معماری روستایی کویر - یخچال ها

صفحه 1:
دانشگاه آزاد اسلامی معماری روستایی کویر-یخچال ها 

صفحه 2:
معماری روستایی کویر- یخچال ها مقدمه - 49 3 - معماری یخچالها ‎O‏ - یخچال گنبدی ‏3 - یخچال های زیرزمینی 2 - یخچال بدون طاق 3 - موخره و نتیجه گیری 

صفحه 3:
:مقدمه - یخچال سازی هنریست که در گذشته توسط خشت وگل انجام می شده وکار آیی آن به گونه ای بوده که يار ( لته وجتی شهر را برطرف میکرده ات - در وجود یخچال ها وتولیداتش که در قلب تابستان های داغ وسوزان خنکای ب گوارا رابه درون خانه ها میکشاند,رمز ورازی وجود داردکه حکایت از معجزه فروتنانه خشت خام ودستهای پرتوان معماران میکند که به عشق خدمت به خلق,خشت بر خشت نهاده اند. - ازپیشینه تاریخی یخچال ها تا دوره صفوی اطلاعاتی در دست نيست . 

صفحه 4:
کی اسكه پحش اعظم ایران در منصعه گرم ر كشك وا وتاستان ها در کشور ما تسیا ولا ۱۳ کار در ی این فصل در اغلب اوقات بنذ ار 7 2لا الك اذا وشيدن لب سرد ويا افشره خی 77711 اين فصل مى تواند بسيار كوارا و مطبوع باشد. يخ در جله زمستان و در طى ماه هاى سرد سال تهيه مى اند ودر ظنى فصول كرم, يخ ذخيره شده تسا لروة تان سال بعد مورد استفاده قرار مى كفك سد همچنین سالم نگه داشتن گوشت., لبنیات و سایر مواد غذلیی نیز استفاده از بخ را در تابستان ضروری می سازد. 

صفحه 5:
یخ‌بند #جم LL + ديوار سايه انداز أ يلان يخجال ميبد در استان يزد 

صفحه 6:
معماری یخچال های کوبری فن ساختمانی و شیوه معماری در ساختمان این یخچال‌ها :دقت و نکته‌سنجی به نکات مهمی چون ,عایقک ار یب نا- ,حفظ ب رودتمناسبچهن گهدارعیخ- ءمصاح ساختمانوو چگونگیت هیه یخ- .معطوف است 

صفحه 7:
:یخچال‌ها به طور عمده از سه قسمت تشکیل شده‌اند دیوار طویل‌سایه انداز - حوضجه‌هایت ولید یخ - 

صفحه 8:
دیوار سایه‌انداز - این دیوار بسیار طویل و بلند است. - ارتفاع این دیوارها گاهی تا 10متر می‌رسد. - در طول روز از تابش آفتاب بر روی آب‌های منجمد شده در حوضچه‌ها . جلوگیری می‌کند. 6 وب استحکام پیشعر دیواز سایه‌انداز, بن ۱ ‎ON‏ تسمت جتوبی دیوار اجدات می > > دزوارهای سایه‌انداز در پایین دازای ضحامتی ریاد ۲۰۰۰ به تدریج در بخش‌های فوقانی از قطر آنه | کاسته می‌شود. 

صفحه 9:
" حوصچه‌های تهبه یخ این گودال مستطیل شکلی است 5 موازات حوضجدهاء دیوار سایه‌انداز و در بخش شمالی آن حفرانشد: واطول ن اندکی کمتر از طول دیوار و ‎INSEE‏ ‏0 الی 50سانتیمتر و گاه بیشتر بوده است. - این گودال محل تهیه یخ در شب‌های سرد زمستان بود. 

صفحه 10:
شکل انواع دبوار سایه انداز و موقعیت آن نسبت به گنبد بحچال و يخ بند در اين دو 

صفحه 11:
حوضچه های تهیه یخ 7ك مستطیلی شکلی است که به موازات ر ۱ ۳ 1ن خش شبالی آن حفر شده است واتاول |۳۰۰۱ کمتر از طول دیوار وعمق آن 30 الی 50 سانتیمتر است. مخزن یج این مخازن معمولا در پشت دیوار سایه‌انداز و در بخش نوی آن و در بعضی موارد به وسیله یک با ند مد 13 وروی تس شعالی راه می‌باید. 

صفحه 12:
انبار بخ ۲ ۰ بر کودال‌های ععیق و بزرگی هستند که بر ۳ مخزن يخ حفر شده‌اند. وک این کودال‌ها در بغچال‌های گنبددار به سور ۳ شعاعی تا حدود 4متر و گاه بیشتر است. "یوار این گودال‌ها سنگ با آجر با اندود کاهگل ساحنه وت آن با امصالح عایفی چون خای دغال بر ۳۳/۵ 

صفحه 13:
:مخازن يخ نيز خود به دو كونه اند الف) مخازن گنبدی شکل به صورت پوشش بارک مخروطی ب) مخازن تونلی شکل به صورت دهلیز مستطیل شکل IPE 

صفحه 14:
یخچال های گنبدی شکل - یخچال هایی که برفراز چال یا مخزن یخ آن ها یک گنبد بزرگ ‎oe aisle mie‏ شده در حاشیه کویر مرکزیا, ۳۱ 71۳ شرف ی کتتور احداث شده است. این یخچال ها دارای یک 2 .ررك مخروطى شكل يوذه اند در پایین چال یک راه آ ‎Bern‏ ‏أن كه ازبخ ها ذوب مى شدهء از طريق أن به جاه متقفز 20 شده است «ابعاد جال ها متفاوت بوده است. - يكى از بزرگترین یخچال های ایران, يخجال ميبد است. قطر دهانه جال ‎pio 13 Ul‏ و عمق آن حدود 6 متر است. در دور تا دور اين چال یک سكو جهت رفت و آمد به عرض 1.5 متر وجود دارد. 

صفحه 15:


صفحه 16:


صفحه 17:
یخچال های دوقلو سیرجان 

صفحه 18:
یخچال های دوقلو سیرجان 

صفحه 19:
یخچال های دوقلو سیرجان 

صفحه 20:
یخچال مویدی در کرمان 

صفحه 21:
نحوه حفظ يخ - جهت نكهدارى و ذخيره يخ به مدت طولانی, احتیاج به یک عايق حرارتى خوب بوده است. بدين منظور يخ را در داخل کوک درون رمين كنده مي شده. ‎ES‏ ۰ ۱۲ جهت حفاظت از این یخ سه نوع یخچال در ايران متداول 27 2 در انها نجوه احداث وكاركرد هر 6 ۳۰ ‎ues‏ 

صفحه 22:
محل نگهداری بخ 

صفحه 23:
نحوه حمل یخ از داخل یخچال به خارج آن 

صفحه 24:
یخچال های زیرزمینی و ال مرکزی ابران مانتد نهران و ساءه و ۱ ۳۳ غرب کشور مانند زنجان, همدان و تبریز. عملکرد آن مانند بخچال گنبدی بوده ولی شکل کالبدی آن متناوت است. «بخش عمده ای از بدنه لین گونه یخچال ها در داخل زمین بوده و دیوار ‎enue‏ بسک لاشه وبا آجر وملات هاي آبى اند 0ل 000 آهک و ساروج ساخته می شده و سقف ‎WE‏ آجری آن ازنوغ طاق و تویزه و یا طاق آهنگ بوده است. 

صفحه 25:
پلان و برش یک یخچال .زیرزمینی 

صفحه 26:
وی بل بالا پس ازمنجمد شدن بخ ها در کرت ها ان دا ‎Pi‏ ‏دریچه زیر طاقی به داخل یخچال می ریختند. سپس در هر نوبت كه 20 له بر روی آن آب می پاشیدند تا توده ۲۳ ۰ ۲۱ یکپارچه درآید. در این یخچال ها بین لایه های یخ و روی يخ را با کاه نمی پوشاندند زیرا اقلیم اين مناطق نسیتاً سرد است و يخ درون ‎Eee‏ الشان به صورت منجمد باقى مى مانده انس 2۳۹۵ تابستان يخجالى يخ را از درب يايين تحويل مردم مى داده. اين در از طریق یک راه پله با سطح زمين مرتبط مى شده است. 

صفحه 27:
نماى یخچال زیرزمینی ساوه 

صفحه 28:
-در اينجا بايد متدکز شد که در فتاطق غرب واشمال غرب کشور به دلیل آنکه و رناستان تسبت به مناطق حاشیه کویر خنکتر است, لذا مصرف ‎ee‏ ۱۳۰ 01 ادر سرجه تعداد اين نوع يخجال ها نسبت به يخجال هاى 5ع 70070 اک کعتر بوده است. و ی باید نوجه داشت که در نواجی سردسیر, استفاده از یج 0701 011 ۴ ها که در سایه قرار داشته, متداول بوده, جنانچه در هم 010 ‎٩‏ یس فرشته در دامنه کوه الوند هميشه یخ یافت می ‎mil oad‏ -یکی ازنمونه های یخچال های زیرزمینی که نسبتاً سالم مانده, در جنوب شرقی شهر ساوه, جنب باغ جوزقی قرار دارد که توسط میرزا محمود حکیم 8 ات عرض این بخجال حدود 3:5 متر و طول ن ۳۳۱12 5 ور از ارغاح بحچال از سطح طبیعی زمین پابینتر است. ضحامت دوار ۶۱9 آن حذود 80 سانتی متر است که با آجر قزاقی به ابعاد 25 * 25 سانتی عتر و ل اس آهک و خاکستر ساخته شده است. - فاصله تویزه های طاق ازیکدیگر حدود 3 مثر است.اغلب یخچال های زیرزمیتی نیز مانند یخچال های گنبدی به دلیل اینکه دارای ابعاد بزرگی 0951 إن و به محوظه نسبتاً زیادی جهت تهیه بخ نیاز داشته اند و از آنجایین که قیم بخ نسبتاً ارزان بوده, لذا از لحاظ اقتصادی ایجاب می کرده که در حومه شهو 0 ىن اد وان حدم قرار داشتتع ‎eal‏ 

صفحه 29:
lex, 2 ره ريجه 5 یختن یخ به دا خل یخ یخچال ساوه 

صفحه 30:
-طاق و تونیزه آجری یخچال ساوه. کات ای اي نوم یال ها در صی ایام سر ال ‎POPP‏ از — بسته می شده است. 

صفحه 31:
وال های رن سای که شامل یک دبوار بای ۳۳۰۱ وا ,ررك يوده و در شهر اصفهان مورد أستنا 3 ا مى كرفته است. 

صفحه 32:
-نوع سوم یخچال که بدون طاق بوده در اصفهان بنا می شده است.. -مانند سایر یخچال های سنتی, تا سی الی چهل سال قبل مورد استفاده قرار مى گرفته است. -اين نوع یخچال دارای دیواری به ارتفاع چهار تا پنج متر و به طول دوازده متر بوده است. -در سمت نسار (شمالی) اين دیوار یک استخر به عمق پنج الی شش متر و طول و عرض دوازده در ينج متر می ساختند. - يخ را مانند روشى كه در قسمت اول همين فصل توضیح داده شد, در طى شب تهيه مى كردند و در هنكام سحرء آن را به داخل استخر انتقال ميدادند. 

صفحه 33:
کی که شاردن در سفرنامه خود نوشته و دراتدای ی ۱۳۰ ‎ale eae‏ را که به داخل یخچال می رت ۱ قطعات کوچکتر تقسیم می کردند و سپس روی آن آب می گرفتند تا ای کته شده به صورت یک توده بکپارچه دراد ۳ ۳ ‎mean‏ قرا دى ذادند وها يك لايه كاه مى ريحتد و يدر آرآر لله بعدى يخ را شروع مى كردند. بدين ترتيب يك لايه حصير و يا كاه بين هر دو لايه يخ قرار مى كرفت و در تابستان در هنكام فروش یخ؛ و رداشتن هر لایه بخ آسانتر بوده تا اینکه ‎RSI‏ ‏ككل را بشكتند. در تانی هر للیه يخ را که می خواستند بردارده 7 آن نی بوده ابرای بقمه بخ های استفر قزار 001 0-97 وکاه در بين لایه های يخ در یخچال ‎sla‏ گنبدی نیز متداول بوده است. پس از پایان کار. روی سطح یخ ها را با کاه به ارتفاع یک الی دو متر نا سد ود ماه هات كرم سال به تدريج ار لين بج هس ‎ee‏ كردت طرفت ابن يخجال ها در اصفهان به فدرى 000 05 ا ‎١‏ 2 راى سال بعد باقى مي ماده ات ]1 0 5" کار اطلك رارد. از اين نوع بخجال ها هیچ انرى باقی تاه ۳ 

صفحه 34:
تال روستای زواره در استان ا 001 -اين یخچال یکی از بلندترین بنا های این روستای کویری اسد 

صفحه 35:
-هم اکنون تعداد انگشت شماری از یخچال های گنبدی و زیرزمینی در 11 ناد انران باقی مانده است. همین تعداد بعد ۳ های باقی مانده هم در حال حاضر مخروبه هستند و مخزن داخل يخجال ها اکثر آ بر از مواد زياله ه كاه كريه مى باشد. -دو تصوير از سه يخجال بزرك درجنوب شهر سبزوار. -عوامل اقليمى و عدم مرمت ساليانه يخجال ها بأعث فرو ريختن قسمت هايى از كنبد يخجال ها و ايجاد شيار هايى به عمق 20 الى 5 سانتی متر روی سطح خارجی آن ها شده است. 

صفحه 36:
- بوی تعفن داخل این یخچال ها به حدی است که هر سیاح کنجکاو و یا محققی را فراری می دهد. البته این یخچال های بی مقدار یادآور زندگی اجداد و نیاکان اين آب و خاک است و گواه نجوه جوابگویی به احتیاجات زندگی روزمره آنها با استفاده از شیوه های ساده و طبیعی و یا به عبارت دیگر روشهای زیست اقلیمی است. جای بسی تاسف است که آخرین یخچال شهر یزد, از مراکز مهم معماری سنتى ماء چند سال قبل توسط مالک به لحاظ مسایل اقتصادی تخریب 

صفحه 37:
-عکس دو یخچال در سبزوار.. تست چپ هم اکنون آغل آغل کوسفا ۳۳۱ ب مورد نیاز این دو یخچال و سایر یخچال های سبزوار که 1 دنا 28 عدد. 12 عدد تن بافراست ۱۰۳ 1 5ك الركمن كداز سمت شمال وارد نكر 80001 در نهایت به اینجا می رسیده, تامین می كرديده است. 

صفحه 38:
-یکی از سه یخچال باقیمانده در میدان گوسفند سبزوار که در حال حاضر توسط مالک آن تبدیل به یک چایخانه شده است. -شکل سمت چپ داخل یخچال است که به تبدیل به چایخانه شده است. - يله های فلزی برای رفتن به طبقه دوم است. 

صفحه 39:
ع د الاح ات و دیوا رت انداز با ارتفاع 9.40 متر يخجال مويدى كه كلاً 0 اه د من سرد 

صفحه 40:
اسلا که جهت حفط سایر ابنیه سنتی عنوان می نو ۳۱۳۰ و بر مصداق پیدا می کند. یافتن عملکرد صحیح و اس تا توجه به مقتضايات زمان و مکان از جمله بهترین رون دا اشد. در شهر سبزوار پنج عدد از یخچال های قدیمی مدتی به عنوان انار رمومات ارتش مورد استفاده فرار می کرفته ۳۳ حال حاضر يكى از يخجال هاى باقى مانده سبزوار آغل كران مى باشد. -یکی دیگر از یخچال ها نیز توسط مالک آن تبدیل به یک چای خانه شده و هم اكنون فعال ميباشد. 5 -شايان ذكر است كه يخجال مويدى كه قبلاً در زمين هاى وقفى مويدى درخارج از شهر کرمان واقح بوده. در حال حاضر به لحاظ خونبعه کرمان. دز داخل شهر قرار گرفته. تااتجا که گارنده اطلاع دارد, اين یخجال تنها بخچالی در ایران است که مرمت 1ه و در سال هاى اخير نيز باركى در اظراف آن احداك لللره Cesena 

صفحه 41:
نمایی از یخچال بم مجاور ارگ تاربخی بم در .استان کرمان 

صفحه 42:
-نمای یکی از یخچال های باقیمانده در سبزوار. -دریچه ریختن بخ به داخل یخچال در این ‎Oaks‏ ‏رت ‎Sale‏ باعت فرسایش کنبد کشتی بخمال 

صفحه 43:
-در زمان پیش از انقلاب قرار بر اين بود که اين یخچال تبدیل به یک و و كد به انجام ترسيد. فعلا تظر بر این است که اي ۱۳۱۰ تبدیل شدن به تماشاخانه در اختیارکانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان قرار گیرد. -در اینجا با استفاده از لغتنامه دهخدا بعضی از لغات مرتبط با یخچال که با منسوخ شدن یخچال از فرهنگ روزمره مردم خارج شده ذکر می شود: 4 یخچالی: ریس یا صاحب يا مستاجر یخچال. ۵ یخجالیان: آنکه مراقبت و نگهبانی یخچال را به عهده دارد. () یخچالدار: کسی که به بستن آب در زمینهای یخچال برای یخ زدن و ریختن قطعات يخ بسته درگودال های یخچال و نگهداری آن اشتغال دار 

صفحه 44:
8 موخره و نتیجه گیری ۲ -اغلب يخجال ها مانند آب اتبار ها. عام المنفعه بوده اند و همه مى توانستند از يخ آن استفاده کنند. -لازم یه ذکر است که در مناطق جنویی کشور که دمای هوا در شب به ندرت به زیر صفر می رسد, یخچال وجود نداشته. در سواحل دریای خزر نیز به سبب رطوبت هوا و توسان بسیار کم درچه حرارت در طی شبانه روز یخچال وجود نداشته است. در این سواحل مدت زمانی که درجه حرارت به زیر صفر می رسد بسیار کم است و جهت تهیه تمودن بخ براى يخجال كافى تمی باشد. البته در اینجا نیز مانتد سایر مناطق ایران, در مواقعی که برف می باریده آن را به صورت متراکم در لای حصیرو با کاه برای مصرف تابستان در داخل زمین چال می کردند. -برخلاف آب اکثر آب انبار ها که گوارا و بهداشتی بوده, یخ یخچال ها چنین خصوصیتی نداشته؛ به دليل اينكه يخ در محيط باز يخ بند تهیه می شده و کرت ها و یا چال های بخ بند در داخل خاک کنده می شده و هیچگونه اندودی روی خاک کشیده نمی شده, بنابراین بخ بخچال ها خالی از خاک و خاشاک نبوده است. ‎LIM‏ ظهور یخچال نفتی و پس از آن یخچال برقی, بخچال های سنتی به تدریج منسوخ شدند, در صورتی که با وجود اب لوله کشی شهری, هتوز بعضی از آب اتبار های قدیمی در نواحی حاشیه کوپر فعال می باشند و مورد استفاده قرار می گیرند.