معماری بین النهرین

معماری بین النهرین

اسلاید 1: استاد: سرکار خانم کیانیدانشجو: مجید دماوندیزمستان 91دانشــگاه آزاد اســلامـیمرکز سامن

اسلاید 2: مقدمه بين النهرين ناحيه اي در آسياي غربي در امتداد رودهاي دجله و فرات و بين آنهاست که از جنوب به شمال از خليج فارس تا کوههاي ارمنستان و از شرق به غرب از فلات ايران تا بيابان شام امتداد دارد.از نواحي کوهستاني شمالي مسير دجله و فرات به طرف جنوب از شيب اين ناحيه مي کاهد و بعد به دشتهاي سبز مرکزي بين النهرين مي رسد که زماني به علت وجود شبکه بسيار وسيع آبياري بسيار حاصل خيز بوده است و اين دو رود در جنوب به يکديگر پيوسته و شط العرب و دلتاي آن را مي سازند که نيزارهاي فراوان دارد. قسمت جنوبي بين النهرين مهد تمدن بشر بوده استو از اين جهت حتي بر مصر نيز تقدم دارد در همين جا است که شهرهاي : اريدو، اور، لارسا، لاگاش، نبپو، اکدوبابل، پيدايش يافت. تمدن در اين ناحيه در هزاره چهارم قبل از ميلاد مسيح استقرار يافته تا پيش از قرن 18 قبل از ميلاد جز دوره هاي موقت، بين النهرين مرکب از کشورهاي بسيار بود که بيشتر آنها در جنگ هاي حمدايي از بين رفته و سرانجام دو دولت آشور در بين النهرين عليا و بابل در بين النهرين سفلي که تمدن مشترکي داشتند بوجود آمدند.

اسلاید 3: پس از تصرف به دست هخامنشيان در 539 قبل از ميلاد به عنوان يک واحد سياسي از بين رفت ولي اهميت فرهنگي و اقتصادي آن باقي ماند.سلسله هخامنشي در 231 ق.م به دست اسکندر مقدوني منقرض شد و پس از سلوکيان و اشکانيان به تصرف ساسانيان در آمد و با حمله مسلمين به ايران، بين النهرين و ايران جزء سرزمين هاي خلافت اسلامي گرديد.در سال 145 هجري قمري منصور خليفه عباسي که بغداد را بنا نمود و پايتخت خلافت عباسي قرار داد، بين النهرين رونق گرفت ليکن در حمله هلاکو خان مغول بين النهرين ويران شد و شبکه آبياري آن از بين رفت.در سال 1638 به تصرف دولت عثماني درآمد که در اين دوران توجهي به عمران آن نشد . در قرن 19 ميلادي بين النهرين اهميت سوق الجيشي براي انگلستان داشت و در جنگ جهاني اول از ميدان هاي عمده جنگ بود و سپس کشور عراق در آن تاسيس يافت.بين النهرين به جهت معادن نفت اهميت بين المللي دارد و از کاوشهايي که براي تحقيق در بقاياي آثار تمدن قديم در اين سرزمين صورت گرفته نتايج گرانبهائي به دست آمده است.

اسلاید 4: بناهای مهم بین النهرین

اسلاید 5: كهن ترين زيگورات بين النهرين

اسلاید 6: زیگورات اور

اسلاید 7: كهن ترين زيگوراتي كه ناكنون در بين النهرين (عراق كنوني) توسط باستان شناسان خاكبرداري و شناسايي شده است زيگوراتيست كه اورنمو موسس سلسله سوم اور  در سال 2100  قبل از ميلاد يعني 4100 سال پيش در شهر باستاني اور  محل تولد حضرت ابراهيم نبي  بنا كرده بود او اين زيگورات را در كنار معبدي كه براي نيايش خدايان ساخته بود بر پا داشته است. اين زيگورات در اصل داراي سه طبقه بوده است كه در حال حاضر تنها طبقه اول آن باقي مانده است.

اسلاید 8:

اسلاید 9: این بنا از خشت خام ساخته شده است . فونداسیونی به عمق 15 متر دارد . 3 ردیف پلکان 100 تایی که به پرستشگاه می رسد . نمای بنا از آجر است و برای استحکام بنا در برابر سیلابها از ملات قیری استفاده کرده اند .

اسلاید 10: زيگورات اور ، نمونه مناسبي از اين مورد است که به دوره سومري نوين – از سده 22 تا سده 21 پيش از ميلاد – مربوط مي شود ؛ در اين دوره ، معماران مي کوشيدند بلندترين و کوه پيکرترين بناي ممکن را روي زمين . نخست کوهي از خشت خام را مي بينيم که در اثر عواملي چون زمان ، آب و هوا ، و تاخت و تاز دشمنان تقريبا به صورتي بي شکل درآمده است ؛

اسلاید 11:

اسلاید 12: بر روي شالوده اي از اين به ارتفاع 15 متر ، دو طبقه سوار برهم قرار دارند که به ترتيب کوچکتر مي شوند ؛ و از آن دو احتمالا طبقه بالا در حکم پي زيارتگاه بوده است . سه پلکان خرپشته اي ، هريک با يکصد پله ، در يک نقطه ، به دروازه برج دار زيگورات مي رسند و از آنجا احتمالا پلکان ديگري به زيارتگاه يعني مرکز نمايشهاي آييني منتهي مي شود . ساختمان اين زيگورات ، کوه محکمي از خشت خام با نماسازي ضخيمي از آجر پخته با ملات قيري است .

اسلاید 13:

اسلاید 14: آجر پخته را به اين علت با ملات قير در نماسازي به کار مي بردند که بر قدرت و استحکام ساختمان در برابر سيلها و اثر ديگر عوامل طبيعي بيفزايند . طبقات زيگورات ، احتمالا در اصل به رنگهاي متفاوت با معني نماديني ساخته مي شده اند و احتمالا در محوطه پشته آنها درختکاري و گياهکاري نيز مي شده است . ارتفاع زياد اين بنا و دشواري صعود و دستيابي به نوک زيارتگاه ، احتمالا مانند مذاهب ديگر ، نمادي از گونه اي تدارک دشوار روح براي روشنايي گرفتن از خدا به شمار مي رفته است .

اسلاید 15: زيگورات اور, حدود 2100 ق.م  

اسلاید 16: طرح بازسازي شده زيگورات اور, حدود 2100 ق.م (از روي يك طرح خطي در موزه بريتانيا , لندن)  

اسلاید 17:

اسلاید 18: ارگ سارگون

اسلاید 19: در خرساباد، مساحت:400 هزارمتر مربع، بيش از 200 حياط و اتاق، شهر روي تپه بود با ارتفاع 15 متر، مجموعه تقارن ندارد و متشكل از اتاقها و تالارهاي چهارگوش مي‌باشد گرداگرد حياط، پوشش اتاقها با تاغهاي گهواره‌اي خشتي بود، دروازه با ديوهاي غول آساي نگهبان كه 4 متر ارتفاع داشت ايجاد شده بود.

اسلاید 20: اين کاخ مساحتي نزديک به 400 هزار متر مربع و بيش از 200 حياط و اتاق داشت . شهري که اين ارگ – کاخ مشرف بر آن ساخته شده بود روي تپه اي به بلندي تقريبا 15 متر قرار داشت و نزديک به يک و نيم کيلو متر مربع مساحتش بود .

اسلاید 21: مشابه چنين دروازه‌اي در تخت جمشيد مي باشد ولي با اين تفاوت كه گاوهاي تخت جمشيد از كنار داراي 3 پا يوده ولي گاوهاي آشور از بغل داراي 4 پا مي باشند.

اسلاید 22:

اسلاید 23: شايد کاخ را به اين دليل در سطحي بالاتر ساخته اند که از سطح سيلابها بالاتر باشد ، ولي همين بلندي باعث مي شد که مقر پادشاه در نقطه اي بين خانه هاي زير دستانش و خدايان واقع شود . با آنکه سازندگان کاخ در صدد ايجاد تقارن بوده اند ولي خود کاخ نقشه اي آشفته و پرت دارد و مجموعه اي از اتاقها و تالارهاي چهار گوش را در بر مي گيرد که خوشه وار به گرد حياطهاي چهار گوش ساخته شده اند .

اسلاید 24: سارگون !! شهر و کاخش را مظهر وبيان عظمت خويش مي دانست و گمان مي کرد که پايه هاي اين عظمت بر اطاعت و انقياد دشمنان وي نهاده شده اند . او در کتيبه اي مي نويسد : من شهري را با [ زحمت ] مردم که به وسيله دستانم مطيعشان کرده بودم ساختم ؛ آشور ، نبو ، مردوک ، ايشان را به تسليم در برابر من و به گردن گرفتن يوغ من در پاي کوه موسري ، بالاي نينوا ، وا داشتند .

اسلاید 25: علاوه بر مجموعه حياطها ، اتاق تاجگذاري ، اتاقهاي دولتي ، حرم ، آبريزگاهها و حمامها ، و اتقهاي نگهبانان که کل کاخ را تشکيل مي دادند ، معبد اصلي و زيگورات نيز در اين ارگ وجود داشتند . زيگورات خرساباد احتمالا هفت طبقه داشته است ، که چهار تاي آنها تا به امروز حفظ شده اند ؛ ارتفاع هر طبقه پنج و نيم متر است و هر يک رنگي متفاوت با ديگري دارد . براي دستيابي به اين زيگورات ، خر پشته حلزوني پيوسته اي دور تا دور ساختمان از کف پايين ترين طبقه تا نوک بالاترين طبقه ساخته شده بود . نماي کاخ از يک ديوار جسيم کنگره دار تشکبل شده بود ، و در دو طرف دروازه طاقدارش دو برج چهار گوش ديده مي شد .

اسلاید 26: به نظر مي رسد که شکوه و درخشندگي گيج کننده نيز بخشي از اين نقشه پادشاه آشور براي متحير ساختن ميهمانان بوده است . از دروازه اصلي کاخ ، دو گاو بالدار غول پيکر با سر آدم پاسداري مي کردند . اين گاوهاي آدم سر را مي توان مشتق شده از پيکره هاي مشابه جانوران در بوغاز کوي حتيها پنداشت .

اسلاید 27: در هر دو مورد از جانور براي دفع دشمن مرئي يا نامرئي و بخشيدن جلوه اي پرشکوه و برجسته به نماي کاخ استفاده شده است . اين پيکره ها تا اندازه اي همه جانبي و تا اندازه اي برجسته ساخته شده اند ، ودر آنها ديد تمام رخ در حال استراحت با ديد جانبي در حال حرکت در هم مي آميزد و اين در آميختگي با افزوده شدن يک پاي پنجم ، به اوج تاثير گذاري مي رسد .

اسلاید 28: هنر باستاني ، بارها بر ترس و ستايش دائمي انسان از جانوران بزرگ که به عنوان استعاره هايي براي نماياندن نيروهاي طبيعت و خود خدايان مورد استفاده قرار مي گرفتند ، مهر تاييد زده است .

اسلاید 29: معابد

اسلاید 30: «معماري»بهترين نمونه ي معماري بين النهرين همانند ديگر تمدن هاي باستاني به بناي معابد مربوط مي شود. دولتشهري هاي سومري قدرت خود را منتخب به خداي شهر مي دانستند و پادشاهان ، نماينده خدا بر روي زمين و پاسداران خزاين او محسوب مي شوند. در اديان سومري نوعي اتصال و هماهنگي ميان دين و دنيا يا به عبارت دگير اقتصاد و معنويت – وجود داشته است. اين ويژگي با شرايط خاص اجتماعي بين النهرين شخصيت داشت. بين النهرين بر خلاف همتاي معاصر خود يعني مصر (كه تاريخي آرام و ساكن داشت) همواره در افت و خيزهاي نظامي و سياسي بود. برج و بارو و استحكامات شهرها از همين امر حكايت مي كنند.

اسلاید 31: بديهي است كه ديني مستقل از مسايل روز نمي توانسته راهگشاي مردمي با شرايط خاص آن روز باشد. كاهنان و خدمه معابد ، ضمن اجراي آئين ها و مناسك دين ، مسؤول تنظيم و كتابت مخارج شهر بودند. مكتوبات بدست آمده از اين نسخ روزمره نخستين نمونه هايي است كه «خط» به خدمت حسابرسي و مثبت جزئي ترين پرداخت ها و دريافت ها و موجودي انبارها درآمده است.

اسلاید 32: سنت ساخت زيگورات ها و دولتشهرها پس از سومريان ادامه يافت. در اواسط هزاره ي دوم پيش از ميلاد، آشوري ها پس از پايان يافتن اقتدار «اكد» (2180 – 2340 ق.م) و «بابل» به قدرت رسيدند. آنها نيز همانند سومريان بناهاي خود را با آجر مي ساختند اما از آنجا كه به محل استقرار آشوري ها ناحيه ي شمالي بين النهرين بود، و در اين ناحيه سنگ به وفور يافت مي شد اما شاهد استفاده از سخته سنگ هاي وزين و حجيم در قسمت هاي پائيني محوطه هاي مهم داخل بنا و دروازه ها هستيم رواج استفاده از سنگ، زمينه ي مساعدي براي خلق نقش برجسته ها و مجسمه هاي گوناگون بود.

اسلاید 33:

اسلاید 34: امپراتوري آشور در حدود قرن 7 پيش از ميلاد با هجوم اقوام مختلف دچار تزلزل شد و پس از افت و خيزهاي چند دوره كوتاهي از شكوفايي و اوج را تحت فرمانروايي «بخت نصر» گذراند. اين دوره كوتاه كه بين سال هاي 612 تا 539 ق.م قرار دارد به عهد حكومت «بابل نوين» مشهور است. در همين عهد نوع جديدي از معماري با آجر لعابدار رواج يافت.

اسلاید 35: معبد ایشچالی

اسلاید 36: مطعلق به خدای مادر است ، مانند معبد آشور داری یک حیاط بزرگ و 3 حیاط کوچکتر است . بر روی سکوی بلند قرار قرار گرفته است .

اسلاید 37: دارای ورودی های متعدد می باشد . دیوار کنگره داری دور تا دور معبد را احاطه کرده است .

اسلاید 38: دروازه ایشتار

اسلاید 39: دروازه ایشتار: دروازه ایشتار با حدود 40 متر ارتفاع دروازه ورود به خیابان مخصوص مراسم سان، رژه و جشن بوده که به معبد اصلی ایشتار ختم می شده.

اسلاید 40: «دروازه ايشتار» كه به دستور بخت نصر در بابل بنا گرديد نمونه اي عالي از روش نوين است كه بر ديوارهاي رنگين آن ( كه به آجرهاي لعابدار آبي و سبر و زرد و سفيد و سياه ... مزين بود) نقش برجسته هاي انواع جانوران حقيقي و اسطوره اي ، چون شير و گاو واژه ها قرار داشته . هزاران آجر لعابدار دروازه ايشتار كه تا چندي پيش در اثر فروريختن، پراكنده و هريك به كناري افتاده بود.

اسلاید 41: ایشتار از الهه‌های آشوری بود.ایشتار همتای اینانای سومری‌ها و مرتبط با الهه سامیان شمال غربی یعنی الهه آستارته است. آنونیت، آستارته و آتارسامَین نام‌های دیگری برای ایشتار هستند.در اسطوره‌ها او را ایزدبانوی نشاط عشق می‌دانند.

اسلاید 42: زيگورات  دور شاروكين

اسلاید 43: زيگورات  دور شاروكين زيگوراتي كه در پايتخت آشور و در دورشاروكين  بنا شده بود اولين زيگوراتي بود كه توسط باستان شناسان شناسايي گرديد. سارگون دوم پادشاه آشور مياني در حدود 2700 سال پيش اين زيگورات را بنا كرد. بنظر ميرسد راه دست رسي به بالاترين طبقه بوسيله شيب مارپيچ صورت ميگرفت.

اسلاید 44: سه طبقه اول اين زيگورات باقي مانده است كه بترتيب از پايين به بالا به رنگهاي سفيد سياه و قرمز رنگ آميزي شده بودند.هر چند بقاياي طبقات بالاتر مشخص نشده است ولي با توجه به نظم رنگها رنگ طبقات بالاتر بايد به ترتيب آبي  نارنجي  نقره اي و طلايي بوده باشد.

اسلاید 45: با تشکر از صبر و حوصله شما پایانپاییز 87