صفحه 1:
yan tt وین برس یتنا ول ار کر شعل شهستان میرشت در شمل اسان Ba A شرق شيراز) جا
ره فصله ان مان ترخی تزیستی تا مرک سل )مر می با [1] ار یکی از شهرهایباستای اران است که طی SNEWS
پاشکوه و تشریفاتی پادشاهی ایران در زمان امپراتوری هخامنشیان بودهاست. در این شهر باستانی بنايى به : جمشید وجود دارد PAS
سله مرقریبرای بگزاری درا ليل و جشنهاربه ويه وروز
ين به شاش ارسق حا أبن رده رشك كي ملع در لجسي
eae بش مش رم مس سر entre
تاريخدائان بر اين است كه اسكتدر مقدونى سرذار يوناقي دن he (MS
از هنت بل علي ركه رم مر مت بو ی
مرس برا است و اسان اسان از یرای آن نشهای نش و هجم را بر
صفحه 2:
خاطر
نهادئد. , سوبس
انام اصلى أن يارسه بودماست
صفحه 3:
نگ بنای نخستین
قدیمیترین بخش تخت جمشید بر پایه یافتههای باستانشناسی مربوط به سال ۵۱۸ پیش از
میلاداستانگونه که در متابع متعدد و گوناگون تاریخی آمدهاست ساخت تخت جمشید در حدود
۵ قرن پیش در دامنه غربی کوه رحمت با میترا یا مهر و در زمان داریوش بزرگ آغاز
گردید و سپس توسط أن وى با تخيراتى در بناى اوليد:ان أدامه ياقت بر اسان
خشتنوشتههای کشف شده در تخت جمشید در ساخت این بنای با شکوه معماران؛ هنرمندان»
استادکاران» کارگران» زنان و مردان بیشماری شرکت داشتند که علاوه بر دریافت حقوق از
مزایای بیمه کارگری نیز استفاده میکردند. ساکت لین مجموعه بزرگ و زیبا نا به ووایش
۰ سال به طول انجاميد
يكى از هنرهاى معمارى در تخت جمشيد اير
همين طور نسبت ارتفاع ستونها به فاصلة
نسبت مهمی در هندسه است که در طبیعت وجود دارد. ای
معماری است.
است که نسبت ارتفاع سر درها به عرض آنها و
ن دو ستون نسبت طلایی است. تسبت طلایی
انكر هنر ابرانيان باستان در
صفحه 4:
صفحه 5:
ملل مختلف زير نفو شاهان هخامنشيان مانند أشوريانء مصريان»
» تشكيل مىشدتد .1151
تخت جمشید حوادثی مثل زازله را پشت مر گذاشته و مر با ماندهاند.
دتكه هستند و روى هم سوار شدماند. راز بايدارى أنها مقابل زمين لززه
أله سرب مذاب به هم متصل شدحاك. أبن سرب علاوه بر مج کرد
أبل زمين لرزه داشتهاست. سرب فلز چکش خوار و نرمى است كه هنگام
إدء إين همان نقشى است كه در ساختمانهاى امروزى و مدرن بر عهده قر
صفحه 6:
پلکانهای ورودی سکو و درواز؛
نوشتار لصلی: کاخ دروازه کشورها
ملل
ورود سكوء دو يلكان است كه روبروى يكديكر و در بخش شمال غربى مجموعه قرار دارند كه
همجون دستانى أست كه أرنج خويش را خم كرده و بر أن است تا مشتاقان خود را از زمين بلند يكن
خود جای دهد. این پلکانها از هر طرف ۱۱۲ پل پین و کوتام(به ارتفاع ۱۰ سانتیمتر)
Sade GDS بسیاری از مورخین که مدعی بودند ارتغاع کم پلهها به خاطر این بوده که
بتوانند از يلمها بالا بروئد؛ يلدها را كوتاهتر از معموا ساختهاند تا راحتی و ابهت
ميهمانان (كه تصاويرشان با لباسهاى فاخر و بلند بر ديوارهاى تخت جمشيد نقش بسنه) هنكام بالا
رفتن حفظ شود. بالاى يلكانهاء بناى ورودى تخت جمشيد؛ دروازه بزرك يا دروازة خشايارشا يا
دروازه ملل» قرار كرفتهاست. ارتفاع اين بنا ٠١ متر است. اين بنا یک ورودي اصلی و دو خروجی
داشتهاست که آمروزه بقاياى ذروازءهاى أن برجاست. بر دروازة غربى و شرقى طرح مردان بالدار
و برو طرح دو گار سنگی با سر انسانی حجاری شدناست. این دروازها در قسمت قوقانی با شش
كتيبة ميخى تزيين يافتهاند. اين كتيبهها بس از ذكر نام اهورامزدا به اختصار بيان مىكند كه: «هر
جه بدیده زیباست. به خواست اهورامزداانجام پذیرفتهاست.»
صفحه 7:
صفحه 8:
پلکانهای کاخ آپدنا
أن است. يلكانهاى شرقى لبن كاخ كه از دو بلكان - يك بوبه
ند.پلکان رو به شمال
های نیلوفر آبی را در دست دارند.
میشوند. در ردیف فوقانی
اه دارند و به قاخ نزدیک مىشوند؛ ديده ممشود,”
ان کشورهای مختلف به همراه هدایایی که در دست دارند دیده
از sj dhe
صفحه 9:
* کاخ سه در
* کاخ سهدر تالار شوراء دروازه شاهان» سهدروازه» سه دری یا کاخ مرکزی»
در مرکز کوشک شاهی تختجمشید قرار دارد. اين کاخ توسط سه درگاه و چند
راهرو به کاخهای دیگر راه مییابد و از اين جهت آن را کاخ مرکزی و یا سه
دری نیز میخوانند. چون بر پلکانهای اين کاخ نجیبزادگان پارسی را نقش
کردهاند که به حالتی دوستانه و غير رسمىء برای ملاقات فرمانروا میروند و
نیز به سبب نوع کاربری و موقعیت کاخ» گاهی آن را تالار شورا نیز نامیدهاند.
پیشثر نثای این کاح را به دار پوش بزرگ نسبت ميدانندء آها دلایلی در ذرست
است که ساخت کامل آن به وسیله اردشیر یکم صورت گرفته بودهاست:
صفحه 10:
* آرامگاههای شاهنشاهان
* در فاصله ۶ و نیم کیلومتری از تخت جمشید نقش رستم
قرار دارد. در نقش رستم آرامگاهای شاهنشاهانی مانند
داریوش بزرگ , خشایارشا , اردشیر یکم و داریوش دوم
واقع است. آرامگاه پنجمی هم هست که نیمه کاره باقی مانده
و احتمالاً متعلق به داریوش سوم است.
صفحه 11:
MS ۲۵: ۰ جقنهای.
جشنهای ۲۵۰۰ ساله شاهنشاهی ایران در شهر شیراز و
در كنار تخت جمشيد با حضور سران کشورهای گوناگون
جهان برگزار میشد. از میهمانان در ۵۰ چادر وافر و
اشرافی پذیرایی میشد. آغاز مراسم در پاسارگاد و در
جوار آرامگاه کوروش بود که طی آن شاه نطق معروف
خود را بیان داشت و سپس سران و پادشاهان ۶٩ کشور
جهان» به کوروش بزرگ ادای احترام کردند.
صفحه 12:
صفحه 13:
صفحه 14:
صفحه 15:
صفحه 16:
صفحه 17:
صفحه 18:
صفحه 19:
صفحه 20:
صفحه 21:
صفحه 22:
صفحه 23:
صفحه 24:
صفحه 25:
صفحه 26:
صفحه 27:
صفحه 28:
صفحه 29:
صفحه 30:
صفحه 31:
صفحه 32:
صفحه 33:
صفحه 34:
ضيائي
•
تخت جمشید ،پارسه ،پرسپولیس ،پرسه پلیس ،هزارستون و یا چهل منار که در شمال شهرستان مرودشت در شمال استان فارس (شمال شرقی شیراز) جای
دارد ،فاصله این مکان تاریخی توریستی تا مرکز استان 50کیلومتر می باشد ]۱[ .نام یکی از شهرهای باستانی ایران است که طی سالیان پیوسته ،پایتخت
باشکوه و تشریفاتی پادشاهی ایران در زمان امپراتوری هخامنشیان بودهاست .در این شهر باستانی بنایی به نام تخت جمشید وجود دارد که در دوران
زمامداری داریوش بزرگ ،خشایارشا و اردشیر اول بنا شدهاست و به مدت حدود ۵۰سال ،مرکزی برای برگزاری مراسم آیینی و جشنها به ویژه نوروز
بودهاست .در نخستین روز سال نو گروههای زیادی از کشورهای گوناگون به نمایندگی از ساتراپیها یا استانداریها با پیشکشهایی متنوع در تخت جمشید
جمع میشدند و هدایای خود را به شاه پیشکش میکردند ]۲[.بنیانگذار تخت جمشید داریوش بزرگ بود ،البته پس از او پسرش خشایارشا و نوهاش اردشیر یکم
با گسترش این مجموعه به بزرگی آن افزودند .بسیاری از آگاهیهای موجود که در مورد پیشینه هخامنشیان و فرهنگ آنها در دسترس است به خاطر سنگ
نبشتههایی است که در این کاخها و بر روی دیوارهها و لوحهها آن حکاکی شدهاست ]۳[.باور تاریخدانان بر این است که اسکندر مقدونی سردار یونانی در
۳۳۰پیش از میالد ،به ایران حمله کرد و تخت جمشید را به آتش کشید [ ]۴و احتماًال بخش عظیمی از کتابها ،فرهنگ و هنر هخامنشی را با اینکار نابود نمود.
با اینحال ویرانههای این مکان هنوز هم در شهرستان مرودشت در استان فارس برپا است و باستان شناسان از ویرانههای آن نشانههای آتش و هجوم را بر آن
تأیید میکنند.
واژه پارسه ،تخت جمشید و پرسپولیس
نگاره قدیمی از تخت جمشید
نام تخت جمشید در زمان ساخت «پارَس ه»[ ] ۶به معنای «شهر پارسیان» بود .یونانیان آن را
ِپرسپولیس (به یونانی یعنی «پارسهشهر») خواندهاند .در فارسی معاصر این بنا را تخت جمشید
یا قصر شاهی جمشید پادشاه اسطورهای ایران مینامند.
در شاهنامه فردوسی آمدهاست:
جمشید پادشاهی عادل و زیبارو بود که نوروز را بر پا داشت و هفتصد سال بر ایران پادشاهی
کرد .اورنگ یا تخت شاهی او چنان بزرگ بود که دیوان به دوش میکشیدند.
صدها سال پس از حمله اسکندر و اعراب و در زمانی که یاد و خاطره پادشاهان هخامنشی
فراموش شده بود ،مردمی که از نزدیکی خرابههای پارسه عبور میکردند ،تصاویر حکاکی
شدٔه تخت شاهی را میدیدند که روی دست مردم بلند شدهاست و از آنجا که نمیتوانستند خط
میخی کتیبههای حک شده روی سنگها را بخوانند ،میپنداشتند که این همان اورنگ جمشید
است که فردوسی در شاهنامه خود از آن یاد کردهاست .به همین خاطر نام این مکان را تخت
جمشید نهادند .بعدها که باستانشناسان توانستند خط میخی کتیبه را ترجمه کنند ،متوجه شدند که
نام اصلی آن پارسه بودهاست
• سنگ بنای نخستین
•
• قدیمیترین بخش تخت جمشید بر پایٔه یافتههای باستانشناسی مربوط به سال ۵۱۸پیش از
میالداستآنگونه که در منابع متعدد و گوناگون تاریخی آمدهاست ساخت تخت جمشید در حدود
۲۵قرن پیش در دامنه غربی کوه رحمت یا میترا یا مهر و در زمان داریوش بزرگ آغاز
گردید و سپس توسط جانشینان وی با تغییراتی در بنای اولیه آن ادامه یافت .بر اساس
خشتنوشتههای کشف شده در تخت جمشید در ساخت این بنای با شکوه معماران ،هنرمندان،
استادکاران ،کارگران ،زنان و مردان بیشماری شرکت داشتند که عالوه بر دریافت حقوق از
مزایای بیمٔه کارگری نیز استفاده میکردند .ساخت این مجموعٔه بزرگ و زیبا بنا به روایتی
۱۲۰سال به طول انجامید
• یکی از هنرهای معماری در تخت جمشید این است که نسبت ارتفاع سر درها به عرض آنها و
همین طور نسبت ارتفاع ستونها به فاصلٔه بین دو ستون نسبت طالیی است .نسبت طالیی
نسبت مهمی در هندسه است که در طبیعت وجود دارد .این نشانگر هنر ابرانیان باستان در
معماری است.
•
معماران و هنرمندان
•
معماران ،هنرمندان و متخصصان در ساخت تخت جمشید از ملل مختلف زیر نفوذ شاهان هخامنشیان مانند آشوریان ،مصریان،
اوراتوئیان ،بابلیان ،لودیان ،ایونیان ،هندوان ،سکائیان و غیره تشکیل میشدند]۱۹[.
معماری حرفهای
•
در گذر زمان تعدادی از ستونهای دروازه کاخ صد ستون در تخت جمشید حوادثی مثل زلزله را پشت سر گذاشته و سر پا ماندهاند.
آنها در نگاه اول یکپارچه به نظر میرسند اما در حقیقت تکه تکه هستند و روی هم سوار شدهاند .راز پایداری آنها مقابل زمین لرزه
در محل اتصال این تکههاست ،جایی که دو تکه ستون به وسیله سرب مذاب به هم متصل شدهاند .این سرب عالوه بر محکم کردن
اتصال دو تکه ستون ،نقش مهمی برای مقاومت سازه در مقابل زمین لرزه داشتهاست .سرب فلز چکش خوار و نرمی است که هنگام
بروز زمین لرزه از خودش واکنش نشان داده و خرد نمیشود ،این همان نقشی است که در ساختمانهای امروزی و مدرن بر عهده فنر
الی ستونها گذاشته میشود
•
• پلکانهای ورودی سکو و دروازٔه ملل
• نوشتار اصلی :کاخ دروازه کشورها
– ورود سکو ،دو پلکان است که روبروی یکدیگر و در بخش شمال غربی مجموعه قرار دارند که
همچون دستانی است که آرنج خویش را خم کرده و بر آن است تا مشتاقان خود را از زمین بلند یکند
پله پهن و کوتاه(به ارتفاع ۱۰سانتیمتر)
و در سینٔه خود جای دهد .این پلکانها از هر طرف ٔ ۱۱۱
دارند .بر خالف عقیدٔه بسیاری از مورخین که مدعی بودند ارتفاع کم پلهها به خاطر این بوده که
اسبها نیز بتوانند از پلهها باال بروند ،پلهها را کوتاهتر از معمول ساختهاند تا راحتی و ابهت
میهمانان (که تصاویرشان با لباسهای فاخر و بلند بر دیوارهای تخت جمشید نقش بسته) هنگام باال
رفتن حفظ شود .باالی پلکانها ،بنای ورودی تخت جمشید ،دروازه بزرگ یا دروازٔه خشایارشا یا
دروازه ملل ،قرار گرفتهاست .ارتفاع این بنا ۱۰متر است .این بنا یک ورودی اصلی و دو خروجی
داشتهاست که امروزه بقایای دروازههای آن برجاست .بر دروازٔه غربی و شرقی طرح مردان بالدار
و بر و طرح دو گاو سنگی با سر انسانی حجاری شدهاست .این دروازهها در قسمت فوقانی با شش
کتیبٔه میخی تزیین یافتهاند .این کتیبهها پس از ذکر نام اهورامزدا به اختصار بیان میکند که« :هر
چه بدیده زیباست ،به خواست اهورامزدا انجام پذیرفتهاست».
•
•
•
پلکانهای کاخ آپادانا
جزئیات حجاریهای پلکان روبهشمال کاخ آپادانا که نظامیان هخامنشی را نمایش میدهد.
•
کاخ آپادانا در شمال و شرق دارای دو مجموعه پلکان است .پلکانهای شرقی این کاخ که از دو پلکان -یکی رو به
شمال و یکی رو به جنوب -تشکیل شدهاند ،نقوش حجاریشدهای را در دیوار کنارٔه خود دارند .پلکان رو به شمال
نقشهایی از فرماندهان عالیرتبٔه نظامی مادی و پارسی دارد در حالی که گلهای نیلوفر آبی را در دست دارند،
حجاری شدهاست .در جلوی فرماندهان نظامی افراد گارد جاویدان در حال ادای احترام دیده میشوند .در ردیف فوقانی
همین دیواره ،نقش افرادی در حالی که هدایایی به همراه دارند و به کاخ نزدیک میشوند ،دیده میشود.
•
بر دیوارٔه پلکان رو به جنوب تصاویری از نمایندگان کشورهای مختلف به همراه هدایایی که در دست دارند دیده
میشود .هر بخش از این حجاری اختصاص به یکی از ملل دارد0
• کاخ سهدر
• کاخ سهدر ،تاالر شورا ،دروازه شاهان ،سهدروازه ،سه دری یا کاخ مرکزی،
در مرکز کوشک شاهی تختجمشید قرار دارد .این کاخ توسط سه درگاه و چند
راهرو به کاخهای دیگر راه مییابد و از این جهت آن را کاخ مرکزی و یا سه
دری نیز میخوانند .چون بر پلکانهای این کاخ ،نجیبزادگان پارسی را نقش
کردهاند که به حالتی دوستانه و غیر رسمی ،برای مالقات فرمانروا میروند و
نیز به سبب نوع کاربری و موقعیت کاخ ،گاهی آن را تاالر شورا نیز نامیدهاند.
پیشتر بنای این کاخ را به داریوش بزرگ نسبت میدادند ،اما دالیلی در درست
است که ساخت کامل آن به وسیله اردشیر یکم صورت گرفته بودهاست.
• آرامگاههای شاهنشاهان
•
• در فاصله ۶و نیم کیلومتری از تخت جمشید نقش رستم
قرار دارد .در نقش رستم آرامگاهای شاهنشاهانی مانند
داریوش بزرگ ٫خشایارشا ٫اردشیر یکم و داریوش دوم
واقع است .آرامگاه پنجمی هم هست که نیمه کاره باقی مانده
و احتماًال متعلق به داریوش سوم است.
• جشنهای ۲۵۰۰ساله
• جشنهای ۲۵۰۰ساله شاهنشاهی ایران در شهر شیراز و
در کنار تخت جمشید با حضور سران کشورهای گوناگون
جهان برگزار میشد .از میهمانان در ۵۰چادر وافر و
اشرافی پذیرایی میشد .آغاز مراسم در پاسارگاد و در
جوار آرامگاه کوروش بود که طی آن شاه نطق معروف
خود را بیان داشت و سپس سران و پادشاهان ۶۹کشور
جهان ،به کوروش بزرگ ادای احترام کردند.
تهيه كننده
علي
ضيائي