بیمارستان ها و مراکز درمانی در اسلام

بیمارستان ها و مراکز درمانی در اسلام

اسلاید 1: بیمارستان‌ها در اسلام

اسلاید 2:

اسلاید 3: ایران و پیشینهسابقه پزشکی در ایران اساطیری به دوران نخستین سلسله پیشدادیان بر می گردد و بیان شده است که چهارمین پادشاه پیشدادی مفهوم سلامتی را به مردم آموخت. در شاهنامه آمده است که جمشید گیاهات دارویی را شناخت، پزشکی را سروسامان داد، بیماری را تشخیص داد و به درمان آن پرداخت. اما شناخت ایرانیان باستان نسبت به بیماری ها و درمان آن ها در حد بهداشت و پیشگیری فردی باقی نمانده بلکه به منظور جلوگیری بیماری های همه گیر و درمان بیماران در مراکی شخص و منحصر اقداماتی به عما آمد که در همین راستان در« مزدیسنا» بنای موسسات عام المنفعه بهترین سخاوت ها داسنته شده و تاسیس مدارس و ایجاد بیمارستان بسیار ستوده شده است.واژه بیمارستان از طریق ایران به عالم اسلام شناسانده شد . بیمار به معنی دردمند و پسوند ستان به معنی جایگاه یا خانه می باشد و بسیاری از بزرگان بر این موضوه تاکید کرده اند. واژه های مریضخانه، دارالمرضی و دارالشفاء نیز میتوانند مترادف های بیمارستان باشند.آلگود س. تاریخ طب در ایران. تهران: چاپ هنر بخش؛ 1341، جلد1،ص 310-397 و جلد2، ص 48.ابوالقاسم فردوسی. شاهنامه، متن انتقادی، چاپ مسکو؛ 1345 ، جلد7، ص 44.دینشاه ح. اخلاق ایران باستان. بمبئی: انتشارات انجمن زرتشتیان ایرانی؛ 1309، ص36.عیسی بک ا. تاریخ بیمارستان ها در اسلام ترجمه کسائی ن. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی؛ 1371، ص 22-30.محقق م. مجموعه متون و مقالات در تاریخ اخلاق پزشکی در اسلام و ایران. تهران: انتشارات سروش؛1371، ص104.شکاری نیری ج، ظاووسی م. سوابق مراکز علمی و مذهبی در ادیان کهن. مجموعه مقالات همایش جندی شاپور در گذر تاریخ. اهواز: انتشارات دانشگاه اهواز؛ 1354، ص 43-271.علامه دهخدا. لغتنامه. تهران: مجلس شورای ملی؛ 1371، جلد 1.

اسلاید 4: ایران و اتاق های ایزولهایرانیان به بیماری های واگیر واقف بودند و بطوری که معتقد بودند بیمار برای نزدیکان و اطرافیانش خطر دارد؛ بنابر این و با توجه به قوانین پزشکی ، انسان هایی که سخت بیمار بودند را هر چه زودتر از افراد سالم دور میکردند و به بیمارستان یا درمانگاه ها انتقال می دادند و در آنجا بیمار تنها با پزشک ، پرستار و دیگر موظفان و مراقبان خود در تماس بود و ملاقات با اینگونه بیماران تحت ضوابط پزشکی خاص و دقیق بوده است.در بیمارستان فرد توسط دادپزشک درمان میشد که معمولا برشنوم انجام می گردید. برشنوم بدین گونه بود که فرد مبتلا را در مکانی با شعاع 7 متر در زمیی نفود ناپذیر با دیوارهای بلند که برشنومگاه نام داشت قرار داده و در آن شیار هایی می کشیدند تا باعث علود آب شود و جز در موارد خاص کسی نمیتوانست وارد آن شود. در آن جا مانعی بود بین برشنوم ده و برشنوم گیر و برشنوم ده با ماسک ویژه ای به نام پتام برشنوم گیر را شست و شو میداد و برشنوم گیر به مدت 9 روز از جمعیت جدا می ماند و به او دارو میدادند.آصف زاده س. شناخت بیمارستان. تهران: انتشارات دانشگاه تهران؛ 1369، ص 36.بویس م. تاریخ کیس زرتشت. ترجمه صنعتی زاده ه. تهران: توس؛ 1379، جلد 1، ص 419.

اسلاید 5: ایران و علم پزشکیاولین بیمارستان به شکلی که کنون از آن ها یاد میکنیم منسوب به دوره ساسانیان و بیمارستان جندی شاپور است که ترتبیت پزشکان را نیز بر عمده داشت و بعد ها پزشکان تربیت شده همین مرکز دانشکده پزشکی بغداد را بنا گذاشتند.ابن القفلی ج ا. تاریخ الحکماء. ترجمه ی دارابی ب. تهران: انتشارات دانشگاه تهران؛ 1375.ابن ابی اضغه. عبون الأنباء فی طبقات الأطباء. ترجمه غصبان س ج، نجد آبادی م. تهران: انتشارات دانشگاه تهران؛ 1349، جلد 1.

اسلاید 6: اسلام و مسیر سلامتپس از ظهور اسلام و در نتیجه اهمیتی که این دین برای بهداشت و پزشکی قائل است، پیدایش و عملکرد بیمارستان ها وارد دوران شکوفایی خود شد.در این دوره بیمارستان جایی بود که بیماران بدان خوش آمد گفته شده و توسط کارکنان لایق مراقبت می شدند.بیمارستان در دوره اسلام به دو شکل ثابت و سیار(صحرایی برای مواقع جنگی) تقسیم بندی می شود.Micheau F. The scientific institutions in the medieval near east. Morelon & Rashed Pub; 1996.Barrett p. Sciences and theology since Copernicus: The search for understanding. continuum international publishing group; 2004Syed IB. Islamic medicine: 1000 years ahead of its times. JISHIM. 2002;2: 2-9.Glubb JB. A short history of the arab peoples. USA: Stien & Day Pub; 1988.Woodcock S. Muslim Heritage in our world. FSTC Publishing; 2007.Elgood, Cyril: Medical History of Persia and the Eastern Caliphate lands. Translated by Forghani, Baher. Amir Kabir Publications, Tehran, pp. 61, 200, 202, 7-205, 269, 278, 283, 1386.Ibn Abi Usayabeh: Uyun al-Anba’ fi Tabaqat al-Ateba. Translated by Ghazban, Sayed Jafar and Najmabadi, Mahmoud. Vol 1, Tehran University Publication, Tehran, pp. 211, 221, 309, 310, 368, 1349.

اسلاید 7: اولین بیمارستان های اسلامدر عالم اسلام ، نخستین بیمارستان در سال پنجم هجری قمری به دستور حضرت محمد (ص) احداث شد. بدین ترتیب که بنا به نوشته ی محمد بن اسحاق و محمد بن جریر طبری، در جریان جنگ خندق، زنی جراح از قبیله أسلم به نام«زفیده» در راه خدا و به دستور رسول اکرم(ص) چادری در مسجد مدینه برافراشته بود و در آن به درمان مجروحان و در صورت لزوم بستری کردن بیماران مسلمان می پرداخت.ولید بن عبدالملک نخستین کسی بود که بیمارستان قابت را در عالم اسلام ایجاد نمود. بیمارستان های پایخت خلفای اسلامی در دوران عباسیان به وسیله پزشکان ایرانی دانشگاه جندی شاپور تاسیس شدند. در ضهر قاهره نیز مهمترین بیمارستان را ملک المنصور فلاوون در سال 683 هجری قمری بنا نمود که خود طلطان نیز در کار بنایی آن شرکت داشت و خدمات درمانی و مراقبتی را بصورت رایگان به افراد ارائه میداد، اما پیش از اون نیز توسط مسلمانان بیمارستان هایی تاسیس شده بود که محل آموزش دانشجویان پزشکی می بود.در این دوران وضع غذا بگونه ای خوب بود که برخی از افراد سالم تمایل داشتند که مریض شوند تا از غذای خوشمزه ی بیمارستان بهره ببرند.بلاذری ا ی ج. فتوح البلدان . ترجمه توکل م. تهران: نشر نقره؛ 1376.سلیمان ح ا(ابن جلبل). طبقات الأطبا و الحکماء. ترجمه امام س م ک. تهران: انتشارات دانشگاه تهران؛ 1239.مصاحب غ. دائره المعارف فارسی. تهران: انتشارات فرانکلین؛ 1345، جلد اول.ابن ابی اصیعه، القیس بن الطحان. عیون الأنباء فی طبقات الأطباء. 1299 هجری قمری، جلد2.علی بن الاثیر ع. کامل تاریخ بزرگ اسلام و ایران. ترجمه حالت ا، خلیلی ع. تهران: موسسه مطبوعاتی علمی؛ 1371.Lyons AS, Petrucelli RJ. Medicine: An Illustrated history. New York: Abundatrade publication; 1997.

اسلاید 8: بیمارستان در قرون بعدیبین قرن هشتم و دوازده میلادی، بیمارستان های مسلمانان به استاندارد بالایی از مراقبت دست یافتند. بیمارستان هایی که در قرن های نهم و دهم در بعداد ساخته شد که تا 25 پزشک را استخدام کرده بودند و پرستاران زن را به استخدام بیمارستان در آورده بودند و بخش های جدا گانه ای برای معالجه موارد مختلف بیماری داشتند. همچنین با گذر زمان شاهد اضافه شدن بخش هایی همچون سالن انتظار، مسجد و حمام ویژه نیز در بیمارستان ها بودیم. بعضی از این مراکز بخش های داخلی، جراحی، چشم پزشکی و ارتوپدی داشتند و بخش مردان و زنان آن ها از هم جدا بوده است.به رئیس بیمارستان «ساعور» اطلاق میشد که بر تمام اطباء ریاست داشت . از همه آن ها افضل و اعلم بود.Sayili A. Turkish contributions to scientific work in Islam. Foundation for sciences. Technology and prentice Hall Inc.; 1969.نجم آبادی م. تاریخ طب در ایران پس از اسلام، چاپ دوم. تهران: انتشارات دانشگاه تهران؛ 1366.درگاهی ح، معروفی آ. مقایسه‌ی تطبیقی تاریخ پیدایش بیمارستان در سرزمین‌های اسلامی و مغرب‌زمین. اخلاق و تاریخ پزشکی. ۱۳۸۹; ۳ (۴) :۱-۱۴

اسلاید 9: شرحی از بیمارستان هادرآمد بیمارستان از موقوقاتی تامین میشد که همراه با بیمارستان ها ایجاده شده بود. بیمارستان ، تحت نظر سلطان یا حاکم وقت به وسیله ی یک مدیر یا متولی اداره می شد.رئیس بیمارستات معمولا طبیب بود و گاهی معاونینی هم داشت.پزشکان ممکن بود مسلمان، مسیحی یا یهودی می بودند و می بایست بیماران بستری را همه روز عیادت می کردند و در مواقع لزوم بین خود درباره ی بیماران مبتلا به امراض سخت یا مزمن بحث میکردند یا به عبارتی مشاوره میگرفتند.در مورد بیماران سرپایی بیمارستان همه روزی و در مواردی هفته ای دو روز فعالیت داشتند.پزشکان حقوق سالیانه مشخصو جیره ای از غلات و روغن دریافت میکردند.نجم آبادی م. تاریخ طب در ایران پس از اسلام، چاپ دوم. تهران: انتشارات دانشگاه تهران؛ 1366.محمد بن اسحاق ندیم(ابن ندیم). الفهرست. ترجمه ی تجدد م ر. تهران: بانک بازرگانی؛ 1346، جلد دوم.جنید بن محمود شیرازی م ا. هزار هزار(نرجمه شد الازار، مزارات شیراز). ترجمه عیسی بن جنید شیرازی. تصحیح وصال ن. شیراز: کتابخانه احمدی؛ 1364.همدانی ر ف ا. مشتهریه رشید الطبیب. وقف نامه ربع رشیدی(به خط مولف). زیر نظر مینوی م . تهران: انجمن آثار ملی؛ 1350.

اسلاید 10: بیمارستان در قرون بعدیبیمارستان علاوه بر آنکه محل آموزش و درمان بود، نقش وسیعی در فرهنک داشت و کتابخانه ای حاوی کتاب های شناخته شده پزشکی را در بر میگرفت. بیمارستان ها جنبه مذهبی داشتند و در میان کارکنان یک نفر پیش نماز یا قاری قرآن بود و به بیماران با سواد ، یک جلد کلام الله مجید داده می شد. در مجاورت بیمارستان های بزرگ نیز یک مدرسه مذهبی معمولا به نام مدرسه دارالشقاء ، یک مسجد و یک قبرستان یافت میشد.ابن ابی اضغه. عبون الأنباء فی طبقات الأطباء. ترجمه غصبان س ج، نجد آبادی م. تهران: انتشارات دانشگاه تهران؛ 1349، جلد 1.شیرازی ع ف. تاریخ وصاف الخضر. به اهتمام شیرازی م م. بمبئی: چاپ سنگی؛ 1269 هجری قمری.همدانی ر ف ا. سوانح الافکار رشیدی. به کوشش دانش پژوه م ت. تهران: کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران؛ 1385.Poulet J, Sournia J. Hostorie de la Medicine, de pharmacies, de art dentaire de art veterinaire. T-2. editions medicales,.Laffont; 1997.همدانی ر ف ا. جامع التواریخ، چاپ دوم. به کوشش کریمی ب. تهران: انتشارات اقبال؛ جلد دوم.صنع الدوله(اعتماد السلطنه) م ح. مطلع الشمس(تاریخ و جغرافیای بلاد و اماکن اسلامی). تهران؛ 1301-1303 هجری قمری.براون ا. تاریخ طب سالامی، چاپ چهارم. ترجمه رجب نیا م. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی؛ 1382.

اسلاید 11: اخلاق حرفه ای در بیمارستان های اسلامدر بیمارستان های ایران آن زمان از درمان یهودیان ، مسیحیان و دیگر ادیان دریغ نمی شد و حقوق اقلیت ها رعایت می شد.در بیمارستان های ایرا آن زمان ماهیت مراقبت صنعتی شده نبود و به همه ی ابعاد سلامت فرق تمرکز داشت.(طبق تعریف سلامت: رفاه کامل جسمی، روانی و اجتماعی و نه فقط نبود بیماری)هزینه های کمرشکن و فقرزا سلامت در زمان بیمارستان های دوره ی اسلام وجود خارجی نداشت و بهمین علت بیماران با آسودگی بیشتری به بیمارستان ها مراجعه می کردند ، همچنین در مواردی پس از مرخص شدن بیمار مبلغی به او داده میشد تا بدون فشار کار دوره ی نقاهت خود را بسر ببرد.حفظ حریم شخصی افراد و ارائه مراقبت بصورت هم جنسمحمد بن اسحاق ندیم(ابن ندیم). الفهرست. ترجمه ی تجدد م ر. تهران: بانک بازرگانی؛ 1346، جلد دوم.جنید بن محمود شیرازی م ا. هزار هزار(نرجمه شد الازار، مزارات شیراز). ترجمه عیسی بن جنید شیرازی. تصحیح وصال ن. شیراز: کتابخانه احمدی؛ 1364.درگاهی ح، معروفی آ. مقایسه‌ی تطبیقی تاریخ پیدایش بیمارستان در سرزمین‌های اسلامی و مغرب‌زمین. اخلاق و تاریخ پزشکی. ۱۳۸۹; ۳ (۴) :۱-۱۴.احمدی آ، زرگران آ، محقق زاده ع. بررسی حقوق بیمار در تاریخ بیمارستان های ایران و اسلام از آغاز تا قرن ۸ هجری. مجله طب سنتي اسلام وايران. ۱۳۹۱; ۳ (۳) :۳۳۴-۳۴۰.