صفحه 1:
ام ردان ره
صفحه 2:
نقد و بررسی کلاهبرداری الکترونیکی در قوانین
تجارت الکترونیکی و جرایم رایانه ایی
* استاد محترم مربوطه:
دکتر فیضی جكاب
گردآورنده:
حکمت آبوالحسنی
* حقوق تجارت بینالملل
* مقطع کارشناسی ارشد 1392
دانشگاه علامه طباطبایی
دانشکده حقوق و علوم سیاسی
صفحه 3:
eae * رت نیک
ee ss + یی
an کلاهبرداری Sle ee
صفحه 4:
۳۹
معدمه
در قانون تجارت الکترونیکی (مصوب
1382/10/17( اد زیر جرم انگاری شده
ee اری تام بت ان
اسرار ا و نقض علائم تجاریٍ ( a
۱ گیر: a pe ee 5
در بر گیرنده
قواعد تبلية و نقض حمايت از داده ببامهاق
صفحه 5:
تعریف تجارت
الکترونیک
از نظر حقوقی تجارت الکترونیکی عبارت
اس را We ee
ناحیه تاجر و با استفاده از وسایل الکترونیکی و
ابزارهای جدید ارتباطی.
صفحه 6:
9 مربوط به تجارت
الکترونیک
تعریف کلی:جرمهای الکترونیکی خاص حوزه تجارت
الکترونیک و oe جرمهای الکترونیکی خاص حوزه
wll Site
تعریف خاص:هرجرمی که قانونگذار oe را به منزله
موضوع یا وسیله جرم به صراحت جز رکن مادی آن قرا
داده و وقوع در بستر تجارت الکترونیکی را شرط oe
اعلام کرده باشد جرم مربوط به تجارت الکترونیکی ۳
تعریف عام:هر جرمی که قانونگذار وقوع در بستر
ee ee
به شرط تحقق ان ده
16 در مل دي كر جارك الك يي رات للد
صفحه 7:
سو استفاده یا فریب افراد و
صفحه 8:
OS 2 قانونی کلاهبر داری
3 لات ##ترونيكىءبا سو استفاده ويا
: و سچسگگای رایانه ایی و وسایل
ارتباط از ee Se ee uy
در عملکرد برنامه یا سيستم رايانه ايى و غيره ديكران را بفريبد ويا سبب
كمراهى سيستم هاى يردازش خودكار و نظاير آن شود و از اين طريق براى
خود يا ديكرى وجوهءاموال يا امتيازات مالى تحصيل كند و اموال ديكران را
ببرد مجرم محسوب و علاوه بر رد مال به صاحبان اموال به حبس از يك تا
esata oe Bie aly dads
تبصره:شروع به اين جرم نیز جرم محسوب و مجازات آن حداقل مجازات .
مقرر در این ماده می باشد.
صفحه 9:
رکن مادی کلاهبرداری الکترونیکی .
ر جرم مرتکب
موضوع جرم
*موضوع این جرم وجوه اموال و لمنیازات مللی اشت.
*نتیجه اينکه «موضوعهای مندرج در ماده حصری اند و فقط تعلق
اموال به دیگران شرط استبنابراین اگر فرد یک سند مالی را بدست
آورد» تازمانی که به تحصیل موارد سه گانه مندرج در ماده منجر
نشود.کلاهبرداری واقع نشده است.
صفحه 10:
رفتار مرتکب
*رفتار مجرمانه مرتکب همانند کلاهبرداری سنتی.فعل است و این جرم
باترک فعل محقق نمی شود.
*کلاهبرداری الکترونیکی چرم مركب بشمار می آید.
*رفتار مرکب از سه جز زیر تشکیل شده است:
-سواستفاده یااستفاده غیرمجاز از داده پیام هاءبرنامه ها وسیستم های
رایانه ای و وسایل ارتباط راه دور و ارتکاب اعمالی مانند ..
ل 0 برنامه یاسیستم رایانه
يى و غيره. 7
ال ديكران يا كمراه شدن سيستم هاى بردازش خودكار
ومانند ان..
©-تحصيل وجوهءاموال يا امتيازهاى مالى و بردن اموال ديكران از
طريق اعمال يادشده براى خود يا ديكرى.
صفحه 11:
سو استفاده یا استفاده غیر مجاز
*ررود داد یم( ۳۱65520 0262 0۴ 06ا00) معنای مصدری وارد
كردن از أن اتخاذ شده است.
"محو داده پیام(6 ۳۱65529 0212 ۵۲ 06161100/6۲۵5۷۲6)
رت ات
*توقف داده پیام(6 ۳65539 0212 0۴ 5۱100۲655100)بمعنای
eimai و موقتی یا دائمی
*مداخله در عملکرد برنامه یا سیستم رایانه ای"
(interference with the functioning of a computer
Droaram of svstem)
صفحه 12:
فريب افراد و گمراهی سیستم ها
در نتیجهاگر شخصی در بستر مبادلات الکترونیکی با پخش تبلیغات موهوم
با استفاده از شبکه اینترنت مرتکب کلاهبرداری | لکترونیکی سنتی شود
مشمول اين ماده است نه ق.ت.م و بنابراین مجازات وی کمتر است فردی
است که خارج از این بستر عین همین اقدام را انجام میدهد یا اينکه تبلیغات
موهوم را به صورت دستی بین افراد پخش کند که این امر خلاف اصول
قانونگذاری منصفانه است.
صفحه 13:
تحصیل وجوه و اموال
*اين جز یکی از موارد زیر را در بر می گیرد:
-تحصیل مال متعلق به دیگران برای خود یا دیگری
-تحصیل وجوه برای خود یا دیگری.
-تحصیل امتیازهای مالی برای خود یا دیگری
صفحه 14:
مجازات
*مجازات اصلی این جرم عبارت است از حبس از یک تا سه سال و
جزای نقدی معادل مال گرفته شده.
*در خصوص جزای نقدی مقرر در اين مادهءاين ابهام وجود دارد که
اگر فرد امتیاز مالی بدست آورده باشدءآيا به جزای نقدی محکوم خواهد
شد یا خیر؟
به نظر میرسد که با توجه به اصل تفسیر محدود قوانین کیفری و تفسیر
بنفع متهم ياسخ سئوال فوق منفی خواهد بود.
صفحه 15:
رکن روانی
۰ جرم کلاهبرداری الکترونیکی در بستر مبادلات الکترونیکی جرمی
است عمدی و بنا براین.برای تحقق آن مرتکب باید
ورود»محوءتوقف و...داده پيام را به طور عمد و نه با بی احتیاطی»
بی مبالاتی یا عدم رعایت نظامات دولتی انجام داده باشد.افزون بر
آن وی باید سو استفاده یا استفاده غیرمجاز را بخواهد.در نتیجهءاگر
تصور شخص چنین بوده که عمل وی محو یک داده پیام مجاز است
وی فاقد سو نیت عام بوده و از این رو رکن روانی لازم را ندارد.
صفحه 16:
رکن روانی
۰ سو نیت خاص.
از آنجاكه كلاهبردارى الكترونيكى مندرج در ماده70 ©ق.ت. مقید
استءداشتن قصد نتيجه (سونيت خاص)نيز شرط است.
اقصد نتيجه بايد ناظر به يكى از سه مورد زير باشد:
)-قصد تحصيل و بردن مال ديكرى براى خود يا ديكرى
©-قصد تحصيل وجه براى خود يا ديكرى
©-قصد تحصيل امتيازهاى مالى براى خود يا ديكرى
صفحه 17:
تعربف کلاهبرداری رایانه در قانون جرایم
* تعریف کلاهبرداری رایانه ایی در قانون جرایم
رايانه ايى بدین قرار است: تحصیل وجه ويا مال يا
منفعت يا خدمات يا امتيازات مالى براى خود يا
ديكرى از طريق سامانه هاى رايانه ايى يا مخابراتى
و با ارتكاب اعمالى از جمله وارد كردن؛ تغيير»
محوء ايجاد يا متوقف كردن داده ها يا مختل كردن
صفحه 18:
OS, قانونی کلاهبرداری رایاه ایی در قانون
جرایم رایانه ایی
* ماده ۰ 0 قانون جرایم راینه اي رکن قانوني این جرم
محسوب مي شود: هرکس به طور غیرمجاز از سیستم های
رایانه ای یا مخابراتی با ارتکاب اعمالی از قبیل وارد
كردن» تغيير» محوء ایجاد یا متوقف کردن داده ها یا مختل
کردن سیستم وجه یا مال یا منفعت يا خدمات يا امتیازات
مالی برای خود یا دیگری تحصیل کند علاوه بر رد مال به
صاحب آن به حبس ان یک تا پنج سال یا جزبای نقدی از
بیست تا یکصد میلیون hy یا هر دو مجازات محکوم
خواهد شد.
صفحه 19:
رکن مادي کلاهبرداری رایانه ایی در قانون.
جرایم رایانه ایی
*موضوع جرم: موضوع كلاهبرداري رايانه اي وجه يا مال يا منفعت يا خدمات يا امتيازات
مالي است. كلاهبرداري رليانه اي به لحاظ موضوع از كلاهبرداري سنتي عام تر است و
علاوه بر وجه و مال منفعت و خدمات و امتيازات مالي را نيز در بر مي كيرد.
*_*رفتارمرتكب:با توجه به قيد وازه هركس؛ مرتكب اين بزه همانند كلاهبرداري سنتي
شخصي مي تواندباشد البته به جز اشخاص حقوقي كه بدون تصريح خاص رار ادر
“a gag AS Calan MU
+ *نتیجه حاصله:کلاهبرداري رایانه اي باید به تحصیل مال یا منفعت یا خدمات مالي یا امتیازات
مالي بینجامد. این ee ال ی
مرت تحصیل را براي ري حواسته
صفحه 20:
رکن رواني کلاهبرداری در قانون جرایم
رایانه ایی
* رکن رواني كلاهبرداري شامل عمد رفتاري يعني عمد در
ee عمد در تحصيل مال يا منفعت
و آگاهي مرتکب نسبت به تعلق مال یا منفعت یا خدمات
مالي يا امتيازنات مالي به ديگري است همچنین مرتكب بايد
بداند كه انجام رفتارهاي ريايانه آي تمثيلي» بدون مجون بوده
كك
صفحه 21:
مجازات جرم کلاهبرداری در قانون جرایم
رايانه ابى
* كيفر تعيين شده براي بزه كلاهبرداري رایانه اي علاوه بر
رد مال به صاحب آن» حبس از يك تا ينج سال يا جزاي
نقدي از بیست میلیون ریال تا یکصد میلیون ربإل يا هر دو
مجازات مي باشد.
صفحه 22:
تفاوتهای ماده 13 قانون جرایم رلیانه ایی با ماده اقانون.
تشدید مجازات موتکبین ارتشا اختلاس و کلاهبرداری.
۶ :وسیله جرم رایانه و اعمال ارتکابی متفاوت است.
۰ 0: اغفال قربانی ضرورتی ندارد.
۶ 0:در معنای سنتی بردن مال دیگری مدنظر است ولی رایانه ایی»
خدمات و امتیازات مالی نیز مشمول جرم است..
۶ *0:تفاوت در مرتکبین جرم.
۰ 6: مجازات آنها و استفاده از کیفیات مخففه و اختیارات قضایی..
صفحه 23:
,زر کلامستار+حقوق تجارت الکترونیک(تهراننشهر
داش 6666).
eG (نقد و بررسی جرم های مندرج در قانون
تجارت الکترونیکی) (تهران:مجله حقوقی دادكسترى» © ©025).
©.استاد ارجمند غلام نبی فیضی چکابتفریرات درس حقوق
تجارت الکترونیکی»نیم سال اول سال تحصیلی OR
1000 ,دانشکده حقرق دانشگاه علامه طباطبایی..
4.قانون تجارت الکترونیک.
صفحه 24:
پایان
خ
ب
ب
ی
نام زیدان شا نده
نقد و بررسی کالهبرداری الکترونیکی در قوانین
تجارت الکترونیکی و جرایم رایانه ایی
* استاد محترم مربوطه:
دکتر فیضی چکاب
* گردآورنده:
حکمت ابوالحسنی
* حقوق تجارت بینالملل
* مقطع کارشناسی ارشد 1392
دانشگاه عالمه طباطبایی
دانشکده حقوق و علوم سیاسی
فهرست عناوین
* مقدمه
* تع<ریف تجارت الکترونیک
* تع<ریف جرمهای مربوط به تجارت الکترونیک
* کالهبرداری رایانه ایی در بستر مبادالت الکترونیکی
* رکن قانونی کالهبرداری الکترونیکی
* رکن مادی ک<الهبرداری الکترونیکی
* موضوع جرم
* رفتار مرتکب
* سو استفاده یا استفاده غیر مجاز
* فریب افراد و گمراهی سیستم ها
* تحصیل وجوه و اموال
* مجازات
* رکن روانی
*تعریف کالهبرداری رایانه در قانون جرایم رایانه ایی
*رکن قانونی کالهبرداری رایانه ایی در قانون جرایم رایانه ایی
*رکن رواني کالهبرداری در قانون جرایم رایانه ایی
*مجازات جرم کالهبرداری در قانون جرایم رایانه ایی
*تفاوتهای ماده 13قانون جرایم رایانه ایی با ماده 1قانون تشدید مجازات مرتکبین
ارتشا اختالس و کالهبرداری
* منابع
مقدمه
در قانون تجارت الکترونیکی (مصوب
)1382/10/17رفتارهای زیر جرم انگاری شده
اند:کالهبرداری الکترونیکی،نقض حقوق
مالکیت فکری (شامل نقض حقوق مولف ،نقض
اسرار تجاری و نقض عالئم تجاری ) جعل
الکترونیکی و سرانجام نقض حقوق انحصاری
(در بر گیرنده نقض حقوق مصرف کننده و
قواعد تبلیغ و نقض حمایت از داده پیامهای
شخصی)
تعریف تجارت
الکترونیک
از نظر حقوقی تجارت الکترونیکی عبارت
است از هر گونه معامله یا فعالیت تجاری از
ناحیه تاجر و با استفاده از وسایل الکترونیکی و
ابزارهای جدید ارتباطی.
تعریف جرمهای مربوط به تجارت
الکترونیک
تعریف کلی:جرمهای الکترونیکی خاص حوزه تجارت
الکترونیک و بطوردقیقتر جرمهای الکترونیکی خاص حوزه
مبادالت مالی الکترونیک.
تعریف خاص:هرجرمی که قانونگذار رایانه را به منزله
موضوع یا وسیله جرم به صراحت جز رکن مادی آن قرار
داده و وقوع در بستر تجارت الکترونیکی را شرط تحقق آن
اعالم کرده باشد جرم مربوط به تجارت الکترونیکی است.
تعریف عام:هر جرمی که قانونگذار وقوع در بستر
تجارت الکترونیکی (وبعبارت بهتر مبادالت مالی
الکترونیکی) را به صراحت شرط تحقق آن اعالم کرده
باشد یا در عمل در بستر تجارت الکترونیکی ارتکاب یابد.
کالهبرداری رایانه ایی در بستر مبادالت الکترونیکی
رکن
قانونی
رکن مادی
موضوع جرم
رفتار
مرتکب
سو استفاده یا
استفاده غیر
مجاز
فریب افراد و
گمراهی سیستم
ها
رکن
روانی
مجازات
تحصیل وجوه
و اموال
رکن قانونی کالهبرداری
ماده 67ق.ت.ا:هر کس در بستر مبادالت الکترونیکی،با سو استفاده ویا
الکترونیکی
استفاده غیر مجاز از داده پیام ها،برنامه ها و سیستم های رایانه ایی و وسایل
ارتباط از راه دور و ارتکاب افعالی نظیر ورود،محو ،توقف داده پیام،مداخله
در عملکرد برنامه یا سیستم رایانه ایی و غیره دیگران را بفریبد ویا سبب
گمراهی سیستم های پردازش خودکار و نظایر آن شود و از این طریق برای
خود یا دیگری وجوه،اموال یا امتیازات مالی تحصیل کند و اموال دیگران را
ببرد مجرم محسوب و عالوه بر رد مال به صاحبان اموال به حبس از یک تا
سه سال و پرداخت جزای نقدی معادل مال ماخوذه محکوم میشود.
تبصره:شروع به این جرم نیز جرم محسوب و مجازات آن حداقل مجازات
مقرر در این ماده می باشد.
رکن مادی کالهبرداری الکترونیکی
موضوع
جرم
رفتار
مرتکب
مجازات
موضوع جرم
*موضوع این جرم وجوه ،اموال و امتیازات مالی است.
*نتیجه اینکه ،موضوعهای مندرج در ماده حصری اند و فقط تعلق
اموال به دیگران شرط است.بنابراین اگر فرد یک سند مالی را بدست
آورد ،تازمانی که به تحصیل موارد سه گانه مندرج در ماده منجر
نشود،کالهبرداری واقع نشده است.
رفتار مرتکب
*رفتار مجرمانه مرتکب همانند کالهبرداری سنتی،فعل است و این جرم
باترک فعل محقق نمی شود.
*کالهبرداری الکترونیکی جرم مرکب بشمار می آید.
*رفتار مرکب از سه جز زیر تشکیل شده است:
-1سواستفاده یااستفاده غیرمجاز از داده پیام ها،برنامه ها وسیستم های
رایانه ای و وسایل ارتباط راه دور و ارتکاب اعمالی مانند
ورود،محو،توقف داده پیام مداخله در عملکرد برنامه یاسیستم رایانه
ایی و غیره.
-2فریب خوردن دیگران یا گمراه شدن سیستم های پردازش خودکار
ومانند آن.
-3تحصیل وجوه،اموال یا امتیازهای مالی و بردن اموال دیگران از
طریق اعمال یادشده برای خود یا دیگری.
سو استفاده یا استفاده غیر مجاز
*ورود داده پیام ( )input of data messageمعنای مصدری وارد
کردن از آن اتخاذ شده است.
*محو داده پیام()deletion/erasure of data message
بمعنای از بین بردن داده است.
*توقف داده پیام()suppression of data messageبمعنای
مصدری متوقف کردن داده پیام است،متوقف کردن می تواند موقتی یا دائمی
باشد.
*مداخله در عملکرد برنامه یا سیستم رایانه ای
(interference with the functioning of a computer
فریب افراد و گمراهی سیستم ها
در نتیجه،اگر شخصی در بستر مبادالت الکترونیکی با پخش تبلیغات موهوم
با استفاده از شبکه اینترنت مرتکب کالهبرداری ا لکترونیکی سنتی شود
مشمول این ماده است نه ق.ت.م و بنابراین مجازات وی کمتر است فردی
است که خارج از این بستر عین همین اقدام را انجام میدهد یا اینکه تبلیغات
موهوم را به صورت دستی بین افراد پخش کند که این امر خالف اصول
قانونگذاری منصفانه است.
تحصیل وجوه و اموال
*این جز یکی از موارد زیر را در بر می گیرد:
تحصیل مال متعلق به دیگران برای خود یا دیگریتحصیل وجوه برای خود یا دیگری-تحصیل امتیازهای مالی برای خود یا دیگری
مجازات
*مجازات اصلی این جرم عبارت است از حبس از یک تا سه سال و
جزای نقدی معادل مال گرفته شده.
*در خصوص جزای نقدی مقرر در این ماده،این ابهام وجود دارد که
اگر فرد امتیاز مالی بدست آورده باشد،آیا به جزای نقدی محکوم خواهد
شد یا خیر؟
به نظر میرسد که با توجه به اصل تفسیر محدود قوانین کیفری و تفسیر
بنفع متهم پاسخ سئوال فوق منفی خواهد بود.
رکن روانی
• سو نیت عام
• جرم کالهبرداری الکترونیکی در بستر مبادالت الکترونیکی جرمی
است عمدی و بنا براین،برای تحقق آن مرتکب باید
ورود،محو،توقف و...داده پیام را به طور عمد و نه با بی احتیاطی،
بی مباالتی یا عدم رعایت نظامات دولتی انجام داده باشد.افزون بر
آن وی باید سو استفاده یا استفاده غیرمجاز را بخواهد.در نتیجه،اگر
تصور شخص چنین بوده که عمل وی محو یک داده پیام مجاز است
وی فاقد سو نیت عام بوده و از این رو رکن روانی الزم را ندارد.
رکن روانی
• سو نیت خاص
از آنجاکه کالهبرداری الکترونیکی مندرج در ماده67ق.ت.ا مقید
است،داشتن قصد نتیجه (سونیت خاص)نیز شرط است.
قصد نتیجه باید ناظر به یکی از سه مورد زیر باشد:
-1قصد تحصیل و بردن مال دیگری برای خود یا دیگری
-2قصد تحصیل وجه برای خود یا دیگری
-3قصد تحصیل امتیازهای مالی برای خود یا دیگری
تعریف کالهبرداری رایانه در قانون جرایم
رایانه ایی
• تعریف کالهبرداری رایانه ایی در قانون جرایم
رایانه ایی بدین قرار است :تحصیل وجه ویا مال یا
منفعت یا خدمات یا امتیازات مالی برای خود یا
دیگری از طریق سامانه های رایانه ایی یا مخابراتی
و با ارتکاب اعمالی از جمله وارد کردن ،تغییر،
محو ،ایجاد یا متوقف کردن داده ها یا مختل کردن
سامانه.
رکن قانونی کالهبرداری رایانه ایی در قانون
جرایم رایانه ایی
• ماده 13قانون جرايم رايانه اي رکن قانوني اين جرم
محسوب مي شود :هرکس به طور غیرمجاز از سیستم های
رQایانه ای یا مخابراتی با ارتکاب اعمالی از قبیل وارد
کردن ،تغییر ،محو ،ایجاد یا متوقف کردن داده ها یا مختل
کردن سیستم وجه یا مال یا منفعت یا خدمات یا امتیازات
مالی برای خود یا دیگری تحصیل کند عالوه بر رد مال به
صاحب آن به حبس از Qیک تا پنج سال یا جزQای نقدی از
بیست تا یکصد میلیون لایر یا هر دو مجازات محکوم
خواهد شد.
رکن مادي کالهبرداری رایانه ایی در قانون
جرایم رایانه ایی
•
*موضوع جرم :موضوع کالهبرداري رايانه اي وجه يا مال يا منفعت يا خدمات يا امتيازات
مالي است .کالهبرداري راQيانه اي به لحاظ موضوع از کالهبرداري سنتي عام تر است و
عالوه بر وجه و مال ،منفعت و خدمات و امتيازات مالي را نيز در بر مي گيرد.
•
*رفتارمرتکب:با توجه به قيد واژه هرکس ،مرتکب اين بزه همانند کالهبرداري سنتي هر
شخصي مي تواند باشد ،البته به جز اشخاص حقوقي که بدون تصريح خاص قانونگذار فعالً در
حقوق ايران فاقد مسئوليت کيفري مي باشند.
•
*نتيجه حاصله:کالهبرداري رايانه اي بايد به تحصيل مال يا منفعت يا خدمات مالي يا امتيازات
مالي بينجامد .اين تحصيل مي تواند براي خود مرتکب يا ديگري باشد .ديگري ،کسي است که
مرتکب تحصيل را براي وي خواسته باشد.
رکن رواني کالهبرداری در قانون جرایم
رایانه ایی
• رQکQن روانQي کالهQبرداري شامQل عمQد رفتاري يعنQي عمد در
رفتارهاي رايانQه اي تمثيلQي و عمQد در QتحصQيل مال يا منفعت
و آگاهQي مرتکQب نسQبت بQه تعلQق مال يا منفعQت يا خدمات
مالQي يا امتيازQات مالQي بQه ديگري اسQت همچنين مرتکQب بايد
بدانQد کQه انجام رفتارQهاي رQايانQه اي تمثيلي ،بدون مجوز Qبوده
است.
مجازات جرم کالهبرداری در قانون جرایم
رایانه ایی
• کيفQر تعيين شده براي بزQه کالهQبرداري رايانه اي عالوه بر
رد مال بQه صQاحب آQن ،حبQس از Qيک تQا پنQج سQال يا جزاي
نقدي از بيسQت ميليون لاير تQا يکصQد ميليون لاير يا هر دو
مجازات مي باشد.
تفاوتهای ماده 13قانون جرایم رای1انه ایی با ماده 1قانون
تشدید مجازات مرت1کبین ارتشا اختالس و کالهبرداری
•
•
•
•
•
:1وسیله جرم رایانه و اعمال ارتکابی متفاوت است.
:2اغفال قربانی ضرورتی ندارد.
:3در معنای سنتی بردن مال دیگری مدنظر است ولی رایانه ایی،
خدمات و امتیازات مالی نیز مشمول جرم است.
:4تفاوت در مرتکبین جرم.
:5مجازات آنها و استفاده از کیفیات مخففه و اختیارات قضایی.
فهرست منابع ومآخذ
.1زرکالم،ستار،حقوق تجارت الکترونیک(تهران:شهر
دانش.)1392،
.2جاویدنیا،جواد{ ،نقد و بررسی جرم های مندرج در قانون
تجارت الکترونیکی} (تهران:مجله حقوقی دادگستری.)1386،
.3استاد ارجمند غالم نبی فیضی چکاب،تقریرات درس حقوق
تجارت الکترونیکی،نیم سال اول سال تحصیلی -94
،1393دانشکده حقوق دانشگاه عالمه طباطبایی.
.4قانون تجارت الکترونیک
پایان