معماری عصارخانه

صفحه 1:


صفحه 2:
از نیازهای دیرینه ی بشر روشنایی بود تا به واسطه ی آن از دام ظلمت و تاریکی برهد .با ‎٩‏ ل ا از دانه های روغنى يكى ازاين راه ها بود. بيش از آنكه شمع اهميتى بسزا داشت.ليك بيشتر در خانه :ی اعیان و رجال ودرباریان بکار می رفت. خواجه شمسی الدین می گوید شب تیره چوسرآرم ره پیچ پیچ زلفت مگر آنکه شمع رویت بر من چراغ دارد | بی تردید عوام .در شهر و روستاءاستفاده از روشنایی دانه های روغنی را برتر می شمردند و بررسی دقیق آثار باستانی «گواه این مدعاست که روغن چراغ بزركترين عامل مؤثردر تام روشنایی مورد از مردم بوده است 

صفحه 3:
در مسجد جامع اصفهان. كه از آثار قزون اولیه عصر اسلامی است . جای چرا ‎PptBa‏ ‏فراوانی در دالانها و شبستانها به چشم می خورد وقف نامه های موجود نیزتماما" حاکی از آن است که در گذشته سرمایه های هنگفتی برای تأمین روغن چراغ مساجد وامام زاده هاءاختصاص می دادند : فشار روز افزون احتیاجها. سبب پیدایی کارخانه های پیشرفته شد و اندک اندک عصارخانه شکل گرفت . این نوع کارخانه در اصفهان تأسیس یافت و بعد به نواحی اطراف آن سرایت کرد . به گونه ای که در استان اصفهان قریب پنجاه کارخانه روغن کشی وجود داشت. 

صفحه 4:
پیش از آنکه صنعت روانکاری به صورت مدرن امروزی شکل بگیرد . کارگاه های تو لید روانکار در گوشه وکنار کشور ما وجود داشته و انواع روغن های گیاهی در این کارگاه ها تولید می شده کارگا ههای روغن کشی با نام عصارخانه از حدود پانصد سال قبل در ایران به شکل جدید و ساختار صنعتی وجود داشته و تعدادی از آنها هم اکنون به صورت آثار تاریخی حفظ و نگهداری می شود .به عقیده ی باستان شناسان وبر حسب قراین و شواهد به دست آمده . تولید روغن از دانه های گیاهی در ایران به حدود ۷ هزار سال بيش می رسد و درکارگاه های اولیه به صورت ابتدایی وبا ابزار های ساده تهیه می شده است 

صفحه 5:
درفرهنگ فارسی معین در معنی کلمه عصارخانه آمده است: «عصار خانه.جایی که در آن عصاری کنند.محلی که درآن شیره انگوریا روغن نباتی گیرند.»عصار با روغنگربه کسی گویند که از بذور گوناگون مانند کرچک وکنجد وجزآن روغن گیرد. لس سم ین کلمه می خوانیم.شغل وعمل عصار را عصاری گویند وعصارخانه. دکانی است که در آن روغن گیرند اس شهار را با سم ود ور استكاء روفن ری سس ‎PDS‏ نی». عصارخانه هاي اصفهان را دسته ای دپگر از بناهای عام المنفعه دانست و گفت: تولید روغن خوراکی وروغن چراغ کاربرد داشته اند .به گفته ی اوکاربری ‎i‏ یو سواد آموزی ببس روعن توليد شده در عصارخانه ها باعث مى شد اين بناها نزدمردم ‎١‏ معتبرو مقدس و در نهایت ماند ‎ 

صفحه 6:
| ۱ عصارخانه یعنی محل روغن هلكا 313 79/3115 از عصارخانه های دوره ی صفوبه در اصفهان جزمعدودی باقی نمانده که این یکی -معروف به عصارخانه شاهی -از جمله آنهاست . تا دیروز گردشگران ومس‌افرانی که دربازاراصفهان‌به گردش درمی آمدند.از برابر درب‌بی ینگ و روی عصارخانه می گذشتند. بى آنكه بدانند يشت كن جه دنيليى است! شهردارى عصارخانه را خريد . مرمت كرد و غا مستی دیگربه عنوان یکی از مهمترین و متفاوت ترین جاذبه های گردشگری اصفهان افتتاح می کند زبراحنه تنهاساختمان متعلق‌به بلکه تمام ابزار و آلات موجود دوره دست نخورده بلقی مانده و همین حالا می توان با آنها روغن کشید! 

صفحه 7:
عضارخانه ی شاهی در سال ۱۰۲۱ همزمان با احداث بازار بزرگ = »» ‎Ppt{hank@.;‏ ‏صفوی احداث گردید .درب ورودی جدید عصاری مجازی تعبیه گردیده است: محل اول ورودى اصلى عصارى معروفببه تير خلنه به خاطر وجود تیر های چوبی و قسمت دوم معروف‌به شتر خوان است که در حال حاضر تخریب گردیده است.طبقه ی بالاً معروف‌به گرمخانه است و مربوط به قسمت سوم عصارخانه است. دکتریقینی درباره ی تقدس تیر چهبی عصارخانه نزد مردم كفت :لين تير هاى جوبى معمولا”٠٠‏ تا ۳ متر طول داشته و چوب لن را از کشورهایبی چون هندوستان وارد ایرن می کردند. وی افزود 0 بيج شهر امكان بشير نبوده و به ونر جوا ملع دیواری بر حور داشته لجار تخریب می کردند». 

صفحه 8:
افزود:«لما لین هاکه در بسیاری از موارد باعث خراب شدن دیوار خلنه یا اتاق مردم می 4 تنها اعتراض را بر نمی انگیخت بلکه صاحب خانه این تخریب را مبارک قلمداد می کرده وب تبرک آن سور(مهمانی) می داده است. تتلا فانة زكارخلنة ى روغن كشى).ءدر كدشتة وخال.روشتكر ويزكى ی ۳ اقتصادی.صنعتی وکشاورزی مناطق آطراف خود بوده است. ‎oo‏ ه ی معماری عصارخانه های کهن جلب توجه فراوان می کند و اختمانی لحاظ انواع تیرها و سنگها و یات ها وشتره ها و لو کجوه ي نس مویک 0 ار می دهد . مبنای شیوه های ساختمانی عصارخانه به دوران قبل از صفویه بر می گردد وچنان که از شواهد تاریخی یافت می شود .شهرباران بزرگ خاندان صفوی به نقلید از روشهای مألوف عصارخانه سازی. بنا هایی در اصفهان برپا داشتند. 

صفحه 9:
tBank@ در معل بازارچه بلند و عصارخانه نزدیک بازارچه ی حبیب ‎alll‏ خان بید آباد عصار خلنه ها به عنوان فضای خدملتي در تاریخ ایران . نقش بسزایی در فراهم کردن سوخت لازم برای مصارف از جمله آنها عصار خلنه شاهی در نزدیکی چارسو شاه ,عصارخانه شاهزادگان مختلف ایفا می کده لند که در لین میان «عصارخانه شاهی» اصفهان_با مساحت ۳۶۰ متر میبع و۷۰۰ متر مربع زیر بتا از عناصر مهم محور تاریخی . گردشگری و فرهنگی اصفهان است . لین بنا در دوره ی شاه عباس اول همزمان‌با احداث بازاربزرگ اصفهان در بازار مخلص نزدیک مدرسه ی ملا عبدالله بنا شده است. به طور کلی اصفیهان ۱۷ عصارخانه داشت که متأسفانه در قرن اخیر ۱۳ عصارخانه ویران شد.در میان ۴عصارخانه ی باقیمانده از همه کهن تر عصارخانه ی کوچه جودهاست که در مجاورت کوی | قندیل سازها قرار دارد وشگفت آنکه از هر جهت کامل وسا لم است. عصارخانه ی دیگر نزدیک گرمابه ی شیخ بهایی (کوچه ی جماله)واقع است که با همان شیوه ی قدیمی اداره می شود .سومین عصارخانه .شاهی نام دارد ودر بازار مخلص .همزمان با مدرسه ی .ملاعبدالله ودیگر آثار تاریخی شاه عباس کبیر ساخته شده است بیشتر از آن جهت است که از اصول و صعب الانتقال در دوران معماری گذشته را چهارمین عصارخانه پانسنگ واقع است .اهمیت این آثا فنی و شیوه ی حمل و نقل ستون های سد نشان می دهد 

صفحه 10:
ک را عبارت است از بنلیی دو طبقه که در ن پلیه ها عمومآبا استفاده از ی آهکی و سنگ و دیوارها و سقفها بیشتر با خشت وگاه با اجرساخته شده است. طبقه ی بالای عصار خلنه که قسمت ورودی آن را نیز تشکیل می دهد. شامل انبار های بزرگ خمره ها و مجموعه ای ازظروف است که روی برخی از لین ظروف لعابهای فیروزه ای وزمردین لاجوردین دیده میشود. 

صفحه 11:
دستگاهی به نام گرمخلنه نیز در لین طبقه احداث کرده لند که به منظور بو 9]كن| دإنج قالن] روغنی مورد استفاده قرار مى كيرد. طبقه ی زبریین عصارخانه به دستگاه روغن گیری اختصاص دارد که مشتمل است بر سنگهای آسیای کاشفه وآسیای گندم خرد کنی و ارده مالی . که بنایی است کلا" مدور از سنگ و آجر با آرتفاع تقریبی یک متر . روی این بتا دو سنگ بزرگ مدور قرار دارد. : در میان یکی از لین سنگهامکه سطح فوقلنی آسیاب را فرش می کند . سوراخی است که تیر چوبی استوانه ای شکلی را در ن جا داده لند (میله وتوره). سنگ دیگر که بزرگتر است . به وسیله ى تير جوبى (كه جهار متر درازا دارد واز جوب زبان كنجشك ويا وسكى ساخته مى شود و لكه نام دارد). به شتر ی 0 سنى هاى عصارخانه ها عموماً از نوع لاسوست (كوه سخت و منسجمى در حوالى اردستان). آسياب نيز يكى از وسايل كارخانه هاى روغن | كشىاست.اين دستكاه به وسيله ى شتر عصارخانه به كردش در مى آيد وداراى دو | جرخ بزرك از جوب جنارو يك جرخ كوجك از چوب کوکن و یا وشمه است. 

صفحه 12:
| بخش های ساختمان عصار خانه عبارند از: ۱ -باغچه یا باربشد ۲-شترخان ۳- انبار ۴-فضای تیرخانه ۵- فضای دوله و آسیاب 

صفحه 13:


صفحه 14:


صفحه 15:
Bank@ 8 که در مقدمه آمد : چهار عصارخانه کوچه جود ها » شیخ بهایی. شامیرو با سنگ در اصفهان باقی است . در این میان عصارخانه شیخ بهایی جالب است. این عصارخانه یکی از قدیمی ترین کارخانه های روغن گیری اصفهان به شمار میرود وقبل از آنکه به صورت فعلی در ‎Geer Glue a ae‏ كرى أكاره مى شد ..تمونه سنگ های دستگاه قدیمی این کار خانه درا ..انبارى نكهدارى مى شود 5 از این مقوله که بگذریم سال ۱۳۴۳ عصارخانه سر قبر آخوند در بازار مجلسى (نزديك مسجد جامع) بر جا بود. كه به علت بی توجهی فرو ریخت. ٩عصارخانه‏ معروف دیگر نیز در اصفهان 9 داشت که عبارت بودند از سر حانه ی عظیم ب زار عربانکه از موقوفه هایم سجد جامعب نود وبه دستور آفا 117 .نجفويكوإز علماىمتنفذ دورلنقاجاريه در هم كوبيده شد عصار خانه ی بازار غاز در لمتناد بازار میدلن‌میر » كه در سلل1 11 به علحدلك© .خیابان‌هاتفاز میازوفت عصارخانه ی شاهزادگارولقع در شمل لب زارچه بلند لیرمصارخانه در سا(۱۳۱۲ -9 .هجروقمریسه دستور صسعود میرزا ظلللسلطان‌ویرلن‌شد 

صفحه 16:
0 1 a Prarie ‏عصار خلنه ی در دشنولقع در امل‌کوچه ی ارلبه چی‌ها که بسه دستور‎ ‏بسخش خولببشد در لیرکارخلنه تسيروبه نام جهاننما وجود دلشت‌کسه در نوع خود‎ .منحصر به فرد بود عصار خلنهى بازار حسير باد لميزمصار خلنه در نزهيكيدروايدى حسيرآباد قرار -© عصار خلنه ی بسید آباد:لمبزمصار خلنه در بازار بسيد آباد و در نزسیکی‌مسجد و حمام -6 .صيرزا باقر ولقع بود ولمروزاثرواز انير جانيست | عصار خلندى بازار كلشوّليرعمصار خلنه در محلومجاور سرلوفخر لير بود و حدود -م/ | .هشتاد سلزپبیش‌وییلنشد ‎٠‏ .عصارخانه ی چهار سوی‌شیرازی‌ها که‌لمروز تسنها نامیاز آنسر جای‌مانده لسع ‎ 

صفحه 17:
Bank@ خارج از شهر تاریخی اصفها عصارخانه های فراوانی وجود داشت که پاره ای از آنها پابر جاست. می توان عصارخانه ی بزرگ بن اصفهان سده (همایون شهر) که مجاور چارسوی بازار است. << از از بازار عریان آورةه اند. در نجف آباد نیز ده کارخانه عصاری به این شرح وجود دارد . .در گذشته در محل تیران و کرون نیز عصارخانه بزرگی وجود داشت که از میان رفته است تا چند سال قبل عصارخانه بزرگی در قهدریجان, بوده که به عمد وبا بواسطه ی بی توجهی نابود .شده است ‎٠‏ در شهرکرد هنوزچند عصارخانه وجود دارد ودر قهوه رخ عصارخانه ی بسیار زیبای سید حسین در دامته ی کوهی با هیمنه و جلال خاص,به چشم می آید.سنگ بزرگ و زیبای این عصارخانه را از ‏آن هاتف آورده اند.بر روی سنگ عصارخانه سید حسین اشعار نغزی حجاری شده است واز جمله ‎ ‎ ‎٠‏ غرض نقشی است که از ما باز ماند که هستی را نمی بینم بقایی ‏در اطراف شهر رضا نیز عصارخانه های زیادی وجود داشته است و از قرار معلوم در خود شهر چهار عصارخانه باقى است كه معروفترين أنها حاجى حسين نام دارد . به علاوه ‎٠‏ در كليايكان عصارخانه های کهن یافت می و و در اردستان و زواره وبرانه های جنک عصارحاته وجو دا حارد ‎ ‎tet ‎ 

صفحه 18:
ادنر مورد ۳ عصار خانه 

صفحه 19:
در آمد روزمره ی عصاری داخل آن نگهداری می شد. 

صفحه 20:


صفحه 21:
خمره: 

صفحه 22:
دارای حفره اي است که دانه های رد | از طبقه ی بالا به پایین انتقال می دادند. ا شیه لقاع سف ‎oaks ene‏ آست. 

صفحه 23:


صفحه 24:


صفحه 25:
چرخ دنده ها از سال ۱۲۹۷ هجری شمسی وارد کار عصاری گردیده و شتر عصارى به كنار می رود و این امر با ورود انگلیس صورت می گیرد. 

صفحه 26:


صفحه 27:
:منابع رخانه های اصفهان . نشريه سازمان ميراث فرهنكى و كردشكرى 1 هنگ فارسی معين