جامعه شناسی روستایی

جامعه شناسی روستایی

اسلاید 1: شناسنامه درس نــام درس: جـامعه شنـاسي روستـايـي، 3 واحـد منبع درس: جـامعه شنـاسي روستـايي. نعمت ا... تقـوي. چاپ دوم آزمايشي. تهران : انتشارات دانشگاه پيام نور،1382.

اسلاید 2: فهرست بخش اول. جامعه شناسي روستايي فصل اول. جامعه و اجتماع فصل دوم. شهر،روستا،عشاير فصل سوم. تعريف و تاريخچة جامعه شناسي روستايي فصل چهارم. شيوه هاي سكونت روستايي

اسلاید 3: بخش دوم. ساخت اجتماعي و فرهنگي روستاها فصل پنجم. قشربندي و تحرك اجتماعي در روستاها فصل ششم. نهادهاي اجتماعي در روستا فصل هفتم. روان شناسي اجتماعي روستاييان فصل هشتم. جمعيت و حركات آن در روستا

اسلاید 4: بخش سوم. ساختار اقتصادي روستا فصل نهم. توليد كشاورزي فصل دهم. نظامهاي بهره برداري فصل يازدهم. واحدهاي كارزراعي فصل دوازدهم. مالكيت ارضي و مناسبات زمينداري فصل سيزدهم. اصلاحات ارضي

اسلاید 5: بخش چهارم. جامعه شناسي توسعة روستايي فصل چهاردهم. توسعه،توسعه روستايي و تنگناهاي آن فصل پانزدهم. برنامه ريزي توسعة روستايي

اسلاید 6: اين درس از دروس رشته علوم اجتماعي ( كليه گرايشها ) است.جايگاه درس

اسلاید 7: هدف كلي اين درس اين اسـت كه دانشجويان را با مفاهيـم اساسي جامعه شناسي روستايي، ساخت اجتماعي، فرهنگي و اقتصادي روستا، و مبـاحـث تـوسـعـه و بــرنـامـه ريـزي روستـايـي آشـنـا كـنــد.هدف كلي

اسلاید 8: فصل اول. جامعه و اجتماع در اين فصل، تعاريف جـامعه، اجتماع و اجتماع روسـتايي را فرا مي گيريد و با مشخصات اجتماع روستايي آشنا مي شويد.

اسلاید 9: انسان موجودي است جامعه زاد و جامعه زي، بدين معني كه انسان در جـامعه بـه دنيا مي آيـد و با انسـانـهاي ديگر زنـدگي مي كنـد.ماهيت انسان

اسلاید 10: تعاريف مختلفي از جامعه وجود دارد. مفهوم جامعه، نسبي است و به زمـان و مكان و شـرايط اجتمـاعي و نظامهاي تاريخي مقيـد اسـت.مفهوم جامعه

اسلاید 11: جامعه را مي توان در سه سطح ( وسيع، متوسط و محدود ) مطالعه كرد.سطوح مطالعه جامعه

اسلاید 12: جامعه محصول تجمع و عمل متقابل افـرادي است كه بـراي رسيدن به هـدف مشترك همكاري دارنـد، از مقرراتي اطاعت مي كنند و نهادها و سازمانهايي بقاي آن را تضمين مي كنند.تعريف جامعه

اسلاید 13: جامعه اگـر چـه از لحاظ كمـّي از افـراد تشـكيل مي شود، اما وجود كيفي آن، مستقل از افراد است.ويژگي جامعه

اسلاید 14: اجتماع در مقايسه با جامعه، كوچكتر و محلي تر است و خود كفايي اش كمتـر است. رابطه مـيان اعضـاي اجتمـاع، نـزديك و طبـيعي اسـت و عاملي وحدت بخش ( مثل نژاد يا قوميت ) آنها را به هم پيوند مي دهد.ويژگيهاي اجتماع

اسلاید 15: اجتماع روستايي كه به تسامح جامعة روستايي نيز خوانده مي شود، مجموعـه اي از روابط انسـاني اسـت كـه در روستـاها شكل مي گيـرد.اجتماع روستايي

اسلاید 16: ويژگيهاي مهم جماعت روستايي عبارت اند از خود مختاري نسـبـي، محـدوديـت، مـالكـيت مشـترك و كـار جـمـعـي.جماعت روستايي

اسلاید 17: اجـتمـاع روسـتايي مبتـني بـر اقتصـاد دهقـاني، اقتصاد معيشـتي و خودكفاست. در روستا، بخشهاي صنعت و خدمات چندان رشد نكرده اند.اقتصاد روستايي

اسلاید 18: در اجتماع روستايي، تقسيم كار بيشتر بر اساس جنس و سن و نيروي جسمـاني انجـام مي گـيرد، يعـني بـه صورت ابتـدايي و طبيعي اسـت.تقسيم كار در روستا

اسلاید 19: خانواده روستايي يك واحد توليد و مصرف است و از حسّ همياري و تعـاون بـرخوردار اسـت. خانـواده گستـرده در روستـاها رايج تـر است.خانواده روستايي

اسلاید 20: اجتماع روستايي، متجانس و برخوردار از وحدت فرهنگي است و اعضاي آن بر همساني و هويت اجتماعي مشترك خود آگاه هستند.تجانس اجتماع روستايي

اسلاید 21: در اجتـماع روسـتايي، فـرهنگ سنتي كه نسبتاً ايستا و راكـد است، مسلط است و نظارت اجتماعي از طريق آداب و رسوم اعمال مي شود.فرهنگ روستايي

اسلاید 22: زندگي روستاييان بسيار ساده و دور از تجمل و مبتني بر صـرفه جويي است و روابط افراد چهره بـه چهره است.زندگي روستايي

اسلاید 23: بر اثر گسترش صنعت و شهرنشيني و ورود روابط بازاري به روستاها، ويـژگيـهاي سنـتي و اقتصـاد معيشتي روستاها دگـرگون مي شود.دگرگوني روستا

اسلاید 24: فصل دوم. شهر، روستا و عشاير در اين فصل، با تعاريف روستا، شهر و عشاير آشنا مي شويـد و وجـوه تمايـز آنـها را در مي يابـيـد.

اسلاید 25: دِه، روستا يا قريه كوچكترين واحد اجتماعي مستقلي است كـه اجـتـمـاع روسـتـايـي را در خــود جـاي مـي دهـد.ده ( روستا )

اسلاید 26: اهـم ملاكـهاي تعـريف روسـتا عبـارت اند از تعـداد جمعيت، انبـوهي جمعيت، سازمان و تشكيلات اداري، سيماي فيزيكي، ساخت اجتماعي، فرهنگي و اقتصادي.ملاكهاي تعريف روستا

اسلاید 27: مهمترين معيار تشخيص شهر و روسـتا، ساختار اقتصادي و شـيوة معيشت، يعني شغل اساسي مردم و شيوة زندگي اكثريت اعضاي جامعه است.معيار تشخيص شهر و روستا

اسلاید 28: در ايران امروز، دِه به سكونتگاهي اطلاق مي شود كه اكثر مردم آن از طريق كشـاورزي سنـتي يـا نيمه سنتي امـرار معاش مي كنـند.تعريف ده در ايران

اسلاید 29: شهـر، سكونتگاهي اسـت كه تعداد و انبـوهي جمعيـت آن بيشتر از روستا، فعاليت اصلي ساكنانش غير كشاورزي و تـسـهـيـلات زنــدگــي اش بـيـشـتــر از دِه اسـت.تعريف شهر

اسلاید 30: عشـاير، از نظر شيوة معيشت، آن بخش از جمعيت است كه پيـوند سازمان يافتـة عشـيرتي و معيـشت اجتماعاً شباني دارد و كـوچ نشين و چادرنشين است.تعريف عشاير

اسلاید 31: در تعريف عشايـر، دو ضابطة عضويـت در سازمان ايـلي و داشتن سرزمين مشترك از مقبوليت بيشتري برخوردارند.

اسلاید 32: ويژگيهاي معيـشت عشايـري عبارت اند از ابتدايي بـودن فنّاوري، وابستگي به دام، استفاده از مرتع، كوچ و چادرنشيني، وابستگي ايلي. ويژگيهاي معيشت عشايري

اسلاید 33: سازمان ايـلي نظامي است كه خانوادة هسته اي با واسطة آن به مجموعة ايل مرتبط مي شـود و يگانگي ايل را تضمـين مي كند.سازمان ايلي

اسلاید 34: فصل سوم. تعريف و تاريخچة جامعه شناسي روستايي در اين فصل، با تعريف، وظايف و موضوع جامعه شناسي و جـامـعـه شـنـاسـي روسـتـايـي آشـنا مـي شـويـد.

اسلاید 35: جامعه شناسي دانشي است كه موضوع آن مطالعه و شناخت نهـادها و پـديـده هاي اجتـماعي و زنـدگي اجتـماعي اسـت.موضوع جامعه شناسي

اسلاید 36: وظايف جامعه شناسي عبارت اند از مجهز كردن انسان به شناخت قوانين اجتماعي و بيان رهنمودهايي بـراي فعاليت مطلوب نظامهاي اجـتماعي.وظايف جامعه شناسي

اسلاید 37: موضوع جامعه شناسي روستايي، مطالعة عملي حيات اجتماعي روستاها و كشف و بيان اصـول و قـوانين حـاكم بـر حـركت و تـكامل آنهاسـت. اينگـونه مطالعات در اوايـل قـرن بيسـتم در ايالات متحـده آغـاز شـد.موضوع جامعه شناسي روستايي

اسلاید 38: لـوپلـه نخستـين فـردي بـود كـه بـه شـركت در زنـدگي روسـتاييان، مشاهـده، تنظيـم پـرسشنامـه و تهـيه تك نـگاري بـا روشـهاي آمـاري پرداخت. لوپله، به اعتباري، اولين جامعه شناس روستايي به شمار مي آيد.بنيانگذار جامعه شناسي روستايي

اسلاید 39: مباحث مطالعاتي جامعه شناسي روستايي در كشـورها و جـوامع مختلف، متـفاوت اسـت.مباحث جامعه شناسي روستايي

اسلاید 40: براي كشورهاي رو به توسعه، از جمله ايران، بررسي مسئله دهقانان امري حيـاتي است و بـدون حل آن، رشـد و توسعه سالم امكان پـذير نيـست.

اسلاید 41: فصل چهارم. شيوه هاي سكونت روستايي در اين فصل، با شـيوة سكونت، عوامل مؤثر در آن، و انواع آن آشنا مي شويد.

اسلاید 42: منظور از شيـوة سكونت، شكل استقرار خانـه ها و خانواده ها و دامهاي آنها در نقاط جغرافيايي با توجه به شـرايط طبـيعي، اجتـماعـي و اقتصـادي اسـت.تعريف شيوة سكونت

اسلاید 43: عوامل مؤثر در شيوه سكونت روستايي عبارت اند از عوامل طبيعي و جغرافيايي، اقتصادي، اجتمـاعي- فرهنگي، سياسي- نظامي- اداري.عوامل مؤثر در شيوه سكونت

اسلاید 44: عوامل طبيعي و جغرافيايي عبارت اند از پستي و بلنـدي، هـوا، آب، و شـرايط اقليـمي ديگر.عوامل طبيعي

اسلاید 45: شيـوة زندگي، نارسايي امكانات اقتـصادي و نظام بهره برداري از زمين جزء عوامل اقتصادي هستند.عوامل اقتصادي

اسلاید 46: ساخت اجتماعي، سنـتهاي اجتماعي و همگوني فرهنگي جزء عوامل اجتماعي- فرهنگي هستند.عوامل اجتماعي- فرهنگي

اسلاید 47: عوامل سياسي- نظامي- اداري عبارت اند از ضرورت دفاع و امنـيت، و مـوقعيت سـياسي- استـراتـژيك.عوامل سياسي- نظامي- اداري

اسلاید 48: دو گونة اساسي در شيوة سكونت روستايي عبـارت انـد از پـراكنـده و متـمـركـز.انواع شيوة سكونت

اسلاید 49: در شيوة سكونت پراكنده، خانه هاي روستايي در ميان مزارع و نـزديك به مزرعة خانـوادگي احداث مي شود.شيوة سكونت پراكنده

اسلاید 50: در شيوة سكونت متمركز، خانه ها در مجاورت يكديگر و دور و جـدا از مـزرعه سـاختـه مي شـوند و روسـتا چـشم انـداز متـمركـز و مجـتمعي پيـدا مـي كنـد.شيوة سكونت متمركز

اسلاید 51: سكـونـت مـتمـركـز بـه دو صـورت طولـي ( كـوچه اي، خطي يـا ريسماني، ستاره اي )، و هسـته اي ( دايـره اي، چهارراه نشين، حاشيه اي، هندسي، قلعه اي ) ديده مي شود.

اسلاید 52: فصل پنجم. قشربندي و تحرك اجتماعي در روستا در اين فصل، با مفاهيم قشـر و قشربنـدي، اقشار روستايي و عوامل تحرك اجتماعي آشنا مي شويد.

اسلاید 53: قشر اجتماعي مجموعة افرادي است كه موقعيتهاي يكسان و مـشابـهي را در يك ردة اجتـمـاعي اشـغـال مي كنـنـد.تعريف قشر اجتماعي

اسلاید 54: قشربندي اجتماعي عبارت است از تقسيم بندي جامعه به لايه هايي كاملاً مشخص و قابل شـناخت- مانند طبقات، كاستـها، و پـايگاهـها.تعريف قشربندي اجتماعي

اسلاید 55: در مناطق روستايـي، دسترسي به زمين زراعـي (مالكيت يا عدم مالكيت زمين)، موقعيت و پايگاه اجتماعي افراد را تعيين مي كند.اهميت تملك زمين

اسلاید 56: شيوة معيشت خانـواده و موقعيت شغلي و اجتماعي رئيس خانواده در سازمان اجتماعي روستا، مهمترين ملاك قـشربنـدي روسـتايـيان شمـرده مـي شـود.ملاك قشربندي در روستا

اسلاید 57: در سالـهاي اخير، ملاكهايي نظـير مالكيت دام و مرتع، مالكيت وسايل تـوليد، و حجم سرمايـة تجاري و مالي در برخي از روستاها، ملاك قشربندي روستاييان است.

اسلاید 58: روستانشينان ايران در درجة نخست به دو قشر زميـندار و بـي زميـن تقسـيم مـي شـونـد.اقشار روستايي

اسلاید 59: در دوره پيش از اصلاحات ارضي دهة 1340، زمينداران عبارت بـودنـد از زميـنداران بـزرگ ( اربـابـان فئـودال يـا مالـكان )، سـرمايه داران ارضي و زميـنداران كـوچك ( خـرده مـالكين ).قشر زمينداران

اسلاید 60: در اين دوره، گاوبندان، نسقداران و اجاره كاران و بي زمينها ( خـوش نشينان روسـتايي ) جـزء اقشار بي زميـن بودنـد.اقشار بي زمين

اسلاید 61: گاوبندان گروهي بودند كه عوامل منقول توليد زراعي را در اختيار داشتند و امور توليد را در زمين ارباب اداره و سرپرستي مي كردند.گاوبندان

اسلاید 62: نسقداران ( رعايا ) روستايياني بودند كه از حقّ نسق ( حقّ آب و گل ) بـرخوردار بودند و بـر روي زمـين ارباب كار مي كـردند.نسقداران

اسلاید 63: خوش نشينان دوران سنتي عبارت بودند از سوداگران و كارمندان خدماتي، كارگـران روستايي، و بـيكاره ها.خوش نشينان

اسلاید 64: در دورة سنتي، خانها، بيگها، و اربابان فئـودال در رأس هـرم قدرت و دهقانان كم زمين، كارگران و بيكاره ها در قاعدة اين هرم قرار داشتند.هرم قدرت در روستاهاي ايران

اسلاید 65: پس از اصلاحات ارضي، اربابان فئودال، به مثابه طبقة مسلط از بين رفته اند.

اسلاید 66: در سالهاي اخير، به جاي خانها و بيگها، شوراي دِه و ريش سفيدان قدرت برتر را در روستا در دست دارند.

اسلاید 67: هم اكنون، دهقانانِ خـرده مالك مهمترين قـشرِ كمّي جامعة روسـتايي هستند، و در ميان اقـشار بي زمين، كارگران روستايي اكثريت مطلق دارند.كثرت دهقانان خرده مالك و كارگران روستايي

اسلاید 68: گرايش به فعاليتهاي غير كشاورزي در ميان برخي اقشار تشديد شده و شاغلان كارهاي فني و حرفه اي در روستاها رو به گسترش هستند.گسترش فعاليتهاي غير كشاورزي

اسلاید 69: قشر كاركنان خدماتي،مثل كارمندان دولتي و كاركنان بخش خصـوصي رو به افزايش است.

اسلاید 70: تحـرك اجتـماعي عبارت اسـت از حـركـت فـرد يا گروهي از مردم يك قشر، طبقه و كاست اجتماعي بـه قـشـر، طـبـقـه و كـاسـت اجـتـماعـي ديـگـر.تعريف تحرك اجتماعي

اسلاید 71: معـمولاً ميـزان تحـرك اجتـماعي و طبـقاتي در شهرها بيشتر از مناطق روستايي و عشايري است.ميزان تحرك اجتماعي

اسلاید 72: در جوامع صنعتي معاصر، امكان تحرك اجتماعي از طريق سه عامل به وجـود مي آيد : آموزش، ازدواج و مهـاجرت.عوامل تحرك اجتماعي

اسلاید 73: روستاييان با توسل به مهاجرت است كه مي توانند بـه تحـرك اجتـماعـي و اقتـصادي دسـت يابـنـد.

اسلاید 74: فصل ششم. نهادهاي اجتماعي در روستا در ايـن فصـل، تعـريف نـهـاد اجتمـاعي را فـرا مي گيريد و با ويژگيهاي نهاد خانواده و نظامهاي خـويشـاونـدي در روستـاهـا آشـنا مي شـويـد.

اسلاید 75: نهاد اجتماعي، الگوي نسبتاً پايدار رفتار يا مجموعه اي از الگـوها، روابـط، رونـدهـا و ابـزارهـايـي اسـت كـه در رابـطه بـا يـك نياز اجتمـاعي ساخـته شـده انـد.تعريف نهاد اجتماعي

اسلاید 76: نهادهاي اجتماعيِ مهم و شناخته شده عبارت اند از خانواده، دين، آموزش و پـرورش، اقتصاد، حكـومت.نهادهاي اجتماعي مهم

اسلاید 77: بُعد خانـوادة روستايي بيشتر و نـوع آن گسترده تـر از خانواده شهري است و كاركردهاي سنتي خود را در بسياري موارد حفظ كرده است.بُعد، نوع و كاركرد خانواده روستايي

اسلاید 78: ارزشـهاي سنـتي خانـواده- مثل ارزش اولاد، ارزش جنس و ارزش سن- در روستاها قوي تر از شهرهاست.ارزشهاي اجتماعي خانواده روستايي

اسلاید 79: خويشاوندي عبارت است از مجموعة پيوندها و روابط خوني، اجتماعي، مذهبي، حقوقي و قانونيِ واقعي يا فرضي و مشهود يا خيالي كـه گـروهي از افـراد را به يكديگـر ربط مي دهـد.تعريف خويشاوندي

اسلاید 80: شـبكه هـاي گسـتردة خـويشـاوندي در روستاهاي ايران، طايفه خوانده مي شوند.تعريف طايفه

اسلاید 81: طايـفه عبـارت اسـت از تعـدادي خـانـوار كه در 4- 5 نسل گذشته جدّ شناخته شدة واحدي دارند. در روستاها، طايفه ها تـأثـيـر مـهـم و تعيـين كنـنده اي روي خانـواده هـا دارنـد.

اسلاید 82: نظام خويشاوندي در روستاهاي ايران، دوسويه ( پدر تبار و مادر تبار ) است.خويشاوندي در روستاهاي ايران

اسلاید 83: هر چـه جامعه صنعتي تـر، شهري تـر و بزرگتر شود، اهميت نسبي خويشاوندي كمتر مي شود.

اسلاید 84: انواع خويشاوندي در جوامع شهري و روستايي عبارت اند از نسـبي، سبـبي، فـرزند خواندگي.انواع خويشاوندي

اسلاید 85: نظامهاي خـويشاونـدي رضاعي ( شـيري )،صيغه اي ( مذهـبي ) و كيوره گزيني ( اجتماعي ) در روستاها بيشتر از شهرها دوام آورده اند.

اسلاید 86: ازدواج بـه رابطه اي قـانـونـي، عـرفي يـا شـرعي گفته مي شود كه مرد و زن را براي مدت موقت يا دايم به هم پيـوند مي دهـد و جـامعه آن را به رسميت مي شناسد.تعريف ازدواج

اسلاید 87: سرعت، عموميت و پيشرسي ازدواج و ازدواجهاي مبادله اي، درون گـروه و مجـدد در روسـتـا بيـشـتر از شهـر اسـت.ويژگيهاي ازدواج در روستاها

اسلاید 88: سرعت، عموميت و پيشرسي ازدواج براي زنان بيشتر از مردان است.

اسلاید 89: شيربها، خدمت دامادي، جهيزيه، گريزدادن و حتي خريد زن نشـانه و بازماندة ازدواج مبادله اي اسـت.ازدواج مبادله اي

اسلاید 90: يكي از ويـژگيهاي ازدواج در روستـاهاي ايـران، ازدواج درون گروه، بويژه درون گروه خويشاوندي، يا ازدواج همخون است.ازدواج درون گروه

اسلاید 91: مهمتـرين عـوامـل ازدواجـهـاي همـخـون عبارت اند از عـزلت جغـرافيايي، اقتصاد بسته، عـرف و عادت و سنـن اجتمـاعي، اعتـقـادات محلي، موقعيتهاي طبقاتي و مصالح خانوادگي.عوامل ازدواج همخون

اسلاید 92: فصل هفتم. روان شناسي اجتماعي روستاييان در اين فصل، با ويژگيهاي جوامع سنتي و رفتارها و ارزشهاي حاكم بر جـوامع روستايي آشنا مي شويد.

اسلاید 93: يكي از مباحث جامعه شناسي روستايي، بررسي رفتـارها و روابط اجتـماعي روستـاييان اسـت.بررسي رفتارها و روابط اجتماعي

اسلاید 94: جوامع بشري با توجه به شيوة معيشت، به جوامع شهـري، روستايي و عشـايري تقسـيم مي شـوند.طبقه بندي جوامع

اسلاید 95: جوامع بشري با توجه به رفتارها و روابط اجتماعي، به دو نوع سنتي و نا سنتي ( صنعتي ) تقسيم مي شوند.

اسلاید 96: جامعة سنتي مرحله اي از تحول جامعه است كه توليد آن در سطح ابتـدايي است و بيشـتر امـور جامعه به وسيلة سنـتها اداره مي شـود.جامعة سنتي

اسلاید 97: جامعة نا سنـتي ( صنعتي ) مـرحله اي است كه در آن، صنـعت و خدمات پيشرفت زيادي كرده و جامعه به توليد انبوه دست يافته است.جامعة صنعتي

اسلاید 98: مهمترين ويژگيهاي جامعة سنتي عبارت اند از سـنت گـرايي، محـافظه كاري، ايسـتايي و ركـود، سـرنـوشت گرايي، نقشـهاي انتسابي.ويژگيهاي جامعه سنتي

اسلاید 99: در جوامع سنتي، تفاوتها معمولاً از نوع جغرافيايي و منطقه اي، و در جوامع نا سنتي بيشتر از نوع اجتماعي و طبقه اي هستند.

اسلاید 100: علل سرنوشت گرايي روستاييان ايران عبارت اند از شرايط طبيعي و جغـرافيايي، عـدم امنيت اجتمـاعي و سياسي، فقـر روستاييان.سرنوشت گرايي

اسلاید 101: ويـژگيهاي رفتاري و روابط روستاييان ايران عبارت اند از صبر و بردباري، بدبيني و بي اعتمـادي، خوشبـاوري، هـميـاري، مـهمـان نـوازي، يكپـارچـگي اجتـماعـي.رفتارها

اسلاید 102: در جـوامع سنتي، بالاترين و مهمترين هدف ازدواج، توليد نسل است و از اين رو، جامعه و خانواده بي فرزندي را محكوم مي كنند.ارزش فرزند

اسلاید 103: در جـوامع سنتي، پسـر را به دخـتر ترجيـح مي دهند و بـرخـي دلايل آن عبـارت اند از نقـش مـردان در تـوليـد كشـاورزي، رفتن دختر به خانه شوهر، و وجود پدرسالاري.ارزش جنس مذكر

اسلاید 104: تأمين نبودن در دوران سالخوردگي، دفاع مردان از طايفه، وجـود ارزشـهاي اجتماعي مبني بر تحقير زنان، و بـرخي باورها يا سنـتها از ديگر دلايل ترجيح جنس مذكر است.

اسلاید 105: فصل هشتم. جمعيت و حركات آن در روستا در اين فصـل، با سـاخت و حـركات جمعيت، انـواع، پيامدها و ويژگيهاي مهاجرت از روستا آشنا مي شويد.

اسلاید 106: مطالعات جمعيـتي شامل دو بخـش اسـت : ساخت و تركيب جمعيت ، و حركات آن.مطالعات جمعيتي

اسلاید 107: در مبحث ساخت جمعيت، نسبت جنسي، ميانة سني، اميد زندگي، جواني، شهرنشيني، سـواد و آموزش بررسي مي شود.ساخت جمعيت

اسلاید 108: نسبت جنسي، ميانة سني، اميد زندگي، عمر متوسط و سطح سواد روستاييان پايين تر از آنِ شهرنشينان است. جمعيـت روستايي جـوانتر از جمعيـت شهري اسـت.ساخت جمعيت روستايي

اسلاید 109: مطابق سرشماري 1375، 3/61 درصد از جمعيت كشور، شهرنشين بـوده اند. در سال 1375، 8/29 درصد از جمعيت روستايي ايران بي سواد بودند.

اسلاید 110: حركات جمعيت شامل حركات زيستي- طبيعي ( زاد و ولد و مرگ و مير ) و حـركات مكاني ( مهاجـرت ) است.حركات جمعيت

اسلاید 111: ميزان زاد و ولد، ميزان مرگ و مير، و در نتيجه، افزايش طبيعي جمعيـت در روستـاهـا بيشـتر از شهـرهاسـت.حركت طبيعي جمعيت در روستاها

اسلاید 112: مهاجرت به معناي عام عبارت است از تـرك سرزمين اصلي و سكونت در سرزمين ديگر به طور موقت يا دايم.تعريف مهاجرت

اسلاید 113: انواع مهاجرت از نظر زمان، مسافت طي شده، خواست و تمايل مهاجران و قلمـرو سياسي از هم تفكيك مي شوند.انواع مهاجرت

اسلاید 114: مهاجرتهاي موقـت يا روزانه، مهاجرتهاي فصلي بـراي كار، مسافرت، و كوچ عشاير جزء مهاجرت محسوب نمي شوند.

اسلاید 115: از ميان انواع مهاجرت در ايران، مهاجرت روستاييان بـه شهـرهـا، مهـمتـر و تعـيـين كنـنده تـر اسـت.مهاجرت از روستا به شهر در ايران

اسلاید 116: مهاجـرت از روستا به شهر در ايـران مرد گزين، جوان گزين، مجرد گزين و با سـواد گزين است.ويژگيهاي مهاجرت از روستا به شهر در ايران

اسلاید 117: مهاجرتهاي روستايي غالباً به صورت فردي انجام مي شوند و مستعدتـرين گـروه مهـاجـران، خـوش نشينان هستند.

اسلاید 118: ميان مساحت زمين زراعي و مهاجرت رابطة معكوس وجود دارد و بيشتـرِ مهاجران روستايي را دهقانان تهيدست تشكيل مي دهنـد.

اسلاید 119: مهاجرتهاي روستايي- شهري بيشتر يك مرحله اي و اكثـراً متوجه تهـران و چند شهر بـزرگ ديگر اسـت.

اسلاید 120: نظريه هاي مهاجـرتي، به دلايل جابـه جايي جمعيت نظر دارند، و مدلهاي مهاجرتي به چگونگي انجام آنها.نظريه ها و مدلهاي مهاجرتي

اسلاید 121: نظريه هاي مـربوط به مهاجرت روستاييان به دو دستة تـوجيهي يا كاركردگرايانه و تـحليلي يا تبييني تقسيم مي شـوند.طبقه بندي نظريه هاي مهاجرتي

اسلاید 122: مهاجرت از روستا به شهر باعث تقليل جمعيت روستاها، تخليه نيروي كار فعال، بر هم خوردن تركيب جمعيت روستايي، تغيير قشربندي در روستاها، و فـروپاشي تدريجي كشاورزي مي شود.پيامدهاي مهاجرت از روستا به شهر

اسلاید 123: تبديل كشاورزي دهقاني به كشاورزي تجاري و دگرگوني تدريجي چهـرة طبيعي روستاها، از پيامدهاي ديگر مهاجرت از روستاست.

اسلاید 124: سياستهاي مهاجـرتي، مجمـوعة اصول، تدابيـر و تصميمات مدوني هستند كه دولت اتخاذ و اجرا مي كند و حدود فعاليت و اقدامات دولت را در ارتباط با مسائل مهاجرتي مشخص مي كند.تعريف سياستهاي مهاجرتي

اسلاید 125: سـيـاسـتـهـاي مهـاجـرتي بـه سـه دستـة اقتصادي، سازماني و اداري تقسيم مي شوند.انواع سياستهاي مهاجرتي

اسلاید 126: سياستهاي اقتصادي، مثل تخصيص سرمايه گذاري كـلان براي مناطق روستايي و برنامه ريزي براي كاهش تمايز شهر و روستا، مهمتـرين و مؤثـرترين سياستهاي اقتصادي مهاجـرت هستند.سياستهاي اقتصادي

اسلاید 127: در بـرنامه ريـزي بـراي عمران مناطق عقـب مانده و مقابله بـا بيش جمعيتيِ روستاها يا شهرها از سياستهاي سازماني استفاده مي شود.سياستهاي سازماني

اسلاید 128: سياستهاي اداري به مقررات اداري و حقوقي خاصي اطلاق مي شود كه محدوديتها، ممنوعيتها و تجويزهاي مهاجرتي را بـراي شـهـروندان كشـور تصـويب و تعيـين مي كنـد.سياستهاي اداري

اسلاید 129: فصل نهم. توليد كشاورزي در اين فصل، با ويژگيهاي اقتصاد كشاورزي روستايي، منابع درآمد روستاييان و عـوامل توليد كشاورزي آشنا مي شـويد.

اسلاید 130: كشاورزي عبارت است از استفاده از بهره دهي زمين به منظور توليد و پرورش گياهان و جانوران سودمند.تعريف كشاورزي

اسلاید 131: بخشـهاي اسـاسي فعـاليـتهاي كشـاورزي عبارت اند از زراعـت، دامداري، باغداري، زنبورداري، مرغداري و صنايع دستي ناحرفه اي.انواع فعاليت كشاورزي

اسلاید 132: اقتصاد كشاورزي در روستاهاي ايران خود مصرفي و چند كشتي است.ويژگيهاي اقتصاد كشاورزي ايران

اسلاید 133: كار زنان و كودكـان در امـور توليـدي، دامپـروري و مرغداري سنتي، صنايع دستي روستايي و بهره برداري خـانـوادگي از مشخصـات اقتـصاد كشـاورزي اسـت.

اسلاید 134: نسبت جمعيت فعال در بخش كشاورزي، بـالا، و سهم اين بخش در تـوليد ملي، انـدك است.

اسلاید 135: از كل اراضي ايـران، نـزديك به 18 ميليون هكتار (10 تا 12 درصـد ) زير كشـت است.

اسلاید 136: در بهره برداري كشاورزي، مجموعه اي از اراضي به طور كلي يـا جزئـي به وسيلـه يك شخص حقيقي يا حقـوقي ( بهره بـردار ) براي توليدات كشاورزي استفاده مي شوند.بهره برداري كشاورزي

اسلاید 137: از ويژگيهاي نظام توليد كشاورزي در تاريخ ايران، مالكيت جماعات روسـتايـي ( مشـاع ) و مالكـيت دولتـي ( ديـوانـي ) بـوده اسـت.مالكيت مشاع و ديواني در تاريخ ايران

اسلاید 138: مهمترين منابع معيشت و درآمد روستاييان به ترتيب اولويت عبارت بوده اند از زراعت، دامداري، صنايـع دستي و باغداري.منابع درآمد روستاييان

اسلاید 139: صنايع دستي روستايي مكمل فعاليتهـاي زراعي و دامپـروري دهقانان است و نوع آن تابع محيط جغرافيايي و طبيعي است.

اسلاید 140: در چند دهة اخير، سهم نسبي كار مزدوري در منـبع درآمـدي خـانـوار افـزايش يافـته است.

اسلاید 141: عوامل سنتي پنجگانه در زراعت ايران عبارت بوده اند از زمـيـن و آب ( عـوامل نـا منـقـول )، و نيـروي حيواني ( گاو )، نيروي انساني و بذر ( عوامل منقول ).عوامل سنتي توليد

اسلاید 142: از ميان عوامل توليد زراعي مؤثر در حيات روستاييان ايران، آب از همـه مهمـتر و تعيين كننده تر اسـت.اهميت آب

اسلاید 143: در نواحي شرقي، جنوبي و مركزي ايـران كه دچار كم آبي هستند، نقش آب مهمتر است.

اسلاید 144: نيروي انساني مؤثر در توليد زراعي به دو گروه تقسيم مي شـونـد : اصلي ( كـه مستقـيماً در كشاورزي نقش دارند ) و فـرعي ( كه در خدمت كشـاورزي هستند ).نيروي انساني

اسلاید 145: نيروي انساني هر واحد زراعي تابعي است از مقدار زمين آن.

اسلاید 146: تصميم گيري در امور زراعي، اجتماعي و فرهنگي تابعي است از رابـطة افـراد با زميـن و يا شكل مالكـيت و تصـرف زمين.

اسلاید 147: عوامل جديدي كه در دوران معاصر وارد توليد كشاورزي شده اند عبارت اند از سرمايـة پولي و اعتبارات كشـاورزي، آموزش و تـرويج، مديـريت تولـيد.عوامل جديد توليد

اسلاید 148: با توسـعة ماشين آلات كشـاورزي و از ميان رفتن تدريجـي اقتصاد معيشتي، نظام توليد كشاورزي سنتي تغيير مي يابد.عوامل دگرگوني نظام توليد سنتي

اسلاید 149: فصل دهم. نظامهاي بهره برداري در اين فصل، مفهوم نظام بهره بـرداري را فـرا مي گيريد و با انواع آن آشنا مي شويد.

اسلاید 150: نظام بهـره بـرداري عبـارت اسـت از نحـوة بـرداشـت محصول از زمين با استفاده از شيوه هاي معين و فن آوري مشخـص كـه داراي سـطح معيـني از تـوسـعـه اسـت.تعريف نظام بهره برداري

اسلاید 151: نـظام بـهـره بـرداري در چـهـارچـوب يـك رشته روابط حقوقي ميان افراد و در قـالب يك نظام تقسيم كار براي دريافت سهمي از محصول در مقـابل كار يـا سـرمايه مشـخص مي شـود.

اسلاید 152: سه ويژگي اساسي نظامهاي بهره برداري از زمين در ايران عبارت بوده اند از تعدّد و تنوع نظامها، دوام تاريخي، و همزيستي آنها در يك زمان معين.ويژگيهاي نظامهاي بهره برداري

اسلاید 153: نظام بهره برداري نشان دهندة نوع رابطة انسان با طبيعت، پيشرفت سطح فن آوري و تسلط انسان بـر طبيعت است.

اسلاید 154: از نظر سابقه تاريخي نظامهاي بهره برداري را مي توان در سـه بخش مطالعه كـرد : نظامهاي ما قبل سـرمايه داري، نظامهاي انتقالي، و نظامهاي جديد ماشيني و نيمه ماشيني.نظامهاي بهره برداري از زمين در ايران

اسلاید 155: نظامهاي بهره برداري ما قبل سرمايه داري در ايران ( مربوط به دورة پيش از اسلام و دورة اسلامي تا اواخر قاجاريه ) عبارت اند از بـرزگـري، مـزارعه، اقـطاع و بـزرگ زميـنداري ( اربـابي ).نظامهاي بهره برداري ما قبل سرمايه داري

اسلاید 156: در نظام برزگري ( مؤاكره )، برزگران با داشتن يك عامل در توليد زراعي شركت مي كردند و مـزدي ثابت در حدود كمتر از يك پنجم مي گرفتند.برزگري

اسلاید 157: مزارعه يكي از اساسيـترين شيـوه هاي تقسيم محصول ميان مالك و زارع در ايران بوده است.مزارعه

اسلاید 158: بنا بر فقه اسلامي، مزارعه، معامله اي است بر زمين در مقـابـل سهم مـعـين و شـايـعي از حاصـل آن.

اسلاید 159: در مزارعـه، زارع، بـا داشتـن يك يـا چند عامل توليـد ( كار، بذر، گاو ) وارد قرارداد زراعت با مالك (زمين، آب ) مي شـد و محصول به نسـبت قـرارداد تقسيم مي شـد.

اسلاید 160: انواع عقود و قراردادهاي زراعي ميان مالك و كشاورز عبارت بودند از خـورابه، مخابـره، مساقات و مغارسه.انواع قراردادهاي زراعي

اسلاید 161: در خـورابه، مزارع با عوامل ( جفت گاو ) و آلات كار خود به زراعت مي پرداخت و بذر و زمين و آب را از مالك مي گرفت.خورابه

اسلاید 162: مخابره، نوعي مزارعه است كه در آن، صاحب زميـن تهية بـذر را بـر عهدة زارع مي گذارد.مخابره

اسلاید 163: مغارسه عقدي بود در مورد كاشتن درخت. مزارعه با زراعت، و مساقـات بـا آبيـاري و نگهـداري درختـان ارتبـاط داشت.مغارسه و مساقات

اسلاید 164: اقطاع، ملك يـا زميني بـود كـه خليـفه، سلطان يا شاه به يـكي از سران لشكري و ديواني مي داد تا از عوايد يا تملك آن استفاده كند.اقطاع

اسلاید 165: اقطاع در دورة مغول به سيورغال، و در دورة صفويه به تيول تغيير نام يافت.

اسلاید 166: تيول بر سه نوع بود : دايم ( وابسته به شغل و منصـب )، مادام العمر، همه ساله ( موقت ).انواع تيول

اسلاید 167: در نظام اربابي، مالك برخي از عوامل توليد را در اختيار رعيّت قرار مي داد تا زراعت كنـد و محـصول مطابـق قـرارداد تقسيم مي شـد.نظام اربابي

اسلاید 168: سهم ارباب، بهرة مالكانه خوانده و بر اساس عوامل پنجگانة توليد زراعي مشخص مي شد.

اسلاید 169: در تاريخ ايــران، مالكيت اربـابي وضع مستحـكم و ثابتي نداشت و با تغيير سلسله ها، دگرگون مي شد.

اسلاید 170: نظامهاي بهره برداري انتقالي ( مربـوط به دوره پيش از اصلاحات ارضي )، ويژگيهايي از نظامهاي پيشين ( ما قبل سـرمايه داري ) و پسـين ( جـديـد ) را در خـود دارند.نظامهاي بهره برداري انتقالي

اسلاید 171: نظامهاي بهره برداري انتقالي عبارت اند از بهره برداري كـوچك و متـوسط بـازرگاني، بهره بـرداري دهقاني.

اسلاید 172: در واحدهاي كوچك و متوسط، توليد براي بازار صورت مي گيرد و محصولاتي تـوليد مي شـوند كه بيشـتر كاربرند تا سرمايه بـر.نظام بهره برداري كوچك و متوسط بازرگاني

اسلاید 173: نصـفـه كـاري، مقاسمه كـاري، كنـاره كـاري، چهاركوتكاري و تلمـبه كاري از انـواع واحدهاي كـوچـك و مـتـوسـط بـازرگـانـي هسـتـند.

اسلاید 174: در بهره برداري خانوادگي يا دهقاني، رييس خانوار به كمك افراد خانوادة خـود در قطعه زمين مشخصي زراعـت مي كند.نظام بهره برداري دهقاني

اسلاید 175: بهره برداري دهقاني، با محدوديت سرمايه فني و مالـي، ضعف دانش و مديـريت، محدوديت واحـد و تعدّد قطعات، و پايـين بـودن سطح اشتغال و حجـم تـوليد مواجه است.ويژگيهاي بهره برداري دهقاني

اسلاید 176: در بهـره برداري دهقـاني، اقتـصاد معيشتي حاكـم است و زنان و كودكان و سالخوردگان كار مي كنند و توليدات، چند كشتي است.

اسلاید 177: نظام بهره برداري دهقاني به دو صورتِ خرده مالكي و اجاره داري خانـگي ديده مي شـود.انواع بهره برداري دهقاني

اسلاید 178: بهره برداران خانوادگي به دهقانان توانگر، خرده پا و تهيدست ؛ و بـهـره بـرداران عـامـل و نـا عـامـل تـقـسـيم مـي شـونـد.

اسلاید 179: نظامـهـاي بهره بـرداري جديد ( مربوط به دورة حاضر، بـويـژه پـس از اصلاحـات ارضـي ) عبارت اند از كشـاورزي تجاري وسيع، شركتـهاي كشت و صنعت، و توليـد تعاوني ( تعاونـي كشـاورزي، سـهامي زراعي، مشاعهـاي تولـيدي ).نظامهاي بهره برداري جديد

اسلاید 180: در نـظام بهره بـرداري تجاري وسـيع، وسعت زميـن بيـش از 50 هكـتار است و توليد به صورت ماشيني يا نيمه ماشيني براي عرضه به بازار است.كشاورزي تجاري وسيع

اسلاید 181: واحد كشتماني، گونه اي بهره بـرداري تجاري وسيع است كه با سرمايه گذاري بلند مدت، محصولات نوعاً كاربـر را در بـا ارزشـتريـن اراضـي تـولـيد مي كند.واحد كشتماني

اسلاید 182: در نـظام بهـره برداري كشت و صنعت، در اراضي وسـيع، با استفاده از كارگران كشاورزي و فنّاوري بالا و سرمايه گذاري هنگـفـت، تـوليـد صـرفـاً بـراي بـازار صـورت مـي گيـرد.شركت كشت و صنعت

اسلاید 183: واحد بهره برداري تعاوني، واحدي است كه در آن، كشاورزان به صورت جمعـي و بـه شـكل تعـاونـي و با حمايت دولـت به تـوليد مـي پردازنـد.بهره برداري مبتني بر توليد تعاوني

اسلاید 184: شركتهاي تعاوني كشاورزي در دوره پس از اصلاحات ارضي و به منظور تجميع اراضـي و بـالا بـردن عملكرد تـوليد در واحـد سطح تشكيل شدند.شركت تعاوني كشاورزي

اسلاید 185: شركت سهامي زراعي واحـدي ماشيني بود كه از تجميع زميـنهاي كشاورزان و خـرده مالكان يـك يا چند روسـتا تحت نـظارت دولـت به وجـود مي آمد.شركت سهامي زراعي

اسلاید 186: مشاع توليدي يك واحد مستقل كشاورزي است كه در سـالهـاي پس از انقلاب اسـلامي بـه وجـود آمـد.مشاع توليدي

اسلاید 187: در مشاع توليدي، عده اي كشاورز در يك يا چند قطعه زمين مشخص بـا آب و سرمايه متعلق به مشاع كشاورزي مي كنند و محصـول را به صـورت تـعاوني بـر مي دارنـد.

اسلاید 188: اهداف مشـاع عبارت بـودند از جلوگيري از تقـطيع اراضي، ايجاد سهـولت در عرضة نهاده ها و خدمات، استفادة بهتر از ابزار و ادوات و سرمايه گذاري بيشتر.اهداف مشاع

اسلاید 189: فصل يازدهم. واحدهاي كارزراعي در اين فصل، با انواع واحدهاي كارزراعيِ فردي و جمعي در روستاها آشنا مي شويد.

اسلاید 190: واحد كـارزراعي سازمان يا مجموعـه اي است از آب و زميـن، ابـزار كار و نيروي انساني كه تحت مديريت واحد اداره مي شود.تعريف واحد كار زراعي

اسلاید 191: واحـد كـارزراعي يـا واحـد بـهره بـرداري مي تواند فردي و مفروز يا جمعي و مشاع باشد.

اسلاید 192: مهمترين و شايعترين واحـدهاي كارزراعي فردي عبارت اند از نسق زراعي و جفت گاو.انواع واحد كار زراعي فردي

اسلاید 193: نسق زراعي عبارت است از قواعد و نظام عرفي و حقوقي در استفاده از آب و زمين در اراضي مزروعي آبي و ديمي.نسق زراعي

اسلاید 194: نسقدار كسي است كه در ده، حقوقي در امور زراعي دارد و عرف محل اين حـقـوق را بـه رسمـيت مي شنـاسد و مدافع آن است.نسقدار

اسلاید 195: نسقبندي عبارت است از اجراي نسق، يعني اجراي قواعد و نظام عرفي و حقوقـي در امـور زراعت ( نحـوة توزيع آب و خاك در بيـن زارعان ).نسقبندي

اسلاید 196: جفـت گـاو به سـه معناسـت : ابزار كار زراعـي ( دو رأس گـاو )، واحـد مساحت زمين زراعي ( 4 تا 6 هكتار )، واحد كار و سنجش بنه ها و نسقها.جفت گاو

اسلاید 197: واحدها و سازمانهاي بهره برداري جمعي مثل بُنه، ناشي از شـرايط اقلـيمي، جغرافـيايي و اقتـصادي تـوليد بـوده اند.واحدهاي بهره برداري جمعي

اسلاید 198: بـُنـه يك واحـد مستقل زراعي اسـت كـه عـده اي دهقان با سمـتهاي مشخص در يك يا چند قطعه زمين مشخص با مقدار آب و نيروي شخم معيـن بـه مدت يكسـال زراعي در يك آبـادي بـه زراعـت مي پـردازند.بُنه

اسلاید 199: بُنه ها، از 6 تا 16 خانـوار خويشاوند و نسقدار در مناطق كم آب تشكيل شده و گسترش يافته اند.

اسلاید 200: تغييرات سالانه بُنه ها كه به طور منظم تجديد مي شـود، بُـنـه بـندي خـوانـده مـي شـود.بُنه بندي

اسلاید 201: انواع بُنه در نقاط مختلف ايران عبارت بودند از اربـاب و رعيـتي، گاوبندي و قـمي كاري.انواع بُنه

اسلاید 202: در بُنـه هاي اربـابي، معمولاً چـهار عامل ( آب، زمين، نيروي شخم و بذر ) در اختيار ارباب بود.بُنه اربابي

اسلاید 203: در بُنه گاوبندي، مالك، زميـن و آب موجود در ده را به شراكت مي گذاشت و گاوبند، با اجازه و موافقت او، تهيه عوامل منقول بُنه را تعهد و زراعت را سرپرستي مي كرد.بُنه گاوبندي

اسلاید 204: در بُنه هاي قمي كاري، زراعت روستاها به دو بخش پاييزه ( گندم و جـو ) و بـهاره ( صيفي و حبـوبات و پنـبه ) تقسـيم مي شـود.بُنه قمي كاري

اسلاید 205: فصل دوازدهم. مالكيت ارضي و مناسبات زمينداري در اين فصل، با مفهوم مالكيت ارضي آشنا مي شويد و انـواع آن را در اسـلام و ايــران فـرا مـي گيـريـد.

اسلاید 206: مالكيت در ابتدا عبارت بود از رابطة انسان با شرايط طبيعي تـوليـد به مثـابة متعـلق و مشـروط بـه او.تعريف مالكيت

اسلاید 207: رابطة فرد با زمين بر دو نوع است : تمليكي و تصرفي، و رابطة تصـرفي بر دوگونه است : ابتـدايي و انتفاعي.رابطة فرد با زمين

اسلاید 208: در جوامع شـرقي از جمله در ايران، مالكيـت ارضي بيشتر به صـورت دولتي يا جمعي و قبيله اي بوده و زارعان حق تصرف و انتفاع داشتند.مالكيت جمعي و دولتي در جوامع شرقي

اسلاید 209: مالكيت ارضي از نظر شيوة انتقال به دولت اسلامي عبارت بوده اند از اراضـي مفتـوح عُنوه، فـي، صـلحي و عقدي، طوعي و دعـوتي.مالكيت ارضي از لحاظ شيوه انتقال به دولت اسلامي

اسلاید 210: اراضي مفتوح عُنوه، زمينهايي هستند كه مسلمانان آنها را از راه قهر و غلبه از غيـر مسلمانان گـرفته اند.اراضي مفتوح عُنوه

اسلاید 211: اراضـي فـي به زميـنهايي اطلاق مي شـود كـه در دورة فتوحات اسلامي، ساكنانشان آنها را رها كرده و گريخته اند.اراضي في

اسلاید 212: اراضي صلحي و عهدي زمينهايي هستند كه سكنه آنها نـه اسلام آورده اند و نه در برابر سپاه اسلام مقاومت كرده اند، بلكه پذيرفته اند كـه بـا صـلح و صـفا در حمـايت دولـت اسلامي زنـدگي كنـند.اراضي صلحي و عهدي

اسلاید 213: اراضي طوعي و دعوتي زمينهايي هستند كه سكنة آنها، بدون جنگ با سپاهيان اسلام، دعوت اسلام را با رغبت پذيرفته اند.اراضي طوعي و دعوتي

اسلاید 214: از نظر بهره برداري كشاورزي، اراضي به دو دستة آباد ( طبيعي، عارضـي ) و مـوات ( اصـلي، عـارضـي ) تقـسـيم مي شـونـد.انواع اراضي از لحاظ بهره برداري كشاورزي

اسلاید 215: از نظـر روابط ملكـداري، اراضي بـه سه دسـتة دولتـي، عمومي ( مالكيت امت، مالكيت توده )، و اراضي خصوصي ( مـالكيـت فـرد، مالكيـت جمـع ) تقسـيم مي شـونـد.انواع اراضي از لحاظ روابط ملكداري

اسلاید 216: در دورة پيش از اصلاحات ارضـي، انـواع مالكيـت ارضي در ايران عبارت بودند از خالصه، اختصاصي، وقفي، اربـابي، خرده مالكي، سـرمايه داري ارضي.انواع مالكيت ارضي در دوره پيش از اصلاحات ارضي

اسلاید 217: املاك خالصه ( دولتي يا ديواني ) از سوي دولت به افراد مـعيني بـراي زراعـت يـا استفاده از عـوايد داده مي شـد.املاك خالصه

اسلاید 218: املاك اختـصـاصي ( سلطنـتي )، مِلك خـاص خليفه، سلطان يا شاه و خاندان او شمرده مي شد.املاك اختصاصي

اسلاید 219: وقف يعني حبس مال و تسبيل منـافع آن، يعني بايد عين مال از نقل و انتقال مصون بماند تا موقوف عليه از منافع آن استفاده كند.تعريف وقف

اسلاید 220: وقف بر دو نوع است : در وقف خاص، موقوف عليه محصور است ؛ و در وقـف عـام، موقـوف علـيه غير محصـور است.انواع وقف

اسلاید 221: املاك اربابي به شيوة ارباب و رعيتي اداره مي شد، و رعيت، علاوه بـر بهره مالكانه، عـوارض و بيگار هم به مالك مي داد.املاك اربابي

اسلاید 222: خـرده مالكي همان بهره بـرداري خانوادگي است كه خانوادة روستايي به كمك اعضاي خود و در مواردي به كمك چند كارگر روزمزد زمين را زراعت مي كند.خرده مالكي

اسلاید 223: سرمايه داري ارضي، شيـوه اي از مالكيت و بهره برداري ارضي است كه به دنبال از ميـان رفتن تدريجي روابط ارباب و رعيتي پديد آمد.سرمايه داري ارضي

اسلاید 224: فصل سيزدهم. اصلاحات ارضي در اين فصل، با تعريف اصلاحات ارضي، علتها و مراحل و نتـايج اصلاحـات ارضـي در ايـران آشنـا مي شويـد.

اسلاید 225: اصلاحـات ارضي عبارت است از دگرگـوني و نوسازي قـواعـد و رويـه هـاي كشـاورزي بـه منظـور همـاهنگ كردن نظام زمينداري با لازمه هاي كلي توسعة اقتصادي.تعاريف اصلاحات ارضي

اسلاید 226: معانـيِ ديگـرِ اصلاحـات ارضي عبارت انـد از تغيـيـر شيـوة تـوليـد، تجـديـد و تعـديل مـالكيت زميـن، مـداخلة دولـت، تقسيم اراضي مزروعي، دگرگوني اساسي در نهادهاي روستايي.

اسلاید 227: مفهوم اصلاحات ارضي، با مفاهيم تغييرات ارضـي و انـقـلاب ارضـي متفـاوت اسـت.اصلاحات، تغييرات، و انقلاب ارضي

اسلاید 228: در اصلاحات ارضي، دولت به صورت يك عامل فعال در تغيير توازن نيروها شركت مي كند، اما تغييرات ارضي، بـدون دخـالـت دولـت پيـوسـته در حـال وقـوع اسـت.تفاوت اصلاحات ارضي و تغييرات ارضي

اسلاید 229: در انقلاب ارضي، علاوه بر بازستاندن اراضي از مالكان بزرگ و واگذاري آنها به دهقانان بي زميـن و كم زمـين، اقدامـات اجتـمـاعي- اقتصـادي گستـرده اي هم صـورت مي گيـرد.انقلاب ارضي

اسلاید 230: هدف اساسي اصلاحات ارضي، برقراري عدالت اجتماعي و مساوات است. لـذا، دو وظيفه بـر عهده دارد : تـوزيع مجـدد درآمد و ثـروت؛ بالا بـردن بـهـره وري توليــد.هدف اصلاحات ارضي

اسلاید 231: در ايـران، اصلاحات ارضي، آن دسته از بهره برداريها را در بر مي گرفت كه به شيوة ارباب و رعيتي اداره مي شد. مـوارد شـمـول در مـراحـل مـخـتـلف متـفـاوت بـود.موارد شمول اصلاحات ارضي

اسلاید 232: اصلاحات ارضي ايـران، شامل خوش نشـينها ( روستاييان فاقـد نسـق زراعي )، زميـنهاي ماشيني ( تا 500 هكتار )، شاليـزارها، باغها، قلمستانها و باغها و اراضي مزروعي حاشية شهرها نمي شد.موارد استثناي اصلاحات ارضي

اسلاید 233: شقوق اصلاحات ارضي در مـراحل سه گانة اجراي آن عبارت بـودند از فروش، تقسـيم، و اجاره زمـين، خـريد نسق زارعان و تشكيل واحـد سهـامي زراعـي.شقوق اصلاحات ارضي در ايران

اسلاید 234: اصلاحات ارضي در سه مرحله اجرا شده است : مرحله اول از سال 1341، مـرحله دوم از سال 1343، مـرحله سـوم از سال 1347.مراحل اجراي اصلاحات ارضي

اسلاید 235: در مرحلة اول، حدود مالكيت اراضي به يك ده شش دانگ يا شش دانگ از چـند ده مختلف محدود شد.مرحله اول

اسلاید 236: مرحله دوم شامل خـرده مالكاني مي شـد كه تا شـش دانگ زمـين داشتند. اساسيترين شقِّ مورد استفاده در اين مرحله، شق اجاره بود.مرحله دوم

اسلاید 237: هدف از اجراي مرحله سوم، تبديل ترتيبات موجر و مسـتـأجـريِ مـرحـلـة دوم بـه مالكيـت بـود.مرحله سوم

اسلاید 238: علل اصلاحات ارضي ايــران بـه دو دستة خـارجـي و داخلـي تقسـيم مي شـوند.علل اصلاحات ارضي

اسلاید 239: شرايط جهـاني، شرايط منطقه اي و منافع جهانخواران از علل خارجي بودند.علل خارجي اصلاحات ارضي

اسلاید 240: عـوامل داخلي عبارت بـودند از عقــب ماندگي نظام ارباب- رعيـتي، شرايط تاريـخي و استراتـژيك كشور، رشد سرمايه داري وابسته و تقويت پايه هاي حكومت.عوامل داخلي اصلاحات ارضي

اسلاید 241: نتـايج اقتصـادي اصلاحات ارضـي عبارت بـودند از گسـترش شيوة توليد خرده مالكي و شيوة توليد كشاورزي تجاري، روي آوردن سـرمايه هاي مالكان بـه صنايع، گسترش روابط پـولي.نتايج اقتصادي اصلاحات ارضي

اسلاید 242: نا بـرابـري در تـوزيع زمين، تقسيم شـدن زمينـهاي زراعي به قـطعات خـرد، بـالا رفتـن مـوقتـي قـدرت خـريد زارعـان، و تضعيف كشاورزي از ديگر نتايج اقتصادي اصلاحات ارضي بود.

اسلاید 243: حدود 5/47 درصد از جمعيت روستايي كه قبل از اصلاحات ارضي محـروميت بيشتري داشتند، هيچ نفعي از تـوزيع زمـين نبردنـد.

اسلاید 244: گذشته از محروم شدن خوش نشينان از دريافت زمين زراعي، افـراد صاحب نسـق نيز به طور نامساوي از زمـين بهره بردند.

اسلاید 245: نتايج اجتماعي اصلاحات ارضي عبارت بودند از تغيير سازمان جمعي توليد، مهاجرت روستاييان به شهرها و افـزايش حاشيه نشيني، تغيير در نحوه اتخاذ تصميم.نتايج اجتماعي اصلاحات ارضي

اسلاید 246: نتايج سـياسي اصلاحات ارضـي از ايـن قرار بودند : از بـين رفـتن طبقه بـزرگ مالك در روسـتاها، تغيير در ساخت قشربندي روستاها، بي علاقه شدن خوش نشينان.نتايج سياسي اصلاحات ارضي

اسلاید 247: فصل چهاردهم. توسعه، توسعة روستايي و تنگناهاي آن در اين فصـل با تعريف و مفهوم تـوسعه، توسعة روستايي و موانع و تنگناهاي آن آشنا مي شويد.

اسلاید 248: توسعه در اصطلاح عام به شكفتگي تدريجي، بازتر شدن اجزاي هر چيز، رشد چيزي كـه در نطفه مكنون است، اطلاق مي شود.تعريف توسعه

اسلاید 249: مفهوم توسعه را مي توان از دو ديدگاه و در دو بُعد تعريف كـرد : فلسفي- نظري، و عيـني- كاربـردي.ابعاد مفهوم توسعه

اسلاید 250: توسعه در مفهوم فلسفي- نظري، روندي است خود جُنب از حالت پاييـن و ساده به حـالت بالاتـر و پيچيده تر، كه گرايشهاي درونـي و ماهيت پديده ها را نشـان مي دهـد.مفهوم فلسفي- نظري توسعه

اسلاید 251: تـوسعه در مفهوم عيني- كاربـردي، علاوه بر افـزايش ميزان توليد و درآمـد، شامل دگرگوني اساسي در ساختهاي نهادي، اجتماعي، اداري و فرهنگي است.مفهوم عيني- كاربردي توسعه

اسلاید 252: توسعه در مفهوم عيني- كاربردي، سوگيريهاي عموم مـردم ( عادات، رسوم و عقايد ) را هم دربـر مي گيرد.

اسلاید 253: در نظريـة تـوسعه يكپارچه، اكثـر تهيدستان محور تـوسعه محسوب مي شوند، و تـوسعه، بـراي تـوده ها يعني اكثر مردم است و به وسيله آنها انجام مي گيرد.نظرية توسعه يكپارچه

اسلاید 254: در نظرية توسعه يكپارچه، توسعه يك روند بنياديِ تحول اقتصادي، اجتماعي، سياسي و فـرهنگي است، با ساخت و خـود انسـان ارتبـاط دارد و مسـئله اي بـومي اسـت.

اسلاید 255: اهداف تـوسعه در مفهوم نـوين آن عبـارت اند از تـأمين اعتمـاد به نفس مردم، كاهش فقر و بيكاري، تعديل ثروت و درآمد، و افزايش رفاه اجتماعي.اهداف توسعه

اسلاید 256: تأمين شـرايط مشاركت مـردم، تأمين آزاديهـاي اجتماعي بيشتر، بسط دموكراسي، بازسازي منش مستقل انساني از اهـداف ديـگر توسعه هسـتند.

اسلاید 257: نشانه هاي كم توسعگي و عقب ماندگي روستاها عبارت اند از جواني جمعيت، پايين بـودن سطح درآمد، بهداشت، تغذيه و اميد زندگي.عقب ماندگي روستاها

اسلاید 258: موضوع جامعه شناسي توسعه روستايي عبارت است از بررسي علل عقب ماندگي اقتصادي، اجتماعي و فرهنگي محيط روستايي و تعيين انگيـزه ها و زميـنه هاي مشاركت روستـاييان در عمران محيط خـود.جامعه شناسي توسعة روستايي

اسلاید 259: اهـداف برنامه هاي تـوسعة روستايي عبارت اند از آگاه سـازي روستاييان، جلب مشاركت، هماهنـگي و همياري آنان، توسعه و بهبود مديريت روستايي و ايجاد نظارت اجتماعي به وسيله آنان.اهداف برنامه هاي توسعة روستايي

اسلاید 260: موانع و تنگناهاي توسعة روستايي عبارت اند از شرايط طبيعي، جغرافـيايي و موقعيـت استراتـژيك؛ عوامل جمعـيتي، اجتمـاعي و سيـاسي؛ شـرايط اقتصادي و زيـربنايي؛ ويژگيهاي فرهنگي- رواني.موانع توسعة روستايي

اسلاید 261: عـوامل طبـيعـي و اقليـمي، پـراكنـدگـي روستـاهـاي كـشـور، تـفـاوت اسـتعـدادهـاي منـاطق مخـتلـف و كمبود زمين زراعي، از موانع تـوسعه روستايي هستند.موانع طبيعي

اسلاید 262: موانع جمعيتي عبارت اند از بالا بودن نسبت جمعيت شـاغل در كشـاورزي، بيسوادي جمعيت، پايين بـودن سطح آموزش حرفه اي و بهداشت، مهاجرت به شهرها.موانع جمعيتي

اسلاید 263: موانع سياسي- اجتماعي عبارت اند از تنوع مالكيت، روابط اجتـمـاعي، و نـوع بهره بـرداري ( اربـابي و سـرمايه داري ).موانع سياسي- اجتماعي

اسلاید 264: تنگنـاهـاي اقتصـادي عبـارت اند از كمبـود راههاي ارتبـاطي، كمبـود كمك رسـاني بـه روستـاهـا، خشك شـدن قنـاتها، عـدم يا كمبود تسهيلات ( شبكه هاي آبرساني، تسطيح، زهكشي و . . .).موانع اقتصادي

اسلاید 265: سنتي بودنِ شيوه هاي توليد و تعدّد آنها، فروپاشي توليد سنتي، عدم حمايت از توليدكننده، بسط روابط سرمايه داري و مشكلات فنـيِ تـوليـد از ديگـر مـوانع اقتصـادي تـوسعة روستـايي است.

اسلاید 266: عوامل فرهنگي- رواني، مانند سنت گرايي، محافظه كاري، مخالفت با نوآوري و سرنوشت گرايي از موانع برنامه ريزي تـوسعه و اجـراي پـروژه هـاي عمـراني تلقي مي شـونـد.موانع فرهنگي- رواني

اسلاید 267: زمينه ها و انگيـزه هاي لازم براي رشد و تـوسعة روستايي مستلزم حل مسائل ارضي، دهقاني و توليد كشاورزي است.زمينه هاي توسعة روستايي

اسلاید 268: مسئله ارضي، با نحوة تصرف زمين زراعي، طبقات بهره برداري و اصلاحات ارضي ارتبـاط دارد و حل آنهـا بـه برنامه ريـزي دقيق مديـريتي نيـاز دارد.مسئله ارضي

اسلاید 269: در مـورد مسئله دهقـاني، مي تـوان از قشربندي روستـاييان، طبقات اجتماعي در روستاها و نقش و عملكرد آنها سخن گفت.مسئله دهقاني

اسلاید 270: حلّ مسئـله تـوليد كشـاورزي مستـلزم تـوجه بـه بهره وري توليد، ميزان عملكرد كيفيت و كميت زمين و استفاده از ماشين آلات و نهاده هاي كشاورزي است.مسئله توليد كشاورزي

اسلاید 271: فصل پانزدهم. برنامه ريزي توسعة روستايي در اين فصل با مفهوم و تعريف برنامه ريزي، سطوح آن و زمينه هاي برنامه ريـزي توسعة روستايي آشنا مي شويد.

اسلاید 272: پيش بيني و برآورد نيـازهاي كوتاه مدت، ميـان مدت و بلند مدت و برنامه ريزي براي تأمين اين نيازها از ضروريات هر كشوري محسوب مي شود.ضرورت برنامه ريزي

اسلاید 273: برنامه ريزي فعاليتي است جمعي كه در ضمن آن، توليدكنندگان كشور با در نظر گرفتن قوانين عيني اقتصادي و مشخصات توسعة اجتماعي، هدفهاي هماهنگ در تـوليد و مصرف تعيـين مي كنند.تعريف برنامه ريزي

اسلاید 274: دستورالعمل اقتصادي در كشورهاي مبتني بر اقتصاد بي بـرنامه اجرا مي شـود و گاهي برنامه ريـزي ارشادي نيـز خوانده مي شـود كه برنامة كامل و جامعي نيست.دستورالعمل اقتصادي

اسلاید 275: شرايط برنامه ريزي عبارت اند از آماده بودن زمينه هاي اجرا، تبعيت روند توسعه از نيازهاي جامعه، وجود بهره وري منطقي در سطوح آن، تـوجه نهايي برنامه به پيشرفت و تعالي جامعه.شرايط برنامه ريزي

اسلاید 276: بـرنامه ريزي براي تـوسعه در سه سطح انجام مي شود : ملي، منطقه اي و محلي.سطوح برنامه ريزي

اسلاید 277: برنامه ريزي براي توسعه ملي در سطح مركزي و در كل كشور انجام مي گيرد.برنامه ريزي در سطح ملي

اسلاید 278: برنـامه ريـزي منطقه اي در بخشي از يك كشور و در شرايطي انجام مي شـود كه منطقه دچـار فـقر باشد، منابع مهمي داشته و يا با مشكل خاصي مواجه باشد.برنامه ريزي در سطح منطقه اي

اسلاید 279: هدف برنامه ريزي براي توسعه محلي، استفادة حداكثر از منـابع موجـود، مهارتها و استعدادهاي محلي است.برنامه ريزي در سطح محلي

اسلاید 280: زمينه هاي برنامه ريزي براي توسعة روستايي در سه بخش دولتي، خصـوصي و تعاوني امكان پـذير است.زمينه هاي برنامه ريزي توسعة روستايي

اسلاید 281: بخش دولتي در كشاورزي شامل واحدهاي پيشرفتة كـشـت و صـنعت يـا مـؤسسـات مـاشيـني اسـت.بخش دولتي

اسلاید 282: بخـش تعـاوني در حـالـت كـلّي بـه صورت تشـكّلهـاي دولتي- مردمي يا شوراها، تشكّلهاي سـياسي- صنفي يا اتحاديه ها، و تشكّلهاي توليدي- مصرفي يا تعاونيها است.بخش تعاوني

اسلاید 283: شـورا، عـبـارت اسـت از شـكل مـداخلـة سـازمـان يـافــته و مشاركت آگاهانه توده هاي مردم در ادارة دموكراتيك امور جامعه و تصميم گـيري پيرامون آنـچه مربـوط به سرنوشـت آنهاسـت.شورا

اسلاید 284: اتحادية دهقاني، تجمع و تشكل آزاد صنفي- سياسي افـراد و گـروهـهـاي دهـقـانـان بـراي دستيـابـي بـه آرمـانهـا و خـواستـهاي مشـترك قانـونتي آنهـاسـت.اتحادية دهقاني

اسلاید 285: تعـاونيـها، سـازمانهـاي مردمي ويـژه اي هستـند كه گروهي از افراد براي نيل به هدفهاي مشترك اقتصادي و اجتمـاعي خـود، داوطلبـانـه تـشكيـل مي دهـنـد.تعاونيها

اسلاید 286: تعاونيها، در حال حاضر، مهمترين نهادِ ضروريِ روستايي و عشايري بـراي احيـاي كشـاورزي و دامـداري كشـور محسوب مـي شـونـد.