مبانی نبض شناسی طب سنتی ایران

صفحه 1:


صفحه 2:
بسم الله الرحمن الرحيم مبانى نبض شناسى طب سنتى ايران مهدى عليزاده يزشك و دستيار طب سنتى ليران 

صفحه 3:
شیخالرئیس: «هي حرکة من اوعية الروح مولفة من انبساط و انقباض لتدبیر الروح بالنسیم»؛ يعني نبض حركتي است از مکان روح مرکب از انبساط و انقباض براي تدبیر روح به هواي تازه. و نزد اطبّا نبض حرکت شرایین است؛ 

صفحه 4:


صفحه 5:
‎bis ale Gls bo ok‏ حرکت انبساطی زیر سكوندلخليم مركزيل باطنى: ‎a‏ ‏جهار جزء حركت یک نبضه منفرد ‎ 

صفحه 6:
اجزاء قابل حس نبض 

صفحه 7:
چرا نبض رگ ساعد را می گیریم؟ 1 پزشک در درخواست راحت تر است- آنکه دست را به سهولت بیرون میتوان آورد . بيمار هم راحتتر است. زیر لباس و لحم پا حجاب پنهان نیست(گیجگاه و گردن) اسائت ادب هم نیست(شریان پا). . محاذي قلب است و قریب به معدن روح نابض است لذا در ارتباط با قلب و روح حیوانی. استدلال به آن قویتر از عروق دیگر است. احساس راحت. چهار انگشتی رگ . شریان مذکور خالی از ابخره و ادخنه است(شریان صدغین و عنق اکثر ممتلی از ابخره و آاخنه اند) ن است و روح کثیر در آن میباشد و احوال قلب از آن خوب a uo WN معلوم ميشود. 

صفحه 8:
پانزده شرط برای استدلال صحیح از نبض 

صفحه 9:
شرط اول دست نبض بر پهلوی خود باشد (یعنی معتمد بر انگشت حنصس ‏ وضع طبعی او همین است. چون مقادیر اقطار نیض به حسب وضع دست متخيس ميشوند. يس اكر دست ب وضع طبعى نود باشده نبض او در اقطار ثلاثه بى وجهى بود كه او را سزاوار است به خلاف ديك اوضاع او؛ مثل تتکیب و استلقا 

صفحه 10:
ao بینابین و روی تیغه 

صفحه 11:
شرط دوم صاحب او خالی از ad اعرراض نفسانیه مانند: عغضب و عم و هم و سرور و خوف و فک و توجه به جانب امری دیگر؛ و امور طبيعيه و بدنيه؛ مثل: تعب و ریاضت و خواب مفرط و شکم سیرری متقل و جوح مفرط و استحماة حال ترك عادات و استحداث عادات. 

صفحه 12:
شرط سوم مقایسه با معندل کنند تا خروج و میزان خروج از اعتدال مخض نود 

صفحه 13:
شرط چهارم نبض دست راست با دست راست و دست چپ با دست چپ نبض 

صفحه 14:
نبض دست راست چون با دست راست گرفته می شود ادراكش قويتر است كرجه نبض دست جب به قلب نزديكتر است ولى در كل ادراك قويتر دست راست راست و چپ است ae 

صفحه 15:
شرط ششم دست دوم زير دست مريض تا اذيت نشود و نبض تغيير نكند بخصوص در مريضان ضعيف as 

صفحه 16:
شرط هفتم چهار انگشت (يعني خنصر و بنصر و وسطي و سبابه) گذاشته به اصناف هر جنس ودلالت آنرا در ذهن بیاورد. 

صفحه 17:
شرط هشتم طبیب فارغ باشد از همه چيزهايي که فکر او را از ادراك نبض بازدارد مثل: ء امور نفساني كه غضب و فزع و غیرهاست و ۶ عوارض بدني که جوع و سيري مفرط و اسقام و آلام ال ‎wa‏ 

صفحه 18:
شرط نهم انگشتان نباض نرم باشند تا که ذکیالحس باشتد.و خوب اسان کنند. کان‌های خقله نکرده باشد. 06 

صفحه 19:
شرط دهم نباض اموراتی که نبض را تغییر می دهند در ذهن بیاورد مثل: اسنان و امزجه و فصول و بلدان و اهویه و غیرها تا که مقدار تغیر 

صفحه 20:
شرط یازدهم ملاحظة نبض قوي به غمز قوي کنند تا که در اصابع به قوت داخل شود و حرکت او به خوبي مدرك گردد و ملاحظة نبض ضعیف به رفق نمایند بهر آنکه حرکت شریان به قوت غمز باطل نشود. کالیبر اسیون در استاتیک و دینامیک و فشار یکنواخت تا حداکثر ادراک! هه 

صفحه 21:
شرط دوازدهم دست مریض موقع نبض گیری: ساکن و بی حرکت باشد؛ چیزی سنگین روی آن نیندازد» تکیه به آن نکند» چيزي در دست نگیرد. دست و بازو به هم متصل يا بسته نباشد. کمر نیز محکم بسته نباشد و دست دیگر را نیز بر زمین تکیه ننماید. 

صفحه 22:
شرط سیزدهم طبیب» نبض را به مجرد ملاقات مریض ملاحظه نکند؛ بلكه بعد مؤانست به تكلم و اطالت سال از احوال به بشاشت و ملاطفت تا که مریض را با طبیب محبت و انس به هم رسد آن وقت ملاحظة نبض او نماید؛ زیرا وقت رسیدن طبیب به بیمار و برعكس: + گاهي به طبیب تعب و قلق عارض میشود و خصوصا وقتي که سریعالتغیر از عوارض باشد. ء گاهي مریض را فرحت و انبساط مفرط حاصل میگردد و گاهي ‎«abl igs SI Le ped td ge yd‏ 1 پس اگر در همان حال بیتوقف و بدون ابتدا به تكلم و احوالپرسي و اظهار مهرباني و شفقت» مشغول به ملاحظة نبض گردد به سبب تغیّر حال حالات باطني وي - کما حقه - دریافت نشوند. 

صفحه 23:
شرط چهاردهم اگر در مرض مریض توقع نبضات مختلف باشد. طول دهد تا که حال اختلاف روشن گردد و الا ملاحظة نبض به سرعت نماید تا مريض تنكدل و غمكين نشود. برخى اقوال: دست برندارد تا 2 نبضه و برخی گفته اند تا 35 نبض را درک کند. 

صفحه 24:
or شرط پانزدهم بیننده و نمايندة نبض هر دو نشسته جلوس نمايندة نبض مربع باشد(چهار زانو)؛ قامت درست کرده و ‎ASS‏ ‏نازده و مستوي روبهروي به هم نشسته. هر دو ساکت باشند و متوجه به جانب دیگر نشوند و نظر به یکدیگر هم ننمایند. بلکه به زیر چشم گاهگاهي ملاحظه صورت و چشم یکدیگر نمایند و به فراست. حال همدیگر دریافت کنند. آن مکان از غوغا و شورش مردم و صدمات قویه - و از هر چه باعث تشویش طبیعت گردد - خالي باشد؛ فت حالات آن از قبیل ادراك معانی و دریافت حصول آن بدون تسکین خاطر و صحت و 

صفحه 25:
اسباب اربعه یک ساختمان 

صفحه 26:
و 

صفحه 27:
اسباب اربعه نبضص سبب فاعلی: - قلب- قوه حیوانی سبب مادی: ب جرم عرق سبب صورى: ‎gain‏ سبب غایی: - ترويح حار غریزی 

صفحه 28:
همه قوه حيوانى جرم عرق Cole دلالات نبض ها 

صفحه 29:


صفحه 30:
جنس اول 

صفحه 31:
طول افراط جنس اول اعتدال عمق- ارتفاع 

صفحه 32:
مسافت در طول طول نبض 

صفحه 33:
هه طويل *نبض طویل: یک نبضه در بیش از چهار انگشت حس می گردد ( با جابجا کردن انگشت اشاره به سمت ريشه اندام مجدد مى توان نبض را حس نمود) 4 مر وه 0 مه که شم 

صفحه 34:
طول - معتدل 

صفحه 35:


صفحه 36:


صفحه 37:
ارتفاع نبض ( ضربه نبض تا چه ارتفاعی بالا می آید یا در چه عمقی از سطح پوست. اول بار نبض حس میشود) 

صفحه 38:
عمق- ارتفاع منخفض: بلندی آن کمتر باشد و قریب به مركز ( رك) بود افراط dite! | SSSR. طول افراط تفریط و 

صفحه 39:
اقسام مركب جنس اول سه در طول سه در عيض سه در ارتفاع نه نبض بسيط ۶0 نبض مرکب 

صفحه 40:
اطول عرض ارتفاع | ‎vas‏ اقسا ‎e‏ ثلاثى ل مشرف له طويل- عريض- مشرف( عظيم) عریض ‎ee Says‏ ۱ 2 ۱ ب ی ‎l‏ معتتل سس معتدل معتدل ضبق منخقض ‎١‏ ‏عریض ‎0g —‏ ۱ x eo ۳ 

صفحه 41:
eq دلالات نبض از لحاظ طول 

صفحه 42:
eo دلالات نبض ‎Jo‏ لحاظ عرص حرارت 

صفحه 43:
6م ti) ‏نبض از لحاظ‎ oe سیب ات حرارت زیادی اعتدال ‎os‏ ‏حرارت حرارت حرارت 

صفحه 44:
سیب عرضی oe دلالات جرم عرق حرارت مطاوعت آلت( اگر بسیار نرم باشد می تواند قوه قوی نباشد) قوت هزال و لاغری 

صفحه 45:
جنس دوم قوت غیت 8 اصابع ماخوذ از کیفیت قرع 

صفحه 46:


صفحه 47:
دلالات ‎vas‏ از لحاظ قوت قوه حیوانی جرم عرق حرارت قوت (مطلوب) معتدل القوه متوسط 

صفحه 48:
eo قوی و عظیم الزاما ملازم دیگری نیستند 

صفحه 49:
معتدل در هر جنسی طبیعی است مگر در جنس دوم( قوت) قوت هرچه زیاده باشد بهتر است 

صفحه 50:
جنس سوم سر ‎Cad‏ ماخوذ از زمان حرکت نبض 

صفحه 51:
سرعت نبض( با چه شیبی و در چه زمانی حرکت یک نبضه به اوج خود مى رسد يا انجام مى شود) ‎ee‏ و معتدل ۷/6۵۵ 0/ ‏بطی ‎re‏ هچ 

صفحه 52:
وه دلالات نبض از لحاظ سرعت شدت حاجت قلب به سوى هواى بارد براى ترويح روح 

صفحه 53:
جنس چهارم تواتر ماخوذ از زمان سکون 

صفحه 54:
ن سینا) سی ابن گ شنا نبضه بعدی-ر آمدن نب اتر( زود تو Qe ۵ ‏یی‎ ‎0 - ~ ۱ ۱ ۲ ‏معتدل‎ ‎5 ‏متفاو‎ 

صفحه 55:
حرارت دلالات نبض از لحاظ تواتر +/- عدم مطاوعت آلت قوت حرارت و حاجت 

صفحه 56:
قوام رگ لینت و صلابت 

صفحه 57:
تعریف * قوام رگ: صلب ‏ بینابین يا لين ‎٠‏ صلب: رگی که قبول فشار نمی کند» بلکه سر انگشتان را از خود دفع کند. ‏* لین: رگی که قبول فشار سر انگشتان به آسانی نماید و سر انگشتان در آن فرو روند. 

صفحه 58:
دلالات نبض از لحاظ قوام نبض(رگ) صلب معتدل در حرارت 

صفحه 59:
صلابت و لینت در بالین رگی که در برابر فشار انگشت معاینه گر؛ مقاومت می نماید یا زیر حرکت عرضی انگشت معاینه گر؛ غلت می خورد و می لغزد» صلابت بیشتری دارد نسبت به رگی که با فشار انگشت به راحتی می خوابد یا زیر حرکت عرضی انگشت؛ دارای حرکت لغزشی نمی .باشد وه 

صفحه 60:
افتراق صلب و قوی تبض صلب قوی وجه افتراق با فشردن قوی عدم انفعال- (رگ) قبول فشار | انفعالی- (رگ) قبول فشار کند بعد فشردن به قوتاز خود دفع (رك4 | به قوتاز (ضربه نبضه) ‎aus‏ خود دفم کسند سیب از حرارت یا از برودت | حتما بايد با حرارت باشد بالینی خود جرم رگ قبول فشار نمی | حرکت انبساطی با فشار باطل كند نمی گردد ولی بین قرعه ها می تولند فشرده شود 

صفحه 61:
جنس ششم امتلا و خلو ماخوذ از مقدار رطوبات عروق 

صفحه 62:
اسباب سبعه امتلا a 

صفحه 63:
دلالات نبض از لحاظ امتلا و خلو ممتلی معتدل خالی کثرت خون و | توسط خون و | قلت خون و روح روح روح اسباب سبعه توسط اسباب 0.0 ضد اسباب سبعه امتلاء امتلاء #۶ قلت روح ودم ©. غلظت روح و 

صفحه 64:
امتلا و خلو نبض(زیر یک انگشت با توجه به پری و خالی بودن رگ بین قرعه ها یعنی در زمان سکون مرکزی) خالی 

صفحه 65:
جنس هفتم ماخوذ از كيفيت جرم عرق 

صفحه 66:
دلالات نبض از لحاظ حرارت و برودت حار حرارت أنجه در تجويف عرق است از خون و روح اسباب مسخنه عنقا توسط خون و روح توسط اسباب بارد اسباب مبرده 

صفحه 67:
جنس هشتم و نهم استوا/اختلاف و انتظام/عدم انتظام 

صفحه 68:
دلالات نبض از لحاظ استوا و اختلاف مستوی حسن و نیکویی حال بدن اسپاب صحی اه سوء حال بدن اسباب مرضی 

صفحه 69:
انواع اختلاف در نبضص 

صفحه 70:
اختلاف در عظم و صغر اختلاف در قوت و ضعف اختلاف در سرعت و بط اختلاف در تواتر و تفاوت اختلاف در صلابت ولینت د ۵ م و م اختلاف در حرارت و برودت 0 

صفحه 71:
لختلاقبين لج زلععرولادرلكمتفاوتانكشتاناز -|) يكنبضددر حالكذر) 

صفحه 72:
نبضاتتوالید 6‏ . دی هاومتوا ودر حا لك ذر) (ادرلكيكانكشتاز 

صفحه 73:
جنس دهم وزن نبص 

صفحه 74:
وزن نبض وزن: قیاس نمودن چیزی به چیزی برای استخراج نسبتی که فیمابین آن دو است (خلاصه الحکمه ص ‎(GOO‏ ‏و هر قرعه نبض شامل چهار جزء ( دو حرکت و دو سکون) »می باشد می توان بین حرکتها و سکونهای داخل یک قرعه یا بین قرعه ها وزن تعریف نمود انواع ده وجهی وزنهای نبض به اختصار به شرح ذيل مى :باشند de, dv, db, ad, ole’, old, ob, bb’ det ‏لا‎ 

صفحه 75:
'© رن حرکت های انبساطی دو نبضه متوالی ,تا سکون های محیطی دو نبضه متوالی '2 بع حرکت های انقباضی دو نبضه متوالی ,لء سکون های مرکزی دو نبضه متوالی 

صفحه 76:
متالی از نیکویی و بدی وزن نبض دو نبضه متوالی ذیل از لحاظ وزن و مقایسه زمان انبساطشان ‎"ola he‏ ردی الوزن بوده چون »/" در دو نبضه متوالی باید برابر عدد باشد لیکن در اینجا مساوی ) نمی باشند ولیکن این دو نبضه از. لحاظ وزن و مقایسه زمان انبساط به انقباض درون خود( 7/۶ درقیاس با </۷) جید الوزن اند چون نسبت /ه به </ب" برابر است و همان تناسب یا وزن میان زمانهای انبساط و انقباض در نبضه اول؛ در نبضه دوم نیز حفظ شده است. 

صفحه 77:


صفحه 78:
بسم الله الرحمن الرحيم السلام عليك يا امام محمد تقى(ع) 

صفحه 79:
اجناس عشره پا ده گانه نبض 

صفحه 80:
اسباب اربعه یک ساختمان 

صفحه 81:


صفحه 82:
اسباب اربعه نبض سبب فاعلی: قلب- قوه حیوانی سبب مادی: جرم عرق سبب صوری:حرکت سبب غایی:ترویح حار. غریزی 

صفحه 83:
‎٠‏ قوه حیوانی ‎٠‏ جرم عرق ‎٠‏ حار غريزى يا حرارت 

صفحه 84:


صفحه 85:


صفحه 86:
جنس اول 

صفحه 87:
طول افراط جنس اول اعتدال عمق- ارتفاع 

صفحه 88:
مسافت در طول طول نبض 

صفحه 89:
طويل *نبض طویل: یک نبضه در بیش از چهار انگشت حس می گردد ( با جابجا کردن انگشت اشاره به سمت ريشه اندام مجدد مى توان نبض را حس نمود) 4 مر وه 0 مه که شم 

صفحه 90:
طول - معتدل 

صفحه 91:


صفحه 92:


صفحه 93:
ارتفاع نبض( ضربه نبض تا چه ارتفاعی بالا مى آيد يا در جه عمقى از سطح يوست؛ اول بار نبض حس ميشود) 

صفحه 94:
اقسام مركب جنس اول سه در طول سه در عزيصن سه در ارتفاع نه نبض بسيط ۶0 نبض مرکب 

صفحه 95:
,رر اقسام ثلاثى ‎Be‏ ری حسسلم طویل- عریض- مشرف( عظیم) عریض ‎I Use‏ طويل عط معتدل ‎a‏ منخفض . ‎we‏ ضيق منخفض عریض ‎YN — >»‏ مشرف ‏طیق سب معتدل ‎ 

صفحه 96:
دلالات نبض از لحاظ طول 

صفحه 97:
دلالات نبض ‎Jo‏ لحاظ عرص حار غريزى يا حرارت 

صفحه 98:
‎oe‏ نبض از لحاظ ره ‏سیب ات ‎ ‏حرارت حرارت حرارت | حرارت ‎ ‎ 

صفحه 99:
دلالات برخی نبضهای مرکب جرم عرق مطاوعت آلت( اگر بسیار نرم باشد مى تواند قوه قوی نباشد) حار غريزى يا قوت حرارت سیب عرضی ‎Ba‏ هزال و لاغری 

صفحه 100:


صفحه 101:
جنس دوم- قوت ۲ خوذ از کیفیت قرع اصابع ماخو ی 

صفحه 102:


صفحه 103:


صفحه 104:


صفحه 105:
معتدل در هر جنسی طبیعی است مگر در جنس دوم( قوت) قوت هرچه زیاده باشد بهتر است 

صفحه 106:
ماخوذ از زمان حرکت 

صفحه 107:
سرعت نبض( با چه شیبی و در چه زمانی حرکت یک نبضه به اوج خود مى رسد يا انجام مى شود) سريع 0 معتدل جل ‎٠/66‏ 0 Mi ‏مت‎ ree ‏بطی‎ 

صفحه 108:
حرارت شدت حاجت قلب به سوی هوای بارد برای ترویح دوع دلالات نبض از لحاظ سرعت 

صفحه 109:
جنس چهارم - قوام رگ لینت و صلابت 

صفحه 110:
تعریف قوام آلت: هیأتی است که حاصل می گردد جسم(رگ) را که بدان حکم نمایند بر آنكه جسم صلب است يا نرم يا متوسط. صلب: جسمى(ركى) عاصى از قبول انغمار و فشار كه جون به قوت بفشارند آنراء قبول فشار ننماید» بلکه از خود دفع كند سر انكشتان ررا. لین: جسمی(رگی) که قبول فشار, سر انكشتان به آسانی نماید و سر انگشتان در آن فرو روند. 

صفحه 111:
دلالات نبض از لحاظ قوام نبض(رگ) صلب معتدل در لين قوه حیوانی جرم عرق حار غریزی یا حرارت 

صفحه 112:
صلابت و لینت در بالین رگی که در برابر فشار انگشت معاینه گر؛ مقاومت می نماید یا زیر حرکت عرضی انگشت معاینه گر؛ غلت می خورد و می لغزد. صلابت بیشتری دارد نسبت به رگی که با فشار انگشت به راحتی می خوابد يا زیر حرکت عریضی .انگشت؛ دارای حرکت لغزشی نمی باشد 

صفحه 113:


صفحه 114:
وجه افتراق با فشردن قوی بعد فشردن از حرارت يا از برودت خود جرم رگ قبول فشار نمی ‎as‏ انفعالی-قبول فشار کند به قوت از خود دفع کند حتما بید با حرارت باشد حرکت اتبساطی با فشار باطل نمی گردد ولی بین قرعه ها می تواند منغمر شود 

صفحه 115:
جنس پنجم- تو آتر ماخوذ از زمان سکون 

صفحه 116:
ن سینا) سی ابن گ شنا نبضه بعدی-ر آمدن نب اتر( زود تو 046 6۵۰ #2 معندا 3 0 ‎oa‏ و ~ ۵ 5 تفاو 

صفحه 117:
دلالات نبض از لحاظ تواتر حار غریزی یا حرارت قوت حرارت و ‎cal‏ 

صفحه 118:
امتلا و خلو ماخوذ از مقدار رطوبات عروق 

صفحه 119:
اسباب سبعه امتلا اه آشربه مرطبه اکثار حمام مرطب 0 es Che ‏موانع تحلیل‎ 

صفحه 120:
دلالات نبض از لحاظ امتلا و خلو ممتلی معتدل خالی کثرت خون و | توسط خون و | قلت خون و روح روح روح اسباب سبعه توسط اسباب 0.0 ضد اسباب سبعه امتلاء امتلاء #۶ قلت روح ودم ©. غلظت روح و 

صفحه 121:
امتلا و خلو نبض(زیر یک انگشت با توجه به پری و خالی بودن رگ بین قرعه ها یعنی در زمان سکون مرکزی) 

صفحه 122:
ماخوذ از كيفيت جرم عرق 

صفحه 123:
دلالات نبض از لحاظ حرارت و برودت حار حرارت أنجه در تجويف عرق است از خون و روح اسباب مسخنه عنقا توسط خون و روح توسط اسباب بارد اسباب مبرده 

صفحه 124:
جنس هشتم و نهم - استوا/اختلاف و انتظام/عدم انتظام 

صفحه 125:
انواع اختلاف در نبضص 

صفحه 126:
د © 0 5 0 اختلاف در عظم و صغر . اختلاف در قوت و ضعف . اختلاف در سرعت و بط . اختلاف در تواتر و تفاوت . اختلاف در صلابت ولینت 

صفحه 127:
دلالات نبض از لحاظ استوا و اختلاف مستوی مختلف حسن و نیکویی | سوء حال بدن حال بدن اسباب صحی | اسباب مرضی 

صفحه 128:
لختلاقبين لج زلععرولادرلكمتفاوتانكشتاناز -|) يكنبضددر حالكذر) 

صفحه 129:
6 ‏بینن بضان‌تو | لاد اکیکلنگشتاز‎ DGS ‏لختلاقبيننبضه هاومتوا ودر حا لكذر)‎ 

صفحه 130:
جنس دهم - وزن نبض 

صفحه 131:
وزن نبض از آنجا که وزن عبارتست از قیاس نمودن چیزی به چیزی برای استخراج نسبتی که فیمابین آن دو است (خلاصه الحکمه ص 9600) و هر قرعه نبض شامل چهار جزء ( دو حرکت و دو سکون) می باشد» می توان بین حرکتها و سکونهای داخل یک قرعه یا بین قرعه ها وزن تعریف .نمود انواع ده وجهى وزنهاى نبض به اختصار به شرح ذيل مى :باشند de’, de, wb, dd, ole’, old, olb, blo’ ‏كلل‎ b/d 

صفحه 132:
رب حرکت های انبساطی دو نبضه متوالی ,تا سکون های محیطی دو نبضه متوالی '2 بح حرکت های انقباضی دو نبضه متوالی ,لء سکون های مرکزی دو نبضه متوالی 

صفحه 133:
متالی از نیکویی و بدی وزن نبض در مقایسه وزن دو نبضه متوالی ذیل می توان برای متال بیان نمود که اين دو نبضه از لحاظ وزن و مقایسه زمان انبساط در دو 0/0 ردی الوزن بوده چون (0/) به زمان انبساط نبضه متوالی بايد برابر عدد 0 باشد لیکن در اینجا مساوی 0 نمی باشند ولیکن این دو نبضه از لحاظ وزن و مقایسه جيد الوزن ('س//» درقیاس با جاب )زمان انبساط به انقباض برابر است و همان تناسب یا ع/ه به له اند چون نسبت وزن میان زمانهای انبساط و انقباض در نبضه اول؛ در ,نبضه دوم نیز حفظ شده است 

صفحه 134:


صفحه 135: