي آسيب مي بيند، از آن استفاده مي شود .پيوند پلي براي تعمير پوست درختان بكار مي رود. 􀂃زمان آن در اوايل بهار است كه رشد فعال گياه آغاز مي شود . 􀂃روش كار: 􀂙براي پيوندك از شاخه هايي با قطر 1 تا 2 سانت استفاده مي شود. 􀂃پيوندك در زمان خفتگي ( زمستان) تهيه شده در مكان سرد نگهداري مي شود. 􀂃دو سر پيوندك را بصورت گاوه اي برش مي دهيم. پس از حذف پوست آسيب ديده و 􀂃مرده، برشهايي در بالا و پايين آن قسمت ايجاد مي كنيم، طوريكه پيون دك در آن جفتشود. پيوندك را با ميخ محكم كرده، محل پيوند را با چسب پيوند مي پوشانيم .

اسلاید 65: (Inarching) پيوند اتصاليبراي ترميم و تقويت ريشه هايي كه توسط جانوران، بيماريها و يا وسايل كشاورزي آسيب ديده اند، بكار مي رود.در اين نوع پيوند، پايه و پيوندك هر دو روي ريشه هاي خود هستند . به اينصورت كهگياهان جواني را در اطراف درخت آسيب ديده مي كارند و آنها را از ار تفاع مورد نظر(محل پيوند) بريده، برش شيبداري به طول 10 سانت در سمتي كه درخت قرار دارد، ايجاد مي كنند و انتهاي آنرا به صورت گاوه اي در مي آورند .روي پايه نيز برشهايي به اندازه پيوندك زده مي شود و نوك گاوه اي پيوندك، زير پوست پايه قرار مي گيرد و با ميخ محكم شده با چسب پيوند پوشانده مي شود .

اسلاید 66: پیوند اتصالی

اسلاید 67: پيوند مجاورتي (Approach grafting) در اين پيوند، دو گياه مستقل كه جوش خوردن آنها به روشهاي ديگر به سختي انجام مي گيرد، به هم پيوند زده مي شوند و پس از جوش خوردن، قسمت بالايي پايه بريده مي شود. زمان پيوند: در هر زمان از سال ممكن است، اما جوش خوردن پيوند، زماني كه گياه رشد فعال دارد، سريعتر است.روش كار:2/5تا 5 سانت از پوست هر دو ساقه را در محل پيوند برداشته، دو ساقه را طوري به هم مي بنديم كه لايه هاي زاينده هر دو روي هم قرار گيرند . محل پيوند را با چسب پيوند مي پوشانيم.

اسلاید 68:

اسلاید 69: افراي شبه چناري

اسلاید 70: (Budding) كوپيونداگر پيوندك فقط از يك جوانه تشكيل شده باشد، آنرا كوپيوند مي گويند. ◄زمان كوپيوند: هنگاميكه شيره گياهي در جريان باشد و گياه به آساني پوست بدهد. ◄بر حسب آب و هوا، از اواخر زمستان تا اواخر تابستان.انواع مهم كوپيوند:(T or Shield- budding ) كوپيوند سپري يا شكمي(Inverted T-budding) كوپيوند سپري واژگون(Chip budding ) كو پيوند قاشي(Patch budding ) كو پيوند وصله ايكو پيوند لوله اي

اسلاید 71: كوپيوند سپري يا شكمي(T or Shield- budding)بيشتر از ساير انواع كوپيوند استفاده مي شود.روش كار: ◄ - در پايه برشي عمودي به طول 5/2 سانت زده مي شود . سپس در بالا و عمود بر.)Tبرش اول، برشي به طول يك سوم قطر ساقه زده مي شود (شكل- براي گرفتن پيوندك نيز، برشي زير يكي از جوانه ها مي زنيم و سپس برش شيبداري بالاي جوانه ايجاد مي كنيم تا جوانه همراه با پوست (و گاهي لايه نازكي از چوب) برداشته شود.- جوانه را از بالا وارد شكاف ايجاد شده در پوست پايه كرده به سمت پا يين حركت مي دهيم. محل پيوند را با نوار پلاستيكي مي بنديم.

اسلاید 72:

اسلاید 73: (Inverted T-budding) كوپيوند سپري واژگون مي باشد، فقط برش عمودي را در پايين (T) مراحل كار شبيه پيوند سپريواژگون (┴) در مي آوريم . T برش اول مي زنيم و به صورتدلايل استفاده از اين روش : ◄- براي گياهاني كه از محل برش پيوندك، شيره گياهي زيادي خارج شدهو ممكن است روي جوانه را بپوشاند. مثل: پسته- براي مناطق پر باران كه ممكن است آب در محل پيوند نفوذ كرده وبماند و باعث پوسيدگي شود.

اسلاید 74: (Chip budding) كوپيوند قاشي◄ زماني استفاده مي شود كه درخت پوست نمي دهد. روش كار: - براي تهيه پيوندك برشي با زاويه 45 درجه زير جوانه مي زنيم، سپس از 2 سانتيمتري بالاي جوانه برشي شيبدار به سمت پايين مي زنيم تا برش اول را قطع كند.- در پايه نيز برش هاي مشابهي ايجاد مي كنيم، طوري كه پيوندك در ان جفت شود.محل پيوند را با نوارهاي لاستيكي ويژه بسته و اطراف انرا با چسب پيوند مي پوشانيم.

اسلاید 75:

اسلاید 76: كو پيوند وصله اي (Patch budding) بيشتر براي درختاني كه پوست آنها ضخيم است (مانند گردو)، استفاده مي شود. زمان مناسب هنگامي است كه درخت پوست بدهد و گياه رشد سريع داشته باشد. روش كار: قسمتي از پوست پايه به صورت مربع مستطيل برداشته مي شود و پيوندك نيز به همين صورت تهيه شده و در محل مناسب روي پايه قرار مي گيرد . براي آساني كار چاقوهاي دو تيغه ويژه اي وجود دارد.

اسلاید 77: كوپيوند وصله اي

اسلاید 78: كوپيوند لوله اي1. براي گرفتن پيوندك، پوست درخت را به شكل استوانه اي يا لوله اي (به طول 4-3 سانت) جدا مي سازيم، طوري كه روي آن يك جوانه باشد . 2. انتهاي پايه را مي برند و پوست آنرا تا جائيكه قرار است پيوندك قرار گيرد، برمي دارند.3. پوست استوانه اي داراي جوانه (پيوندك) را از بالا روي پايه گذاشته، به طرف پايين مي لغزانند تا جائيكه قطر پايه و پيوندك يكسان باشد و لايه هاي زاينده به هم متصل شوند .نيازي به بستن نيست، ولي قطر پايه و پيوندك بايد تقريباً برابر باشد.

اسلاید 79: ناسازگاري پيوند (Graft incompatibility) يكي از شروط موفقيت پيوند، خويشاوندي گياهشناسي بين پايه و پيوندك مي باشد . بعضي گياهان با وجود نداشتن خويشاوندي خيلي نزديك، به هم جوش خورده و گياهان قوي توليد مي كنند. مثل: به و گلابيدر بعضي ديگر، با وجود داشتن خويشاوندي نزديك، پيوند به سختي انجام مي شود. مثل:سيب و گلابيناسازگاري پيوند دلايل فيزيولوژيكي يا ساختاري دارد . در بسياري موارد ناسازگاري پيوند باعث جوش نخوردن محل پيوند، رشد ضعيف يا غير عادي پيوندك، تورم محل پيوند،سستي محل پيوند و در نتيجه شكسته شدن آن مي شود .معمولا پيوندهاي بين ارقام يك گونه با هم سازگارند، پيوند بين گونه هاي يك جنس، درجات مختلفي از ناسازگاري را نشان مي دهند و پيوند بين جنسهاي يك خانواده احتمال جوش خوردن كمتري دارند.

اسلاید 80: BartlettOld Homeمیان پایهHCN - GlucoseپروناسینQuinceاسید هیدروسیانیک

اسلاید 81: برهمكنش پايه و پيوندكبعضي پايه ها بر اندازه درخت تأثير مي گذارند مثل : پايه هاي ايست مالينگ (Malling East ) در سيب كه اثر پاكوتاه كنندگي دارد.در مركبات نوع پايه ممكن است بر كيفيت ميوه اثر داشته باشد . مثال: پرتقال و نارنگي روي پايه نارنج، ميوه هاي پوست نازك و آبدار و با كيفيت ميدهد.پيوندك نيز روي پايه اثر دارد. مثال: پيوندك پر رشد روي پايه ضعيف، رشد پايه را تحريك مي كند و برعكس، پيوندك ضعيف روي پايه پر رشد، رشد پايه را كم مي كند.

اسلاید 82: عوامل مؤثر بر جوش خوردن پيوندنوع گياه و نوع پيوند◄ در بعضي گياهان ممكن است آغاز جوش خوردن مشكل باشد، ولي وقتي پيوند گرفتديگر مشكلي وجود نخواهد داشت . مانند بلوط و راش◄ در بعضي گياهان، جوش خوردن تحت تأثير نوع پيوند قرار مي گيرد . مثال: در سرشاخه كاري گردوي ايراني روي گردوي سياه، پيوند پوست از اسكنه موفقيت آميزتر است.شرايط محيطي◄ دما و رطوبت اهميت ويژه اي در جوش خوردن پيوند دارند . ◄ دماي مناسب براي فعاليت سلولها بين 13 تا 32 درجه سانتيگراد است . ◄ بافتهاي پينه اي سلولهاي پارانشيمي دارند كه ديواره سلولي نازك داشته، به خشكيحساسند. بنابراين رطوبت زياد براي پيوند نياز است (دليل استفاده از چسب پيوند).

اسلاید 83: مرحله رشد گياهبراي كوپيوندها (Budding) و پيوند پوست (Bark grafting) بايد زماني باشد كهگياه پوست بدهد (زمان رشد فعال) تا لايه هاي زاينده پايه و پيوندك به آساني به همجوش بخورند.اگر از گياه شيرابه گياهي بيرون بزند، جوش خوردن به آساني انجام نمي شود . ساير عوامل:مهارت در پيوند يا كوپيوند زدنايجاد برش يكنواخت و تماس كامل بين لايه هاي زاينده پايه و پيوندكزدن چسب پيوند بلافاصله پس از پيوند زدنآلوده نبودن به ويروس، حشرات و بيماريها