جغرافیای مرز با تأکید بر مرزهای ایران

صفحه 1:
دانشگاه تربیت مدرس دانشکده علوم انسانی عنوان درس :جغرافیای مرز با تأکید بر مرزهای ایران استاد:د کتر سید بحبی صفوی سال تحصیلی ۱۳۹۳-۱۳۹۴ 

صفحه 2:
جغرافیای مرز با تأکید بر مرزهای ایران 

صفحه 3:
هدف : آشنا کردن دانشجوبان با مباحث مرز در جغرافیای سیاسی و نیز مسائل بحرانی مرزهای ‎Oly!‏ سرفصل ها: ۱- تعاریف و مفاهیم مرز و سرحد. ۲- سیر تحول مرز به عنوان یک عنصر فضایی ۳- انواع مرز: مرزهای طبیعی. مرزهای هندسی . مرزهای فیزی و گرافیک . مرزهای فرهنگی ۴ مراحل استقرار و تثبیت مرز. ۵- مرزهای بین المللی درجغرافیای سیاسی: الف- مرزهای خشکی ب- مرزهای آبی و دریایی ج- مرزهای هوایی د- مرزهای فضایی 

صفحه 4:
9- تأسيسات مرزى (مرزيان» كمر کته گذوناهه ونن) ۷- کار کرد ها و تعاملات مرزى. ۸- کشمکش مرزی و منازعات غیر نظامی درمرزهای بین المللی. ‎٩‏ ویژگی های کلی مرزهای ایران (انواع طول؛ مسائل کلی مرزی و غیره) ۰- مسائل مرزهای شمالی ایران. ‏۱- مسائل مرزهای غربی ایران. ‏۲- مسائل مرزهای جنوبی ایران الف - از دهانه فاو تا بندرعباس ب - از بندرعباس تا خلیج گواتر ‏۳- مسائل مرزی شرقی ایران الف - مرز ایران و پااکستان ب- مرز ایران و ‏افغانستان 

صفحه 5:
تعر یف مرز: دکتر حافظنیا درباره مرز می‌نویسد: «مرز عامل تشخیص و جدایی یک واحد متشکل‌سیاسی یا کشور از دیگری واحدهای مجاور و به عبارتی جدا ساز قلمرو فرمانروایی دو نظام‌سیاسی است». آلاسدایر درایسدل -جرالد.اچ بلیک :مرز به پدیده ای فضائی اطلاق می شود که منعکس کننده قلمرو حاکمیت سیاسی یک دولت بوده و مطابق قواعدی خاص در مقابل حرکت انسان »انتقال كالاء...مانع ايجاد می کند 

صفحه 6:
مرز سیاسی یک خط مشخص است که جدا کننده دو واحد سیاسی محسوب می شود و فقط محدود به سطح زمین نیست بلکه مرزهای هر حکومت به طرف بالا در یک سطح عمودی گسترش می یابد تا فضای ملی را تحدید کند و به طرف پائین (به صورت گوه مخروطی تا مرکز زمین)پیش می رود تا حاکمیت زیر زمینی را تعیین کند.بنابراین در جهان کنونی حاکمیت دولت ها بر روی خشکی:دریا و هوا اعمال می شود 

صفحه 7:
طبقه بندي ژنتيكي مرزهاي بین المللي: بر مبناي روابط موجود بین مرز بین المللي و چشم انداز فرهنگي الف) مرزهاي پیش از سکونت(۳) ) يا مرزهاي پیشتاز م«طسعه)) ب) مرزهاي تطبيقي ‎(Cubsequed)‏ ‏ج) مرز هاي تحميلي ‎(Gupertoposed)‏ د) مرزهاي متروکه ‎(Retct)‏ 

صفحه 8:
ف) مرزهاي پیش از سکونت (سسح) ) با مرزهاي پیشناز وعطسحه) به مرزهايي که از سوي مهاجران درسرزمین هاي خالي از سکنه يديد می آید مرزهای پیش از سکونت (با پیشتاز. بهه) گفته می شود . این نوع مرزهاي بین المللي حتي قبل از آنکه سرزمينهاي مورد نظر بطور کامل کشف شده و مستعمره شوند. در ميزهاي کنفرانس مورد توافق قرار گرفتند. از منظر جغرافياي سياسي خطوط مرزي ترسیم شده در نواحی خالی از سکنه .پیش از پدید آمدن اجتماعات انسانی .را مي توان بهترین گزینه خط مرزي نامید .زیرا مردم بتدریج در اطراف این خطوط ساکن شده اند و وضع خود را با مرز تطبیق داده اندوبنابراین کمترین تنش ها را دارد. 

صفحه 9:
نمونه مخط مرزي میان آلاسکا و کاناداست که در زمان تعیین‌آن (زمان بستن قرار دادهاي سال هاي 1825و1827میان روسیه و انگلستان)هیچ کس در آن نواحي زندگي نمي‌کرد و این ناحیه ده مایق مو د ‎EE Bade ee‏ واولت مه امرس 

صفحه 10:
(Gubsequedi) ‏مرزهاي تطبيفي‎ (o مرزهاي تطبيقي‌به مرزهايي گفته مي شود که با توجه به جغرافياي انساني نواحي و منطبق باالگوهاي فرهنگي - قومي تعیین مي شود.چنین مرزهايي اغلب از تقسیمات قومي- فرهنگي چشم انداز: بویژه تقسیمات زباني و مذهبي پيروي مي کنند. بهترین نمونه چنین مرزي .خط مرزي هند و پاکستان است که پس از استقلال و جدا شدن پاکستان از هند بوجود آمد 

صفحه 11:
مرز تطبيقي هند و پاکستان PAKISTAN = / AFGHANISTAN 95 Le 3 Map not to Scale ook ۷۱۹۲9۹ ‏ام مه مه مگ که‎ eee 1 

صفحه 12:
مرز هاي تحميلي ‎(Gupertoposed)‏ 3 به خطوط مرزي که بدون توجه به سيماي قومي- فرهنگی ناحیه وتنها در اثر سیاست بين‌المللي بوجود آمد‌ند, مرزهای تسئیلی گفته می شونا؛ در نژاد بوده. زبان و فرهنگ مشترك دارند. از یکدیگر جدا شده. تحت لواي حكومتهاي جداگانه به سر ترسیم‌این خطوط مرزي. مردمي که از يك قوم و يك مي‌برند مثال: مرزهابي كه دول استماركر ارويابي بعد از جنك جهاني اول در قاره آفريقا بوجود آوردند. مرزهاي كشورهاي غنا نیجریه وکامرون مرز کره شمالي و جنوبي.ویتنام شمالي و جنوبي.یمن شمالي و جنوبي.آلمان شرقي و غربي مرز اسرائیل و اردن‌مرز ایران و جمهوري هاي آسیاس مركزي و 

صفحه 13:


صفحه 14:


صفحه 15:
د) مرزهاي متروکه (2۲؟)) این گونه مرزها همان گونه که از نامشان پیداست .اعتبار خود را به عنوان مرز سياسي از دست داده‌اند ولي عموماآثار آنها هنوز در چشم‌اندازها نمایان است. به عنوان مثال مي توان از مرزبین سومالي ایتالیا و سومالي بربتانیا با اتيوپي در شاخ آفریقا وبا مرزهاي پیشین بین آلمان و مجارستان نام برد. همچنین مرز بین آلمان شرقي و غربي و مرزهاي شوروي سابق در جمهوري هاي تازه استقلال یافته جزء مرزهاي مترو که به شمار مي رود. 

صفحه 16:


صفحه 17:
طبقه بندي مرز از نظر تطا بق با عوارض طبيعي: * نوع ديگري از تقسیم بندي مرز .طبقه بندي مرزها از نظر تطابق آنها با عوارض طبيعي است . بر این اساس .مرزها را مي توان بر حسب درجه تطابقشان با عوارض به دو گروه تقسیم کرد: کوهستان 1-مرزهاي طبيعي: > یه ‎ee‏ ] 3جنگل سعرا بلاق ‎ ‎ ‎ ‏معين مي كردند ‎ ‏2-مرزهاي هندسي ‎ ‏تون. میله و سیم خاردار ‏* 2-مرزهاي هندسي ؛ ‏مشخص مي شوند ‎٠‏ ‎ 

صفحه 18:
طبقه بندی مرزها بر اساس شکل هندسی آن : ۱)محدب ۲)مقعر ۳)مستقیم مرزهای محدب هميشه وسوسه انگیزند؛مثلادر جنگ نظامی لیران. و عراق نیز قبل ازهر چیز مرزهای محدب کشور لیران. که عبارت بودند از بر آمدگی مرزی قصر شیرین بین قره تو تا آب گیلان .بر آمدگی نفت شهر و سرانجام بر آمدگی مهران . دستخوش آفند ارتش عراق شد.مرزهای محدب موجب می شود که در ابتدا و شروع درگیری های نظامی .ابتکار عمل در دست کشور دارنده آن باشد و در مقابل کشوری که از چنین امتیاز مرزی برخوردارنیست سعی می کند این ابتکار عمل را در شروع بحران ازطرف مقایل سلب کند . 

صفحه 19:


صفحه 20:
طبقه بندی مرز بر اساس ماهیت و فضای تشکیل دهنده آن : نوع ديكر از طبقه بندی مرزها .تقسیم بندی آنها بر حسب ماهیت یا فضای تشکیل دهنده آنهاست بر این اساس مرزها را می توان به طور کلی به سه دسته تقسیم کرد: ۱-مرزهای خشکی ۲-مرزهای هوایی ۲-مرزهای آبی : ال )مر زهای زودخانه ای ب)مرزهای دریایی 

صفحه 21:
مرزهای آبی . الف) مر زهای رودخانه ای اب) مر زهای در بای 

صفحه 22:
الف) مر ز های رودخانه ای (رودهای بین المندى). از دید گاه حقوق بین الملل .رودهای بین المللی به راههای آپی اطلاق می شوند که از مرز بین دو یا چند کشور عبور کرده و نوار مرزی کشورها را تعیین می کند یا رودهایی که در طول مسیر خود از قلمرو چند کشورعبور می کنند .مانند رن.دانوباروند رود.دجله 9 فرات و رودى بين المللی است که سه مشخصه زیر را دارا باشد. ۱)از خاک دو یا چند کشور عبور نماید ۲)دو یا چند کشور را از یکدیگر جدا سازد. ۳)اهمیت اقتصادی داشته باشد. 

صفحه 23:
حه: ۵ : هد هاه, سن الحطل». ‎International River Basins‏ 5 2 ۹ ap Legend ۱ ‏سا‎ ۹ 355 3 Europe x [Noth America | south America در حال حاضر 12 (رود) آبراهه بين المللى وجود دارد كه 58.1 درصد سطح كره زمين را در بر مى كيرد 

صفحه 24:
جدول شماره 4 حوزه رودهای مشترک مرزی همسایگان جه‌یوری اسلامی ابران تمحز ما رود شتوك مرزى 

صفحه 25:
Stressed out this map shows stress on the world’s major river basins, comparing the amount of water available to the amount of water humans use. _ ناعم SOUTH AMERICA STRESS SS ass ‏ااا‎ ‎High <> None SOURCE: World Commission on Water in the 21st Century MSNBC 

صفحه 26:
خط منصف خطی است که فاصله هر نقطه ای از آن تا نزدیکترین نقاط دو ساحل به یک اندازه باشد . به عبارت دیکر خط منصف خطی است که رودخانه را ی و تعر مفهومی در ارتباط با سطح أفقی آب است. خط تالوگ يا خط القعر . عمیقترین خطی است که در مسیر عمده کشتی ها , بستر رودخانه را به دو نیم تقسیم می کند . واژه تالوک ريشه ای آلمانی دارد وبه معنی "مسیر دائمی کشتیرانی " است .به عبارت دکر رک مر ری ست لل درت سوه ای مرزی است. 

صفحه 27:
ب) مر زهای در بابی Maritime Boundaries of the World ime ie Cary rate, 

صفحه 28:
مناطق در یایی تحت صلاحیت ملی دولت ها. ۱-آبهای داخلی: ۲-دریای سرزمینی: ۳منطقه نظارت: ۴-منطقه انحصاری اقتصادی: ۵-آبهای آزا د: قلمروهای بستر دریا: ۱-سکوی ساحلی یا فلات قاره ۲-منطقه میراث مشترک بشریت 

صفحه 29:
مناطق دریایی تحت صلاحیت ملی دولت ها ۴ یل دبای | ‏سباك سرزيش‎ | Se 0 ot ۱ ! oe wha gut. oad ge hee 

صفحه 30:
مالکیت ءصلاحیت و حاکمیت دولت ساحلی 53 میب ‎oa‏ مال مر ‎wie aos four‏ ‎viedo | ۰ ۰‏ 1 | نظارت ‎ke‏ انساریاقمادی ات ‎ ‎ ‎ ‎ 

صفحه 31:
hang as خط مبداء خط مرز سیاسی یک کشور در قلمروها و عرصه های آبی مجاور آن است.به عبارت دقیق تر.خط مبداء دقیقا حکم مرز سیاسی کشور را دارد وحکومت ها در فضای آبی پشت سر آن درسطح,عمق و فضای بالای آن از حق مالکیت.حاکمیت و صلاحیت مطلق برخوردارند.دقیقا مانند مرزهای سیاسی کشور در معیار عمومی یرای تعیین خط مبداء خط پست ترین حد جزر در ساحل است . 

صفحه 32:
آبهای داخلی: آبهای پشت خط مبداء ‏ آبهای داخلی است و آنچه پشت خط مبداء قرار می گیرد تحت. مالکیت. و حاکمیت دولت. سرزمینی است که حق هر گونه اقدامی در ‎OT‏ ‏مشابه سرزمینش را دارد و حکومت های دیگر هیچگونه حقی در این منطقه ندارند. دولت می تواند نقاطی را در داخل آبهای داخلی به عنوان بندر گاه به جامعه بین المللی معرفی کند تا کشتی های خارجى بتوانند از آن استفاده كنند؛ البته جزء حق دولت ساحلی است که هر گاه خواست بندر را ببندد يا ورود کشتی های خاصی را به آن محدود با ممنوع کند. 

صفحه 33:
دریای سرز مینی: اولین منطقه رسمی دریایی است که پس از خط مبدا « به سمت درياء قرار گرفته وعرض آن بین ۳ تا ۱۲ مایل دریایی است (تعیین عرض آن تابع نظر دولت ساحلی است واکثر کشورهای جهان عرض ۱۳ مایل را برگزیده اند).دولتهای ساحلی در منطقه دریای سرزمینی دارای حق حاکمیت مطلق وانحصاری اند کیت مایم این مناطق نیز متعلق به دولتهای ساحلی است . سایر کشورها در این منطقه فقط دارای حق عبور بی ضرر (سریع وپیوسته ) هستند 

صفحه 34:
خط ‎a‏ ‎i agent‏ | weirs | ‏ا‎ i ‏حفن سای اند دی اب مایت‎ ! ‎٠‏ مايل دريلى ‎ ‎ ‎ ‎ ‎ 

صفحه 35:
منطفه نظار ت. اين منطقه بلافاصله پس از دریای سرزمینی قرار دارد وحد نهابی آن نیز ۱۲ مایل دریابی است . منطقه نظارت جزو دریاهای آزاد نیست وبخشی از منطقه انحصاری واقتصادی محسوب مى شود؛ دولت ساحلى حق دارد در اين منطقه , اولا از نقض مقررات گمر کی . مالی . مهاجرتی وبهداشتی در قلمرو دریای سرزمینی خود جلو گیری کند؛ ثانیا متخلفین از مقررات مذکور را به مجازات برساند. 

صفحه 36:
‎٠‏ مايل دريلى ‎soba gland tes ‎ ‎agent ‎wire ‎ ‎ ‎ ‎ 

صفحه 37:
منطته انحصاری اقتصادی. حد نهایی این منطقه از خط مبدا. ۲۰۰ مایل دریایی دولتهای ساحلی در بالا , سطح , بستر وزیر بستر منطقه انحصاری - اقتصادی . حق کاوش . بهره برداری . حفاظت از منابع طبیعی زنده وغیر زنده » تحقیق وبهره بردای اقتصادی . نظیر تولید انرژی واستفاده از منابع . ایجاد جزایر مصنوعی وتاسیسات وساختمان ء « انجام تحقیة تحقیق علمی و کنترل محیط زیست دریایی را دارند. ذولتياى ذلك ر در اين مناطقة تنها حق آزادی کشتیرانی . برواژ . کایل کش ولوله گذاری را دارا می باشند. 

صفحه 38:
agent wird | ۱ ‎٠‏ مايل دريلى ‎ ‎ ‎ ‎ ‎ 

صفحه 39:
حدود ‎٩۰‏ درصد منابع آبزیان . ۷ درصد ذخایر شناخته شده نفت وحدود ۱۰ درصد کلوخه های منگنز جهان را در منطقه انحصاری اقتصادی قرار دارد. 

صفحه 40:
آبهای آزا د. شامل کلیه قسمتهایی از دربا می شود که پس از منطقه انحصاری واقتصادی قرار گرفته باشند ودر قلمرو های دریایی کشورها واقع نباشند . در اين منطقه . آزادی کشتیرانی ؛ پرواز . کابل کشی ولوله گذاری ء احداث جزایر مصنوعی وتاسیسات . ماهیگیری: تحقیقات غلمی برای همه کشورها اعم از ساحلی وغیر ساحلی . مشروط به اينکه مخل دریانوردی بین المللی نباشد و کر . وجود دارد. 

صفحه 41:
قلمر وهای بستر در یا: 1 سکوی سا 3 حلی یا فلات قاره ات - منطقه ميراث مشترى بد 

صفحه 42:
سکوی ساحلی با فلات قاره : بر اساس کنوانسیون ۱۹۸۲ حقوق دریاهاءفلات قاره به آن بخش از بستر و زیر بستر آبها اطلاق می شود که تا حد خارجی حاشیه قاره کشیده شده باشد. حاشیه قاره شامل بخش های زير است: ۱-سکوی ساحلی یا همان فلات قاره سنتی ۲-سرازیری قاره ۳-برآمدگی قاره یا پیش قاره حد معمول فلات قاره ۲۰۰مایل دریایی از خط مبداء است که البته تحت شرائطی تا ۲۵۰ مایل می تواند گسترش داشته باشد. 

صفحه 43:
یی الا ‎wird | ۱‏ | ‎١‏ شن تسه soba gland tes 

صفحه 44:
حقوق کشور ساحلی در منطقه فلات قاره : در اين منطقه حق انحصاری برداشت از کلیه منابع معدنی ومنابع جاندار وغیر جاندار بستر وزیر بستر دریا وسایر موجودات بی حرکت یا چسبیده به کف وغیر آن . متعلق به دولت ساحلی است . البته اقدامات دولت ساحلی نباید مخل آزادی کشتیرانی وسایر حقوق, دولتهای دیگر در قلمرو آبهای منطقه فلات قاره شود وآنها نیز به هنگام ‎LIS‏ کشی ولوله گذاری در کف دریا باید منافع کشورهای ساحلی را درنظر داشته باشند. 

صفحه 45:
منطقه ميراث مشترك بشريت منطقه ((ميراث مشترك بشريت )) : اين منطقه از مفاهيم جديدى است كه در كنوانسيون 1/87 اوارد حقوق بين الملل درياها شده است وشامل منطقه اى از درياها واقيانوسهاست كه در ماوراى قلمرو فلات قاره ومنطقه انحصارى - اقتصادى دولتها قرار دارد.منابع اين منطقه به هيج دولتى تعلق ندارد ومتعلق به همه بشريت است وتنها مقام مجاز براى بهره بردارى از آن :٠(مقام‏ بين المللى بستر درياها)) است. 

صفحه 46:


صفحه 47:
اختلافات مرزی: اس.بى .جونز «مرز مثل بوست ممكن است مرض مربوط به خود را داشته باشد يا منعكس كننده امراض بدن باشد» 

صفحه 48:
انواع اختلافات مرزی : ۱-اختلافات مکانی(امسه(ع) : به اختلافات ایجاد شده بر سر مکان دقیق مرز گفته مى شود که ممکن است در اثر تفسیرهای گوناگون و بعضامتضاد از اسناد قانونی یا تغییر مکان مرز طبیعی حاصل شوند. اختلاف ایران و عراق بر سرمرز اروند از نوع اول و اختلاف ايران 9 افغانستان بر سر رود هیرمند واختلاف نيجرونيجريه بر سر رود نيجر از نوع دوم است. 

صفحه 49:
۲- اختلافات بر سر قلمرو ( أدوصلددطا): اين نوع اختلافات که به اختلافات ارضی نیز موسومند: ‎wk‏ ‏بروز مى كند كه دوكشور همسايه مدعى حاکمیت یک قلمرو مرزی باشند.معمولا دلائل تاریخی .جغرافیایی و امنیت ملی اساس این ادعا ها را تشکیل می دهد .در خاورمیانه کشمکش اعراب و اسرائیل بر سر بیت المقدس از بارزترین انهاست .سایر اختلافات از این نوع در منطقه خاورميانه و شمال آفريقا .مى توان به ادعای مراکش در مالکیت بر ۳۶۷ هزار کیلومتر مربع از اراضى صحراى غربی واختلاف بین عربستان سعودی ,عمان و ابوظبی بر سر واحه های بوریمی و اختلاف مصر و سودان در مورد وادی حلفا اشاره کرد.در اختلافات مکانی واختلافات قلمروی معمولاایجاد تغییر در مکان مرز مورد نظر است. 

صفحه 50:
۳- اختلافات عملکردی ‎‘(operctiocnd)‏ ‏به اختلافاتی گفته می شود که درمورد نحوه ادره و عملکرد مرزها بین دو کشور بروز می کند .مرز به عنوان یک مانع در برابر حرکت انسان ها و جابه جایی کالاها علاوه بر مشکلاتی که در بهره برداری از منابع و مدیریت آنها بوجود می آورد .گاهی باعث بروز اختلافات بین دو دولت می شود .این گونه اختلافات را به سه گروه می توان تقسیم کرد. االف )اختلافات در مورد تشریفات عبور قانونی از مرز: (اختلاف ایران و ترکیه در مورد عبور کالاهای صادراتی کشاورزی از ایران به اروپاءانگشت نگاری در مرز ‎ta‏ ‏ب)اختلافات ناشی از عبور غیر قانونی از مرز(اختلاف ایران و افغانستان در مورد ورود اشرار به ایران,عراق و تر کیه در مورد عبور مخالفین کرد.ایران و آمریکا در مورد ورود نیروهای نظامی از ایران به عراق و.) ج)اختلافات ناشی از بروز مشکلات و مسائل محلی در مرزها : تاثیر سیاست های حکومت ها در مرز بر الگوی بهره وری زمین روستایی و یا شهری و بروز مشکلات محلی.تقسیم شهر رفح به دو نیم توسط اسرائیل و مصر . 

صفحه 51:
۴-اختلافات مرزی ناشی از استفاده مشترک از یک منبع اقتصادی (حهسسل) این نوع اختلافات مرزی هنگامی مطرح می شود که طرفین نمی توانند در مورد استفاده و تقسیم منابع موجود در منطقه مرزی به توافق برسند.اختلافات مرزی ناشی از استفاده مشترک از یک منبع اقتصادی.مانند برداشت بی رویه آب.استخراج معدن,بهره برداری از منابع نفت و گاز مشترک.یا استفاده از چراگاه به وسیله یک دولت و با هزینه دولت دیگر می باشد. نمونه موردي: * اختلاف ایران و قطر و کویت در مورد بهره برداری از ذخایر نفت و گاز خلیج فارس * .اختلافات بین ترکیه سوریه و عراق بر سر تقسیم آب رودخانه فرات * اختلاف عراق و کویت بر سر حوزه نفتی رومیله درمنطقه مرزی مشتر ک دو کشور 

صفحه 52:
همسایگان و مناطق مرزی ایران : پیرامون جمهوری اسلامی ایران » بالغ ۸۷۳۱ کیلومتر می باشد که ۴۱۱۳ کیلومتر مرز خشکی و ۱۹۱۸ کیلومتر آنرا مرز رودخانه ای » دریاچه و باتلاق تشکیل می دهد و ۲۷۰۰ کیلومتر طول کرانه های ايران در شمال (دریای مازندران) و در جنوب (خلیج فارس و دریای عمان) می باشد. ۷ادر بعضی از نقاط » مرز طبیعی این کشور با مرز سیاسی آّن منطبق است . در بسیاری از موارد خطوط مهم مرزی ؛ بين مرز طبيعى ایران شامل همه فلات ایران است . مرزهای ایران در دریای آزاد در جنوب کشور و در خلیج فارس واقع است و از دهانه فاو تا بندر عباس ۱۲۵۹ کیلومتر (به خط مستقیم) امتداد دار مرز سیاسی در این حوزه از ساحل » ۱۲ مایلی دریایی است . جزایر نیز هر یک ۶ مایل مرز دریایی دارند . بجز جزیره فارسی که مرز ن روی خط منصف بين ايران و عربستان قرار دارد و در کنار آن جزیره عربی مربوط به عربستان واقع شده است که اگر ۶ مایل مرز دربایی برای این دو جزیره در نظر گرفته شود خط مرزی بر روی این جزیره قرار می گیرد. 

صفحه 53:
بر اساس توافق ایران و عربستان » مرز مشترک ۰ حد فاصل بين ايران دو جزیره استد. در دریای عمان از بندرعباس تا دهانه خلیج گواتر ۷۸۴ کیلومتر مرز به صورت خط مستقیم است . مرز سیاسی آن ۱۲ مایل و مرز اقتصادی با کشور عمان ۵۰ مایل است و بقیه دریا رل ات در دریای بسته نیز کشور ایران در دریای مازندران با همسایگان خود ۶۵۷ کبلومتر مرز مشترک دارد و بر اساس قرارداد ۱۹۴۲ بین ایران و شوروی هر کشورتا ۱۰ مایل مرز سیاسی و حق انحصاری اقتصادی دارد و بقیه دريا مشترک است . پس از فروپاشی شوروی و استقلال کشورهای آسیای مرکزی این دریا بین ایران ۰ آذربایجان . روسیه » تر کمنستان و قزاقستان مشت رک است . 

صفحه 54:
رزهای غربی ایران با عراق از دهانه فاو تا دالامپرداغ ۱۶۰۹ کیلومتر است که ۸۴ کیلومتر آنن در اروندرود بر اساس خط تالوكك قرار دارد و از دهانه فاو تا نهرخين تداوم می یابد . نيه مرز مشتركك بين اين دو كشورء مرز خشكى است كه از لحاظ شكل . متنوع ترين مرز سياسى امسته. در منطقه قصر شيرين و نفت شهرء به صورت محدب و در دره شیلر : بین کردستان ان و عراق كه بانه را از مريوان جدا مى کند . مرز به شكل مقعر و در جلككه خوزستان مرز به صورت خط مستقيماست . كشور تركيه نيز از همسايكان غربى ايران است كه از دالامبرداغ تا قره سوی سفلی و ارس ۴۸۶ کیلومتر مرز مشترک بین این دو کشور وجود دارد برزهای شمالی ایران پورآلان تا آستارا ؛ ۷۶۷ کیلومتر آن با آذربایجان و ۴۰ کیلومتر با ارمنستان است. و از خلیج حسین قلی تا دهانه ذوالفقار ۱۲۰۶ کیلومتر بقیهبین ایران و تر کمنستان مرز مشت رک وجود دارد . 

صفحه 55:
در شرق ایران کشورهای افغانستان و پاکستان واقع شده اند که از دهانه ذوالفقار تا کوه ملک سیاه ۵ کیلومتر با افغانستان و از کوه ملک سیاه تا دهانه خلیج گواتر ۹۷۸ کیلومتر با کشور پا کستان مرز مشترک است ۱ شایان ذکر است که در مقطع مورد بررسی همسایه های ایران تحولات چشمگیری را به خود دیده اند . قبل از جنگ جهانی اول از طرف غرب . کشور ایران با امپراتوری عثمانی و از شمال با امپراتوری روسیه تزاری و از جنوب و جنوب شرق با امپراتوری استعماری انگلستان همسایه بود . بعد از جنگ جهانی اول » با فرو پاشی امپراتوری عثمانی » این کشور با عراق و تر کیه امروزی و با سقوط حکومت تزارها با اتحاد جماهیر شوروی سوسیالیستی همسایه شده و هم اکنون با فروپاشی شوروی » ایران با کشورهای آذربایجان و ارمنستان و تر کمنستان در شمال همسایه است . | دربره موزهای بران رجوع کتید. ال سازمان جفرافبابي تيروهاي مسلح ب) علي رزم أراء جغرافباي نظامي شهرسنانهاي مرزي ‎٠‏ تهران . انتشارات شهاب . 1328 ‎ellie adits! ghee Steg‏ ید ‎os Were) gre fal‏ 1368 

صفحه 56:
در اثر استقلال کشورهای حاشیه جنوب خلیج فارس و هندوستان از استعمار بریتانیا و تجزیه هندستان تقسیمات سیاسی جدید بوجود آمد . اگر چه در این دگرگونیها مرزهای کشورایران از لحاظ فیزیکی تغییری نکرده است ‏ اما از لحاظ ژئوپلتیک تحول عمده ای یافته و موقعیت ایرات تحت تأثیر قرار گرفته است: شرایط رودخانه های مرزی: شبکه آبها نیز در ایجاد وحدت سرزمینی یا پر کندگی آن ؛ قدرت اقتصادی » ارتباطات و حمل و نقل و به طور کلی در توان ملی یکک کشور نقش عمده ای دارد . از لحاظ نظامی و امتیتی نیز طرز قرار گرفتن شبکه آبها می تولند آثار منفی یا مثبتی داشته باشد . شبکه آبهای ایران به جز کارون و اروند رود » غیر قلبل کشتیرانی می باشند . به همین جهت اين آبها در معادلات ژئوپلتیکک کمتر مورد توجه قرار می گیرند . با این حال استفاده مناسب از این آبها . از نظر اقتصاد کشاورزی و نیروی برق حائز اهمیت است که در بحث منابع به آن اشاره می گردد. 

صفحه 57:
علیرغم موقعیت آبراه قابل کشتیرانی اروند رود در طول تاریخ » محل مباحثات فراوان بین المللی بوده است و مشکلات سیاسی و نظامی زیادی برای هر دو کشور همسایه و منطقه موجب شده است . یکی از اختلافات عمده میان ایران و امپراتوری عثمانی و بعدها با عراق » تعیین حدود مرزی و استفاده از این آبراه بوده است . همسایگان و مشاجره : هدف اساسی و غیر قابل تغیبر هر دولت - ملتی ؛ بقای ملتی است و این مهم . خود در گرو مقوله تهدید است . شدت جریان تهدیدهای که خارج از فضای سرزمینی ۰ دولت را هدف قرار می دهند یا تهدیدهای بیرونی ۰ تحت تأثير تعداد همسایگان است . در واقع امنیت ملی هر کشور از نظر تهدیدهای بيرامونى » تابع تعداد دولتها و کشورهای همجوار است و در بیشتر مورد ها هر چه تعداد همسایگان بیشتر باشد ‏ تأکید دولت و مردم بر مسائل امنیتی نیز بیشتر خواهد بود. برعکس» «تجربه نشان داده است که کشورهایی که در قسمتی از خاک خود با دریا مجاورت دارند و در نتیجه همسایگان کمتری دارند » با مشکلات مرزی کمتری مواجه شده » بهتر می توانند استقلال خود را تأمین نمایند ».[۱] 

صفحه 58:
ریاضی دانان ریچارد سن . استعداد روابط بین ناحیه ای » از جمله منابع مشاجره را تابع تعداد همسایگان دانسته و می نویسند :«در کشوری مانند آلمان با نه کشور مجاور در قلمرو خود ‏ نسبت به کشورهای دیگری مانند پرتغال تنها با یک همسایه » بسیار پیشتر امکان حدوس مشاجره وجود دارد»[ ۲] به هر حال در فرآیند تهدید خارجی ۰ کشور يا کشورهای همسایه ‏ بالقوه و به شکل های زیر ممکن است تحت تأثیر قرار گیرند : الف ) صدور بحران: هر دولتی می تواند انعکاس اثرهای فوری ناامنی های همسایگان را » در فضای سرزمین خود انتظار داشته باشد . دولتها . با صدرو بحران در واقع جنگ اعلان نشده » غیر مستقیم و اغلب ناخواسته را علیه دیگران بویژه همسایگان آغاز می کنند . 

صفحه 59:
ب) ترا کم تهد بد مستقیم : اغلب جنگ هایی که بین سالهای ۲۰۰۰ - ۱۹۴۵ میلادی رخ داده است » کشورهای را درگیر نموده که حداقل دارای چهار همسایه بوده اند . هند - چین - مصر - اسرائیل - ويتنام - چین - ایران - عراق و ارمنستان - آذربایجان » نمونه های مناسبی برای این نتيجه گیری هستند . برعکس . یکی از عوامل عمده مصونیت و امنیت نسبی کشورهایی ۰ مانند استرالیا » ایالات متحده و کانادا. تعداد کم همسایگان آنهاست . ج) ترا کم اختلاف : تعداد همسایگان » در عین حال زمینه مناسبی برای افزایش اختلاف های دولتهای همسایه مهیا می کند . اختلاف های ارضی و مرزی ؛ اختلاف بر سر منایع مشت رک نفتی و حقابه رودخانه های مرزی » مسائل عملکردی مرز و برخوردهای ایدئولوژیک . اغلب بين دولتهاى همجوار معنى و مفهوم قابل لمسى مى يابد . در واقع بين تعداد همسایگان و افزايش تقاضا هاء ارتباط مستقيمى وجود دارد . 

صفحه 60:
ا وقتی وضعیت بدتر می شود که همسایگان یک کشور هم فراوان باشند و هم فقیر و کم توسعه یافته ؛ در این صورت همسایگان فقیر » منبع مستمع » پایدار و کنترل ناپذیر صدور انواع بحران و تتش به شمار می روند . این وضع نیز بی شباهت به زندگی در محله های شلوغ و فقیر نشین حاشیه شهرها نیست ؛ در این وضعیت حتی چنانچه کاخ یا کاخهایی نیز ساخته شوند » از منابع تتش مصون نخواهند بود. 

صفحه 61:
منشأً جغرافیایی مشاجره ها : "هاگت» ‏ ضمن ارائه مدلی از کشوری محصور در خشکی » (مایپوتیتکا) ۱۲ محور جغرافیایی بالقوه دردسرزا را که می توانند موجب مشاجره و منازعه دولتهای همسایه شوند » تشریح می کند .[۱] ۴ ۱. تمایل دولت محصور در خشکی برای دسترسی به آبهای آزاد از طریق فضای سرزمینی کشور يا کشورهای همسایه ؛ * ۲. اختلاف تفسیر درباره خط تقسیم ‎OT‏ (آب پخشان) ؛ * ۳ تغییر مرز بین المللی به دلیل تغییر مسیر روخانه ؛ 

صفحه 62:
۴ اختلاف در تعیین مرز و چگونگی بهره برداری از دریاچه مشت رک ؛ ۵ ربودن آب علیای رود؛ ۶ گسترش سرزمین یکت گروه واحد قومى در دو سوى مرز بين المللى ؛ ۷ حمایت از گروه اقلیت وابسته به گروه اکثریت در آن سوی مرز ؛ ۸ کوچ فصلی چادر نشینان دامدار در دو سوی مرز ؛ ‎٩‏ ادعای ارضی مبنی بر تهدید شهرهای مرزی ؛ ‏۰ جنبش جدایی طلبانه داخلی ۰ مورد حمایت همسایه یا همسایگان ؛ ‎.١‏ منبع نفتى امتداد يافته در دو سوى مرز ؛ ‏۲ منابع مهم معدنی با موقعیت سرحدی . 

صفحه 63:
«هاگت» ‏ بر اين نکته تأیید می کند که فهرست او تنها شامل منشاً جغرافیایی تنشها بوده و عامل غير فضايى و غير محيطى را در بر نمى كيرد . اما حتى منشأ جغرافيابى تنشها نيز » محدود به فرصت هاگت نیست . اختلاف نظر در مورد جكونكى تهديد حدود رودخانه هاى قابل كشتيرانى مرزی » اختلاف هاى ديرينه بر سر مالكيت جزيره يا جزيره ها و چگونگی تهديد مرزهاى دريايى و خشكى و تداخل منابع و منافع دولتهاى همجوار در درياهاء بخش ديكرى از منابع مشاجره را تشكيل مى دهد . 

صفحه 64:
بدين ترتيب منایع مشاجره پین همسایگان » شامل فهرستی طولانی است که هر يكك از آنها می توانند زمینه ای برای تکمیل بحرانهای دو سويه یا چند سویه را فراهم آورد. به فرصت هاگت این موردهای تتش زای بین المللی را می توان اضافه کرد : ۱. تعقیب مخالفان مسلح تا آن سوی مرز های بین المللی ؛ ۲. ایجاد نوار امنیتی در حاشیه مرز ؛ ۳ ورود آوارگان ناشی ار جنگ های داخلی به خاک دولت با دولتهای همسایه؛ ۴ گسترش دامنه نبرد به حاشیه و درون فضای سرزمین دولتهای همسایه ؛ ۵ تلاش همه جانبه برای گسترش نظام ارزشی در کشورهای همجوار؛ ۶ مداخله های منظم و غیر منظم نظامی ‏ از جمله حملات هوایی به کشورهای همجوار » به بهانه از پین بردن ريشه های بحران ؛ 

صفحه 65:
۷ مداخله نظامی برای حمایت از اتباع و هم کیشان ؛ ۸ مداخله نظامی بهبهانه حفظ منبع برون مرزی + ‎٩‏ اختلاف نظر یا تفسیر در محدوده صید گاهها ؛ ‎.٠١‏ در اختيار قرار دادن ایستگاههای رادیو - تلویزیونی به مخالفان دولت همسایه ؛ ۱ تأسیس پایگاههای نظامی » از جمله تأسیسات موشکی در حاشیه مرز . ‏طبقه بندی منابع جغرافیایی مشاجره : ‎ ‎gle‏ جغرافبایی مشاجره بین دولت های همجوار از نقطه نظر منشأ : ريشه و نوع تنش در سه كروه كلى جاى مى گیر .نوا کونومیکک ۲۱۱ . ژئواسترانژیک و ژئوپلیک ۳۱۷. زئ و کالچر ۲ البته كروه بندی قطعی منابع جفرافیایی تتش و مشاجره و قرار دادن هر یک از آنها در یک گروه به سختی امکان پذیر ‏منابع می توانند ویژگیهای مشتر کک ژنواستراتژیکک و ژئوپلتیک داشته باشند . برای نمونه : اختلاف نظر ‎ ‏اسب و برحی از بن. همسایگان بر سر مالکیت جزیره ها می تواند جنبه های متفاوتی داشته باشد 20000010 690 ‎G0 ONRONEIND & BBOPOVIMOS 1 800 00/1000 5) 

صفحه 66:
چشم انداز عمومی : ۰ - ایران ؛ رکورد دار تعداد همسایه : ایران به همراه چین و پس از جمهوری فدراتیو روسیه . ر کورد دار تعداد همسایه در جهان است . اگر دولتهای ایران تنها همین واقعیت جغرافیلیی را عمیقاً در ک می کردند در رفتار دراز مدت استراتژیک آنها . دگ رگونی های عمیقی بوجود می آمد . ایرانبا ۱۵ کشور مستقل و ۲۶ دولت . همجوار است . این کشور از جنوب با دولت - ملتهای مستقل کویت . عربستان . بحرین . قطر » امارات عربی متحده و عمان . از شرق با پا کستان و اففانستان » ازشمال با ت کمنستان . قزاقستان ۰ روسیه . آذربایجان و ارمنستان و از غرب با ت رکیه و عراق همجوار است . اما ایران در شمال با جمهوری های خود مختار داغستان . نخجوان و کالمیک و در جنوب با شش امیر نشین از هفت ‎peal‏ نشین تشکیل دهنده امارات عربی متحده یعنی ابوظبی . هبی , شارجه . اجمان ‏ عم الغوین و رأس الخیمه همسایه است . 

صفحه 67:
استفاده از استعداد بسیار بزرگ و در واقع بی نظیر ایران و گسترش روابط فضایی بین ناحیه ای » با وجود حجم متوسط و تعداد همسایگان زیاد ؛ در کانون توجه دولتها قرار نداشته است . چنین موقعیتی ؛ فضای سرزمینی ايران را در مر کز تلاقی دولتهایی قرار داده که به طور ماهوی نیازمند تعامل فضایی همه جانبه هستند . در واقع ایران با استفاده از موقعیت مرکزی و کانونی خود . می توانسته کانون صلح و همبستگی بین منطقه ای باشد . این در حالی است که تعدد کشورها و دولتهای همجوار حاشیه ایران . تنها زمینه افزایش ظرفیتهای مشاجره را فراهم آورده است . گوناگونی منابع تنش و پایداری نسبی آنها در روابط ایران و همسایگان . بیانگر این واقعیت است که ایران هنوز نتوانسته | عهدة ایفای نقش «محور و سکوی صلح» منطقه ای و بین منطقه ای برآید . یکی از دلیل های این ناکامی » ناپایداری دولت - ملتهای همجوار ایران بوده است . 

صفحه 68:
* ناپایداری دولتها: * _کشورهای اطراف ایران در شمار دولت - ملتهای بسیار ناپایدار تا ناپاینارند . دولت ‏ ملتهای بسیارناپایدار » در شمال واحد های سیاسی مستقلی هستند ؛ که با هدید های ناشی از بر هم خوردن وحدت ملی و تمامیت ارضی خود مواجه اند ؛ در حللی که در وضع دوم » دولت به معنای کشور و مملکت ‏ و تعرض مصون و مورد پذیرش اکثر شهروندان است ‏ اما دولت به مفهوم نظام و رژیم سیاسی ‏ ناپایدار است . عوامل زیر در ناپایداری دولتها و نظام های سیاسی کشورهای پیرامونی ایران » موثر بوده اند . 

صفحه 69:
* . نوپلیی رسد . در واقع پادشاهی ها و امیر نشینی های خلیج فارس به جز عربستان ؛ از نیمه دوم قرن گذشته به جز روسیه و ترکیه . عمر تأسیس هیچ یک از کشورهای همجوار ایران به یک قرن نمی استقلال دست یيافته اند و چهار کشور همسایه شمالی » تنها از سال ۱۹۹۱ میلادی بر نقشه جغرافیای سیاسی ظاهر شده اند . نوبايى اين دولت - ملتهاء زمینه نداشتن بلوغ سیاسی و نوعی وابستگی به قدرتهای منطقه ای و فرا منطقه ای را برای آنها فراهم آورده است ؛ به همین دلیل ۰ موج های کوتاه بحران زا باعث تنش و ناپایداری درون آنها شوند . ۲. اهمکنی : اغلب دولت - ملتهای همجوار ایران از نظر تر کیب زبانی - قومی و مذهبی جمعیت » جزو دولتهای ناهمگن هستند . غير از عربستان و ارمنستان + بقيه اين دولتها , با نيروهاى قدرتمند مركز گریز و ناحیه گرایی نسبتاً شديدى مواجهند. اين نيروها نه تنها توانايى به جالش كشيدن حكومتهاى مركزى را دارند . بلكه مى توانند اساس هويت و امنيت ملى را نيز به خطر اندازند . موزائیک هاى زبانى » قومى و جالشهاى ديرينه و عمیق فرهنگی در آنها و در نها بویژه مذهبی این کشورها ؛ سیب ناپایداری کشورها و نظامها شده است . 

صفحه 70:
تداخل علایق و منلبع فرهنگی : تداخل علایق و منابع فرهنگی اغلب کشورهای همجوار ایران با یکدیگر ؛ در تکوین منایع بالقوه و مستمر مشاجره و تنشهای دو یا چند جانبه نقش بزرگی ایفا می کند . به عنوان نمونه ؛ مسئله (کرد) در صد سال گذشته » همواره بستر مناسبی برای مناغشه » مشاجره و تنشهای چند جانیه بوده است : حضور قدرتهای فر امنطقه ای : نفت و گاز » ویژگیهای ژئواستراتژیک و برخی علایق مذهبی » زبانی و فرهنگی » سه زمینه اصلی حضور قدرتهای فرامنطقه ای در خلیج فارس ۰ قفقاز ۰ آسیای مد ‎any sla‏ اس اه سای جر حضور قدرتهای بزرگ در جهان را می توان در مناطق پیرامونی ایران جستجو کرد ؛ در فصل های پایانی کتاب به این مهم توجه بیشتری شده است. ‎es ee‏ 1 8 000100100 290000017 000 GOV711081WBOTD'0EO0OMOLO0000-00TL00000000170.. [II] 2 ‏و‎ 

صفحه 71:
۶ تعدد دید گاههای ژئوپلتیک : دولتهای پیرامونی ایران نه تنها فاقد یک دستگاه ژئوپلتیک مجردند بلکه دید گاههای آنها تحت تاریخ » ایدئولوژی سیاسی . موقعیت جغرافیایی » تنگناهای ارتباطی و آرمانهای ملی جدا گانه و اغلب انحصاری ‏ متعدد و متفاوت است . * تعدد دید گاههای ژئوپلتیک از یک سو باعث کم رنگ شدن تفاهم ها و همکاریهای نهادینه شده منطقه ای است و از سوی دیگر, تداخل و روی هم افتادگی مکانی و جغرافیایی این دید گاهها » باعش افزایش تنش در سرتاسر این منطقه شده است . در واقع» بيشترين تراكم و فشردكى تنشها را می توان در حوزه های ژئوپلتیک خلیج فارس » خاورمیانه قفقاز و آسیای مر کزی یافت . 

صفحه 72:
نتيجه : انران پس از فدرادو روسهه و به همراء چین دارای بشترین هسایه در جهان است ‎٩‏ ‏همسایگانی که اغلب دارای نظامهای سیاسی ناپایدارند و گرفتار تنگاههای حاد ارتباطی اند . بیشترین این دولتها که در شمار کشورهای کمتر توسعه یافته به شمار می روند » دارای دید گاههای متفاوت ژئوپلتیک و نظام های ایدئولوژیک هستند . این چشم انداز به موازات تداخل علاقه ها و منافع این ملتها در یکدیگر ‏ اند ک بودن تعاملات تجاری و اقتصادی درونی » وجود ناهماهنگیهای فرهنگی » مذهبی و حضور دراز مدت قدرتهای فرامنطقه ای ۰ بر پیچیدگی اوضاع سیاسی پیرامونی ایران افزوده است . چنین وضعیتی باعث بالا رفتن ظرفیت های بالقوه مشاجره و کاهش ضریب های امنیتی دراز مدت برای ایران شده است .