سیستم جمع آوری اطلاعات و اهمیت کاربرد اطلاعات در برنامه ریزی، اولویت بندی و ارائه خدمات بهداشتی

سیستم جمع آوری اطلاعات و اهمیت کاربرد اطلاعات در برنامه ریزی، اولویت بندی و ارائه خدمات بهداشتی

اسلاید 1: دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی رفسنجان دانشکده پزشکیگروه خدمات بهداشتی و ارتقای سلامت سیستم جمع آوری اطلاعات و اهمیت کاربرد اطلاعات در برنامه ریزی، اولویت بندی و ارائه خدمات بهداشتیدکتر محمد اسدپور

اسلاید 2: اهداف آموزشياز دانشجو انتظار است پس از ارائه يا مطالعه اين مطالب بتواند اقدامات ذيل را انجام دهد:داده‌ و اطلاعات را تعریف نمایداهمیت و کاربرد اطلاعات را توضیح دهدشرايط مطلوب نظام اطلاعات بهداشتى از نظر سازمان جهانى بهداشت را بیان نمایدکاربردهاى نظام اطلاعات بهداشتى را توضیح دهد اهمیت و نقش آمار در سیستم بهداشتی را توضیح دهدهدف از تكميل زيج حياتي را بيان كنيد.اجزاء وجداول زيج حياتي رانام ببريد.نحوه تكميل جداول زيج حياتي را شرح دهيد.شاخصهاي قابل استخراج از زيج حياتي را محاسبه كنيد.بتواند بدون کمک با استفاده از اطلاعات موجود زیج حیاتی را تکمیل نماید

اسلاید 3: داده اطلاعات آگاهیداده‌ها عبارتند از مشاهدات گسسته صفات يا وقايعى که به تنهائى معناى اندکى دارند. داده‌ها، آن‌گونه که از عملکرد نظام‌هاى مراقبت‌هاى بهداشتى يا مؤسسات ديگر، جمع‌آورى مى‌شوند، براى برنامه‌ريزى کفايت نمى‌کنند و بايد آنها را با کاستن از حجم آنها، خلاصه کردن و تعديل کردن (Adjust) بر حسب متغيرهائى مثل سن و جنس، به صورت اطلاعات در آورد، به اين ترتيب مى‌توان داده‌ها را برحسب زمان و مکان مقايسه کرد. تغيير شکل دادن اطلاعات از طريق ادغام و پردازش آنها با کمک تجربه و ادراک و براساس ارزش‌هاى اجتماعى و سياسى جامعه، آگاهى را به‌وجود مى‌آورد. منبع تمام فعالیت های مدیریت، اطلاعات است. اطلاعات جریان حیاتی فرآیند برنامه ریزی بوده و اساس تصمیم گیری و برنامه ریزی می باشد امروزه اطلاعات به عنوان یكی از مهمترین منابع قدرت در جهان مطرح می باشد.

اسلاید 4: مدیران بدون داشتن اطلاعات كامل در مورد یك موضوع قادر به تصمیم گیری موثر نخواهند بود. در بخش بهداشت نیز استفاده از سیستم های اطلاعاتی كارآمد برای تحقق اهداف، كارآیی، اثربخشی و كیفیت خدمات و نیز رضامندی مراجعین ضروررتی انكار ناپذیر به شمار می رود.داده‌هائى که به اطلاعات تبديل نشده‌اند و اطلاعاتى که به آگاهى بدل نگرديده‌اند، براى راهنمائى تصميم‌گيرندگان، سياست‌گزاران، برنامه‌ريزان، مجريان و کارکنان سرويس‌هاى بهداشتي، ارزش چندانى ندارند.

اسلاید 5: شرايط مطلوب نظام اطلاعات بهداشتى از نظر سازمان جهانى بهداشت نظام اطلاعات بهداشتى بايد مبتنى بر جمعيت (Population - Basde) باشدنظام اطلاعات بهداشتى بايد از جمع‌آورى داده‌هاى غير ضرورى پرهيز کند نظام اطلاعات بهداشتى بايد مشکل‌نگر باشد در نظام اطلاعات بهداشتى بايد اصطلاحات عملى و يا عملياتى به‌کار گرفته شود (مثل دفعات بيماري، رژيم‌هاى درماني، تست‌هاى آزمايشگاهي) نظام اطلاعات بهداشتى بايد اطلاعات را مختصر و با خلاقيت بيان کند (مثل استفاده از جداول، نمودارها و درصدها) نظام اطلاعات بهداشتى بايد چاره‌اى براى پس‌‌خوراند داده‌ها انديشيده باشد

اسلاید 6: کاربردهاى نظام اطلاعات بهداشتى براى اندازه‌گيرى وضعيت سلامت مردم و بررسى مشکلات بهداشتى و پزشکى و نيازهاى بهداشتى جامعه براى مقايسه وضعيت بهداشت در سطوح محلي، کشورى و بين‌المللي، براى چنين مقايسه‌هائى داده‌ها بايد به دقت استاندارد شده و کيفيت آنها کنترل گردد براى برنامه‌ريزي، اجراء و مديريت مؤثر خدمات و برنامه‌هاى بهداشتيبراى ارزيابى اينکه آيا به‌طور کامل به اهداف خدمات بهداشتى از نظر کارآئى و اثربخشى (Effectiveness and Efficiency) رسيده‌ايم يا نه براى ارزيابى نگرش و ميزان رضايت ‌گيرندگان خدمات بهداشتى

اسلاید 7: اهمیت و نقش آمار در سیستم بهداشتیامروزه آمار به عنوان مهمترین ابزار برنامه ریزی برای آینده و ارزیابی عملکرد گذشته و عامل اصلی در تصمیم گیری و مدیریت بوده و از اهمیت ویژه ای برخوردار است. آمار علم تصمیم گیری در باره یک فرایند یا یک جامعه بر اساس تحلیل اطلاعات موجود در نمونه بدست آمده از آن جامعه است. میزان توسعه کشورها با حجم و گستردگی نظام تولید و انتقال آمار و اطلاعات ارتباط تنگاتنگ داردتوسعه هر کشوری تا حد زیادی تابع نظام آماری موجود در کشور و میزان کارایی این نظام است. این نظام آماری است که اطلاعات و آمار لازم را در دسترس محققان قرار میدهد و زیربنای هر تحقیقات را فراهم میکند

اسلاید 8: اهمیت و نقش آمار در سیستم بهداشتیاطلاعات آماری دقیق و درست که پایه برنامه ریزی و زیربنای تحقیقات و عامل اصلی در تصمیم گیری و مدیریت میباشد، ارتباط مستقیم با منبع داده ها داشته و هر چقدر این منبع از درجه دقت و صحت بالاتری برخوردار باشد، اطلاعات آماری و شاخص های بدست آمده از آن داده دارای ارزش بیشتری میباشد. ثبت صحیح اطلاعات در سطح کلان کشور برای مسئولان و برنامه ریزان بسیار کمک کننده است. اما اگر اطلاعات صحیح ثبت و گزارش نشده باشد، رسیدن به اهداف برنامه های سلامت که همان پیشگیری و مراقبت ازبیماریها و تامین سلامت مردم میباشد را با مشکل مواجه میکند.

اسلاید 9: منابع جمع آوری و ثبت اطلاعات درخانه بهداشتفرمها دفاتر مراقبتهای بهداشتی و درمانیپرونده خانوارزیج حیاتی

اسلاید 10: نحوه ثبت و جمع آوری اطلاعاتاولین گام در فرایند جمع آوری اطلاعات، سرشماری سالانه میباشد.هر خانه بهداشت در شروع کار و آغاز هر سال باید اطلاعات کاملی از منطقه تحت پوشش خود جمع آوری نماید. برای این کار منازل هر یک از روستاهای تحت پوشش طبق نظم خاص شماره گذاری میشود.تعداد خانوارها و تعداد افراد هر خانوار به تفكيك نام، سن جنس، نسبت با سرپرست خانوار، شغل و ميزان سواد، بارداري، معلوليت و بيماري مزمن و تغييرهاي جمعيتي خانوار(ازدواج، مرگ، مهاجرت) و ... ثبت مي گردد. مشخصات مجتمع هاي موجود(آب، فاضلاب، نوع مصالح بكار رفته در مسكن و دفع فضولات....)، شرايط محيطي(راه ارتباطي، فاصله ها، اماكن عمومي و...)، چگونگي مواد غذايي و تغذيه مردم و نيز ساير اطلاعات لازم در پرونده خانوار ثبت مي شود. براي اين مقصود، تهيه فرمهاي خلاصه و حتي المقدور آسان و ساده اهميت بسياري دارد.پس از سرشماري اوليه يا سالانه، گروههاي سني، جنسي، شغلي و... كه برنامه مراقبت بهداشتي معيني دارند، دسته بندي، ثبت و برنامه مراقبت بهداشتي آنها تنظم مي گردد. با جمع آوري و دسته بندي اين اطلاعات وسعت عمل، حجم فعاليت و ميدان عملياتي خانه بهداشت روشن مي شود.

اسلاید 11: فرم بازدید سالانه خانوار همزمان با انجام آمار گیری یا کنترل آمار جمعیتی در ابتدای هرسال توسط بهورزان تکمیل میشود. سپس از اطلاعات بدست آمده برای نوشتن اسامی زنان واجد شرایط تنظیم خانواده و زنان باردار در دفاتر مربوطه استفاده و مبتلایان به بیماریهای قید شده در فرم پیگیری بیماریها شناسایی و کنترل میشود و درصورتی که تحت مراقبت نباشند آنها را تحت مراقبت قرار میدهند.پس از انجام سرشماری جمعیتی، کروکی و نقشه روستا ترسیم شده و فرم اطلاعات آبادی یا روستا برای روستای اصلی و اقماری تکمیل میشود و سپس سالانه تغییرات در آن اعمال میگردد، بعد از آن فعالیتها در دفاتر مراقبتی و پرونده خانوار ثبت گردیده، اطلاعات جمعیتی به تفکیک گروههای سنی در جدول شماره یک زیج حیاتی ثبت میشود و درطول سال نیز جداول موالید و مرگ و میر بصورت روزانه چوب خط زده میشود، البته این اطلاعات در دفتر یا فرم وقایع حیاتی روزانه بطوردقیق ثبت میشود. جمع کل تعداد موالید و مرگ و میر در دوایر وسط زیج حیاتی نوشته میشود. خدمات تنظیم خانواده در پایان هر فصل با توجه به اطلاعات دفتر مراقبت تنظیم خانواده در جدول مربوط در زیج ثبت میگردد

اسلاید 12: پس از اینکه اطلاعات در فرمها، دفاتر و پرونده خانوار ثبت شدند، این اطلاعات بصورت داده های عددی به فرمهای یکسانی که بیشتر در غالب فرمهای نظام نوین آماری میباشد انتقال داده میشود.یک نسخه از این فرمها در خانه بهداشت نگهداری می شود و نسخه اصلی به مرکز بهداشتی درمانی، که خانه بهداشت تحت پوشش آن مرکز می باشد ارسال می گرددغالباً در قسمت جمع آوری اطلاعات در واحد های ابتدایی زحمات زیادی کشیده می شود تا این داده ها به شاخص ها و اطلاعات مناسب تبدیل گردد ثبت اطلاعات و عملکرد بهورزان در دفاتر و فرمها باید به موقع باشد که این مستلزم در اختیار گذاشتن فرم و دفتر به تعداد کافی و در زمان معین به آنان است.فرمهای آماری بر حسب نوع فرم ممکن است بصورت ماهانه ( مانند فرم آماری واکسیناسیون ) یا بصورت فصلی ( مانند فرمهای تنظیم خانواده ) و یا شش ماهه ( مانند فرمهای بهداشت محیط و حرفه ای ) باشند

اسلاید 13: کنترل اطلاعاتکنترل به معنی اعمال ضوابط و راهنمایی هایی در مورد چیزی یا کسی جهت اطمینان از کسب نتایج مورد نظرمیباشد. پس ازجمع آوری اطلاعات در خانه بهداشت به شکل آمار فرمهای آماری به مرکز بهداشتی درمانی ارسال میگردند. آمارها در قالب عملکرد مرکز بهداشتی درمانی به مرکز بهداشت شهرستان و بعد به حوزه معاونت بهداشتی و در نهایت از آنجا به وزارتخانه ارسال می گردد.چون کلیه شاخص ها در سطوح مختلف از همین آمارهای ارسالی است پس اهمیت صحت این آمارها به وضوح مشاهده میشود و مرحله کنترل اطلاعات جایگاه ویژه خود را نشان میدهد.نکات مهم:یکی از مهمترین ابزار کنترل در خانه بهداشت زیج حیاتی است این زیج ها که منبع اصلی برای تهیه شاخصهای بهداشتی میباشند باید در سطح خانه بهداشت با درستی و با دقت هر ماهه کنترل و بررسی شود .آمارها باید به طور مرتب و منظم ماهانه در پوشه ای بایگانی شود

اسلاید 14: اولين فعاليت بهورزان در شروع به كار در خانه‌هاي بهداشت، انجام سرشماري جمعيت تحت پوشش و شناسايي گروههاي سني و جنسي و گروههاي آسيب‌پذير است. يكي از موارد استفاده آنچه بهورزان در سرشماري عمومي جمعيت روستايي تحت پوشش خود فراهم مي‌كنند كاربرد داده ها در زيج حياتي است. زيج در لغت، معرب كلمه‌ي فارسي زيگ و به معناي تعيين احوال ستارگان، و جدولي است كه از آن به حركات سيارات معرفت يابند. همه زيج فلك جدول به جدول به اصطرلاب حكمت كرده ام حل (نظامي) همه زيج و صلاب برداشتـــند بر آن كار يك هفته بگذاشتند (فردوسي)

اسلاید 15: اصل فارسي كلمه، به معناي ريسمان‌(زه) بوده و بتدريج به رشته‌هاي موازي كه تارهاي پارچه‌اي از انها تشكيل مي‌يابد، اطلاق شده و بالاخره به مناسبت مشابهت خطوط يك جدول عددي به رشته تارهايي كه در كارگاه بافندگي تنظيم مي‌شود، اين گونه جداول نيز زيج خوانده شد.زيجهاي حياتي مورد استفاده در خانه‌هاي بهداشت كه داراي چند دايره متحدالمركز و 12 قطاع (هر قطاع براي يك ماه) است نام خود را از جداولي كه در رصدخانه‌ها مورد استفاده قرار مي‌گيرد وام گرفته است و چون از آن براي ثبت و نمايش آمارهاي حياتي بهره گرفته مي‌شود پسوند ”حياتي“ دارد. زيج حياتي ابزاري است ايراني كه براساس نيازهاي واقعي نظام ارائه خدمات بهداشتي درماني كشور شكل گرفته است.اين ابزار، اول بار در سال 1367 و فقط براي نمايش وقايع تولد و مرگ در جمعيت خانه‌هاي بهداشت كشور بكار گرفته شد و بتدريج در جريان كار با اثبات كارآيي خود تكميل تر گرديد. با استفاده از اين ابزار كارآ، ساده و معتبر مي توان در سطوح مختلف محيطي، شهرستاني، استاني و كشوري توان رهبري تيم بهداشتي را ارتقاء داد.

اسلاید 16: زيجهاي كنوني ورقه‌اي است با طول و عرض 70 در 50 سانتيمتر داراي 7جدول و 5 دايره متحدالمركز كه در چهار رنگ چاپ مي‌شود و داده‌هاي مختلفي را نشان مي‌دهد از جمله:اطلاعات جمعيتي بر حسب سن، جنس و محل سكونت؛ مواليد؛ شرايط زايمان؛ مرگ برحسب سن و جنس؛ مرگ مادران به دليل عوارض حاملگي و زايمان و علل مرگ آنها؛ علل مرگ كودكان زير پنجسال؛ چگونگي مصرف نمك يددار توسط خانوارها و تنظيم خانواده. سالانه شاخصهاي متعددي از اين ورقه بدست مي‌آيد كه مي‌توان با تحليل آنها و مقايسه با سالهاي قبل، وضعيت برنامه ها و مداخله ها را ارزيابي كرد و در برنامه‌ريزيها به جهت ارتقاء وضعيت سلامت جامعه گامهاي مثبتي برداشت. همچنين، با مرتب كردن شاخصهاي بدست آمده از زيجهاي حياتي هر خانه بهداشت مي توان مناطق با پايين ترين عملكردها را مشخص كرد، نقاط ضعف آن مناطق را شناسايي و اقدام به مداخله مناسب نمود. اين، ساده ترين استفاده از زيج حياتي است كه كارآيي مديريتي خوبي دارد.

اسلاید 17: زیج حیاتی وسیله مناسب برای ثبت داده هایی است که از نظر برنامه ریزی، پایش عملیات و نظارت بر نحوه پیشرفت  کارها اساسی می باشند. تجربه نشان داده است که بهورزان در ثبت کردن داده ها بر زیج حیاتی با مشکل رو به رو نیستند و هر گاه که نظارت بر کار آنان بدرستی انجام گرفته، دقت اطلاعات ثبت شده نیز قابل اعتماد بوده است زیج وسیله ای بسیار خوب و مناسب برای ثبت وقایعی چون تولد و مرگ است با استفاده ازداده های آن می توان وقایع نادری مانند مرگ مادران را پیگیری کرد و با بررسی دلایل وقوع آنها از نقاط ضعف نظام بهداشتی و اجتماعی منطقه ارزیابی کردنظارت کنندگان آگاه در شبکه های بهداشت و درمان بخوبی قادرند با یک سلسله مقایسه های سهل و سریع، صحت و دقت اطلاعات زیج را کنترل کنند و حتی با پیگیری منشاء این اطلاعات در پرونده های خانوار و دفاتر عملیاتی، ابعاد نظارت خود را به جنبه های دیگر کار و فعالیت خانه بهداشت و بهورز در مناطق روستایی تولید کننده زیج حیاتی گسترش دهند.

اسلاید 18: هدف از تكميل زیج حیاتیداشتن اطلاعات آماري بهنگام و دقيق از جمعيت تحت پوشش روستايي و شهريمحاسبه شاخصهاي جمعيتي، بهداشتي هرخانه بهداشت، پايگاه بهداشت يا مركز بهداشتي درماني شهري تا در نهايت كل جمعيت روستايي و جمعيت شهري تحت پوشش بدست آيد و بتوان هر سال نتيجه فعاليتهاي واحدهاي ارائه كننده خدمات بهداشتي درماني (خانه‎هاي بهداشت و پايگاههاي بهداشت) را به صورت كمي ارزيابي كرد

اسلاید 19: هدف ارزيابي و كنترل زيج حياتيثبت صحيح اطلاعات و داده ها به هنگام و دقيقسنجش عملكرد خانه بهداشتسنجش مركز بهداشتي درماني سنجش  بهداشت شهرستان و استاناولويت بندي مشكلات

اسلاید 20: مسئولين نظارت بر ثبت دقيق زيج حياتيپزشكان خانواده كاردانها و تكنسين هاي مركز بهداشتي درماني شهري و روستاييكارشناسان ستادي (بهداشت خانواده، آمار، ستاد هماهنگی ) مركز بهداشت شهرستان

اسلاید 21: پايش زيج حياتيكنترل جداول روزانه: با توجه به تكميل روزانه اين جداول در هر بار ده گردشي و يا بازديد بايد اطلاعات از طریق منابعی مانند دفتر آمار حياتي، پوشه خانوار، دفتر مراقبت مادران، دفتر مراقبت كودكان كنترل گردد.كنترل جداول ماهيانه: با توجه به تكميل ماهيانه اين جدول در اولين ده گردشي و يا بازديد هر ماه بايد اطلاعات ماه قبل از طریق منابعی مانند دفتر آمار حياتي، فرمهاي آمار ماهيانه، دفتر مراقبت مادران، دفتر مراقبت كودكان و پوشه خانواركنترل گرددكنترل جداول فصلي: با توجه به تكميل فصلي اين جدول در اولين ده گردشي و يا بازديد پس از پايان فصل بايد اطلاعات از طریق منابعی مانند دفتر تنظيم خانواده، آمارماهيانه تنظيم خانواده و پوشه خانوار كنترل گرددكنترل جداول ساليانه: اين پايش در اولين ده گردشي و يا بازديد  پس از پايان فرايند سرشماري، با توجه به فرم استخراج آمار كنترل مي گردد

اسلاید 22: در زیج حیاتی هفت جدول و یک گردونه به شرح زیر وجود دارد جدول جمعیت بر حسب سن و جنسجدول استفاده از نمک یددارجدول تولدجدول پوشش تنظیم خانوادهجدول مرگ مادران جدول مرگ بر حسب سن و جنس جدول علت مرگ در کودکان کمتر از 5 سالگردونه تولد و مرگ

اسلاید 23:

اسلاید 24:

اسلاید 25: جدول جمعیت بر حسب سن و جنس

اسلاید 26:

اسلاید 27: جدول جمعیت بر حسب سن و جنس مبنای این، جدول سرشماری اول سال بهورز در روستاها  یا سرشماری پایگاههای بهداشت یا مراکز بهداشتی درمانی شهری است.پس از اتمام سرشماری اطلاعات جمع آوری شده برحسب سن و جنس جمعیت تحت پوشش و به تفکیک روستای اصلی یا روستاهای قمر در جمعیت روستایی و به تفکیک جمعیت شهری یا روستایی در واحدهای مستقر در شهر دسته بندی میشود و به این جدول وارد میشود . اطلاعات جمعیتی هر روستا در پایان سرشماری به مرکز بهداشت شهرستان ارسال شده و جدول جمعیت روستایی شهرستان را تشکیل می دهد. چنانچه واحدهای مستقر در شهر، جمعیت روستایی بطور مستقیم و بدون واسطه خانه بهداشت در پوشش خود ندارند، ستون دوم (یعنی ستونی که عنوان آن روستای قمر می باشد ) خالی می ماند.

اسلاید 28: جدول جمعیت بر حسب سن و جنس همچنین در ثبت زنان همسردار در هر گروه سنی قابل توجه این است که منظور از زن همسردار، زنی است که در عقد شرعی و عرفی مردی قرار دارد، چه در حال حاضر در خانه همسر خود زندگی کند یا در خانه پدری خود ساکن باشد ( صیغه به عنوان همسر شرعی محسوب میگردد.). ستونهاي مربوط به جمعيت زنان در فاصله سني 10 تا 49 سال هر يك به دو قسمت تقسيم شده است: درهررديف ستون سمت راست ( ستون سفيد) براي نوشتن جمعيت كل زنان و ستون چپ ( رنگي) براي ثبت رقم جمعيت زنان همسردار در آن گروه سني است.

اسلاید 29: شاخصهاي قابل استخراج از جدول جمعيتيدرصد گروه سني زير يكسالدرصد گروه سني زير 5 سالدرصد گروه سني زير 15سالدرصد گروه سني 15تا64 سالكل جمعيت 65 سال وبيشترنسبت درصد سرباريدرصد زنان شوهردار در هر گروه سني از 15 تا 49 سالدرصد زنان شوهردار 15 تا 49 ساله به كل زنان

اسلاید 30: جدول استفاده از نمک یددار

اسلاید 31: - جدول استفاده از نمک یددار:در سرشماری ابتدای هر سال تعداد خانوارهای استفاده کننده از نمک یددار بر اساس تست نمک خانوار در زمان سرشماری مشخص و در این جدول ثبت می گردد .

اسلاید 32: جدول تولد

اسلاید 33:

اسلاید 34: جدول تولد نتیجه و مشخصات هر زایمان در طول سال، توسط بهورز در این جدول ثبت می شود. بخش اول : تعدا دختران و پسران مرده به دنیا آمده  درطول سال به روش چوب خطی علامت زده میشود. در دو حالت ، نوزاد مرده به دنیا آمده محسوب میشود : الف) نوزادی که بعد از هفته بیستم حاملگی بدنیا آمده است و هیچیک از علائم حیاتی را ندارد یعنی حتی یکبار هم نفس نکشیده و گریه نکرده است. ب) نوزادی که با وزن بیش از 500 گرم ( بدون احتساب وزن جفت ) بدنیا آمده و در زمان تولد فاقد علایم حیاتی است.بخش دوم : مربوط به تعداد کل نوزادان زنده متولد شده و جنس آنها بر حسب منطقه میباشد.

اسلاید 35: بخش سوم : مربوط به وزن هنگام تولد نوزاد برحسب جنس اوست . چنانچه وزن هنگام تولد در دست نبود می توان وزن روز دهم تولد را ثبت نمود.تعداد نوزادانی راکه وزنشان کمتر از 2500 گرم باشد در دو ستون اول این قسمت و آنهایی که وزنشان 2500 گرم و بیشتر است در دو ستون بعدی علامت زده میشود . در دو ستون آخر این بخش تعداد نوزادانی ثبت می شود که موفق به وزن کردن آنها نشده ایم. بخش چهارم : مربوط به سن مادر در هر تولد زنده است توجه داشته باشید که اگر حاصل زایمان دو یا چند قلو است باید برای هر یک از تولدهای زنده در قسمت سن مادر یک علامت زده شود. در نهایت مجموع ارقام درون ستونهای این بخش با ارقام بخشهای سوم و دوم این جدول مساوی خواهند بود.

اسلاید 36: بخش پنجم: در برگیرنده شرایط زایمان در بیمارستان یا منزل زائو است چنانچه زایمان در بیمارستان، زایشگاه، یا تسهیلات زایمانی انجام گرفته باشد، تعداد آنها در ستون مربوطه و اگر زایمان در منزل زائو انجام گرفته باشد برحسب اینکه کمک کننده به زایمان چه کسی است در ستونهای زیر آن علامت زده میشود. قابل ذکر است که هر زایمانی که در محلی غیر از بیمارستان، زایشکاه، تسهیلات زایمانی، یا مطب پزشک انجام گرفته باشد، زایمان در منزل محسوب میشود.  دقت شود که اگر حاصل زایمان دوقلو و یا چند قلو باشد در این بخش فقط یکبار ثبت میشود و به این ترتیب درصد چند قلوزایی نیز بدست می آید. در واقع اختلاف بین (مجموع نوزادان زنده و مرده بدنیا آمده) از (شرایط زایمان)، تعداد دوقلو یا چند قلو را نشان می دهد.

اسلاید 37: تعداد دو قلو یا چند قلو زایی= تعداد نفر در ستون شرایط زایمان - (مرده به دنیا آمده + زنده بدنیا آمده ) ماماهای محلی و ماماهای سنتی که تحصیلات رسمی مامایی را نگذرانده اند، در صورت گذراندن دوره های آموزشی 6 ماهه ماما روستایی که توسط مرکز بهداشت شهرستان برگزار میشود به عنوان مامای دوره دیده تلقی میشوند ولی چنانچه این دوره آموزشی را نگذرانده باشند باید به عنوان دوره ندیده به حساب آیند حتی اگر دوره های کوتاه مدت دیگری را نیز گذرانده باشند.

اسلاید 38: مثالالف) چنانچه مادری دوقلو زایید و هر دو زنده بدنیا آمدند در ستون تولد زنده  بر حسب جنس نوزاد و در ستون سن مادر در این تولد زنده  2 علامت زده میشود و در ستون شرایط زایمان برحسب محل زایمان و فرد کمک کننده فقط یک علامت زده میشود. ب) چنانچه مادری دوقلو زایید و یکی از نوزادان زنده و دیگری مرده بدنیا آمد در ستون مرده زایی  یک علامت و در ستون متولدین زنده نیز برحسب جنس نوزاد زنده یک علامت، و در ستون شرایط زایمان نیز یک علامت زده میشود. پ) چنانچه مادری دوقلو زایید و هر دو مرده بدنیا آمدند در ستون مرده زایی برحسب جنس دو علامت زده میشود و در ستون متولدین زنده و سن مادر هیچ علامتی زده نمی شود و در ستون شرایط زایمان و فرد کمک کننده نیز فقط یک علامت زده میشود. ت) چنانچه در یک زایمان دوقلو یکی از تولدها در منزل و دیگری در زایشگاه اتفاق افتاد، در ستون شرایط زایمان فقط محل آخرین تولد ثبت میشود.

اسلاید 39: شاخصهاي قابل استخراج از جدول تولد بر حسب وزن، جنس نوزاد، سن مادر و شرايط زايمانميزان خام تولددرصد زايمانهايي كه توسط شخص دوره ديده در منزل انجام شده استدرصد زايمانهايي كه بوسيله شخص دوره دوره نديده انجام شده استدرصد زايمانهايي كه در بيمارستان انجام شده استدرصد چند قلو زاييدرصد مرده زايي به تفكيك پسر و دختر و كلنسبت جنسي در بدو تولددرصد متولدين با وزن تولد كمتر از 2500 گرم به تفكيك پسر و دختر و كلدرصد متولدين با وزن تولد 2500 گرم و بيشتر به تفكيك پسر و دختر و كلدرصد متولدين وزن شده به تفكيك پسر و دختر و كل

اسلاید 40: جدول پوشش تنظیم خانواده

اسلاید 41:

اسلاید 42: جدول پوشش تنظیم خانواده در روز آخر هر فصل(31 خرداد، 31 شهریور، 30 آذر و 29 اسفند ) تعداد استفاده کنندگان ( زن و شوهرهایی) که از وسایل مختلف پیشگیری از بارداری استفاده می کنند از دفاتر مربوطه استخراج و به تفکیک وسیله در این جدول نوشته می شود. در تنظیم این جدول هدف وضعیت یک فصل کامل نیست بلکه فقط روز آخر هر فصل ملاک قرار می گیرد. چنانچه فرد در آخرین روز آن ماه خاص هنوز تحت پوشش روش تنظیم خانواده باشد به عنوان یک مورد ثبت می شود آمار ثبت شده در این قسمت تا سن 49 سالگی زن ادامه دارد و بعد از آن فرد از گروه زنان واجد شرایط حذف شده و آمار او ثبت نمی شود. توجه داشته باشید که تعداد افراد ثبت می شود نه تعداد وسایلی که از آنها استفاده شده است. دقت کنید که در زمانهای تعیین شده، تعداد افرادی که از وسیله یا روش مورد نظر استفاده می کنند باید در محل مخصوص خود ثبت شوند، نه فقط تعداد افرادی که در آن زمان وسیله دریافت کرده اند.

اسلاید 43: جدول پوشش تنظیم خانواده یعنی اگر فردی در پایان خرداد ماه برای سه ماه بعد قرص دریافت کرد و بهورز یا کارمند بهداشتی مطمئن بود که در سه ماه بعد قرصها را استفاده می کند در پایان آخرین روز شهریور ماه نیز باید این فرد را به حساب آورد. در مورد افرادی که اقدام به بستن لوله ها کرده اند ( زن یا مرد) تعداد کل آنها نیز در آخرین روز پایان هر فصل در ستون مربوطه ثبت شود، چنانچه به جای انجام این کار اقدام به جمع تجمعی اعداد نمایید این خطر وجود دارد که اگر در میان افراد تحت پوشش مهاجرت یا مرگی حادث شود، آمار آنها دقیقا ثبت نگردد بعنی اگر زنی در ماه خرداد اقدام به بستن لوله های رحمی کند، از خرداد ماه به بعد تا پایان 49 سالگی خود(اگر نمیرد و مهاجرت نکند) هر بار در قسمت مربوط ثبت می گردد ( در مورد وازکتومی مردان نیز باید سن زن مطرح باشد ).

اسلاید 44: جدول پوشش تنظیم خانواده روش طبیعی به استفاده از روشهای غیر دارویی و غیر مکانیکی گفته میشود مانند روشهای ریتمیک یا تقویمی، روش موکوس گردن رحم یا روش تخمک گذاری، روش شیردهی، خودداری از نزدیکی، روش دمای پایه بدن و روش نزدیکی منقطع. در قسمت سایر تعداد افرادی نوشته میشود که از روشها و وسایلی غیر از آنها که ثبت شده اند استفاده می کنند. تبصره: در ثبت اطلاعات تنظیم خانواده جمعیت عشایر در زمان ییلاق آنها که در دسترس واحدهای ارائه دهنده خدمت نیستند برای افرادی که از روشهای دائمی مثل توبکتومی و وازکتومی، IUD و نورپلنت استفاده می کنند، میتوان در دوره ای که در منطقه تحت پوشش واحد بهداشتی درمانی نیستند نیز آمار آنها را ثبت کرد. و در مورد استفاده کنندگان از قرص و کاندوم نیز برای ماههایی که افراد در منطقه تحت پوشش واحد بهداشتی درمانی نیستند نیز چند بسته در اختیار آنها قرار داد.

اسلاید 45: شاخصهاي قابل استخراج از پوشش تنظيم خانواده بر حسب نوع روش در آخرين روز هر فصلميزان باروري عموميميزانهاي باروري اختصاصي سنيميزان باروري كليميزان تجديد نسل ناخالصدرصد افراد تحت پوشش برنامه تنظيم خانواده در پايان فصلدرصد افراد تحت پوشش برنامه تنظيم خانواده بر حسب نوع وسيله در پايان هر فصلنسبت كساني كه از يك وسيله استفاده مي كنند به كل استفاده كنندگان

اسلاید 46:

اسلاید 47: جدول مرگ بر حسب سن و جنس در این جدول هر گونه مرگ اتفاق افتاده در مناطق شهری یا روستاهای تحت پوشش به تفکیک منطقه و بر حسب سن و جنس  به صورت چوب خطی ثبت میشود. توجه داشته باشید که باید همه مرگهایی که در محدوده واحد اتفاق می افتد ثبت شود. دقت کنید کمتراز یکماه یعنی از بدو تولد تا 28 روزگی کامل و یکماه تا کمتر از یکسال یعنی از 29 روزگی تا وقتی که سن کودک به 11 ماه و 29 روز برسد و یا در مورد 1 تا 4 سال یعنی درست از وقتی که 365 روز از تولد کودک گذشته باشد ( روز تولد یکسالگی او) تا زمانی که 4 سال و 11 ماه و 29 روزگی او باشد و به همین ترتیب برای  بقیه گروههای سنی

اسلاید 48: شاخصهاي قابل استخراج از جدول مرگ بر حسب سن و جنسميزان خام مرگ براي هر دو جنس و كلميزان مرگ اختصاصي سني براي هر دو جنس و كل

اسلاید 49: جدول مرگ بر حسب سن و جنس

اسلاید 50:

اسلاید 51: جدول علت مرگ در کودکان کمتر از 5 سال این جدول هر گونه علت مرگ در کودکان زیر 5 سال را در خود دارد. و در آن نیز اطلاعات به تفکیک جنس و منطقه و سن در قسمت مربوطه نمایش داده می شود. مرگ ناشی از عارضه کمبود وزن هنگام تولد: مرگ نوزادی که بعد از هفته سی و هفتم بارداری مادر با وزن هنگام تولد 2500 گرم یا کمتر به دنیا آمده است و حداکثر تا پایان اولین ماه زندگی به دلیل عوارض ناشی از این کمبود وزن هنگام تولد مرده باشد در این قسمت ثبت می شود.مرگ ناشی از نارسی نوزاد: مرگ نوزادی که قبل از هفته سی و هفتم بارداری مادر بدنیا آمده باشد ( خواه با وزن زمان تولد کم  یا طبیعی) و حداکثر تا پایان اولین ماه زندگی به دلیل عوارض ناشی از این تولد زودرس مرده باشد در این قسمت ثبت میشود

اسلاید 52: جدول علت مرگ در کودکان کمتر از 5 سالمرگ ناشی از بیماریهای قابل پیشگیری با واکسن: شامل مرگ به علت سرخک، سیاه سرفه، کزاز، فلج اطفال، هپاتیت B ، دیفتری و سل است. مرگ نوزاد از صدمات زایمانی: چنانچه نوزادی با علائم حیاتی بدنیا بیاید، ناهنجاری مادرزادی آشکاری نداشته باشد ولی علائم حیاتی او ضعیف باشند به طوری که به اقدامات اولیه احیاء نوزاد پاسخ ندهد و حداکثر تا یک ساعت پس از زایمان بمیرد، در این قسمت ثبت می شود.مرگ ناشی از ناهنجاریهای مادرزادی: مرگ کودکان تا پنجسال که با علائم حیاتی بدنیا بیاید، چنانچه پس از تولد ناهنجاری واضح و مشهودی داشته باشد که منجر به مرگ نوزاد گردد · باید در قسمت مرگ کمتر از یکماهگی به دلیل ناهنجاری مادرزادی ثبت گردد و اگر ناهنجاری واضح و آشکار نداشت، تشخیص علت مرگ دلیل ناهنجاری مادرزادی فقط با  پزشک خواهد بود.مرگی ناشی از حوادث، مسمومیتها و سوختگیها: اگر کودک زیر پنج سال به دلیل حادثه، مسمومیت یا سوختگی فوت کرد هر چند که زمینه بیماریهای دیگر هم داشته باشد باید این قسمت ثبت شود.

اسلاید 53: شاخصهاي قابل استخراج از جدول علت مرگ در كودكان كمتر از 5 سالميزان مرگ نوزادان براي هر دو جنس و كلميزان مرگ كودكان كمتر از يكسال براي هر دو جنس وكلميزان مرگ كودكان 1-4 سال براي هر دو جنس و كلميزان مرگ كودكان كمتر از 5 سال براي هر دو جنس و كلميزان مرگ اختصاصي علتي در گروه سني كمتر از 5 سالنسبت مرگ از علت خاص در گروه سني كمتر از 5 سالاميد زندگي در بدو تولد و ساير سنين براي هر دو جنس

اسلاید 54: جدول مرگ مادران

اسلاید 55:

اسلاید 56: جدول مرگ مادراندر طول سال هر گونه مرگ مادر در اثر عوارض بارداری، زایمان و تا 42 روز بعد از زایمان را برحسب سن مادر به تفکیک منطقه و با اشاره به علتهای عمده مرگ مادران (خونریزی، عفونت بعد از زایمان، مسمومیت حاملگی، بیماریها قلبی و سایر علل ) در این جدول با چوب خط نمایش داده می شود.خونریزی: اگر مادری در طول بارداری یا در حین زایمان و یا تا 42 روز بعد از زایمان، به علت خونریزی از مجرای زایمانی بمیرد، باید در ردیف مرگ به علت خونریزی ثبت شود.عفونت بعد از زایمان: اگر مادری 2 تا 10 روز بعد از زایمان و به دنبال تب بیش از 38 درجه سانتیگراد بمیرد باید به عنوان عفونت بعد از زایمان ثبت شود.

اسلاید 57: جدول مرگ مادرانمسمومیت حاملگی: مسمومیت حاملگی چند علامت دارد: فشارخون بالاتر از حد معمول( فشارخون معمول یعنی فشارخون زن باردار تحت مراقبت در طول دوران بارداری که برایش اشکالی ایجاد نکرده است). در دو حالت می گوییم فشارخون بالاتر از حد معمول است:یکی وقتی که فشارخون خانمی را اندازه بگیریم و ببینیم که با اندازه های قبلی فشارخون او تفاوت دارد یعنی فشارخون ماگزیما 30 میلیمتر جیوه و یا بیشتر و فشارخون مینیما 15 میلیمتر جیوه یا بیشترافزایش پیدا کرده است. دوم وقتی که فشارخون خانمی را اندازه بگیریم و فشار ماگزیما بالاتر از 140 و فشار مینیما بالاتر از 90 میلی متر جیوه باشد. ورم سراسری بدن یا ورم شدید دستها و صورت وجود آلبومین در ادرار در طول دوره بارداری چنانچه مادری به دلایل ذکر شده بمیرد، مرگ از مسمومیت حاملگی به حساب می آید.

اسلاید 58: جدول مرگ مادرانبیماریهای قلبی: اگر مرگ مادر در دوران بارداری، حین زایمان و یا تا 42 روز بعد از زایمان به تشخیص پزشک به علت داشتن عارضه قلبی مادر باشد، در این قسمت ثبت میشود.سایر: چنانچه مرگ مادر در دوران بارداری، حین زایمان و یا تا 42 روز بعد از زایمان به علتی غیر از چهار علت فوق باشد در ردیف سایر ثبت میشود، به غیر از موارد حوادث، قتل و خودکشی.توجه: اگر مرگ مادر دوران بارداری، حین زایمان و یا تا 42 روز بعد از زایمان به علتهای دیگری مثل حوادث پیش آمده باشد نبایستی به عنوان مرگ مادر ثبت شود و فقط در جدول کل مرگها ثبت میشود.

اسلاید 59: شاخصهاي قابل استخراج از جدول مرگ مادران به دليل عوارض حاملگي و زايمان بر حسب سن مادر و علت مرگميزان مرگ مادران به دليل عوارض بارداري و زايمان و بر حسب گروههاي سنيميزان مرگ اختصاصي علتي مادران بر حسب گروههاي سني و كلدرصد مرگ مادران از هر يك از علل مرگ در هر گروه سنيميزان مرگ اختصاصي علتي مادران

اسلاید 60: گردونه تولد و مرگ

اسلاید 61:

اسلاید 62: گردونه تولد و مرگ در آخر هر ماه تعداد تولد و مرگ اتفاق افتاده در روستا از روی جداول تولد و مرگ شمارش شده و در این گردونه ثبت می شود. زیجهای کنونی دارای 7 جدول و پنج  دایره متحد المرکز است که در چهار رنگ چاپ می شود دوایر متحد المرکز در نسخه های رنگی از داخل به خارج به ترتیب سفید ( برای ثبت سال) زرد ( برای ثبت موالید زنده) صورتی ( ثبت مرگهای یکماه تا یکساله ) سبز (برای ثبت مرگهای یک تا 4 ساله ) و آبی ( برای ثبت مرگهای 5 ساله و بالاتر ) چاپ میشود. در زیجهای حیاتی قابل استفاده در خانه های بهداشت مربع برای ثبت اطلاعات روستای اصلی و دایره برای ثبت اطلاعات روستاهای اقماری و برای زیجهای  قابل استفاده در مراکز و پایگاههای بهداشت مربع برای ثبت اطلاعات جمعیت شهری تحت پوشش و دایره برای ثبت اطلاعات جمعیت روستایی تحت پوشش مستقیم آن واحدها در نظر گرفته شده است. هر کدام از اعداد درون دوایر زیج حیاتی با سایر جداول کنترل و چک میشود. اعداد در درون این دوایر باید طوری نوشته شود که بدون چرخش دایره براحتی از روبرو قابل خواندن باشد.

اسلاید 63: گردونه تولد و مرگ دقت کنید که در واحدهای بهداشتی درمانی به غیر از جدول مربوط به آمار جمعیت تحت پوشش و گردونه و جدول تنظیم خانواده که داده ها به عدد در آنها ثبت میشود در بقیه جدول اطلاعات به صورت چوب خطی ثبت میگردد. ولی در مراکز بهداشت شهرستان و مراکز بهداشت استان زیج نهایی پس از استخراج از رایانه برای تمام جداول با عدد و رقم نوشته میشود در ابتدای هر سال باید زیجهای حیاتی سال قبل خانه های بهداشت، با پایگاههای بهداشت و مراکز بهداشتی درمانی شهری  از تمام آن مراکز جمع آوری و عینا وارد رایانه و به مرکز بهداشت استان ارسال گردد. تمامی اطلاعات زیجهای حیاتی بایستی توسط مسئول بهداشت خانواده و مسئول واحد گسترش هر شهرستان کنترل و تائید گردد.

اسلاید 64: شاخصهاي قابل استخراج از دايره زيج حياتيرشد طبيعي جمعيت = ميزان خام تولد – ميزان خام مرگدرصد تولدها در روستاهاي اصلي وقمردرصد مرگ ها به تفكيك اصلي وقمر وگروه سني نوزادان وكودكان و...

اسلاید 65: شاخص های قابل محاسبه از زیج حیاتی: با داده های ثبت شده در زیج حیاتی، می توان شاخصهای زیر را در سطح منطقه، شهرستان، استان و کشور محاسبه نمود3- شاخص های باروری :میزان تولد خامباروری عمومی باروی اختصاصی سنیرشد جمعیتباروری کلی درصد زایمان ایمن درصد نوزادان با وزن کم موقع تولد درصد زايمانهايي كه توسط شخص دوره ديده در منزل انجام شده استدرصد زايمانهايي كه بوسيله شخص دوره دوره نديده انجام شده استدرصد زايمانهايي كه در بيمارستان انجام شده استدرصد چند قلو زاييدرصد مرده زايي به تفكيك پسر و دختر و كلنسبت جنسي در بدو تولددرصد متولدين با وزن تولد كمتر از 2500 گرم به تفكيك پسر و دختر و كلدرصد متولدين با وزن تولد 2500 گرم و بيشتر به تفكيك پسر و دختر و كلدرصد متولدين وزن شده به تفكيك پسر و دختر و كل4  - سایر شاخصها :درصد استفاده از نمک یددارپوشش تنظیم خانواده1-  شاخص های مرگ و میر میزان مرگ و میر خام میزان  مرگ و میر اختصاصی سنی میزان مرگ و میر نوزادانمیزان مرگ و میر کودکان زیر یکسالمیزان مرگ و میر کودکان زیر پنج سال میزان مرگ و میر علتی در نوزادان میزان مرگ و میر علتی در کودکان زیر یکسالمیزان مرگ و میر علتی در کودکان زیر پنجسال ميزان مرگ مادران به دليل عوارض بارداري و زايمان و بر حسب گروههاي سنيمیزان مرگ و میر اختصاصی علتی مادران باردار میزان مرگ و میر اختصاصی سنی مادران باردار2-شاخص های جمعیتی :هرم سنی نسبت جنسینسبت وابستگیدرصد جمعیت سالمنداندرصد گروه سني زير يكسالدرصد گروه سني زير 5 سالدرصد گروه سني زير 15سالدرصد گروه سني 15تا64 سالكل جمعيت 65 سال و بيشترنسبت درصد سرباريدرصد زنان شوهردار در هر گروه سني از 15 تا 49 سالدرصد زنان شوهردار 15 تا 49 ساله به كل زنان

اسلاید 66: موفق باشید67اشدپور 1391