کلان شهرها

کلان شهرها

اسلاید 1: كلانشهرها1

اسلاید 2: تعريف كلان شهرها كلانشهرها كه در قرن بيستم ظهور نموده اند،تنها يك شهر بزرگ نبوده، بلكه از لحاظ كيفي مجتمع زيستي نوين محسوب مي شوند. آنها بزرگتر و پيچيده تر از ساير شهرها بوده،نقش كليدي تري از لحاظ اقتصادي، اجتماعي و سياسي نسبت به شهرهاي قبل از خود به عهده دارند. 2

اسلاید 3: تعريف كلان شهرها يك كلانشهر در واقع مجموعه اي ازشهرهاست.اهميت كلانشهرها بدان اندازه است كه تاريخ اجتماعي قرن بيستم بدون در نظر گرفتن پديده كلان شهرها، غير قابل فهم خواهد بود. بقول گاتمن، كلان شهر مدرن، پيچيده ترين و بزرگترين كار هنري است كه بشر آن را توليد نموده است.3

اسلاید 4: ويژگي كلانشهرهاي جديد از نظر لري برن: شبكه پرتراكم تعاملاتتنوع اجتماعي قطب بندي اجتماعي و اقتصادي قوي تر تفرق سياسي بيشتر مقياس جغرافيايي گسترده جمعيت فراوان توسعه پراكندهپيچيدگي بسيار (در جنبه هاي مختلف اجتماعي، اقتصاد و...) 4

اسلاید 5: 5 همزمان با شكل گيري مناطق كلانشهري، مسائل عديده اي در اين مناطق شكل گرفته و مديريت شهري را با چالش هاي فزاينده اي ناشي از رشدي فراتر از ظرفيت هاي پاسخگو، مواجه ساخته است: رشد نامتناسب كالبد شهرها گسترش انواع آلودگي ها افزايش فقر و بيكاريرشد حاشيه نشيني و مساله بي خانماني گسترش نا هنجاري هاي اجتماعي و نظاير اينها

اسلاید 6: شهرستيزي- روستازدگي گستردگي مشكلات به ويژه در كشورهاي در حال توسعه در دهه هاي 1960و 1970 ميلادي، نوعي واكنش منفي را نسبت به شهرنشيني شتابان در اين كشورها دامن زد كه منشاء طرز تلقي «شهرستيزي» و گاه «روستازدگي» و خواست عمومي براي مهار رشد سريع شهرها شد. از دهه 1980 ميلادي با تداوم روند كلانشهرنشيني و افزايش درك عمومي از همبستگي رشد كلانشهرها و رشد اقتصاد ملي، تلقي شهرستيزي كمتر شد و انديشه مهار و كنترل رشد مناطق كلانشهري، به تدريج جاي خود را به برنامه ريزي و مديريت توسعه اين مناطق داد. 6

اسلاید 7: شهرستيزي- روستازدگي از ديگر اشتباهات مصطلح در ايران، اين است كه روستاها به شدت در حال تخريب اند و بخش كشاورزي در حال نابود شدن است و به همين علت كلانشهرها بزرگ و فربه شده اند؛ روستاها در طول زمان روند افزايش داشته اند. با پيشرفت هاي فناوري، بر توليد بخش كشاورزي و سطح زير كشت افزوده و از نيروي كار آن مي كاهد. يكي از دلايل كم توجهي به مديريت كارامد كلانشهرها و مجموعه هاي شهري و تداوم مسائل و معضلات آنها تفكرات «شهر ستيزي» است كه در ايران حاكم مي باشد. 7

اسلاید 8: شهرستيزي- روستازدگي 8

اسلاید 9: جنبه روانشناختي- اقتصادي كلانشهرها كلانشهر همواره مكاني براي اقتصاد پولي بوده.در كلان شهر اقتصاد پولي و سلطه عقل نزديكترين رابطه ممكن را به يكديگر پيدا ميكنند.آنها بطور مشترك در رفتار با اشخاص و اشياء نگاهي واقع بينانه دارند كه با نوعي قضاوت رسمي و صوري شديدا سخت گيرانه همراه است.9

اسلاید 10: جنبه روانشناختي-اقتصادي كلانشهرها ساكنان كلانشهر با شاغلان، مشتريان، خدمتكاران خود و با اشخاصي كه با آنها ارتباط دارند، حسابگرانه برخورد مي كنند. اين روابط تضاد آشكاري با ذات محيط هاي كوچك تر دارد كه در آن روابط از طریق ويژگي هاي فردي، فضايي عاطفي در رفتار شکل می گیرد، كه فراتر از رابطه متعادل ميان خدمات و بهاي آنهاست.10

اسلاید 11: جنبه روانشناختي-اقتصادي كلانشهرها در شهر مدرن،توليد منحصرا براي بازار تدارك ديده شده،يعني براي مشترياني تماما ناآشنا كه توليد كننده هرگز به آنها دسترسي ندارد. در اين شرايط منافع طرفين نسبت به يكديگر همراه با بي اعتنايي ظاهر مي شود. از اين رو روابط شخصی بی اهمیت و اقتصاد مبتني بر محاسبه عقلاني شکل می گیرد.اين امر به شدت در اقتصاد پولي حاكم بركلانشهر ديده مي شود.11

اسلاید 12: معرفي اجمالي مجموعه هاي شهري ايرانشكل گيري مجموعه هاي شهري در ايران، سابقه اي در حدود سه دهه دارد. اكنون پنج مجموعه شهري تهران، اصفهان، تبريز، مشهد و شيراز مطابق مصوبات قانوني به رسميت شناخته شده اند. بخش عمده توليد ناخالص داخلي در اين مناطق توليد مي شود. تاثيرات اقتصادي و جمعيتي اين مناطق توجه ويژه و متمايزي را مي طلبد.12

اسلاید 13: فقدان نگرش واقع بينانه درخصوص مناطق كلانشهرينحوه برخورد با كلانشهرها در ايران، اغلب با نوعي پيشداوري همراه است. نوعي نگرش ضد شهري به گسترش تعابير منفي منجر شده است كه اين كلانشهرها راعامل عدم تعادل هاي اقتصادي،اجتماعي و فضايي می داند و پتانسيل هاي عملكردي و توسعه اي مثبت آنها را ناديده مي انگارد. يكي از دلايل كم توجهي به مديريت كارامد كلانشهرها و مجموعه هاي شهري و تداوم مسائل آنها تفكرات «شهر ستيزي» است كه در ايران حاكم مي باشد. 13

اسلاید 14: مجموعه هاي شهري ايران نتوانسته اند رشدي درخور داشته باشند. البته عوامل بيروني چون جنگ تحميلي ابتدا بر توقف توسعه موثر بوده اند، اما فقدان برنامه هاي راهبردي سنجيده براي حضور در عصر اطلاعات و جهاني شدن اقتصاد،كه بحث آن بطور رسمي تنها براي برنامه چهارم توسعه (1384-1388) در دستور قرار گرفته، باعث آن بوده است كه بويژه مجموعه شهري تهران نتواند نقش پيشرو در اقتصاد ملي داشته باشد.14

اسلاید 15: بنابراین نه تنها توليد و درآمد سرانه ملي افزايش لازم را پيدا نكرده و خصلت تك محصولي اقتصاد ايران به جاي خود باقي است، بلكه اين كاهش در مجموعه هاي شهري محسوس تر هم بوده است. به همين دليل اين كلانشهرها داراي رشد درآمدي لازم براي پاسخگويي به نيازهاي خود نيستند،روشن است كه در کشورهای دیگر كلانشهرها يا مجموعه هاي شهري محل اصلي جذب سرمايه خارجي و توليد كالاهاي پيشرفته به شمار مي آيند.15

اسلاید 16: متوسط رشد سالانه مجموعه شهري در كشورهاي اسلامي (درصد)16

اسلاید 17: تامين بودجه و اعتبارات ماليسهم دولت از اعتبارات فصل عمران شهري از حدود 50 درصد در سال 1355 به 14 درصد در طي برنامه پنج ساله دوم كاهش يافته است. اين بدان معناست كه دولت قصد دارد با كاهش هزينه هاي عمومي دخالت خود را در اقتصاد شهري كاهش دهد؛ در حاليكه سپردن اختيارات بيشتر به سازمان هاي محلي به هيچ وجه به معني كاهش هزينه هاي عمومي نيست. اين در حالي است كه در قبال حذف منابع بودجه دولتي، منابع مالي جايگزين در اختيار شهرداري ها قرار نگرفته است. اين خلاء شهرداري ها را به ناچار به سوي روش هاي غير قانوني و ناسالم براي كسب درآمد- از جمله فروش تراكم- كشانده است. 17

اسلاید 18: زمینزمين به عنوان بستر اصلي توسعه شهري و منطقه اي، از ابزارهاي مهم اعمال قدرت وحاكميت شمرده مي شود.در مناطق كلانشهري زمين هاي گسترده اي كه ميان شهرها و روستاها مانده اند، رفته رفته مطلوبيت لازم براي استقرار فعاليت و اسكان جمعيت پيدا مي كنند. اگرچه زمين هاي واقع در درون محدوده رسمي شهرها قيمت بسيار بيشتري دارند اما اراضي حاشيه اي نيز در صورت تخصيص به سكونت يا ساير فعاليت هاي متمركز، نسبت به اراضي كشاورزي قيمت بسيار بالاتري مي يابند. اين تفاوت قيمت را مي توان انگيزه اصلي گرايش به تبديل كاربري زمين هاي حاشيه اي و وارد ساختن آنها در درون محدوده هاي رسمي شهر دانست. 18

اسلاید 19: چالش رشد و پراكنش جمعيت در مناطق كلانشهري در ابتدا يك كلانشهر رو به رشد وجود دارد كه اطراف آن را مجموعه اي از نقاط شهري كم جمعيت وروستاهاي مهاجرفرست احاطه كرده اند. روند تمركز جمعيت در كلانشهرها پس از چند دهه رو به كاهش مي گذارد، چرا كه به دليل تراكم جمعيت و محدوديت اراضي و افزايش هزينه زندگي در مركز، به تدريج جمعيت و فعاليت ها به پيرامون منتقل مي گردد و اين خود موجب رشد مراكز جمعيتي پيرامون كلانشهر اصلي مي شود.19

اسلاید 20: روند شكل گيري منطقه كلانشهري تهران به طور كلي كلانشهر تهران شامل شهر تهران و كانون هاي جمعيتي، اقتصادي و خدماتي اطراف آن است.جمعيت تهران كه در اوايل دوره قاجار كمتر از 15 هزار نفر بود، در اواخر دوره قاجار در سال 1300 شمسي به كمي بيش از 200 هزار نفر ودر پايان دوره رضاخان در سال 1320به اندكي بالاتر از 500 هزار نفر رسيد. پس از آن در پي تحولات داخلي ناشي از تغيير نقش ايران در سطح بين المللي و منطقه اي،آهنگ رشد و گسترش تهران شدت بيشتري پيدا كرد و جمعيت آن در سال 1335 به حدود 5/1 ميليون نفر و در سال 1345 به حدود 72/2 ميليون نفر افزايش يافت. 20

اسلاید 21: روند شكل گيري منطقه كلانشهري تهران به رغم اينكه جمعيت تهران در فاصله 1345-1300، حدود 13 برابر شده بود، به لحاظ جغرافيايي، رشد و گسترش كالبدي آن به طور پيوسته و در اطراف هسته قديمي آن صورت گرفت و هنوز در خارج از آن تاثير چنداني نگذاشته بود، به طوريكه در سال 1345، بزرگ ترين كانون جمعيتي اطراف تهران، شهر كرج با جمعيتي حدود 44 هزار نفر بود.21

اسلاید 22: روند شكل گيري منطقه كلانشهري تهران با توجه به تاثير توسعه شبكه راهها و همچنين استقرار صنايع جديد كه به زمين وسيع و ارزان احتياج داشتند و نيز انتقال بعضي از فعاليتهاي مزاحم شهري به خارج از شهر تهران،شهرها و آبادي هاي واقع در اطراف تهران به سرعت رو به رشد نهادند. كانون هاي جمعيتي جديدي شكل گرفتند، تعداد شهرها افزايش پيدا كرد و به تدريج «منطقه كلانشهري» يا «مجموعه شهري تهران وشهرهاي اطراف آن» شكل گرفت.22

اسلاید 23: روند شكل گيري منطقه كلانشهري تهران براي اولين بار در نظام برنامه ريزي شهر ايران، تهيه طرح مجموعه شهري تهران به وسيله وزارت مسكن و شهرسازي در سال 1375 در دستور كار قرار گرفت و نتايج آن در سال 1381 در شوراي عالي شهرسازي و معماري و در سال 1382 به وسيله هيئت وزيران به تصويب رسيد. پس از آن هيئت وزيران با در نظر گرفتن ديدگاه هاي مجلس در تصويب نامه مورخه 83/3/2، ضمن استقلال واحدهاي تقسيمات كشوري و مسئوليت ها و اختيارات مراجع ذي ربط آن، خط مشي ها و سياست هاي كلي طرح مجموعه شهري تهران را به تصويب برساند. طبق اين مصوبه، شهرستان هاي تهران، دماوند، ري، شميرانات، كرج، ورامين، اسلامشهر، ساوجبلاغ، شهريار، رباط كريم، پاكدشت و نظرآباد در مجموعه شهري تهران قرار گرفتند. 23

اسلاید 24: منطقه كلانشهري تهراندر فاصله بين سالهاي 1381-1345، جمعيت محدوده هاي قانوني شهر تهران حدود 7/2 برابر شده و از 72/2 به 44/7 ميليون نفر رسيده.جمعيت بقيه نقاط استان تهران 5/6 برابر شده و از حدود 736 هزار نفر به 82/4 ميليون نفر افزايش يافته.سهم تهران از جمعيت استان از حدود 79 درصد در سال 1345 به 65 درصد در سال 1375 و 61 درصد در سال 1381 كاهش پيدا كرده است.24

اسلاید 25: مشکلات منطقه کلانشهر تهراناستقرار نا مناسب و نامتعادل جمعيت وفعاليت درمنطقه كلانشهري تهران.تغيير كاربري هاي زمين هاي كشاورزي و تخريب فضاهاي سبز در منطقه كلانشهري و از ميان رفتن يكپارچگي اين اراضي.استفاده غير معقول از زمين در اثر ساخت و سازهاي پراكنده.25

اسلاید 26: مشکلات منطقه کلانشهر تهرانازدحام ترافيك و كمبود زير ساخت ها و شبكه هاي حمل و نقل (خصوصا حمل و نقل عمومي) و افزايش نگران كننده زمان و هزينه هاي حمل و نقل در منطقه كلانشهري.آلودگي هوا، آب،خاك و تخريب محيط زيست.نزول كيفيت زندگي در سكونتگاههاي پيراموني وبحران مسكن و خدمات وتاسيسات شهري.26

اسلاید 27: مشکلات منطقه کلانشهر تهران7. ازدياد فقر و فاصله اقشار اجتماعي در سطح كلانشهرها و منطقه و تشديد جدانشيني گروههاي كم درآمد و تمركز فقر در حاشيه پايتخت.8. كمرنگ شدن هويت و ويژگيهاي اجتماعي وفرهنگي ساكنان منطقه کلانشهری تهران وپيامدهاي منفي ناشي ازآن.9. كاهش كارايي و بهره وري اقتصادي مجموعه به دليل فقدان تنوع و پويايي اقتصادي و اجتماعي در مراكز جمعيتي آن و اتلاف منابع و نيروهاي مولد27

اسلاید 28: مقايسه جمعيت شهر تهران و كل كشور، به هزار نفر، در سالهاي 1381-134528

اسلاید 29: نكاتي درباره كلانشهرها : كلان شهرها پديده هاي ماندگارند .تدوين و اجراي خط مشي هاي اقتصادي براي كلان شهرها ضروري مي باشد.الويتهاي اجرايي در برنامه ريزي اقتصادي كلان شهرها بايستي در نظر گرفته شود .29

اسلاید 30: نكاتي درباره كلانشهرها : سياست هاي اقتصادي در كلان شهرها بايستي در جهت ايجاد شرايط مناسب براي توسعه باشد. ارائه رهنمودهايي جهت برنامه ريزي اقتصادي كلان شهرها ضروري مي باشد .ارائه خط مشي در مقابله با فقر شهري در كلان شهرها ضروري مي باشد. 30