استراتژی آموزش در كنترل سرطان

به نام خدا استراتژي آموزش در كنترل سرطان دكتر محمد رضا كريمي كارشناس آموزش سالمت معاونت بهداشتي -دانشگاه علوم پزشكي شيراز مرداد 86  60 تا 70درصد از سرطانها قابل پيشگيري هستند ساالنه بيش از 5000مورد جديد از ابتال به سرطان در استان فارس شناسائي مي شود عمده سرطانها به زماني حدود 20سال براي استقرارشان زمان نياز دارند لذاانجام اقدامات كنترلي سرطان هيچگاه دير نيست. كنترل سرطان صرفا تشخيص و درمان موثر آن نيست بلكه اجزاء بسياري دريDك برنامه كنترل سرطان وجود دارد اجزاء يك برنامه كنترل سرطان .1 .2 .3 .4 .5 .6 .7 .8 .9 تحقيقات پايه اي :در خصوص عوامل ايجاد كننده سرطان ،راههاي موثر كنترل اين عوامل خطر و روند بروز بيماري پيشگيري از سرطان اپيدميولوژي سرطان بانك اطالعاتي ثبت سرطان آموزشهاي عمومي و تخصصي درخصوص اين بيماري تسهيالت جهت غربالگري افراد با ريسك باالي ابتال تشخيص زود هنگام درمان موثر برنامه هاي بازتواني پس از درمان  يك برنامه كامل كنترل سرطان بسيار پرهزينه است ولي نقص در هر مرحله نيز موجب بي اثز شدن نسبي ساير اقدامات ميشود. برنامه كنترل سرطان در كشورهاي در حال توسعه اين برنامه شامل 4مبحث است: .1پيشگيري :به معني كاهش عوامل خطر زا در بروز سرطانهاي مختلف .2آموزش :به معني فراهم نمودن و ارائه اطالعات الزم براي عامه و خواص جهت شناساندن عوامل خطر زا و راههاي مقابله و دوري نمودن از آنها و نيز شناساندن راههاي تشخيص زودهنگام و غربالگري و راههاي دران موثر و بازتواني پس از درمان .3غربالگري :شامل تدوين دستورالعملهاي استاندارد در خصوص غربالگري گروههاي در معرض خطر و فراهم كردن امكانات الزم و در دسترس قراردادن اين امكانات جهت تمامي افراد جامعه در معرض خطر .4درمان :شامل فراهم كردن و در دسترس قرار دادن امكانات درماني اعم از بيمارستان ،تجهيزات و داروها و پزشكان و پرسنل مورد نياز  تمامي مراحل پيش گفت به خصوص مراحل غربالگري و درمان نيازمند حمايتهاي ساير ارگانهائي كه در اقتصاد بهداشت و درمان دخيل هستند مي باشد(.به خصوص سازمانها بيمه گر) تا امكان استفاده از امكانات تشخيص ،غربالگري و درمان فراهم شود. آموزش به چه كساني؟ .1مردم :در دو گروه عمده عموم مردم گروه هدف( )high riskمباحث آموزش شامل: مالحظات در شيوه زندگي سالم بخصوص رژيم غذائي سالمفعاليت فيزيكي روزانه عوامل خطر زا در ايجاد سرطان -عالئم زودرس سرطان - آموزش به چه كساني؟ -2كادر بهداشتي و درماني در جهت ايجاد جديت و اشتياق آنها در كنترل سرطان ارائه مشاوره بطور فعاالنه به عموم و گروههاي د رمعرضخطر در خصوص عوامل خطر زاي سرطان زاو اقدامات پيشگيرانه ارجاع فراد در معرض خطر به متخصصين ازجملهمتخصصين تغذيه و مجريان برنامه كنترل دخانيات بسته به مورد توجيه و آموزش عموم د رمورد شيوه زندگي سالم و عواملخطرزاي سرطان و برنامه هاي فعال پيشگيري و غربالگري آموزش به چه كساني؟ -3سياستمداران و برنامه ريزان جامعه -4سازمانها و ارگانهاي همكار و 2مرتبط ويژگي مهم برنامه هاي آموزشي در كنترل سرطان دامنه دارو مداوم بودن آنها است كه الزامي نيز مي باشد. آموزش در خصوص چه موضوعاتي؟ .1 .2 .3 .4 آموزش مالحظات شيوه زندگي سالم آموزش عالئم زورس سرطان آموزش در خصوص برنامه هاي غربالگري و امكانات در دسترس در جهت اجراي برنامه هاي غربالگري آموزش اين مطلب كه تشخيص زود هنگام و درمان مناسب مي تواند زندگي طوالني بدون سرطان را با حداقل معل.ليت به همراه داشته باشد. آموزش به چه روشهائي؟ رسانه هاي آموزشي پمفلت ،پوستر راديو ،تلوزيون ،سينما رسانه هاي چاپي(مجله ،روزنامه ،كتابهاي درسي و داستاني) بيلبورد ،پالكارد و .... اقدامات تقويت كننده استفاده از مشوق هاي تبليغاتي (كارتهاي تلفن ،اينترنت ،كوپنهاي غذا و )... ارسال رسانه هاي آموزشي از طريق پست و يا اينترنت سايتهاي اينترنتي استقرار تلفن اطالعاتي رايگان تماس تلفني با ذي نفعان و گروه هدف مالقاتهاي خانه به خانه و فرد به فرد آموزش در چه مكانهاي؟ مطبهاي پزشكان و ديگر افراد درمانگر مكانهاي عمومي ادارات دولتي مراكز بهداشتي و درماني محل اقامت موقت و جمعي افراد كم درآمد فروشگاههاي مساجد موسسات زيبائي و آرايشگاهها و ...  ‏ ‏ ‏ ‏ ‏ ‏ ‏ ‏ ‏ خصوصيات كلي يك مداخله آموزشي مناسب بطور واضح گروه هدف خود را مشخص كرده باشد بر رفتارهائي كه خطر سرطان زادي را كاهش مي دهند تمركز يابد عملي و قابل دستيابي باشد از آموزشهائي كه سعي در القاء تدريجي بيم و هراس دارند استفاده نشود برنامه آموزشي مداخله اي كنترل سرطان جزئي از برنامه هاي پايدار سيستم بهداشتي و درماني باشد انگيزه گروه هدف و اشخاص مرتبط را در جهت كاهش خطر مد نظر داشته باشد در برنامه مسائل فرهنگي –نژادي و اجتماعي اقتصادي گروه هدف كامال مورد توجه قرار گرفته باشد نرمهاي جامعه مورد توجه قرار گرفته باشد برنامه پايش شود تا از پيشرفت كار برطبق برنامه و دستيابي به اهداف اطمينان حاصل شود آنقدر قوي و دامنه دار باشد كه به بروز يك رفتار با دوام بيانجامد و رفع موانع نيز مورد توجه باشد نكات اساسي در انتخاب نوع رسانه توجه به تعداد حواس پنجگانه بكار گرفته شده در رسانه تهيه شده: هرچه تعداد حواس درگير در انتقال مفاهيم بيشتر باشديادگيري بيشتر است حس بيناني %75 حس شنوائي %13 حس المسه %6 حس چشائي و حس بويائي هركدام %3 معيارهاي انتخاب رسانه آموزشي مناسب .1هم خواني آن رسانه با هدف و محتواي آموزشي(عيني بودن يا ذهني بودن) .2توانائي آن روش در انتقال پيام مورد نظر .3انطباق با ويژگيهاي مخاطبان يعني نيازهاي آنها عالقه آنها و توانائي آنها در درك مطالب همخواني با اهداف و محتوي الف -روشهاي مورد استفاده جهت آموزش مفاهيم تازه رسانه هاي چاپي (جزوه ،كتاب ،نشريه ،داستان ،نمايش نامه و )... سخنراني نمودارها ،فلو چارت ،پوستر نوارهاي شنيداري ،نوارهاي ويدئو گزارش مورد()CASE REPORT همخواني با اهداف و محتوي ب -روشهاي مورد استفاده جهت آموزش به منظور افزايش مهارت فراگير روشهاي توضيحي نمايش عملي ايفاي نقش نوارهاي شنيداري و تصويري حل مسئله همخواني با اهداف و محتوي ج -2روشهاي مورد استفاده جهت آموزش به منظور تغيير نگرش و ارزشها در فراگير روشهاي توضيحي بازديد از فيلدو گردشهاي علمي ايفاي نقش مطالعات موردي نوارهاي شنيداري و تصويري بحثهاي گروهي انواع رسانه هاي اموزشي -1 ديداري غير شفاف( پوستر ،چارت ،كتاب ،مجله ،عكس، تصوير) -2 ديراي شفاف( اساليد ،فيلم استريپ) -3 ديداري شنيداري متحرك (فيلم سينمائي ،تلوزيوني) -4 شنيداري(راديو ،نوار ضبط) -5 سه بعدي( اجسام حقيقي) -6 انساني و موقعيتي( بازديدها) انتخاب شيوه آموزش براساس عيني بودن و يا ذهني بودن محتوي آموزشي نمادهاي كالمي عالئم و ارقام راديو و نوار ضبط تصاوير ثابت فيلمهاي متحرك تلوزيون گردش علمي مدلها ،ماكتها،بازسازي موقعيتها نمايشهاي عروسكي ،نقش بازي تجارب مستقيم انتخاب روش آموزش با در نظر گرفتن تداوم آموزشات در افكار فرد آموزش ديده سخنراني()%5 خواندن()%10 شنيداري ديداري()%20 اثباتي()%30 بحث گروهي()%50 كار كردن عملي()%75 آموزش فرد به ديگران(استفاده فوري از دروس) %90 خصوصيات يك رسانه چاپي موثر مطابق با گروه هدف طراحي شده باشد ظاهر جذاب داشته باشد(ساده ،فريبنده و رنگارنگ باشد) مختصر و مفيد و واضح و روشن باشد خواندن آن آسان باشد(از حروف سايز بزرگ ،بدون كج و معوج كردن انها يا خط كشيدن زير آنها و پررنگ كردن آنها استفاده شود) به زبان ساده نوشته شده باشد اطالعات كافي در خصوص مطلب و نيز مراكز تماس جهت كسب اطالعات بيشتر داشته باشد.  پژوهشها نشان ميدهد كه جامعه از ما اطالعات خالصه و عملي در رابطه با سالمتي و مراكز ارائه دهنده خدمات سالمتي ميخواهد. رسانه هاي چاپي نمي توانند به تنهائي ارتباط الزم را برقرار كنند بنابراين ارتباطات كالمي ميز بايد مد نظر باشد خصوصيات يك ارتباط كالمي موثر درهنگام ارتباط كالمي بايد به آهستگي صحبت كرد و موضوع را پيشبرد و به صحبتهاو پرسشهاي طرف مقابل نيز نظر داشت از كلمات محاوره اي كه بيشتر قابل فهم است استفاده شود از تصاوير ،مدلها و داستانها جهت بيمان نكات مهم بهره جست نكات مهم را مكررا تكرار كرد هر زمان كه ممكن است خالصه اي از مطالب گفته شده تكرار شود از عبارت ”فهميديد“ استفده نشود از زبان حركات بدن به درستي استفاده شود اقدامات قابل انجام در هفته سرطان .1 ‏ تاكيد برنكشيدن سيگار افراد سيگاري هرچه سريعتر سيگار كشيدن را ترك كنند در حضور ديگران سيگار كشيده نشود افراد سيگاري به سمت امتحان سيگار كشيدن نروند .2 اگر الكل استفاده مي شود (چه آبجو و چه شراب) مصرف خود را ‏ ‏ .3 .4 تعديل كنند. مصرف سبزي و ميوه تازه بيش از پيش در رژيم روزانه قرار گيرد. بيش از پيش از غذا هاي هيه شده از غالت و حبوبات كه فيبر فراوان دارند(به جاي غذاهاي حيواني) استفاده شود .5 .6 .7 ‏ از چاق شدن بپرهيزند و خوردن غذاهاي چرب را محدود كنند. فعاليت فيزيكي خود را افزايش دهند . از درمعرض نورآفتاب قرار گرفتن زياد خودداري شود و به ويژه از آفتاب سوختگي كودكان جلوگيري شود. پنج روش محافظت در برابر نور آفتاب جستجوي سايه و خودداري از رفتن به آفتاب در بين ساعات 10صبح تا سه عصر پوشيدن لباسهاي محافظ استفاده از كاله با لبه عريض و كامل استفاده از عينك آفتابي مرغوب استفاده از ضد آفتاب با spfحداقل 30نيم ساعت قبل از رفتن بهآفتاب و تكرار آن هر 2ساعت  .8دوري از مواد سرطانزا( بنزن ،خروجي خودروها، هيدروكربنهاي آروماتيك ،آزبست و).. .9مراجعه به پزشك درصورت وجود زخمي كه خوب نمي شود يا وجود خال كه اندازه يا رنگش تغيير كرده يا بطور غير طبيعي خونريزي دارد .10مراجعه به پزشك در صورت وجود مشكل پايدار(سرفه پايدار ،خشونت صداي پايدار ،تغيير اجابت مزاج پايدار ،كاهش وزن پايدار)  .11استفاده از تستهاي غربالگري موجود بر طبق دستورالعمل .12معاينات دوره توسط خود فرد هدف: مطلع كردن عامه از اين مطلب كه آنها ميتوانند خطر عوامل سرطان زا را از طريق متعادل كردن شيوه زندگي و تشخيص زودهنگام بكاهند. پيامها بايد با فرهنگ افراد تنظيم شوند و استفاده از تمثيلها ، داستانها يك راه چاره در آمريكاي التين بوده است