معماری و شهرسازی در ایران

صفحه 1:


صفحه 2:


صفحه 3:


صفحه 4:
معماری و شهرسازی در ایران. یکی از غنی‌ترین و قدیمی‌ترین میراث‌های فرهنگی جهان را تشکیل می‌دهد. لین دو حوزمنه تنها بازتاب‌دهنده تاریخ. فرهنگ. جغرافیا و اقلیم ایران هستند. بلکه نشان‌دهنده تکامل اجتماعی, اقتصادی و سیاسی این سرزمین در طول هزاران سال می‌باشند. از دوران باستان تا دوران معاصر ‎١‏ ‏همواره.به عنوان چل ارتباطی شرق و غرب. محل تلاقى تمدنها بوده و لين موا جغرافیایی. تأثیر عمیقی بر الگوهای معماری و شهرسازی آن گذاشته است. معماری ایرلنی با ویژگی‌هایی چون نقارن. استفاده 7 حیاط مرکزی. بادگیرهاء کاشی‌کاری‌های پیچیده و گنبدهای دوپوش شناخته می‌شود. شهرسازی ایرلنی نیز بر oly! پلیه اصول پایداری, اجتماعی بودن فضاها و هماهنگی با طبیعت بنا شده است. که در فهرست میراث جهانی یونسکو 5 لین تحقیقبه بررسی سیر تحول معماری و شهرسازی در ایران از دوران باستان تا دوران معاصر می‌پردازد. چالش‌های فعلی را تحلیل می‌کند و چشم‌اندازی برای آینده ارائه می‌دهد. هدف. درک عميق تر از هوبت معماری ایرانی و نقش آن در توسعه پایدار شهری است. 

صفحه 5:


صفحه 6:
۱. معماری و شهرسازی در دوران باستان ۱ دوران هخامنشیان (۳۳۰-۵۵۰ ق.ع) دوران هخامنشیان. نقطه اوج شهرسازی و معماری در ایران باستان است. تخت جمشید (پارسه) به عنوان تشریفلتی نمونه‌ای بی‌نظیر از برنامه‌ریزی شهری و معماری سلطنتی است. ویژگی‌های کلیدی: ستون‌های عظیم با سرستون‌های گاو دوسر کاخ آپادانا با پلکان‌های مزین به نقش‌برجسته‌های سربازان ملل مختلف سیستم فاضلاب پیشرفته و کانال‌های آب‌رسانی استفاده از مصالح محلی مانند سنگ آهک و چوب سرو شهرهای هخامنشی بر پلیه محورهای اصلی (چارباغ) و فضاهای عمومی بزرگ طراحی می‌شدند. پاسارگاد نیزبا آرامگاه کوروش, نمونه‌ای از معماری ساده اما باشکوه است. 

صفحه 7:


صفحه 8:
۲ دوران اشکانیان و ساسانیان در دوران اشکانیان. شهرها بیشتر مدور بودند (مانند شهر نسا) و معماری با تأثيرات يونانى -رومى آميخته شد. لما در دوران ساسانيان. معمارى ايرلنى به اوج خود رسيد: طاق کسری در تیسفون: بزرگ‌ترین طاق یک‌پارچه جهان باستان شهر كرد آباد مانند كور (فیروزآباد) با لان دایره‌ای و مرکزیت کاخ شاهی توسعه آتشکده‌ها و معابد زرتشتی با گنبد و چهارطاقی 

صفحه 9:
تصاویر توسط هوش مصنوعی بر اساس توصیفات شهر گور (فیروزآباد) تولید شده‌اند. 

صفحه 10:
۲. معماری و شهرسازی پس از اسلام ورود اسلام‌به ایران. تحولی عظیم در معماری و شهرسازی ایجاد کرد. عناصر اسلامی مانند مسجد جامع, مدرسه. کاروانسرا و بازار به ساختار شهری افزوده شد. ۲۰۱ مساجد چهارایوانی نمونه بارز: مسجد جامع اصفهان که در طول قرن‌ها تکمیل شد. ویژگی‌ها: ايوانهاى جهاركانه اطراف حياط مركزى گنبدخانه‌های دوپوش کاشی کاری معرق و مقرنس کاری ۲ شهرسازی اسلامی شهرهای ایرلنی در لین دوره بر پلیه محله‌محوری, بازار مرکزی و حصار شهری طراحی می‌شدند. یزد نمونه‌ای عالی از شهرسازی پایدار است: بادگیرها برای خنک‌سازی طبیعی قنات‌ها به عنوان سیستم آبیاری زیرزمینی کوچه‌های باریک و سایه‌دار برای کاهش گرما 3 کاروانسراها و بل‌ها کاروانسرای گنجعلی‌خان در کرمان سی‌وسهپل و خاجو در اصفهان: ترکیبی از مهندسی و زیبایی‌شناسی 

صفحه 11:


صفحه 12:
۳ دوران صفویه: اوج شکوه معماری ایرانی دوران صفویه (۵۱۵۰۱- ۱۷۳۶م) جه عنوان دوران طلایی معماری ابرلنی شناخته می‌شود. شاه عباس اول. اصفهان رابه پایتخت تبدیل کرد و میدان نقش جهان را احداث کرد. ۳۰۱ میدان نقش جهان بزرگ‌ترین میدان تاربخی جهان شامل مسجد شاه مسجد شیخ لطف‌الله. عالی‌فاپو و بازار قیصریه تقارن کامل و هماهنگی بصری ۲ ویژگی‌های معماری صفوی کاشی کاری هفت‌رنگ گنبدهای فیروزه‌ای مقرنس‌های پیچیده باغ‌های ایرانی (چارباغ) 

صفحه 13:


صفحه 14:
؟. دوران قاجار وورود مدرفيسم | | در دوران قاجار. تأثیر معماری غربی (به‌ویژه فرانسوی) وارد ایران شد: کاخ گلستان با تالار آینه و عمارت بادگیر احداث خیابان‌های مستقیم (مانند خیابان لاله‌زار در تهران) 

صفحه 15:
۵. دوران پهلوی: مدرنیسم و چالش هویت در دوران پهلوی اول و دوم. ایران شاهد ورود گسترده معماری مدرن بود: دانشگاه تهران (طراحی آندره گدار و ماکسیم سیرو) ساختمان‌های اداری با سبک باهاوس و لوکوربوزبه توسعه تهران به عنوان پا اما این توسعه با مشکلات زیر همراه بود: تخریب بافت تاریخی (مانند حصار ناصری) عدم توجه به اقلیم دراقلیم در طراحی گسست از سنت‌های معماری ایرانی ۶ معماری و شهرسازی پس از انقلاب اسلامی پس از انقلاب ۱۳۵۷ تلاش‌هایی برای بازگشت به هویت ایرانی-اسلامی صورت گرفت: مسجد جامع انقلاب (طراحی بهرام شیردل) پروژه‌های مسکن مهر (با هدف تأمین مسکن انبوه) احداث مترو در تهران. مشهد و اصفهان اما چالش‌های جدی نیز وجود دارد: تراکم فروشی در کلان‌شهرها آلودگی هوا و ترافیک نابودی بافت تاریخی در شهرهای قدیمی 

صفحه 16:
۷ چالش‌های کنونی معماری و شهرسازی در ایران رشد بی‌رویه شهرنشینی بیش از 4۷۵ جمعیت در شهرها زندگی می‌کنند تخریب میراث فرهنگی بیش از ۸۲۰ بافت تاریخی یزد و شیراز تخریب شده است. عدم پایداری زیست‌محیطی مصرف بالای انرژی در ساختمان‌ها كسست نسلى در معمارى 1 جوانان كمتر با اصول سنتى آشنا هستند مديريت ضعيف شهرى نبود برنامه ریزی یکپارچه بلندمدت 

صفحه 17:
۸ راهکارها و چشم‌انداز آینده پرای احیای معماری و شهرسازی ایرانی. راهکارهای زیر پیشنهاد می‌شود: آموزش معماری بومی در دانشگاه‌ها باز زنده‌سازی بافت تاریخی با مشار کت مردم استفاده از فناوری‌های نمین در کنار اصول سنتی (مانند خانه‌های خورشیدی در ‎(op‏ توسعه حمل‌ونقل عمومی و شهرهای پیاده‌محور تدوین قوانین سختگیرانه حفاظت از میراث پروژه‌های موفق اخیر: باغ موزه دفاع مقدس تهران . _ پروژه بازسازی بازار تبریز پس از آتش‌سوزی شهر جدید پردیس با روبکرد شهرسازی پایدار 

صفحه 18:
باغ موزه دفاع مقدس 

صفحه 19:
‎٠‏ معماری و شهرسازی 2 أيران»نه ‎a‏ اله ‎rad Set‏ زندگی است که بر ‎1 ‏يكبن الؤزى راب سنت‎ ssa «ABM ‏لما در عصر حاضر ایران در دوراهی مدرنیته و ههبت قرار دارد. برای حفظ میراث گران‌بهای خود و ساختن شهری پایدار و انسانی. نیازبه یک نهضت فکری و عملی در حوزه معماری و شهرسازی است. لین نهضت بلید بر پایه سه اصل کلیدی باشد: ‏احترام به گذشته ‏اگر لین اصول رعلیت شود. ایران می‌تولند بر دیگر الگوبی برای شهرسازی: اسانی 3 يايدار در جهان باشد سل جوان معماران و شه | 00 وادثا آینده این سرزمین در دستان آنهاست. ‏الا 17 ‎ 

به نام خدا معماری و شهرسازی در ایران پاییز 1404 مقدمه معماری و شهرسازی در ایران ،یکی از غنی‌ترین و قدیمی‌ترین میراث‌های فرهنگی جهان را تشکیل می‌دهد .این دو حوزه نه تنها بازتاب‌دهنده تاریخ ،فرهنگ ،جغرافیا و اقلی م ایران هس تند ،بلک ه نشان‌دهنده تکام ل اجتماع ی ،اقتص ادی و س یاسی این س رزمین در طول هزاران س ال می‌باشند .از دوران باس تان ت ا دوران معاصر ،ایران همواره به عنوان پل ارتباطی شرق و غرب ،محل تالقی تمدن‌ها بوده و این موقعیت جغرافیایی ،تأثیر عمیقی بر الگوهای معماری و شهرسازی آن گذاشته است. معماری ایران ی ب ا ویژگی‌های ی چون تقارن ،اس تفاده از حیاط مرکزی ،بادگیرها، کاشی‌کاری‌های پیچیده و گنبدهای دوپوش شناخته می‌شود .شهرسازی ایرانی نیز بر پای ه اص ول پایداری ،اجتماع ی بودن فضاه ا و هماهنگ ی ب ا طبیع ت بن ا شده است. شهرهایی مانند اصفهان ،شیراز ،یزد و تبریز نمونه‌های بارزی از این هماهنگی هستند که در فهرست میراث جهانی یونسکو نیز ثبت شده‌اند. این تحقیق به بررسی سیر تحول معماری و شهرسازی در ایران از دوران باستان تا دوران معاصر می‌پردازد ،چالش‌های فعلی را تحلیل می‌کند و چشم‌اندازی برای آینده ارائه می‌دهد .هدف ،درک عمیق‌تر از هویت معماری ایرانی و نقش آن در توسعه پایدار شهری است.  .۱معماری و شهرسازی در دوران باستان ۱.۱دوران هخامنشیان ( ۳۳۰–۵۵۰ق.م) دوران هخامنشیان ،نقطه اوج شهرسازی و معماری در ایران باستان است .تخت جمشید (پارسه) به عنوان پایتخت تشریفات ی ،نمونه‌ای بی‌نظیر از برنامه‌ریزی شهری و معماری سلطنتی است. ویژگی‌های کلیدی: ستون‌های عظیم با سرستون‌های گاو دوسر کاخ آپادانا با پلکان‌های مزین به نقش‌برجسته‌های سربازان ملل مختلف سیستم فاضالب پیشرفته و کانال‌های آب‌رسانی استفاده از مصالح محلی مانند سنگ آهک و چوب سرو شهرهای هخامنشی بر پایه محورهای اصلی (چارباغ) و فضاهای عمومی بزرگ طراحی می‌شدند .پاسارگاد نیز با آرامگاه کوروش ،نمونه‌ای از معماری ساده اما باشکوه است.  ۱.۲دوران اشکانیان و ساسانیان در دوران اشکانیان ،شهره ا بیشت ر مدور بودن د (مانن د شه ر نسا) و معماری با تأثیرات یونانی-رومی آمیخته شد .اما در دوران ساسانیان ،معماری ایرانی به اوج خود رسید: طاق کسری در تیسفون :بزرگ‌ترین طاق یک‌پارچه جهان باستان شهر گرد آباد مانند گور (فیروزآباد) با پالن دایره‌ای و مرکزیت کاخ شاهی توسعه آتشکده‌ها و معابد زرتشتی با گنبد و چهارطاقی تصاویر توسط هوش مصنوعی بر اساس توصیفات شهر گور (فیروزآباد) تولید شده‌اند.  .۲معماری و شهرسازی پس از اسالم ورود اسالم به ایران ،تحولی عظیم در معماری و شهرسازی ایجاد کرد .عناصر اسالمی مانند مسجد جامع ،مدرسه ،کاروانسرا و بازار به ساختار شهری افزوده شد. ۲.۱مساجد چهارایوانی نمونه بارز :مسجد جامع اصفهان که در طول قرن‌ها تکمیل شد .ویژگی‌ها: ایوان‌های چهارگانه اطراف حیاط مرکزی گنبدخانه‌های دوپوش کاشی‌کاری معرق و مقرنس‌کاری ۲.۲شهرسازی اسالمی شهرهای ایرانی در این دوره بر پایه محله‌محوری ،بازار مرکزی و حصار شهری طراحی می‌شدند .یزد نمونه‌ای عالی از شهرسازی پایدار است: بادگیرها برای خنک‌سازی طبیعی قنات‌ها به عنوان سیستم آبیاری زیرزمینی کوچه‌های باریک و سایه‌دار برای کاهش گرما 2.3کاروانسراها و پل‌ها کاروانسرای گنجعلی‌خان در کرمان سی‌و‌سه‌پل و خاجو در اصفهان :ترکیبی از مهندسی و زیبایی‌شناسی سی و سه پل مسجد جامع اصفهان  .۳دوران صفویه :اوج شکوه معماری ایرانی دوران ص فویه ( ۱۵۰۱م– ۱۷۳۶م) ب ه عنوان دوران طالی ی معماری ایران ی شناخته می‌شود .شاه عباس اول ،اصفهان را به پایتخت تبدیل کرد و میدان نقش جهان را احداث کرد. ۳.۱میدان نقش جهان بزرگ‌ترین میدان تاریخی جهان شامل مسجد شاه ،مسجد شیخ لطف‌اهلل ،عالی‌قاپو و بازار قیصریه تقارن کامل و هماهنگی بصری ۳.۲ویژگی‌های معماری صفوی کاشی‌کاری هفت‌رنگ گنبدهای فیروزه‌ای مقرنس‌های پیچیده باغ‌های ایرانی (چارباغ)  .۴دوران قاجار و ورود مدرنیسم در دوران قاجار ،تأثیر معماری غربی (به‌ویژه فرانسوی) وارد ایران شد: کاخ گلستان با تاالر آینه و عمارت بادگیر احداث خیابان‌های مستقیم (مانند خیابان الله‌زار در تهران) ورود مصالح جدید مانند آجر فشاری و آهن اما این دوره با از دست رفتن هویت سنتی در برخی پروژه‌ها همراه بود.  .۵دوران پهلوی :مدرنیسم و چالش هویت در دوران پهلوی اول و دوم ،ایران شاهد ورود گسترده معماری مدرن بود: دانشگاه تهران (طراحی آندره گدار و ماکسیم سیرو) ساختمان‌های اداری با سبک باهاوس و لوکوربوزیه توسعه تهران به عنوان پایتخت مدرن اما این توسعه با مشکالت زیر همراه بود: تخریب بافت تاریخی (مانند حصار ناصری) عدم توجه به اقلیم دراقلیم در طراحی گسست از سنت‌های معماری ایرانی .۶معماری و شهرسازی پس از انقالب اسالمی پس از انقالب ،۱۳۵۷تالش‌هایی برای بازگشت به هویت ایرانی-اسالمی صورت گرفت: مسجد جامع انقالب (طراحی بهرام شیردل) پروژه‌های مسکن مهر (با هدف تأمین مسکن انبوه) احداث مترو در تهران ،مشهد و اصفهان اما چالش‌های جدی نیز وجود دارد: تراکم فروشی در کالن‌شهرها آلودگی هوا و ترافیک نابودی بافت تاریخی در شهرهای قدیمی  .۷چالش‌های کنونی معماری و شهرسازی در ایران رشد بی‌رویه شهرنشینی بیش از ٪۷۵جمعیت در شهرها زندگی می‌کنند تخریب میراث فرهنگی بیش از ٪۳۰بافت تاریخی یزد و شیراز تخریب شده است. عدم پایداری زیست‌محیطی مصرف باالی انرژی در ساختمان‌ها گسست نسلی در معماری جوانان کمتر با اصول سنتی آشنا هستند مدیریت ضعیف شهری نبود برنامه‌ریزی یکپارچه بلندمدت  .۸راهکارها و چشم‌انداز آینده برای احیای معماری و شهرسازی ایرانی ،راهکارهای زیر پیشنهاد می‌شود: آموزش معماری بومی در دانشگاه‌ها باز زنده‌سازی بافت تاریخی با مشارکت مردم استفاده از فناوری‌های نوین در کنار اصول سنتی (مانند خانه‌های خورشیدی در یزد) توسعه حمل‌ونقل عمومی و شهرهای پیاده‌محور تدوین قوانین سختگیرانه حفاظت از میراث پروژه‌های موفق اخیر: باغ موزه دفاع مقدس تهران پروژه بازسازی بازار تبریز پس از آتش‌سوزی شهر جدید پردیس با رویکرد شهرسازی پایدار باغ موزه دفاع مقدس نتیجه‌گیری معماری و شهرسازی در ایران ،نه تنها یک هنر ،بلکه یک فلسفه زندگی اس ت ک ه بر پای ه هماهنگ ی انس ان ،طبیع ت و جامع ه بن ا شده .از تخت جمشید تا نقش جهان ،از بادگیرهای یزد تا متروی تهران ،این سرزمین همواره نشان داده که می‌تواند نوآوری را با سنت آمیخته کند. اما در عصر حاضر ،ایران در دوراهی مدرنیته و هویت قرار دارد .برای حفظ میراث گران‌بهای خود و ساختن شهری پایدار و انسانی ،نیاز به یک نهضت فکری و عملی در حوزه معماری و شهرسازی است .این نهضت باید بر پایه سه اصل کلیدی باشد: احترام به گذشته پاسخگویی به نیازهای امروز مسئولیت‌پذیری نسبت به آینده اگر این اصول رعایت شود ،ایران می‌تواند بار دیگر الگویی برای شهرسازی انسانی و پایدار در جهان باشد .نسل جوان معماران و شهرسازان ،وارثان این میراث عظیم هستند و آینده این سرزمین در دستان آنهاست.