اوراق بهادار استصناع مکمل بازار پول و سرمایه ایران

اوراق بهادار استصناع مکمل بازار پول و سرمایه ایران

اسلاید 1: اوراق بهادار استصناع مکمل بازار پول و سرمایه ایراندکتر سیّدعبّاس موسویانعضو هیات علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی

اسلاید 2:

اسلاید 3: تعریف استصناع واژه استصناع در لغت از باب استفعال از مادة «صنع» است و به معنای طلب و سفارش ساخت چیزی را می‌گویند و در استعمال عرفی عبارت از این است که کسی، ساخت شی‌ای را از صنعت‌گر یا هنرمندی تقاضا کند و در اصطلاح فقهی و حقوقی، استصناع قراردادی است که به موجب آن یکی از طرفین قرار داد، در مقابل مبلغی معین، ساخت و تحویل چیز مشخصی را در زمان معین نسبت به طرف دیگر به عهده می‌گیرد .

اسلاید 4: تفاوت استصناع با سایر قراردادهاسه نکته در قرارداد استصناع وجود دارد که آن را از سایر قراردادها متمایز می‌کند، 1. در قرارداد استصناع به طور معمول کالای مورد نظر موجود نیست و سازنده در آینده ساخته و تحویل می‌دهد، 2. در قرارداد استصناع تهیه مواد اوّلیه و لوازم کار به عهده سازنده است.3. بطور معمول زمان انعقاد قرارداد بخشی ازثمن به عنوان پیش پرداخت داده می‌شود بخش دیگر به صورت دفعی یا تدریجی تا زمان تحویل کالا پرداخت می‌شود.

اسلاید 5: انواع استصناعسفارش ساخت به چند صورت قابل تصور است، که از جهت تحلیل فقهی و حقوقی متفاوت هستند.1. سفارش ساخت و تکمیل کالا یا طرح نیمه تمام،2. سفارش ساخت تعدادی کالای متعارف،3. سفارش ساخت کالای خاص،4. سفارش احداث طرح یا پروژه‌ای خاص،5. سفارش ساخت برای انجام معامله.

اسلاید 6: ارکان قرارداد استصناع1. طرفین قرارداددر قرارداد استصناع، سفارش دهنده را مستصنع و سازنده را صانع می‌گویند، 2. عقد (ایجاب و قبول)قرارداد استصناع همانند سایر قراردادها، نیاز به ابراز اراده و رضایت طرفین به انعقاد قرارداد دارد.3. عوضینکالا یا پروژه‌ای که سفارش ساخت آن داده می‌شود، موضوع قرارداد استصناع یا مستصنَع می‌گویند،مبلغی که در قبال ساخت و تحویل کالا یا پروژه پرداخت می‌شود را عوض استصناع می‌گویند.

اسلاید 7: دیدگاه‌های فقهی و حقوقی پیرامون قرارداد استصناع1. استصناع قرارداد باطل2. استصناع قرارداد صحیح 1ـ2. استصناع مصداقی از بیع سلف 2ـ2. استصناع به عنوان بیع مستقل 3ـ2. استصناع به عنوان اجاره یا جعاله 4ـ2. استصناع به عنوان قرارداد مستقل 5ـ2. استصناع در قالب قرارداد صلح

اسلاید 8: انجام استصناع در قالب قرداد صلحبا توجه به اختلاف دیدگاه‌ها پیرامون استصناع به نظر می‌رسد انجام استصناع از طریق قرارداد صلح مناسبترین راهکار حقوقی باشدصلح قراردادی است که به موجب آن انسان با دیگری توافق می کند که مقداری از مال یا منفعت مال خود را ملک او کند، یا از طلب، یا از حق خود بگذرد که او هم در عوض، مقداری از مال، یا منفعت مال خود را به او واگذار نماید، یا از طلب، یا حقی که دارد بگذرد یا متعهد می‌شود عمل خاصی را در مقابل قیمتی انجام دهد.

اسلاید 9: مزایای انجام استصناع در قالب قرارداد صلح1. صلح قراردادی لازم است. 2. موضوع قرارداد صلح وسعت دارد، سفارش ساخت و طراحی انواع کالاها، پروژه‌ها، طرح‌های عمرانی، خدماتی، طراحی برنامه‌های آموزشی و تربیتی، همه را در بر می‌گیرد.3. در قرارداد صلح، طرفین می‌توانند به هر نحوی که بخواهند روی اوصاف موضوع قرارداد و کیفیت پرداخت بهای آن از جهت زمان و مکان و نحوة پرداخت به توافق برسند.4. در قرارداد صلح طرفین می‌توانند برای پرهیز از ضرر و زیان خود انواع پیشامدها را پیش بینی کرده متناسب با آن شرط مناسبی چون شرط خیار فسخ بگنجانند.

اسلاید 10: تعریف اوراق استصناع اوراق استصناع، اوراق بهاداری هستند که دارندگان آنها به ‌صورت مشاع مالک دارایی مالی (دینی) هستند که براساس قرارداد استصناع حاصل شده است. این اوراق قابل مبادله در بازار ثانوی بوده و دارای بازده معین است.

اسلاید 11: انواع اوراق استصناعوزارت خانه ها، شهرداری‌ها، شرکت‌های دولتی و بخش خصوصی برای تأمین مالی طرح‌های عمرانی و توسعه‌ای می‌توانند از طریق استصناع اقدام کنند و این به دو روش قابل اجرا است.روش اول: استصناع مستقیم روش دوم: استصناع غیر مستقیم

اسلاید 12: استصناع مستقیمدر این روش سفارش دهنده که در صدد احداث پروژه خاصی است و اعتبار مالی لازم برای انجام آن را ندارد، با تشکیل یک موسسه مالی موقتی(spv) تامین مالی و اجرای پروژه را از طریق قرارداد استصناع (صلح) به آن می‌‌‌سپارد و به جای قیمت آن اوراق بهادار استصناع با سررسیدهای معین می‌پردازد. موسسه مالی نیز طبق قرارداد استصناع دومی ساخت پروژه مورد نظر را به پیمانکار (سازنده) مربوطه سفارش می‌دهد و در مقابل متعهد می‌شود قیمت پروژه را طبق زمان بندی مشخص به سازندة بپردازد، موسسه مالی اوراق بهادار استصناع را از طریق بانک سرمایه گذاری به مردم می‌فروشد (تنزیل می‌کند) و بدهی خود به پیمانکار را می پردازد.

اسلاید 13: مثال استصناع مستقیموزارت راه، با تشکیل یک موسسه مالی خاص از طریق قرارداد استصناع اجرای پروژه معینی را می‌خواهد، موسسه مالی انجام پروژه را در مقابل هزار میلیارد ریال متعهد می‌شود وزارت راه نیز متعهد می‌شود آن مبلغ را به صورت اوراق استصناع با سررسیدهای معین بپردازد. سپس موسسه مالی براساس قرارداد استصناع دوم ساخت پروژه را به پیمانکار خاصی واگذار می‌کند، پیمانکار متعهد می‌شود پروژه را طبق زمان بندی مشخص مثلاً سه ساله تحویل دهد و موسسه مالی نیز متعهد می‌شود مبلغ هفتصد میلیارد ریال طبق زمان بندی مشخص به پیمانکار بپردازد، بعد از شروع پروژه، وزارت راه متناسب با پیشرفت پروژه، هزار میلیارد ریال را به صورت اوراق استصناع در اختیار موسسه مالی می‌گذارد که در سررسیدهای مشخص قابل وصول هستند، موسسه مالی این اوراق بهادار را از طریق بانک سرمایه‌گذاری نزد مردم تنزیل می‌کند، آنگاه از محل وجوه بدست آمده بدهی خود به پیمانکار را می‌پردازد.

اسلاید 14: مدل عملیاتی استصناع مستقیم

اسلاید 15: روابط حقوقی در استصناع مستقیم1. مؤسسه مالی، مطابق قرارداد استصناع اول متعهد می شود پروژه خاصی را در مقابل مبلغ معینی احداث کند. 2. مؤسسه مالی با پیمانکار قرارداد استصناع دوم را منعقد می‌کند.3. سفارش‌دهنده معادل بهای پروژه اوراق استصناع به مؤسسه مالی می‌پردازد .4. مؤسسه مالی اوراق استصناع را در اختیار بانک سرمایه‌گذاری می‌گذارد.5 و6. بانک سرمایه‌گذاری با فروش اوراق، وجوه مردم را جمع‌آوری می‌کند.7. بانک سرمایه‌گذاری قیمت اوراق را به مؤسسه مالی می‌پردازد.8. مؤسسه مالی از محل فروش اوراق، بدهی خود به ِپیمانکار را می‌پردازد.9. سفارش‌دهنده در سررسید، مبلغ اسمی اوراق را به بانک سرمایه‌گذاری می‌دهد.10. بانک سرمایه‌گذاری مبلغ اسمی اوراق را به سرمایه‌گذاران می‌دهد.11. مؤسسه اعتبارسنجی که به پیشنهاد مؤسسه مالی و با تأیید سازمان بورس اوراق بهادار یا بانک مرکزی تعیین می‌شود اعتبار سفارش‌دهنده، اعتبار مؤسسه مالی، نرخ‌های قرارداد را کنترل و رتبه آنها را اعلان می‌کند.12. مؤسسه امین که به پیشنهاد مؤسسه مالی و تأیید سازمان بورس یا بانک مرکزی تعیین می‌شود بر فرایند انتشار اوراق از ابتدا تا انتها نظارت می‌کند.

اسلاید 16: استصناع غیر مستقیمگاهی طرح چنان بزرگ است که یک پیمانکار توان انجام آن را ندارد در این موارد سفارش دهندگان می‌توانند از طریق بانک‌ها اقدام کنند، برای مثال وزارتخانه ای، احداث پروژه خاصی (مثل ساخت فرودگاه بین المللی) را طبق قرارداد استصناع از یک بانک می‌خواهد بانک متعهد می‌شود در قبال مبلغ مشخصی که در طول زمان بندی معین دریافت می کند، پروژه راتا سه سال ساخته و تحویل دهد، سپس بانک آن پروژه را در قالب پروژه‌های کوچک‌تر تعریف کرده با چند پیمانکار قرارداد استصناع می‌بندد.در این روش نیز وزارت خانه مربوطه به تناسب پیشرفت پروژه اوراق بهادار استصناع را که به تناسب قرارداد، دارای سررسید‌های معین هستند در اختیار بانک قرار می‌دهد و بانک آنها را در بازار ثانوی به مردم فروخته بدهی خود به پیمانکاران می‌پردازد.

اسلاید 17: مدل عملیاتی استصناع غیر مستقیم

اسلاید 18: روابط حقوقی در استصناع غیر مستقیم1. بانک بر اساس قرارداد استصناع متعهد می‌شود در مقابل مبلغی معین در مدت زمان معین پروژه خاصی را ساخته و تحویل دهد.2. سفارش‌دهنده قیمت پروژه را به صورت اوراق استصناع با سررسیدهای مشخص به بانک می‌پردازد.3 و 4. بانک تجاری قرارداد استصناع دیگری با پیمانکار می‌بندد مبنی بر اینکه پیمانکار پروژه را طبق زمانبندی معین ساخته و تحویل دهد و بانک به تناسب پیشرفت پروژه قیمت را بپردازد.5 و 6. بانک تجاری اوراق استصناع را به مردم می‌فروشد و بدهی خود به پیمانکار را می‌پردازد.7 و 8. بانک تجاری در سررسید اوراق استصناع، مبلغ اسمی اوراق را از سفارش‌دهنده تحویل گرفته و به سرمایه‌گذاران می‌پردازد.9 و 10. در این نوع نیز مؤسسه اعتبارسنجی و مؤسسه امین که توسط سازمان بورس یا بانک مرکزی تأیید شده‌اند مسئولیت‌های تعیین رتبه اعتباری و نظارت و کنترل را به عهده خواهند داشت.

اسلاید 19: بازار ثانوی اوراق استصناعانتظار می‌رود بازار ثانوی فعالی برای خرید و فروش اوراق استصناع شکل گیرد و متناسب با مدت و مبلغ اسمی اوراق، قیمت بازاری آنها معین گردد و ابزار جدیدی شبیه اوراق مشارکت، با نرخ بازدهی معین وارد بازار سرمایه شود. از آنجا که بازار ثانوی اوراق استصناع بر پایه خرید و فروش دین است ، نیاز به بررسی فقهی و حقوقی آن است.

اسلاید 20: مبنای فقهی بازار ثانوی اوراق استصناعمشهور فقيهان شيعه، عمليّات تنزيل اسناد تجاری نزد شخص ثالث (مثل بانك) را در صورتى كه سند حقيقى باشد، از مصاديق بيع دين دانسته و مجاز می‌شمرند. براین اساس می‌توان در بازار ثانوی، اوراق استصناع را خرید و فروش كرد، چون اوراق استصناع اسناد تجاری بر اساس قرارداد استصناع ودر مقابل انجام عمل اقتصادی و واقعی است. برای مثال وزارت نیرو احداث نیروگاهی را به ارزش ده میلیارد ریال به پیمانکاری سفارش می دهد ودر مقابل اسناد مالی یک تا ده ساله می پردازد ، پیمانکار می تواند کل یا بخشی از آن اسناد را تنزیل کرده به مردم یا به بانک ها واگذار کند.

اسلاید 21: مبنای حقوقی بازار ثانوی اوراق استصناععملیات خرید دین بر مبنای آئین‌نامه موقت تنزیل اسناد و اوراق تجاری (خرید دین) انجام می‌گیرد، این آئین‌نامه در جلسه 26/8/1361 شورای پول و اعتبار به تصویب رسیده و متعاقباً در شورای نگهبان مطرح و به اکثریت آرا مغایر با موازین شرعی و قانون اساسی شناخته نشده است،اصلاحیه بعدی آئین‌نامه مورخ24/9/1366 به تصویب شورای پول و اعتبار رسیده است. مطابق مواد آئین‌نامه‌‍، بانک‌ها بایستی بر حقیقی بودن بدهی و معتبر بودن بدهکار اطمینان پیدا کنند. و تنها اسنادی قابل تنزیل است که سررسید آنها کمتر از یک سال باشد، بنابر این برای تنزیل اوراق استصناع نیاز به تجدید نظر در آئین نامه است.

اسلاید 22: اوراق استصناع به عنوان ابزار سیاست مالیبا استفاده از روش استصناع وزارتخانه‌ها، شرکت‌های دولتی و شهرداری‌ها می‌توانند کسری بودجه خود را برای ساخت طرح‌های عمرانی تأمین کنند و از آن جا که سررسید این اوراق به طور عمده پس از اتمام و بهره برداری از طرح است، سرمایه گذاری از این طریق یا اصلاً اثر تورمی نخواهد داشت و یا خیلی ملایم خواهد بود و در مقایسه با روشهای دیگر تأمین کسری بودجه، مانند استقراض از بانک مرکزی، روش انتشار اوراق استصناع خیلی مناسبتراست.

اسلاید 23: اوراق استصناع به عنوان ابزار سیاست پولیدر کشورهای اسلامی که اوراق قرضه ممنوع است و بانک مرکزی نمی‌تواند از طریق خرید و فروش اوراق قرضه، سیاست پولی عملیات بازار باز داشته باشد می‌توان از طریق خرید و فروش اوراق استصناع به این هدف رسید، به این معنا که در زمان رکود که بانک مرکزی تصمیم بر سیاست پولی انبساطی دارد وارد بازار ثانوی اوراق استصناع شده با پیشنهاد قیمت بالاتر اقدام به خرید اوراق استصناع در دست مردم و بانک‌های تجاری کرده به این ترتیب حجم پول جامعه وقدرت اعتباری بانک‌ها را افزایش می‌دهد و در شرایط تورمی که تصمیم بر سیاست پولی انقباضی دارد با کاهش قیمت اوراق استصناع اقدام به فروش آنها کرده نقدینگی جامعه را کنترل می‌کند.

اسلاید 24: جمع بندی نهاییدر مجموع می‌توان گفت: انتشار اوراق استصناع از یک سو ابزار مالی مطمئنی در اختیار سرمایه گذاران ریسک گریز و متعارف قرار می دهد و از سوی دیگر ابزار مناسبی برای دولت، شهرداری‌ها و بنگاه های اقتصادی جهت تامین مالی طرح ها خواهد بود ودر نهایت مکمل خوبی برای اوراق مشارکت ورونق دهنده بازار سرمایه ایران می باشد، و امتیاز برجسته ای که نسبت به اوراق مشارکت دارد این است که اولا، بازدهی معین دارد و ثانیا، برای فعالیت های کوچک ، متوسط و بزرگ، قابل طراحی است.

اسلاید 25: از بذل توجه استادان و دانشجویان محترم کمال تشکر را دارم