بررسی معماری ارگ نوشیجان

صفحه 1:
به نام خدا بررسى معصارى ارك نوشيجان 

صفحه 2:
‘nl مان‌ها با شیرو معماري شهریمازی عظیم ‎ol 35.5159) Ul‏ 05 ستون نقش ميهمى در معماری داشت با توجه به اینلگه از چگونگی محماری مردم عادی در دوران مادها اطلاع چنذانی ذر ذست نیست و با اينكه حتى يك خانه مادی از موم عاذی تا گنون بر ‎Jy cul bile gle‏ لحتمالا خصوصیات ساختمانی گه ذر ذووه های بحذی ذر سرزیین ماذغا ساخته شد« اند گم م بیش آن «یژگی ها در معماری مرذم عادی رعایت می شده است. چنین به نظر می وس که خانه های مریم عاذی در دوز اول عباوت بر از عمارتى يك طبقه وتان الؤاويه كه ذر بيشتر نع با ام ‎Clans‏ ذامنه آی بر رو جلوخان كه بر ستون هاى بعوبى تكيه می رن . 01/23/2025 

صفحه 3:


صفحه 4:


صفحه 5:
نيه نوشيجان اموقعيت ولعت : ذره بت نا لتر نري همان ور ۲ كناودنزى سال خرب ملاابر واقح شد» است ده ۸۰ مت طول و ۳۰ ‎e‏ من باشث . ارتناع قست ساختمانی تپه به طور تقریبی 10 مرو اواج كل أن ۷ بت می باشن. 

صفحه 6:
01/23/2025 

صفحه 7:
تصابر سه بعدی 

صفحه 8:


صفحه 9:
احناری تپه نرشیجان و باین مطالعه يك بنای تاويخى زمان مان ذانست كه برای اولین با ذر ایزان انحای ‎Sa‏ است م آثار درخشانی از زمان فوق خاهرشده الست بر از مطالعه قطعات سفالی مگشوفه چنین استنباط می شون که قلحه من‌گو در حدود ۱۵۰ قم ؛ پیش از كورزش كبير لحذاث گردید" است ‏ منظو از ایجان آن علاوه بر موقحیت خاص طبیعی از نظر سوق الجیشی نیز حائو اهمیت بو" ؛ زیرا اژجهات مختلف شهرستان ‎GL‏ ‏تابعه همان ازجمله نهاوند م تویسرگان و ملایز وا تحت گنتول داشته است بنابراین قلعه باین 55 زمان مان موپرط به یکی از سوذاران قوم مان وانست که با سربازان نبحت کنتول خرن ناحیه وسیعی زا کنتول نمون۷ ور ‎٠‏ أهميت منطقه ای وا حفظ می نمرون" است 

صفحه 10:
لا حورفه رده ‎ol Se bs asd‏ اوه انق . 

صفحه 11:
در اذامه حناری ها به دیرار های رئیح به بیش از ۸۵ متري برخورن نموؤنق كه ازنوع خشتى بوثلا وبى نظير برد" انث . تپه ذرزبان هخامنشیان مترول بون* ولی مختصر آثاری مزبوط به ذوريا جانشينان اسكنذ ركه از تيه بواى سكونت استناق؛ كرث< أنق به ذست آمق» که به علد انطعى شرابق ,موق اظهاز نظذى هده اسك . ذز قصر نوشیجان آثار دی ‎Hall shad‏ با ارتدام بیش از ۸ مت ظاهو شد؛ آست که بذ. دی ر سوم نیزذو این قلحه وجون داشته است . 

صفحه 12:
سگونت تغییراتی یافته که مرجب نابرذی گرد هاى ثوب نيز حوؤيث» أست 

صفحه 13:
01/23/2025 

صفحه 14:
شیجان | ذونة مان نوشیجان اا ذروه هخامنشیان Bb yd Ml ‏نرشیجان‎ 01/23/2025 

صفحه 15:


صفحه 16:
01/23/2025 

صفحه 17:
بقایای قذیمی جبهه طریی تپه که نخستین نیایشگاه است . ۲. تالار ستون ذاو ‎Loli‏ ۳ تالار مرگزي يا معبد مرگزي که ذومین نیایشگاه است . > اتای ها ء انبار ها ۵ توئل 1 حصاردژ نوشیجان 01/23/2025 

صفحه 18:


صفحه 19:


صفحه 20:


صفحه 21:
ذرحاشیه لح جنوپی معبق بتایای يل سگری بوحسته به ابعان ۸۵5/۵ سانتیمتر دین؛ می شون گه لحتمالا شالرن» پایه های ستون های محبل می باشث . آخوین تاریخ استنان" از این بنای تاریخی می توان هم زبان با ذگرگونی معماري در اين تبه . اجان تالا رستون دارذر شرق آن باشق گه حذون ۱۸۰ سانتیمتر بالاتر از بذنه شوتی محبل ساخته و باعث ‎Sadun‏ شدن ووردی آن گاید" است بذیهی است که دراين بان محبث عبلگودی نذاشته مر معبل مرگزی با مشخصات م طرح بهتری احذاث گوزید: است . به همین جهت تالار ستون دار بحد از متوول شدن اولین آنشگاه جبهه خوبی نپه به رجرق آمل» است . 

صفحه 22:
؟. تازار ستون دار يا آيادانا : این تالار برروی يك سگر از خشت تور گرفته و شالون آن بر بنیان شفته ريزي با ملات گل و كف سازي نهاد« شد» است .این تالار نیز شمالی جنوبی بو که ایعال آن ۳۰۸۱۵ متواست و ضلع شرقى أن زإويه قائمه نذارن و جبهه خربى متكى بر بقاياى معبل غریی است . صحن مونگزي تالا ر دارای سه ویف ستون چهاوتایی است که جمعا شابل ۱۲ ستون می باشق . درون تالا رسه ودیف ستون های چوبی وجون ذاشته كه بار ستف بوشيث» تالاو وا تتحمل مى گوق» است . شمال این ستون ها چربی بوه و به اين دلیل گه هیچ اثري از اين ستون ها درا حناري یذ" نشد» لحتمالا اطراف آن ها وا با خشت خا و ملات انذوث مى كرث: انق زیر( درحناری با ستون ها اين نظریه وا تايین می کنث . هويك از پایه ستوین ها از 1 ‎ea‏ خا كه به صووت مضاعف بحيق» می شذ» به یوق آمنه که آوتناع آن حذوط| ۱۵ سانتیمتر است . ذر .سط هريك از پایه ستون ها جای ستون ها به خوبی ذیث" می شون مر بذین ترتیب قطر | میان ستون ها که ۲۵ سانتیمتر است مشخص شده است 

صفحه 23:
ذربذنه شرقی تالار دم طاقچه تزنینی دید می شون که در داخل تالار در ضلح جنوبی ذر امتان شرق و طرب يك سگری نشیمن به چشم می خوود . با توجه به پلان عمووی این تالار مى توان أن ها را با تالار های ستون ذارحسن لیم گرذین تپه ر نوشیجان تبه با تالا رای آموآوتری که از آلتین تبه (نپه طلا ) آسیای صغخیر به دست آمق» قابل متایسه برش لحتمالا با تقو از فثر معماری اروآرتر ساخته شه است . 

صفحه 24:


صفحه 25:
عبد لطى. 3 معب اصلى يا معبئ مرگزی بنایی شل أت ‎٠‏ يكى زمه تريت و با آوزش ترین آثار دوه مان ور 1 اس عازن یکی افو شوفته این دوه است ماو 

صفحه 26:
معبث از دم اتأی مجاوز ‏ مقابل رجدا از یگذیگر با ذرگاه به پهنای ‎٩۰‏ سانتیمتر که به هى زا بيذا مى ‎SES‏ ساخته شلت است که بر طبق طرح و نقنه قبلی و با توجه به معماري نیایشگاه قذیمی ربا ذر نظر گرفتن فرس آن ‎Sears‏ آمد" است . در زاریه شمالى سويموا و 55 اخل بنای اصلی پا اتشث‌ان ‏ محواب به شوث وات سويختكى شذين ذر موقح -حنارى بد چشی می خوزد ‏ مر درذدون معبذ و برسلح جانبی آن پنجوه نماهایی دید می شو كه اصطلاحا ما آن ها را پنجزه گوریا ذررخین مى نامي . تعذاذی حنزه های عیز مشخص ور صلیبی که لحتماللا همه جنبه تززینی ذاشته و برای نگه‌اري اثمیاء به دست آمق» شناسایی گشته است . 

صفحه 27:


صفحه 28:


صفحه 29:
؟. اتاق ها و انبار ها بر کت مى ذهط » ۵ رشوتی توین قسمت تيه وجوث داز و ذاراى حصارء بار ‎SUL‏ ‎es‏ اس می بان . ذوازای آن ۵آمتر و پهنای آن ۲۲ متر است . حصار تلعه ذارای ۸ برج در دوز 1 برچ دربهنا بو أست + 

صفحه 30:


صفحه 31:
ete Fone وزوذى قلعه شوقى بوث وذو فاصله بين ذو برج قوا رحرفته است . اولين اتاق كه احتمالا اتاق نگهبان است بلا فاصله بعش از وووؤى قوا ور كرفته كه اتاقى است مستطيل شكل با سه طاقيجه كم سقف أن ها با ذه و.خشت به صوردت جنوبی بشید" شد" و ذر اين اتاق علائى سويختكى مشخص. 19 لح خوبی اتاق ورردی سراسر قلعه به چشم می خرن که د رجبهء فملی 3 3۱۳ بل های مق, و که به گلی نابرق شده است به چشم می خووق . 

صفحه 32:


صفحه 33:
۳ ۲ 

صفحه 34:


صفحه 35:


صفحه 36:
1 حصار دز وشیجان 

صفحه 37:


صفحه 38:
۱۸ 

صفحه 39:
01/23/2025 

به نام خدا بررسی معماری ارگ نوشیجان 1 06/09/2025 معماری در دوره مادها : 2 مادها با شيوه معماري شهرسازي عظيم آشنا بودند.در اين دوره ستون نقش مهمي در معماري داشت با توجه به اینکه از چگونگی معماری مردم عادی در دوران مادها اطالع چندانی در دست نیست و با اینکه حتی یک خانه مادی از مردم عادی تا کنون بر جای نمانده است ولی احتماال خصوصیات ساختمانی که در دوره های بعدی در سرزمین مادها ساخته شده اند کم و بیش آن ویژگی ها در معماری مردم عادی رعایت می شده است .چنین به نظر می رسد که خانه های مردم عادی در دوره اول عبارت بود از عمارتی یک طبقه و قائم الزاویه که در بیشتر مواقع با بام مسطح و دامنه ای بر روی جلوخان که بر ستون های چوبی تکیه می کرد . 06/09/2025 از اسناد تاریخی آشوری چنین برمی آید که در سرزمین ماد به ویژه مناطقی که در معرض حمله دشمنان قرار می گرفت محل های مسکونی مستحکم دژ گونه ای به نام ”آالنی دننوتی“ و نقاط مسکونی کوچک دیگری در اطراف آن به نام ”آالنی سهروتی“ از طرف مردم ساخته می شد و ساکنان محل های فوق به هنگام ضرورت و یا حمله دشمنان می توانستند به درون آنها که حصاری با چند متر ضخامت و با ارتفاع زیاد آنها را در بر می گرفت پناه برده و بر علیه دشمنان جبهه بگیرند .تصاویری از این دژ ها که از آشوری ها باقیمانده چگونگی و شکل ظاهری دژها را مشخص می کند . 3 دژمادی خاخار از روی نقش برجسته دورشاروکین (پایان قرن 8ق.م) 06/09/2025 06/09/2025 4 تپه نوشیجان موقعیت وسعت : تپه نوشیجان در حدود 60 کیلومتری جنوب همدان و 20 کیلومتری شمال غرب مالیر واقع شده است که 80متر طول و 30 متر عرض تپه می باشد .ارتفاع قسمت ساختمانی تپه به طور تقریبی 15متر و ارتفاع کل آن 37متر می باشد. 5 06/09/2025 پالن 6 06/09/2025 تصایر سه بعدی 7 06/09/2025 06/09/2025 8 حفاری تپه نوشیجان را باید مطالعه یک بنای تاریخی زمان ماد دانست که برای اولین بار در ایران انجام شده است و آثار درخشانی از زمان فوق ظاهر شده است و از مطالعه قطعات سفالی مکشوفه چنین استنباط می شود که قلعه مذکور در حدود 650ق.م ؛ پیش از کورش کبیر احداث گردیده است و منظور از ایجاد آن عالوه بر موقعیت خاص طبیعی ،از نظر سوق الجیشی نیز حائز اهمیت بوده ؛ زیرا از جهات مختلف شهرستان های تابعه همدان از جمله نهاوند و تویسرکان و مالیر را تحت کنترل داشته است بنابراین قلعه باید در زمان ماد مربوط به یکی از سرداران قوم ماد دانست که با سربازان تحت کنترل خود ناحیه وسیعی را کنترل .نموده و اهمیت منطقه ای را حفظ می نموده است 9 06/09/2025 تپه نوشیجان به علت آتش سوزی مهمی که در همان اوان احداث به وقوع می پیوندد بالفاصله مورد تعمیرات قرار گرفته است و ضمنا تغییرات کلی به آن داده شده است .در حین حفاری به سه دوره سکونت مختلف برخورد شد که این تغییرات و تعمیرات موجب حفظ بنای اصلی گردیده است .بدین ترتیب که بعد از حریق برای حفظ و صیانت و استحکام بیشتر از بنا ،اقدام به پر کردن بنای محروقه نموده و بنای دوره دوم را برروی این تعمیرات گذارده اند . 10 06/09/2025 در ادامه حفاری ها به دیوار های رفیع به بیش از 8.5متری برخورد نمودند که از نوع خشتی بوده و بی نظیر بوده اند .تپه در زمان هخامنشیان متروک بوده ولی مختصر آثاری مربوط به دوره جانشینان اسکندر که از تپه برای سکونت استفاده کرده اند به دست آمده که به طور قطعی در این مورد اظهار نظری نشده است .در قصر نوشیجان آثار دو دیوار قلعه با ارتفاع بیش از 8متر ظاهر شده است که بدون شک دیوار سومی نیز دور این قلعه وجود داشته است . 11 06/09/2025 در جبهه جنوبی سطح تپه کارگاه ذوب فلزی که در آن مقداری جوش آهن و مس درون خاکستر به دست آمده نشان می دهد که اتاق مربع شکل به ابعاد 3.5×3متر که در دیوار شرقی آن طاقچه ای کوچک به شکل درگاهی رومی به طول 50سانتیمتر و پهنای 25 سانتیمتر وجود دارد .آثار کوره در کف این کارگاه ظاهر شده است .خشت خام مستعمل در این کارگاه در اثر حرارت زیاد سرخ ،و به صورت آجر در آمده است .در این کارگاه فلزات را ذوب و از آن تیر و کمان می ساختند .این کوره در دوره چهارم سکونت تغییراتی یافته که موجب نابودی کوره های ذوب نیز گردیده است . 12 06/09/2025 از جمله تغییرات کلی دوران چهارم پلکانی است که از جنوب شرقی به پهنای 80سانتیمتر و پله های خشت خام به طبقه فوقانی راه یافته و از راهروهای پایین پله با درگاه های وسیع به قسمت های مختلف بنا از دو طرف راه پیدا می کند .در قسمت شرقی این محوطه که با درگاه بزرگی به پله ها راه دارد اتاق مربع شکل 5×5متر وجود دارد که درون آن ستونی از خشت خام به شکل مکعب با ابعاد 2.5×2.5متر ساخته شده که به طور شیبی از اطراف آن پله هایی به قسمت باال راه یافته که تقریبا به صورت پلکان گرد در آمده است .این .قسمت احتماال مربوط به دوره سکونت اقوام ماد در تپه در دوره دوم می باشد از جمله تغییرات کلی دوران چهارم پلکانی است که از جنوب شرقی به پهنای 80سانتیمتر و پله های خشت خام به طبقه فوقانی راه یافته و از راهروهای پایین پله با درگاه های وسیع به قسمت های مختلف بنا از دو طرف راه پیدا می کند .در قسمت شرقی این محوطه که با درگاه بزرگی به پله ها راه دارد اتاق مربع شکل 5×5متر وجود دارد که درون آن ستونی از خشت خام به شکل مکعب با ابعاد 2.5×2.5متر ساخته شده که به طور شیبی از ااز جمله تغییرات کلی دوران چهارم پلکانی است که از جنوب شرقی به پهنای 80سانتیمتر و پله های خشت خام به طبقه فوقانی راه یافته و از راهروهای پایین پله با درگاه های وسیع به قسمت های مختلف بنا از دو طرف راه پیدا می کند .در قسمت شرقی این محوطه که با درگاه بزرگی به پله ها راه دارد اتاق مربع شکل 5×5 متر وجود دارد که درون آن ستونی از خشت خام به شکل مکعب با ابعاد 2.5×2.5متر ساخته شده که به طور شیبی از اطراف آن پله هایی به قسمت باال راه یافته که تقریبا به صورت پلکان گرد .در آمده است .این قسمت احتماال مربوط به دوره سکونت اقوام ماد در تپه در دوره دوم می باشد .طراف آن پله هایی به قسمت باال راه یافته که تقریبا به صورت پلکان گرد در آمده است .این قسمت احتماال مربوط به دوره سکونت اقوام ماد در تپه در دوره دوم می باشد 13 06/09/2025 در طی عملیات حفاری سه دوره متمایز به دست آمد که به :قرار زیراست نوشیجان Iدوره ماد نوشیجان IIدوره هخامنشیان نوشیجان IIIدوره پارتی 14 06/09/2025 نوشیجان : Iمهم ترین این طبقات ،نوشیجان Iمی باشد که متعلق به سکونت قوم ماد است .اکثر بقایای ساختمانی به دست آمده نیز منعکس کننده اشغال و سکونت تپه در نیمه دوم قرن هشتم تا نیمه اول قرن ششم پیش از میالد توسط همین قوم است .از نظر وجود مدارک و آثاری برای تاریخ گذاری و توجه به آنچه توصیف شده باید گفت عالوه بر همه این ها یک تکه چوب بزرگ که شاید قسمتی از یک تیر چوبی بوده است کشف گردیده با انجام آزمایش های کربن 14 روی این چوب تاریخ معادل 723 پیش از میالد به دست آمده است . 15 06/09/2025 نوشیجان : IIاین طبقه فرهنگی روی طبقه Iشناسایی شده و شامل آثار فرهنگی عصر هخامنشی می باشد . نوشیجان : IIIاین طبقه نیز روی طبقه IIقرار گرفته و معرف آثار فرهنگی دوره پارتی بوده و زندگی در این طبقه بیش از 50سال دوام نیافته است .در پایان این دوره تپه مجددا متروک و خالی از سکنه مانده و بدون شک ساکنان آن به مناطق بهتر و قابل سکونت تری رفته اند . 16 06/09/2025 بقایای آثار معماری به دست آمده از طبقه Iنوشیجان : .1بقایای قدیمی جبهه غربی تپه که نخستین نیایشگاه است . .2تاالر ستون دار آپادانا .3تاالر مرکزی یا معبد مرکزی که دومین نیایشگاه است . .4اتاق ها و انبار ها .5تونل .6حصار دژ نوشیجان 17 06/09/2025 بررسی جزیی هر یک از آثار : .1بقایای قدیمی جبهه غربی تپه : با توجه به طرح و نقشه مجموعه بنا های این تپه می توان گفت که این بخش از بنا پیش از احداث تاالر ستون دار ساخته شده است و از دو محوطه مربوط به هم طرح ریزی شده که ورودی آن از جبهه شرقی است .محوطه داخل بنا به صورت اتاقی مستطیل شکل است که ورودی آن از اتاق مجاور است .مدخل این اتاق پس از تاالر ستون دار توسط بدنه غربی تاالر مسدود شده است .بقایای یک آتشکده در جبهه جنوبی نشانگرمراسم نیایش آتش می باشد که احتماال به صورت پنهانی انجام گرفته است و تا این تاریخ می توان پذیرفت که اولین مراسم نیایش آتش در فضای سربسته نوشیجان انجام گرفته است . اتاق معبد ،شمالی و جنوبی ساخته شده و درحدود 880×450سانتیمتر ابعاد آن است و در بدنه مخروطی شمال آن سه طاقچه به طور نامشخص دیده می شود که یکی از آن ها حالت هواکش داشته است چون در دیواره جنوبی عالوه بر اتاق های ذکر شده هواکش هایی نیز تعبیه شده است . 18 06/09/2025 06/09/2025 19 06/09/2025 20 در حاشیه ضلع جنوبی معبد بقایای یک سکوی برجسته به ابعاد 85×85 سانتیمتر دیده می شود که احتماال شالوده پایه های ستون های معبد می باشد .آخرین تاریخ استفاده از این بنای تاریخی می توان هم زمان با دگرگونی معماری در این تپه ،ایجاد تاالر ستون دار در شرق آن باشد که حدود 180سانتیمتر باالتر از بدنه شرقی معبد ساخته و باعث مسدود شدن ورودی آن گردیده است .بدیهی است که در این زمان معبد عملکردی نداشته و معبد مرکزی با مشخصات و طرح بهتری احداث گردیده است .به همین جهت تاالر ستون دار بعد از متروک شدن اولین آتشگاه جبهه غربی تپه به وجود آمده است . 21 06/09/2025  .2تاالر ستون دار یا آپادانا : این تاالر بر روی یک سکو از خشت قرار گرفته و شالوده آن بر بنیاد شفته ریزی با مالت گل و کف سازی نهاده شده است .این ت||االر ن||یز ش||مالی جن||وبی ب||وده ک||ه ابعاد آن 20×15متراس||ت و ض ||لع شرقی آن زاویه قائم ||ه ن ||دارد و جبه ||ه غربی متکی ب ||ر بقایای معب ||د غربی اس ||ت .ص ||حن مرکزی تاالر دارای سه ردیف ستون چهارتایی است که جمعا شامل 12ستون می باشد . درون تاالر سه ردیف ستون های چوبی وجود داشته که بار سقف پوش||یده ت||االر را تحم||ل می کرده است .شمال این ستون ها چوبی بوده و به این دلیل ک||ه هیچ اثری از این س||تون ها در حفاری دیده نشده احتماال اطراف آن ها را با خش||ت خ||ام و مالت ان||دود می کرده ان||د زیرا در حفاری با ستون ها این نظریه را تایید می کند .هریک از پایه س||تون ها از 6خش||ت خ||ام که به صورت مضاعف چیده می شده به وجود آمده ک||ه ارتف||اع آن ح||دودًا 105سانتیمتر اس||ت . در وسط هریک از پایه س||تون ها جای س||تون ها ب||ه خ||وبی دیده می ش||ود و ب||دین ترتیب قطر میان ستون ها که 25سانتیمتر است مشخص شده است . 22 06/09/2025 در بدنه شرقی تاالر دو طاقچه تزئینی دیده می شود که در داخل تاالر در ضلع جنوبی در امتداد شرق و غرب یک سکوی نشیمن به چشم می خورد .با توجه به پالن عمودی این تاالر می توان آن ها را با تاالر های ستون دار حسن لو و گودین تپه و نوشیجان تپه با تاالر های اورآرتوی که از آلتین تپه (تپه طال) آسیای صغیر به دست آمده قابل مقایسه بود و احتماال با تاثیر از هنر معماری اورآرتو ساخته شده است . 23 06/09/2025 06/09/2025 24 معبد اصلی 3. معبد اصلی یا معبد مرکزی بنایی است به صورت نیمه چلیپا یا 8 گوش که با خشت خام ساخته شده است .یکی از مهم ترین و با ارزش ترین آثار دوره ماد و مهم ترین اثر معماری تپه نوشیجان نیز همین بناست . کشف این بنای خشتی که از نظر ساختمانی و معماری یکی از فرم های پیشرفته این دوره است مارا با مظاهر مذهبی زمان ماد و چگونگی پیشرفت این کیش و آیین زرتشتی آشنا می سازد . 25 06/09/2025 معبد از دو اتاق مجاور و مقابل و جدا از یکدیگر با درگاه به پهنای 90سانتیمتر که به هم راه پیدا می کنند ساخته شده است که بر طبق طرح و نقشه قبلی و با توجه به معماری نیایشگاه قدیمی و با در نظر گرفتن فرم آن به وجود آمده است .در زاویه شمالی سرسرا و در داخل بنای اصلی پایه آتشدان و محراب به چشم می خورد .این آتش دان از سه بخش کامال مشخص از خشت ساخته شده است ؛ بخش فوقانی آن که صفحه ایست مربع شکل که در وسط آن محل گذاردن آتش دیده می شود و اثر سوختگی شدید در موقع حفاری به چشم می خورد و در درون معبد و بر سطح جانبی آن پنجره نماهایی دیده می شود که اصطالحا ما آن ها را پنجره کور یا دروغین می نامیم .تعدادی حفره های غیر مشخص و صلیبی که احتماال همه جنبه تزئینی داشته و برای نگهداری اشیاء به دست آمده شناسایی گشته است . 26 06/09/2025 ورودی اصلی معبد جنوبی است و از درون اتاق مستطیل شکل مجاور معبد وارد معبد می شده اند .این نوع آتشگاه از نظر پالن در دوره ساسانیان در اکثر آتشگاه های ساسانی به ویژه کاخ نیشابور به چشم می خورد .این فرم چلیپا از نظر پالن در یکی از اتاق های منقوش مکشوفه از تپه باباجان در ناحیه لرستان نیز که حدودا در 100کیلومتری غرب نوشیجان می باشد دیده شده و در حال قابل مقایسه با آن می باشد . از طرفی در مورد پنجره های کور باید یاد آور شویم که به احتمال زیاد از هنر معماری اور آرتو نه تنها در خشت خام بلکه در بناهای ساخته شده از سنگ نیز این نوع پنجره ها ساخته شده و قابل مقایسه با آن ها می باشد .در معماری هخامنشی نیز این نوع پنجره ها به چشم می خورد . 27 06/09/2025 06/09/2025 28  .4اتاق ها و انبار ها این بخش که دومین اثر مهم نوشیجان تپه را تشکیل می دهد ،در شرقی ترین قسمت تپه وجود دارد و دارای حصار و بارو و اتاق های مسکونی و انبار مغازه می باشد .درازای آن 25متر و پهنای آن 22متر است . حصار قلعه دارای 8برج در درازا و 6برج در پهنا بوده است . 29 06/09/2025 06/09/2025 30 ورودی قلعه شرقی بوده ودر فاصله بین دو برج قرار گرفته است .اولین اتاق که احتماال اتاق نگهبان است بال فاصله بعد از ورودی قرار گرفته که اتاقی است مستطیل شکل با سه طاقچه که سقف آن ها با دو خشت به صورت جنوبی پوشیده شده و در این اتاق عالئم سوختگی مشخص است .در ضلع غربی اتاق ورودی سراسر قلعه به چشم می خورد که در جبهه شمالی آن بقایای پله های مدور که به کلی نابود شده است به چشم می خورد . 31 06/09/2025 نور گیر این اتاق ها بیشتر در قسمت غربی و دقیقا از زیر سقف ایجادشده است .بر روی حصار دژ بقایای شکاف ها و سوراخ هایی که شبیه تیر کش می باشد و احتماال جهت دفاع از دژ ایجاد شده دیده می شود . سقف اتاق ها و انبار ها احتماال پوشش چوبی داشته اما پوشش بعضی راهرو ها و شبستان ها به صورت هاللی با خشت های بزرگ زده شده است که بی نهایت زیباست .مصالح ساختمانی در این بنا نیز خشت هایی است با ابعاد 20 × 40سانتیمتر با قطر 13سانتیمتر و مستطیل شکل ؛ در صورتی که خشت های به کار رفته در دوره ساسانیان مربع شکل می باشد . 32 06/09/2025 06/09/2025 33 06/09/2025 34  .5تونل در بخش شمالی تاالر ستون دار و در امتداد شرق و غرب حفره ای سردابی شکل کنده شده که در عمق سه متری به صخره ای منتهی می شود .ارتفاع این حفره یا تونل پله دار 170سانتیمتر و پهنای آن 180سانتیمتر از سطح شیبی تپه به طرف غرب به صورت شیب دار و به طول 20سانتیمتر حفر شده است . با توجه به شکل ظاهری آن به نظر می رسد که کار تونل پایان نگرفته است بنابر این می توان گفت که احداث آن مربوط به آخرین دوره سکونت در این تپه باشد .از طرفی چنین به نظر می رسد که ایجاد آن بیشتر جنبه امنیتی داشته و احتماال پناهگاه ساکنین نوشیجان بوده است .تونل فوق دارای 13پله می باشد .نمونه آن در شهر گوردین واقع در بخش مرکزی آسیا وجود دارد . 35 06/09/2025  .6حصار دژ نوشیجان در بخش جنوبی اتاق ها و انبار ها و همچنین در طرف شرقی آن ها حصار دژ به چشم می خورد که در بخش شرقی به صورت گرد انبار ها را در بر گرفته و در بخش جنوبی حصار دژ در امتداد شرق و غرب بنا 10کنگره ساخته شده شایان توجه می باشد . 36 06/09/2025 06/09/2025 37 06/09/2025 38 منابع : کتاب ماد هخامنشی اشکانی ساسانی پایان 39 06/09/2025